CUỘC KHỞI NGHĨA
HAI BÀ TRƯNG
Cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng (Trưng Trắc và Trưng Nhị) nổ ra
vào mùa xuân năm Canh Tý (40CN) là cuộc khởi nghĩa đầu tiên của
nhân dân Âu Lạc toàn diện và rộng khắp, chống lại thế lực phong kiến
phương Bắc ở đầu công nguyên. Cuộc khởi nghĩa ấy do bà Trưng Trắc
phát động cùng em gái là Trưng Nhị, người có công lao cùng chị và
của rất nhiều các vị nữ tướng, nữ binh trong hàng ngũ đội quân của
Hai Bà.
Đó là cuộc khởi nghĩa do phụ nữ lãnh đạo duy nhất trong lịch sử dân
tộc Việt Nam, lập nên một Nhà nước vương triều độc lập, thống nhất
và tự chủ thời kỳ ấy. Chấm chấm dứt giai đoạn thống trị của phong
kiến phương Bắc lần thứ nhất dài tới 246 năm (207 TCN - 39 CN).
Sử nước ta viết: ''... Trưng Vương là dòng dõi Hùng Vương, chị em
đều có tướng dũng lược, căm giận Tô Định chính lệnh hà khắc tàn
ngược tụ họp người các bộ, hăng hái dấy đội quân hùng mạnh, lừng
lẫy uy danh, quận huyện hưởng ứng , cho nên lấy được 65 thành ở
Lĩnh Ngoại, thu lại hết đất cũ Nam Việt, cũng là bậc hào kiệt trong nữ
lưu..."
Cũng bởi ý chí anh hùng hào kiệt mà trải qua hàng nghìn năm và mãi
mãi về sau, sựn ghiệp và danh tiếng của Hai Bà còn lưu danh. Những
sự kiện lịch sử về hai Bà và cuộc khởi nghĩa năm 40 CN đánh đuổi Tô
Định, năm 42 CN chống Mã Viện xâm lược đã theo dòng thời gian
chuyển hóa thành các sự tích văn hóa, vào huyền thoại, đi vào tâm
linh và tín ngưỡng cộng đồng người Việt Nam.
Những nơi Hai Bà đã đi qua, những đồn lũy và chiến trận do Hai Bà
Trưng cùng các vị tướng lĩnh lập nên cũng theo đó mà trở nên nơi đền
miếu thiêng liêng thờ cúng khói hương không dứt. Nay là các di tích
lịch sử - văn hóa trên địa bàn Vĩnh Phúc.
Hai Bà là con gái Lạc Tướng huyện Mê Linh, hậu duệ đời thứ 25 của
Vua Hùng- họ Lạc. Thân mẫu của Hai Bà tên là Trần Thị Đoan (tục
danh là bà Man Thiện), có nghề trồng dâu, nuôi tằm, kéo tơ.
Ngày 01 tháng 8 năm Giáp Tuất (14.CN) bà Man Thiện sinh một lần
được hai con gái. Vì là nhà tằm tơ, nên 3 năm sau, mới đặt tên cho cô
chị là Trắc (lứa đầu - ''lứa chắc'' theo cách tính của nhà nuôi tằm), cô
em là Nhị (''lứa nhì''- lần thứ hai)
Năm 19 tuổi, cha mẹ gả cô chị là Trắc, lấy con trai quan Lạc tướng
huyện Chu Diên là Thi Sách tức là năm Canh Thìn (32. CN). Vợ chồng
đoàn tụ mới được vài năm thì Thi Sách bị Tô Định giết chỉ vì con hai
nhà tướng kết hôn với nhau, trở thành một lực lượng lớn, không có
nơi cho sự thống trị của nhà Hán.
Căm giận quân giặc bạo ngược, vì nợ nước nay lại thêm mối thù nhà,
bà Trắc đã cùng với em là Nhị phát động trong toàn quận Giao Chỉ,
tập hợp các Lạc hầu, Lạc tướng, kêu gọi quân sĩ và nhân dân nổi lên
cùng đánh giặc. Các quận Cửu Chân, Nhật Nam được tin quận Giao
Chỉ khởi nghĩa đều nổi lên hưởng ứng.
Cuộc khởi nghĩa ấy chia ra các giai đoạn như sau:
I- THỜI KỲ TRƯỚC NGÀY TUYÊN BỐ KHỞI NGHĨA:
Sau khi ông Thi Sách bị giết, bà Trắc quyết chí phục thù trả oán. Bà
tiến hành tổ chức chứa tích lương thực, vận động thu dùng các anh
hùng hào kiệt trung thiên hạ, những người cùng chí hướng, chiêu binh
tuyển tướng ở các địa phương, nên người theo về ngày một đông. Lúc
đó thuộc địa bàn Sơn Tây cũ có:
Liên Chiểu được một người Phù Sa được một người (sau đổi 1à Phần
Sa, rồi Các Sa- xã Trung Kiên huyện Vĩnh Tường)
Huyện Bạch Hạc có:
- Xã Văn Trưng được 1 người (nay là thôn Văn Trưng xã Tứ Trưng
huyện Vĩnh Tường)
- Xã Đại Tự được 1 người (nay thuộc huyện Yên Lạc).
- Xã Cẩm Viên được 1 người (nay là thôn thuộc xã Đại Tự)
- Xã Phủ Yên được l người (nay là thôn thuộc xã Yên Lập huyện Vĩnh
Tường)
Huyện Yên Lạc có:
- Xã Bình Lỗ được l người (có lẽ 1à Tề Lỗ huyện Yên Lạc)
- Xã Mạnh Lân được một người (sau là Kim Lân xã Hồng Châu)
- Xã Thọ Lão được một người (nay thuộc xã Tiến Thịnh huyện Mê
Linh)
- Xã Yên Lão được một người (nay thuộc xã Tiến Thịnh huyện Mê
Linh)
- Xã Vân Canh được 1 người (nay thuộc vào thị trấn huyện Bình
Xuyên)
Huyện Lập Thạch có:
- Xã Vân Nhưng được 3 người (nay thuộc xã Tân Lập)
- Xã Ân Hộ được 3 người (tục danh làng Họ, nay thuộc xã Tham Sơn)
- Xã Vụ Cầu được 1 người (tục danh làng Cầu, nay thuộc xã Tam
Sơn)
Tỉnh Hà Tây có 3 huyện có người ứng nghĩa:
Huyện Tiên Phong có:
- Xã Kim Bí được 1 người
- Xã Tân Hoa được 1 người
Huyện Yên Sơn có:
- Xã Bối Khê được 1 người