Đặc điểm hội chứng chuyển hóa trên bệnh nhân đột quỵ do thiếu máu não cấp

ĐẶC ĐIỂM HỘI CHỨNG CHUYỂN HÓA TRÊN BỆNH NHÂN ĐỘT QUỴ DO<br /> THIẾU MÁU NÃO CẤP<br /> <br /> Huỳnh Thị Thúy Hằng*, Nguyễn Thi Hùng**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Xác ñịnh tỷ lệ hội chứng chuyển hóa và khảo sát ñặc ñiểm các yếu tố chuyển hóa trên bệnh<br /> nhân ñột quỵ do thiếu máu não cấp.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu bệnh chứng tiền cứu.<br /> Kết quả: gồm 118 bệnh nhân trong nhóm bệnh với 74,6% có hội chứng chuyển hóa và 116 bệnh nhân<br /> trong nhóm chứng với 7,4% bệnh nhân không có hội chứng chuyển hóa. Trong nhóm có hội chứng chuyển<br /> hóa, các yếu tố chuyển hóa gặp nhiều nhất là: tăng huyết áp (98,9%), tăng triglycerid (83%), giảm HDL-c<br /> (72,7%), tăng glucose máu (68,2%) và béo bụng (52,3%), trong ñó béo bụng là yếu tố nguy cơ ñộc lập trong<br /> ñột quỵ thiếu máu não. Các yếu tố trên ñều liên quan có ý nghĩa thống kê với ñột quỵ do thiếu máu não cấp<br /> (p 60 tuổi(18). Ở Việt Nam,<br /> theo Lê Nguyễn Trọng Đức Sơn và cộng sự, tỷ lệ HCCH tại TP HCM là 18,5%(8) . Đối với ñột quỵ thiếu máu<br /> não, John K. Ninomiya và cộng sự nhận thấy tỷ lệ ñột quỵ thiếu máu não có HCCH là 43,5%(15)(23). Ngoài ra,<br /> theo G.J. L’Italien nguy cơ bệnh mạch vành và ñột quỵ ở người có HCCH gấp 1.8 lần người bình thường (26) ,<br /> riêng Isomaa.B cùng các cộng sự là gấp 3(25). Sự hiện diện của lượng mỡ trong ổ bụng cũng là dấu tiên ñoán<br /> ñộc lập của bệnh mạch vành. Tăng vòng eo và nồng ñộ triglyceride huyết tương lúc ñói giúp xác ñịnh những<br /> người có nguy cơ cao bị bệnh ñộng mạch vành và ñái tháo ñường type 2(27).<br /> Ở Việt Nam, theo Quách Hữu Trung và Hoàng Trung Vinh có 41,22% (54/131) bệnh nhân tăng huyết áp<br /> và các biến chứng liên quan mắc HCCH(14). Theo Đào Duy An tỷ lệ này là 82,05% (64/78) cao gấp 3,86 lần<br /> người bình thường. Do ñó, chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm khảo sát ñặc ñiểm của HCCH trên<br /> BN ñột quỵ do thiếu máu não cấp.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu<br /> 118 bệnh nhân trong nhóm bệnh và 116 bệnh nhân trong nhóm chứng ñược chúng tôi ghi nhận trong số các<br /> bệnh nhân ñột quỵ do thiếu máu não cấp nhập viện từ tháng 6/2005 ñến tháng 4/2006 tại bệnh viện Nguyễn<br /> Tri Phương và bệnh viện 30/4 TPHCM.<br /> 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> - Nghiên cứu bệnh chứng tiền cứu.<br /> - Xác ñịnh tỷ lệ và so sánh các tỷ lệ thu ñược giữa 2 nhóm bệnh và chứng.<br /> <br /> 11<br /> <br /> - Các kết quả ñược trình bày dưới dạng bảng, ñược so sánh bằng test χ2 với ngưỡng yù nghĩa chấp nhận là<br /> p < 0,05. Tỉ số chênh OR ñược tính từ bảng 2x2 và ñược xem là có ý nghĩa khi khoảng tin cậy 95% không<br /> chứa 1.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Tỷ lệ HCCH trên bệnh nhân ñột quỵ thiếu máu não<br /> 1.Tuổi<br /> Bảng 1: Phân bố theo tuổi của nhóm chứng và nhóm bệnh.<br /> Nhóm<br /> Nhóm bệnh<br /> Chung<br /> chứng<br /> Nhóm tuổi<br /> TB ± SD<br /> TB ± SD<br /> TB ± SD<br /> Tuổi<br /> thấp<br /> 38<br /> 19<br /> 19<br /> nhất<br /> 88<br /> 81<br /> 88<br /> Tuổi<br /> cao 65,42 ±<br /> 48,67 ±<br /> 57,12 ±<br /> nhất<br /> 11.11<br /> 13,27<br /> 14,81<br /> Tuổi trung<br /> bình<br /> p < 0.001<br /> 2. Giới tính<br /> Bảng 2. Phân bố giới tính giữa 2 nhóm<br /> Nhóm<br /> Tổng<br /> Nhóm bệnh<br /> Giới tính<br /> chứng<br /> n (%)<br /> n (%)<br /> n (%)<br /> Nam<br /> 56 (47,5)<br /> 75 (64,7)<br /> 131 (56,0)<br /> Nữ<br /> 62 (52,5)<br /> 41 (35,3)<br /> 103 (44,0)<br /> 118<br /> 116<br /> 234<br /> Tổng<br /> p = 0.008<br /> Tỷ lệ hội chứng chuyển hóa<br /> Bảng 3: Tỷ lệ HCCH<br /> Nhóm bệnh<br /> Nhóm chứng<br /> HCCH<br /> Không<br /> 30 (25,4)<br /> 91 (78,4)<br /> Có<br /> 88 (74,6)<br /> 25 (21,6)<br /> Mối tương quan giữa các yếu tố nguy cơ và HCCH với ñột quỵ thiếu máu não<br /> Bảng 4: Mối tương quan giữa các yếu tố nguy cơ và HCCH với ñột quỵ thiếu máu não.<br /> Nhóm<br /> Nhóm<br /> OR<br /> Yếu tố nguy<br /> bệnh<br /> chứng<br /> (KTC<br /> p<br /> cơ<br /> n (%)<br /> n (%)<br /> 95%)<br /> 0,494<br /> Giới<br /> Nam<br /> 56 (47,5) 75 (64,7) (0,292 – 0,008<br /> Nữ<br /> 62 (52,5) 41 (35,3) 0,835)<br /> Tuổi<br /> 0,132<br /> <<br /> < 60<br /> 41 (34,7) 93 (80,2) (0,073 –<br /> 0,001<br /> 77 (65,3) 23 (19,8) 0,238)<br /> ≥ 60<br /> 16,79<br /> 65,42 ± 48,67 ±<br /> TB ± SD<br /> <<br /> 11,11<br /> 13,27 (13,59 –<br /> 0,001<br /> 19,89)<br /> 0,147<br /> HCCH<br /> <<br /> 30 (25,4) 91 (78,4) (0,083 –<br /> Không<br /> 0,001<br /> Có<br /> 88 (74,6) 25 (21,6) 0,261)<br /> Hút thuốc<br /> 0,067<br /> 77 (65,3)<br /> 112<br /> <<br /> lá<br /> (0,023 –<br /> Không<br /> 41 (34,7) (96,6)<br /> 0,001<br /> 0,195)<br /> Có<br /> 4 (3,4)<br /> Uống rượu<br /> 0,897<br /> Không<br /> 109<br /> 108<br /> (0,334 – 0,831<br /> Có<br /> (92,4)<br /> (93,1)<br /> 2,412)<br /> 9 (7,6) 8 (6,9)<br /> <br /> 12<br /> <br /> Bảng 5: Mối tương quan giữa các yếu tố chuyển hóa và HCCH với ñột quỵ thiếu máu não<br /> Nhóm Nhóm<br /> OR<br /> Yếu tố nguy<br /> p<br /> bệnh<br /> chứng (KTC<br /> cơ<br /> n (%) n (%)<br /> 95%)<br /> 0,147<br /> HCCH<br /> <<br /> Không<br /> 30 (25,4) 91 (78,4) (0,083 –<br /> 0,001<br /> 88 (74,6) 25 (21,6) 0,261)<br /> Có<br /> Đường huyết<br /> 0,206<br /> <<br /> < 110mg% 52 (44,1) 92 (793) (0,115 –<br /> 0,001<br /> ≥ 110mg% 66 (55,9) 24 (20,7) 0,366)<br /> Triglycerid<br /> 3,076<br /> < 150mg% 37 (31,4) 15 (12,9)<br /> (1,578 – 0,001<br /> ≥ 150mg% 81 (68,6) 101<br /> 5,995)<br /> (87,1)<br /> 0,448<br /> Giảm HDL-c<br /> Không<br /> 41 (34,7) 63 (54,3) (0,265 – 0,003<br /> Giảm<br /> 77 (65,3) 53 (45,7) 0,758)<br /> Tăng HA<br /> 0,037<br /> Không<br /> 10 (8,5) 83 (71,6)<br /> <<br /> (0,017 –<br /> 108 33 (28,4)<br /> Có<br /> 0,001<br /> 0,079)<br /> (91,5)<br /> 0,514<br /> Tăng vòng eo<br /> Không<br /> 69 (58,5) 85 (73,3) (0,296 – 0,018<br /> Có<br /> 49 (41,5) 31 (26,7) 0,891)<br /> Đạc ñiểm HCCH ở bệnh nhân ñột quỵ thiếu máu não<br /> Bảng 6: Giá trị trung bình của các thành phần trong HCCH ở nhóm bệnh<br /> Không<br /> Có HCCH<br /> HCCH<br /> Đặc ñiểm<br /> p<br /> TB ± SD<br /> TB ± SD<br /> HA tâm thu<br /> 0,085<br /> 138,17 ±<br /> 144,38 ±<br /> 21,71<br /> 14,96<br /> HA tâm trương 81,51 ± 9,39 84,43 ± 9,51 0,146<br /> Glycemia<br /> 0,001<br /> 99,34 ±<br /> 139,27 ±<br /> 17,89<br /> 61,56<br /> Tryglycerid<br /> 158,28 ±<br /> 255,49 ± < 0,001<br /> 79,12<br /> 112,51<br /> 0,018<br /> H DL-c<br /> 53,64 ±<br /> 36,67 ±<br /> 40,64<br /> 10,11<br /> Nam<br /> 43,37 ±<br /> 42,67 ± < 0,001<br /> Nữ<br /> 13,06<br /> 15,23<br /> Vòng eo<br /> 75,69 ± 8,08 84,91 ± 7,16 0,885<br /> Nam<br /> 77,16 ± 9,01 86,81 ± 8,75 0,001<br /> Nữ<br /> Tỷ lệ HCCH theo phân nhóm thiếu máu não<br /> Bảng 7: Tỷ lệ HCCH theo phân nhóm thiếu máu não.<br /> Không<br /> Có<br /> HCCH<br /> P<br /> n (%)<br /> n (%)<br /> Phân nhóm<br /> 47 (53,4)<br /> Bệnh MM 11 (36,7)<br /> 19 (63,3)<br /> 41 (46,6)<br /> nhỏ<br /> 0,116<br /> Bệnh MM<br /> lớn<br /> BÀN LUẬN<br /> <br /> 13<br /> <br /> Theo kết quả nghiên cứu của chúng tôi HCCH chiếm tỷ lệ khá cao 74,6% (88/118), nghĩa là cứ 5 BN bị<br /> ñột quỵ thiếu máu não thì có 4 người mắc HCCH. Kết quả này cao hơn so các tác giả Yao He và các cộng sự<br /> (26)<br /> khi khảo sát tỷ lệ HCCH và mối liên quan của nó với bệnh tim mạch ở một cộng ñồng người Hoa trung<br /> niên nhận thấy tỷ lệ HCCH ở BN ñột quỵ là 44,2%.Theo Đinh Hữu Hùng khi khảo sát 110 BN ñột quỵ TMN<br /> cấp nhận thấy tỷ lệ mắc HCCH là 47,3% (theo tiêu chuẩn chẩn ñoán của ATP III dành cho người Châu Á) (5) .<br /> Trong nghiên cứu của John K. Ninomiya(15)(23) và Jobien K. Olijhock(14) tỷ lệ BN ñột quỵ thiếu máu não có<br /> HCCH theo tiêu chuẩn chẩn ñoán của ATP III lần lượt là 43,5% và 43%. Sự khác biệt này có thể do tiêu<br /> chuẩn chọn bệnh của chúng tôi khác với các tác giả trên, chúng tôi chỉ chọn những BN ñột quỵ thiếu máu não<br /> huyết khối. Tỷ lệ BN nữ trong nhóm bệnh có HCCH là 56,8% (50/88) cao hơn nam là 43,2% (38/88) nhưng<br /> không có ý nghĩa thống kê (P > 0,05). John K. Ninomiya và cộng sự cũng nhận thấy tỷ lệ BN nữ bị ñột quỵ có<br /> HCCH cao hơn nam (OR: 0,94 với KTC 95%: 0,65 – 1,38) nhưng không có ý nghĩa thống kê (23).<br /> Khi khảo sát mối tương quan giữa các yếu tố nguy cơ và HCCH với ñột quỵ thiếu máu não nhằm xác ñịnh<br /> có hay không HCCH là yếu tố nguy cơ ñộc lập trong ñột quỵ, chúng tôi nhận thấy HCCH, hút thuốc lá, tuổi,<br /> giới, THA,tăng triglycerid, tăng ñường huyết, giãm HDL-c và cả tăng vòng eo có liên quan một cách có ý<br /> nghĩa thống kê với ñột quỵ (P = 110 mg% (50%) cao hơn nhóm bệnh không<br /> có HCCH một cách có ý nghĩa thống kê (P < 0,05)(5) . Như vậy, kết quả của John K. Ninomiya cũng cho thấy<br /> các thành phần của HCCH như THA, tăng triglycerid, giảm HDL-C trong ñột quỵ ñều cao hơn ngay cả những<br /> bệnh lý liên quan mạch máu khác.<br /> Tỷ lệ kết hợp của cả 5 yếu tố chuyển hóa chiếm tỷ lệ cao nhất 19,3%, ñối với kết hợp 4 yếu tố thì chủ yếu<br /> là các yếu tố THA, tăng Triglycerid, giảm HDL-c, tăng glucose và kết hợp 3 yếu tố thì các yếu tố THA, tăng<br /> Triglycerid, giảm HDL-c chiếm cao nhất 13,6%. Như vậy, thường có sự kết hợp của 3 yếu tố THA, tăng<br /> Triglycerid, giảm HDL-c ở BN ñột quỵ thiếu máu não có HCCH .<br /> Khi khảo sát theo nhóm bệnh mạch máu lớn và mạch máu nhỏ chúng tôi nhận thấy tỷ lệ HCCH ở nhóm<br /> bệnh mạch máu nhỏ chiếm 53,4% nhiều hơn so nhóm bệnh mạch máu lớn (46,6%). Ngược lại với nhóm<br /> không có HCCH bệnh mạch máu lớn nhiều hơn so nhóm bệnh mạch máu nhỏ nhưng không có ý nghĩa thống<br /> kê.<br /> Trong nhồi máu não lỗ khuyết hay nhồi máu não ñộng mạch nhỏ cơ chế sinh lý bệnh không rõ ràng, liên<br /> hệ ñến thành lập vi xơ mỡ mạch và thoái hóa hyalin mỡ. THA, hút thuốc lá, tiểu ñường và tuổi tác là những<br /> nguyên nhân thường gặp ở BN nhồi máu não lỗ khuyết nên nhiều khi không thể giải thích mỗi trường hợp và<br /> nhồi máu do tắc ĐM lớn cũng có yếu tố nguy cơ tương tự như trên(1) .<br /> KẾT LUẬN<br /> HCCH là một trong những yếu tố nguy cơ thường gặp trong thực tế lâm sàng, nó thúc ñẩy nhanh quá<br /> trình XVĐM dẫn ñến ñột quỵ thiếu máu não huyết khối. Việc kiểm soát các thành phần chuyển hóa trong<br /> HCCH cần ñược ñặc biệt quan tâm. Các xét nghiệm này ñơn giản dễ thực hiện ở mọi cơ sở y tế, do ñó việc<br /> tầm soát các thành phần trong HCCH cần ñược ñặt ra mỗi 6 tháng.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> (1) Bùi Kim Mỹ. Căn nguyên của ñột quỵ. Sổ tay ñột quỵ Bộ môn Nội Thần kinh- 2004.<br /> (2) Đào Duy An. Hội chứng chuyển hóa và các rối loạn liên quan ở bệnh nhân tăng huyết áp. Kỷ yếu báo<br /> cáo khoa học, 6/2005:16-20.<br /> <br /> 14<br /> <br /> (3) Đặng Vạn Phước. Cập nhật về chẩn ñoán và ñiều trị hội chứng chuyển hoá.Hội thảo chuyên ñề cập<br /> nhật về HCCH, 7/2004.<br /> (4) Demarin V, Varger-Solter V , et al.Dynamic changes of serum lipids and lipoprotein in patient with<br /> acute cerebral stroke.University Deparment of Neurology,Sestre milosdnice University Hospitol,<br /> Zagreb, Croatia.<br /> (5) Đinh Hữu Hùng . Mối liên quan giữa HCCH và ñột quỵ thiếu máu não cục bộ cấp. Luận án Thạc sỹ Y<br /> khoa TP HCM 2006 .<br /> (6) Đỗ Thị Mỹ Hạnh, Hồ Hải Hưng.Bệnh nhân ñái tháo ñường type 2 tại bệnh viện C Đà Nẵng. Kỷ yếu<br /> các ñề tài nghiên cứu khoa học,12/2004.<br /> (7) Festa A, D’ Agostino R Jr, Howard D, et al.Chronic subclinical inflammation as part of the insulin<br /> resistance syndrome;the Insurin Resistance Atherosclerosis Study(IRAS).Circulation 2000; 102:42-7.<br /> (8) Ford Es, Giles Wh, Dietz Wh. Prevalence of the metabolic syndrome among US adults: findings from<br /> the third National Health and Nutrition Examination Survey, Jam 2001; 286:195-200.<br /> (9) Frank M.Yatsu,Carlos Villar Cordova. Atherosclerosis. Stroke,third edition,2:29-35.<br /> (10)<br /> Frank Sacks. The Metabolic syndrome: is it an important medical issue in your opinion( and<br /> specialty) ? Why ? Met’s in sights, September 2003, No1.<br /> (11)<br /> Huỳnh Thị Thúy Hằng. Khảo sát sự kết hợp các yếu tố nguy cơ trên bệnh nhân thiếu máu não<br /> cấp. Tài liệu báo cáo khoa học. Hội Thần kinh học TP. HCM, lần thứ 4, 2004.<br /> (12)<br /> Janssen I, Katzmarzykpt, Ross R-Waist circumference and not body mass index explains<br /> obsity-related health risk.An J Clin Nutr 2004, 79: 379-84.<br /> (13)<br /> Jeffrey A. Johnson, Phd, Sumit R. Majumdar. Decreased mortality associated with the use of<br /> Metformin Compared with Sulfonylurea Monotherapy in Type 2 Diabetes.<br /> (14)<br /> Jobien K. Olijhoek. The Metabolic syndrome is associated with advance vascular damage in<br /> patients with coronary heart disease , stroke, peripheral arterial disease or abdominal arotic aneurysm.<br /> Euro Heart Journal 2004; 25: 342-348.<br /> (15)<br /> John K, Ninomiya, Msc; Gilbert L’ Italien, Phd; Michael H.Criqui, Md, Mph, Joanna.L<br /> Whyte, Ms, Rd, Msp H…, Association of the metabolic syndrome with history of myocardial in<br /> fartion and stroke in the third National Health and Nutrition Examination Survey, Circulation, 2004;<br /> 109: 42-46<br /> (16)<br /> Jose Biller And Askiel Bruno.Acute ischemic stroke.Current therapy in neurologic<br /> disease.Fifth Edition 1997:191-197<br /> (17)<br /> N.Koren-Morag;U.Goldbourt,D.Tanne.Relation beween the metabolic syndrome and<br /> ischemic stroke or transient ischemic attack. Stroke 2005;36:1366.<br /> (18)<br /> Lê Nguyễn Trung Đức Sơn và cộng sự. HCCH: tỷ lệ mắc bệnh và các yếu tố nguy cơ trong<br /> dân số nội thành tại Thành phố Hồ Chí Minh. Thời sự tim mạch số 86 tháng 4/2005.<br /> (19)<br /> Lê Tự Phương Thảo. Đặc ñiểm lâm sàng, cận lâm sàng và tiên lượng của nhồi máu não tuần<br /> hoàn sau. Luận án tiến sĩ y khoa TP HCM, 2005.<br /> (20)<br /> Lê Văn Thành và cộng sự. Nghiên cứu sơ bộ dịch tể học tai biến mạch máu não tại 3 tỉnh phía<br /> nam: TP HCM, Tiền Giang và Kiên Giang. Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học ngành y tế, 1999.<br /> (21)<br /> Ngọ Xuân Thành, Hoàng Khánh. Rối loạn lipid máu ở bệnh nhân TBMMN. Tạp chí y khoa<br /> thực hành số 8/2000.N<br /> (22)<br /> Nguyễn Hữu Công. Khái niệm ñột quỵ. Sổ tay ñột quỵ Bộ môn Nội Thần kinh- 2004.<br /> (23)<br /> Nguyễn Thị Đức Hạnh.Đánh giá lâm sàng và ñiều trị nhồi máu não trên bệnh nhân ñái tháo<br /> ñường type 2.Luận án Thạc sỹ Y khoa TP HCM, 2002.<br /> (24)<br /> Nguyễn Thi Hùng. Góp phần nghiên cứu tiên lượng nhồi máu não, YHTP HCM, hội thảo<br /> TBMMN lần 2 các tỉnh phía Nam, chuyên ñề thần kinh học, 1999.<br /> (25)<br /> Quách Hữu Trung, Hoàng Trung Vinh.Nghiên cứu hội chứng chuyển hóa ở bệnh nhân tăng<br /> huyết áp.Kỷ yếu các ñề tài nghiên cứu khoa học,12/2002.<br /> (26)<br /> Vũ Anh Nhị.Thần kinh học lâm sàng và ñiều trị.NXB Cà Mau, 2001.<br /> (27)<br /> Yao He, Bin Jiang, Jie Wang, Kay Feng, Qing Chary. Prevalence of the Metabolic syndrome<br /> and its relation to cardiovascular disease in an ederly Chinese population.<br /> (28)<br /> Paul Zimmet,international Diabetes institute Melbourne, Australia. The metabolic syndrome:<br /> current criteria. Mets in sights, February 2005.<br /> <br /> 15<br /> <br />