Đặc điểm lâm sàng và xét nghiệm của 36 bệnh nhân mắc bệnh “tê tê say say” tại Bình Chân, Lạc Sơn, Hoà Bình

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ XÉT NGHIỆM CỦA 36 BỆNH NHÂN<br /> MẮC BỆNH “TÊ TÊ SAY SAY” TẠI BÌNH CHÂN, LẠC SƠN, HOÀ BÌNH<br /> Khu Thị Khánh Dung*, Lê Thanh Hải*<br /> "Tê tê say say" là một tình trạng bệnh xuất hiện nhiều năm gần ñây, chủ yếu tại 2 huyện Lạc Sơn và Kim Bôi tỉnh<br /> Hoà Bình. Đã có một số ñiều tra, nghiên cứu tìm hiểu căn nguyên của căn bệnh này, song các nghiên cứu ñều chưa<br /> ñưa ra ñược kết luận về căn nguyên của bệnh.<br /> Mục ñích: Mô tả các ñặc ñiểm lâm sàng và xét nghiệm cơ bản của 36 bệnh nhân ñã ñược ghi nhận có mắc bệnh<br /> “tê tê say say” tại xã Bình Chân, huyện Lạc Sơn tỉnh Hoà Bình.<br /> Phương pháp: mô tả chùm ca bệnh.<br /> Kết quả: Sự xuất hiện các triệu trứng và dấu hiệu lần lượt tương ứng là: dị cảm (86,1%); khó thở (77,8%); ngón<br /> tay co cứng (55,6%); hồi hộp ñánh trống ngực (55,6%); phản xạ gân xương bất thường (5,6%). Hàm lượng can xi ion<br /> dưới 1,1mmol/L (56,6%); pyruvate cao trên 1,1mg% (78%).<br /> Kết luận:Biểu hiện lâm sàng của 36 bệnh nhân “tê tê say say” gần giống với biểu hiện lâm sàng của hạ canxi<br /> máu và thiếu hụt vitamin B1. Hơn một nửa số bệnh nhân ñược khám có hàm lượng canxi ion thấp và hoặc men<br /> pyruvate cao<br /> Từ khoá: “tê tê say say”, lâm sàng, xét nghiệm.<br /> ABSTRACT<br /> <br /> CLINICAL MANIFESTATIONS AND SOME LABORATORY TESTS OF “TE TE SAY SAY”<br /> CONDITION IN BINHCHAN COMMUNE, LACSON DISTRICT, HOABINH PROVINCE<br /> Khu Thi Khanh Dung, Le Thanh Hai<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 14 - Supplement of No 2 - 2010: 259 - 262<br /> “Te Te Say Say” is a disease condition has been presented in recent years mainly in Lacson and Kimboi district,<br /> Hoabinh province. There were some investigations and research was conducted for such disease condition. However,<br /> the causes of this disease condition still have not known yet.<br /> Objectives: Descriptive clinical manifestations and some laboratory tests of “te te say say” condition in Binhchan<br /> commune, Lacson district, Hoabinh province. Methods: cases series description.<br /> Results: the symptoms and signs of “te te say say” condition was presented as followed: numbness (86.1%);<br /> difficult for breathing (77.8%); muscle spasms (tetany sign) (55.6%); thumping heart (55.6%); unmoral reflection<br /> (5.6%). Hypocalcemia under 1.1mmol/L (56.6%); hyper pyruvate above 1.1mg% (78%).<br /> Conclusion: The clinical manifestations of the “te te say say” condition are very closely with the clinical of<br /> Hypocalcemia and Thiamine deficiency. About more than haft of “te te say say” patients presented with hypocalcemia<br /> and Thiamine deficiency.<br /> Key words: “te te say say”, clinical manifestations, laboratory tests.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> "Tê tê say say" là một tình trạng bệnh xuất hiện nhiều năm gần ñây, chủ yếu tại 2 huyện Lạc Sơn và Kim Bôi tỉnh<br /> Hoà Bình. Tên bệnh "tê tê say say" ñược gọi theo thói quen của người dân ñịa phương chủ yếu dựa trên các biểu hiện<br /> của bệnh do người bệnh mô tả khi bệnh xuất hiện. Bệnh "tê tê say say" ñã bùng phát thành từng ñợt trong thời gian gần<br /> ñây vào các năm 1997, 1999, 2005 và 2006. Đã có các ñiều tra, nghiên cứu tìm hiểu căn nguyên của căn bệnh này,<br /> song các nghiên cứu ñều chưa ñưa ra ñược kết luận về căn nguyên của bệnh(5,6). Vì vậy thực sự cần thiết phải có một<br /> nghiên cứu khoa học ñưa ra ñược kết luận biện chứng về căn nguyên bệnh "tê tê say say".<br /> Mục ñích nghiên cứu<br /> Mô tả các ñặc ñiểm lâm sàng và xét nghiệm cơ bản của 36 bệnh nhân ñã ñược ghi nhận có mắc bệnh “tê tê say<br /> say” tại xã Bình Chân, huyện Lạc Sơn tỉnh Hoà Bình.<br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Quần thể và ñịa ñiểm nghiên cứu<br /> <br /> * Bệnh Viện Nhi Trung Ương – Hà Nội<br /> Địa chỉ liên lạc: TS. Khu Thị Khánh Dung; ĐT: 0904795968 Email: hangdung2001@yahoo.com<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch<br /> Năm 2010<br /> <br /> 259<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Người ñã hoặc ñang có các triệu chứng và dấu hiệu của bệnh “tê tê say say” ñang sinh sống tại xã Bình<br /> Chân, huyện Lạc Sơn, tỉnh Hoà Bình.<br /> Thời gian nghiên cứu<br /> Tháng 12/2007<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Mô tả chùm ca bệnh<br /> Các bước tiến hành<br /> Lựa chọn bệnh nhân<br /> Các bệnh nhân ñã hoăc ñang có biểu hiện bệnh “tê tê say say” ñược lựa chọn vào nghiên cứu.<br /> Khám và phỏng vấn bệnh nhân theo bệnh án ñã ñược thiết kế sẵn; Bệnh nhân ñược lấy máu ñể xét nghiệm<br /> ñịnh lượng men pyruvate và can-xi.<br /> Xử lý số liệu<br /> Các số liệu thu thập ñược ñược biểu diễn dưới dạng tần suất và tỷ lệ phần trăm (%).<br /> KẾT QUẢ<br /> Các thông tin chung<br /> - Có 36 bệnh nhân ñủ tiêu chuẩn tham gia nghiên cứu, trong ñó có 5 (13,9%) trên 50 tuổi; 21(58,3%) trong lứa<br /> tuổi lao ñộng từ 18-50 tuổi; 3 (8,3%) thuộc nhóm vị thành niên từ 13-18 tuổi; 7 (19,4%) thuộc nhóm dưới 12 tuổi.<br /> - Bệnh nhân sống tập trung tại xóm Cành 1: 26(72,2%) và xóm Cành 2: 10(27,8%) xã Bình Chân, Lạc Sơn, Hoà<br /> Bình.<br /> - Phần lớn 26/36 bệnh nhân (72,2%) là người ñịnh cư tại ñịa phương.<br /> Một số ñặc ñiểm tiền sử phát triển và tập quán ăn uống của bệnh nhân<br /> - 28 người ñược hỏi (77,8%) có tiền sử phát triển tâm thần vận ñộng bình thường; 3 người (8,3%) chậm biết ñi.<br /> - 50% bệnh nhân trả lời thường xuyên uống nước một loại lá (lá khôi) sẵn có tại ñịa phương; 1 bệnh nhân (2,8%)<br /> dùng nước suối ăn uống trong khi hầu hết 29 người (80,6%) dùng nước giếng khơi.<br /> Các triệu chứng lâm sàng<br /> Bảng.1. Số lần bị “tê tê say say” (TTSS)<br /> Số lần<br /> n<br /> %<br /> 1<br /> 13<br /> 36,1<br /> 2<br /> 2<br /> 5,6<br /> 3<br /> 3<br /> 8,3<br /> 4<br /> 2<br /> 5,6<br /> 5<br /> 4<br /> 11,1<br /> 21<br /> 1<br /> 2,8<br /> Không trả lời<br /> 11<br /> 30,6<br /> Tổng<br /> 36<br /> 100,0<br /> Bảng 2. Triệu chứng bệnh trước khi bị TTSS<br /> Có<br /> Không<br /> Triệu chứng<br /> n<br /> %<br /> n<br /> %<br /> Sốt trước cơn 4 11,1<br /> 26<br /> 80,5<br /> Chảy nước mũi 3<br /> 8,3<br /> 29<br /> 80,6<br /> trước cơn<br /> Côn trùng ñốt 0<br /> 0<br /> 32<br /> 88,9<br /> <br /> Không trả lời<br /> n<br /> %<br /> 3<br /> 8,3<br /> 4<br /> 11,1<br /> 4<br /> <br /> 11,1<br /> <br /> Bảng 3. Triệu chứng trong khi bị TTSS<br /> Có<br /> Không Không trả lời<br /> Triệu chứng<br /> n %<br /> n<br /> %<br /> n<br /> %<br /> Sưng, nề, ngứa<br /> 2 5,6 30 83,3<br /> 4<br /> 11,1<br /> Hồi hộp, ñánh trống 20 55,6 4 11,1<br /> 1<br /> 2,8<br /> ngực<br /> Dị cảm<br /> 31 86,1 1<br /> 2,8<br /> 4<br /> 11,1<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch<br /> Năm 2010<br /> <br /> 260<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> Có<br /> n %<br /> Cảm giác ñau, nóng 19 52,8<br /> Đi lại<br /> 12 33,3<br /> Khó thở<br /> 28 77,8<br /> Ngón tay co cứng 20 55,6<br /> Đái dầm, ỉa ñùn<br /> 0<br /> 0<br /> Mặt méo, uống sặc, 8 22,2<br /> giọng khàn<br /> Đi lại loạng choạng 12 33,3<br /> Nhận biết người xung 22 61,1<br /> quanh<br /> Triệu chứng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Không Không trả lời<br /> n<br /> %<br /> n<br /> %<br /> 11 30,6<br /> 6<br /> 16,7<br /> 18 50,0<br /> 6<br /> 16,7<br /> 7 19,4<br /> 1<br /> 2,8<br /> 14 38,9<br /> 2<br /> 5,6<br /> 33 91,7<br /> 3<br /> 8,3<br /> 26 72,2<br /> 2<br /> 5,6<br /> 21<br /> 11<br /> <br /> 58,3<br /> 30,6<br /> <br /> 3<br /> 3<br /> <br /> 8,3<br /> 8,3<br /> <br /> Bảng 4. Triệu chứng khác trước, trong và sau khi bị TTSS<br /> Có<br /> Không<br /> Không trả lời<br /> Triệu chứng<br /> n<br /> %<br /> n<br /> %<br /> n<br /> %<br /> Teo cơ<br /> 5<br /> 13,9 28 77,8<br /> 3<br /> 8,3<br /> Nổi sẩn trên da<br /> 0<br /> 0<br /> 33 91,7<br /> 3<br /> 8,3<br /> Đau khớp<br /> 17<br /> 47,2 16 44,4<br /> 3<br /> 8,3<br /> Sưng hạch<br /> 1<br /> 2,8<br /> 31 86,1<br /> 4<br /> 11,1<br /> Tiêu chảy<br /> 2<br /> 5,6<br /> 31 86,1<br /> 3<br /> 8,3<br /> Các dấu hiệu lâm sàng<br /> Bảng 5. Các dấu hiệu thần kinh<br /> Bất thường Bình thường<br /> Dấu hiệu<br /> n<br /> %<br /> n<br /> %<br /> Ý thức<br /> 0<br /> 0<br /> 36<br /> 100<br /> Vận ñộng<br /> 0<br /> 0<br /> 36<br /> 100<br /> Phối hợp vận<br /> 0<br /> 0<br /> 36<br /> 100<br /> ñộng<br /> Hội chứng<br /> 0<br /> 0<br /> 36<br /> 100<br /> tiểu não<br /> Trưong lực<br /> 0<br /> 0<br /> 36<br /> 100<br /> cơ<br /> Cơ lực<br /> 0<br /> 0<br /> 36<br /> 100<br /> Phản xạ gân<br /> 2<br /> 5.6<br /> 34<br /> 94.7<br /> xương<br /> Dây thần<br /> 1<br /> 2.8<br /> 35<br /> 97.2<br /> kinh sọ<br /> <br /> Không có TT<br /> n<br /> %<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 2<br /> <br /> 5.6<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2.8<br /> <br /> Kết quả xét nghiệm<br /> Bảng 6. Hàm lượng Pyruvate<br /> Hàm lượng<br /> n<br /> < 1.1mg%<br /> 6<br /> > 1.1mg%<br /> 21<br /> Tổng<br /> 27<br /> <br /> %<br /> 22,0<br /> 78,0<br /> 100<br /> <br /> Bảng 7. Hàm lượng ion Ca++<br /> Hàm lượng<br /> n<br /> < 1.1mmol/L<br /> 20<br /> > 1.1mmol/L<br /> 16<br /> Tổng<br /> 36<br /> <br /> %<br /> 56.6<br /> 43.4<br /> 100.0<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch<br /> Năm 2010<br /> <br /> 261<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> BÀNLUẬN<br /> Với 66,6% bệnh nhân ở nhóm tuổi từ 18 ñến trên 50 tuổi cho thấy “bệnh” “tê tê say say” chủ yếu gặp ở lứa tuổi lao<br /> ñộng. Bệnh có vẻ chỉ xuất hiện với tính chất cục bộ trên một vùng ñịa lý nhỏ (xã, huyện) hơn là trên diện rộng. Kết hợp<br /> với ñặc ñiểm chỉ có 11,1% bệnh nhân TTSS có sốt khi bị bệnh, ñiều này gợi ý có lẽ TTSS không phải là một bệnh nhiễm<br /> trùng? Khai thác tiền sử cũng không tìm thấy gợi ý “bệnh” TTSS có liên quan ñến việc chậm phát triển tâm thần, vận<br /> ñộng.<br /> Về ñặc ñiểm lâm sàng cuả “bệnh”<br /> - Phần lớn các bệnh nhân (55,6%-86,1%) có các triệu chứng như: dị cảm (cảm giác như kiến bò trong<br /> xương), khó thở, hồi hộp ñánh trống ngực, ngón tay co cứng...trong khi nhiều bệnh nhân vẫn tỉnh táo khi “bệnh”<br /> xuất hiện (61,1%), không có bệnh nhân nào rối loạn cơ tròn gợi ý như là một tình trạng lâm sàng của cơn hạ can<br /> xi máu hoặc thiếu vitamin B1 ñã ñược y văn mô tả(7,1).<br /> - Với một số rất ít bệnh nhân có sốt, chảy nước mũi hay sưng hạch... (2,8-8,3%) gợi ý “bệnh” TTSS khó có liên<br /> quan ñến tình trạng nhiễm vi khuẩn hoặc virus.<br /> - Khám lâm sàng hầu như không phát hiện thấy bệnh nhân có các dấu hiệu chỉ ñiểm có tổn thương thực thể về<br /> thần kinh, vận ñộng ñiều này gợi ý ñây là “bệnh” có thể có liên quan ñến các rối loạn cơ năng hơn là tổn thương thực<br /> thể. Thực tế tất cả bệnh nhân ñều không có di chứng sau cơn.<br /> - Không phát hiện thấy các dấu hiệu lâm sàng gợi ý giống như các trường hợp ngộ ñộc kim loại nặng<br /> Về kết quả một số xét nghiệm<br /> Các kết quả xét nghiệm hoàn toàn tương xứng với biểu hiện lâm sàng. Có ñến 20 bệnh nhân (56,6%) có hàm<br /> lượng can xi ion dưới 1,1mmol/L, kết quả này cũng tương tự như Christopher ñã mô tả (1).<br /> Ghi nhận ở ñây có ñến 78% bệnh nhân ñược xét nghiệm có nồng ñộ pyruvate cao. Pyruvate là sản phẩm cuối cùng<br /> của chu trình chuyển hoá cacbon hydrate, ñể sau ñó dưới tác dụng xúc tác của Thiamin (Viatmin B1) pyruvate ñược<br /> chuyển hoá tiếp thành có chất tham gia vào chu trình Krebs. Hầu hết bệnh nhân có nồng ñộ pyruvate bình thường<br /> khoảng 0,4mg%(3). Như vậy có thể thấy việc pyruvate tăng cao gợi ý tình trạng thiếu vitamin B1 trong cơ thể bệnh<br /> nhân(7).<br /> KẾT LUẬN<br /> - Biểu hiện lâm sàng của 36 bệnh nhân “tê tê say say” gần giống với biểu hiện lâm sàng của hạ canxi máu và thiếu<br /> hụt vitamin B1.<br /> - Hơn một nửa số bệnh nhân ñược khám có hàm lượng canxi ion thấp và hoặc men pyruvate cao.<br /> Kiến nghị<br /> - Xây dựng ñề cương nghiên cứu với mục tiêu “Mô tả ñặc ñiểm lâm sàng, cận lâm sàng và bước ñầu tìm hiểu các<br /> yếu tố liên quan ñến căn nguyên bệnh “tê tê say say” tại Hoà Bình”<br /> - Xây dựng tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân<br /> - Tiến hành nghiên cứu gồm hai giai ñoạn<br /> - Giai ñoạn 1: Điều tra cắt ngang nhằm xác ñịnh tỷ lệ hiện mắc của bệnh, mô tả các ñặc ñiểm lâm sàng, cận lâm<br /> sàng và bước ñầu ñịnh hướng các yếu tố liên quan<br /> - Giai ñoạn 2: Thiết kế một nghiên cứu phù hợp ñể kiểm ñịnh giả thiết về các yếu tố liên quan ñến căn nguyên của<br /> bệnh.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> Beach CB, Hemphill RR. Hypocalcemia. www.emedicine.com/emerg/topic271.htm<br /> 2.<br /> Editorial. Thiamine deficiency in elderly people. Age and Ageing 2000; 29: 99-01<br /> 3.<br /> Landon J., Fawcett JK., and Wynn V. Blood pyruvate concentration measured by a specific method in control<br /> subjects. J.clin.Path. (1962),15,579<br /> 4.<br /> Office of Air Quality Planning and Standards and Office of Research and Development U.S. Environmental<br /> Protection Agency. Health effects of mercury and mercury compounds. Excerpt from mercury study report to<br /> congress; Vol V: Dec, 1997.<br /> 5.<br /> Viện Dinh Dưỡng - Bộ Y tế. Công văn gửi Vụ Điều trị - Bộ Y tế về việc theo dõi Hội chứng viêm ña dây thần<br /> kinh tại Kim Bôi, Hoà Bình. Viện Dinh Dưỡng; Hà nội: 03/10/2006.<br /> 6.<br /> Viện Y học Lao ñộng - Bộ Y tế. Báo cáo tóm tắt kết quả thực hiện ñề tài dự án (kèm theo công văn số<br /> 914/BKHCN-KHTC ngày 19/4/2006. Viện Y học Lao ñộng; Hà nôi:<br /> 7.<br /> World Health Organization. Thiamine defiency and its prevention and control in major emergencies.<br /> WHO/NHD/99.13<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch<br /> Năm 2010<br /> <br /> 262<br /> <br />