Dân chủ và phát triển

D©n chñ<br /> vμ ph¸t triÓn<br /> <br /> DÐmocratie et dÐveloppement/ Philippe Marchesin//<br /> Revue Tiers Monde.- No 179.- Juillet.- Septembre.- 2004.- p.<br /> 487-513.<br /> <br /> §ç S¸ng<br /> l−îc thuËt<br /> <br /> <br /> Quan hÖ gi÷a d©n chñ vµ ph¸t triÓn lµ mét ®Ò tµi quen thuéc, nh−ng hiÖn<br /> ®ang lµ vÊn ®Ò thêi sù mµ nhiÒu t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm ®Ò cËp ®Õn, nghiªn cøu<br /> tõ nhiÒu gãc ®é. Bµi viÕt tæng hîp nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò<br /> nµy trong suèt nöa cuèi thÕ kû XX, ®Æc biÖt lµ nh÷ng n¨m 1990, vµ mÊy n¨m<br /> ®Çu thÕ kû XXI.<br /> <br /> <br /> Tr−íc khi xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a d©n chñ lμ mét chÕ ®é ®¹i diÖn, ®a nguyªn<br /> d©n chñ vμ ph¸t triÓn, t¸c gi¶ xem xÐt vμ c¹nh tranh, cßn ph¸t triÓn lμ tËp hîp<br /> riªng tõng kh¸i niÖm. Theo «ng, mçi kh¸i cña nh÷ng tiÕn bé kinh tÕ, x· héi vμ v¨n<br /> niÖm trªn ®Òu cã hai mÆt - lý thuyÕt vμ ho¸ (tr.488).<br /> thùc tiÔn, vμ v× thÕ ®· cã v« sè ®Þnh nghÜa<br /> TiÕp ®ã, xem xÐt tËp hîp hai kh¸i niÖm<br /> kh¸c nhau, thËm chÝ ®èi lËp nhau vÒ c¸c<br /> trªn trong quan hÖ cña chóng, t¸c gi¶<br /> kh¸i niÖm nμy; t×nh tr¹ng phøc t¹p ®Õn<br /> còng thÊy r»ng t×nh h×nh phøc t¹p kh«ng<br /> møc mét sè ng−êi chñ tr−¬ng lo¹i bá mäi<br /> kÐm: tham kh¶o trªn Internet cã tíi<br /> ®Þnh nghÜa, xem d©n chñ nh− mét danh tõ<br /> 173.000 ®¸p ¸n, song sù phøc t¹p chÝnh l¹i<br /> hoa mü khoa tr−¬ng ®Ó gäi tªn mét sù vËt<br /> ë chç sù t−¬ng t¸c gi÷a d©n chñ vμ ph¸t<br /> nμo ®ã kh«ng tån t¹i (Giovanni Sartori,<br /> triÓn cã rÊt nhiÒu ph−¬ng diÖn m¬ hå.<br /> 1993) hoÆc so s¸nh ph¸t triÓn víi mét ng«i<br /> sao ®· t¾t mμ chóng ta cßn tr«ng thÊy ¸nh<br /> s¸ng cña nã ngay c¶ khi nã ®· chÕt h¼n tõ Theo t¸c gi¶, trong kho¶ng nöa thÕ kû<br /> l©u (Hilbert Rest, 1996). võa qua, ®· tån t¹i sù ®èi lËp cña hai m«<br /> h×nh: m« h×nh theo chñ nghÜa ph¸t triÓn<br /> Nh−ng, ®Ó ph©n tÝch vÊn ®Ò mét c¸ch vμ m« h×nh theo quan ®iÓm phô thuéc lÉn<br /> s¸ng tá còng cÇn ph¶i dùa trªn mét ®Þnh nhau (paradigme dÐveloppementaliste et<br /> nghÜa nμo ®ã, nªn t¸c gi¶ ®Ò xuÊt mét de la dÐpendance). Vμo nh÷ng n¨m 60,<br /> ®Þnh nghÜa kh¶ dÜ chÊp nhËn ®−îc vÒ hai nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa ph¸t triÓn<br /> kh¸i niÖm nμy; nã ®−îc rót ra tõ thùc tÕ kh¼ng ®Þnh tån t¹i mèi quan hÖ chÆt chÏ<br /> ¸p dông hiÖn nay ë nhiÒu n−íc. Nh− vËy, gi÷a ph¸t triÓn vμ d©n chñ, vÝ dô nh− lý<br /> D©n chñ vμ ph¸t triÓn<br /> 38<br /> <br /> thuyÕt cña Rostow vÒ c¸c giai ®o¹n ph¸t chØ chiÕm 4% kinh tÕ thÕ giíi, nh−ng n¨m<br /> triÓn: mçi giai ®o¹n cña ph¸t triÓn øng víi 1992 ®· ®¹t tíi 25%) ®Òu diÔn ra d−íi c¸c<br /> mét tr×nh ®é ph¸t triÓn chÝnh trÞ dÉn chÕ ®é chÝnh trÞ bÞ coi lμ “®éc tμi”, mμ râ<br /> nh÷ng chÕ ®é chuyªn chÕ chuyÓn sang chÕ nhÊt lμ Singapore d−íi chÕ ®é Lý Quang<br /> ®é d©n chñ ®a nguyªn kiÓu ph−¬ng T©y. DiÖu. Nh×n chung, theo t¸c gi¶ thμnh c«ng<br /> Cïng víi Rostow cßn cã Almond vμ cña nh÷ng con rång nh− Nam TriÒu Tiªn,<br /> Coleman (1960), Almond vμ Powell (1966) §μi Loan, Singapore, Hong Kong, tû lÖ<br /> vμ Badie (1988). Ýt l©u sau, nh÷ng ng−êi t¨ng tr−ëng hμng n¨m lμ 9,2% trong<br /> theo chñ nghÜa phô thuéc lÉn nhau nhÊn nh÷ng n¨m 1960 råi 8,2% trong nh÷ng<br /> m¹nh t×nh h×nh liªn minh gi÷a trung t©m thËp kû sau (theo DomÐnach, 1998); tiÕp<br /> t− b¶n chñ nghÜa víi giai cÊp t− s¶n ë ®ã lμ nh÷ng con hæ nh− Thailand,<br /> nh÷ng n−íc thuéc ®Þa, mμ ®iÒu nμy ®· c¶n Malaysia vμ Indonesia råi ®Õn nh÷ng chó<br /> trë sù qu¸ ®é cña c¸c chÕ ®é nμy sang c¸c hæ s¬ sinh (bÐbÐs-tigres) nh− ViÖt Nam vμ<br /> chÕ ®é d©n chñ. Nh÷ng chÕ ®é nμy ®−îc Philippinnes, ®Òu ®¹t t¨ng tr−ëng cao d−íi<br /> xem nh− nh÷ng chÕ ®é kiÓu Bonaparte chÕ ®é chÝnh trÞ duy ý chÝ vμ sù kiÓm so¸t<br /> ho¹t ®éng cã lîi cho chñ nghÜa ®Õ quèc qua x· héi chÆt chÏ (tr.490). Riªng Trung Quèc<br /> trung gian cña giai cÊp t− s¶n ®Þa ph−¬ng cã tû lÖ t¨ng tr−ëng ®Æc biÖt Ên t−îng liªn<br /> ®ang h−ëng nhiÒu bæng léc vμ lu«n s½n tôc trong mét phÇn t− thÕ kû: tõ 1980-<br /> sμng dïng b¹o lùc khi cã b¹o lo¹n (c¸c t¸c 1996 lμ 10%/n¨m, tõ ®ã vÒ sau lμ 7%-<br /> gi¶ Franck, 1970; Amin, 1973; Peixotto, 9%/n¨m; cßn vÒ ngo¹i th−¬ng th× vμo n¨m<br /> 1977). Cßn tõ sau khi bøc t−êng Berlin 1980 Trung Quèc ch−a b»ng 1% thÕ giíi,<br /> sôp ®æ vμ sù tan r· cña Liªn bang X« ViÕt nh−ng ®Õn n¨m 2002 ®· ®¹t 4%, trong khi<br /> lμ sù th¾ng lîi cña nÒn d©n chñ thÞ tr−êng ®Çu t− cña t− b¶n t− nh©n n−íc ngoμi vμo<br /> vμ chÕ ®é qu¶n trÞ giái (bonne Trung Quèc tõ 350 tû-400 tû USD (theo<br /> gorvernance). Etienne, 2003). Nh÷ng con sè ®¸ng chó ý<br /> nμy, theo t¸c gi¶, râ rμng g¾n víi nh÷ng<br /> XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ vμ nh÷ng t¸c<br /> chÕ ®é chÝnh trÞ vÒ nhiÒu ph−¬ng diÖn<br /> phÈm ph¶n ¸nh thùc tÕ ®ã, t¸c gi¶ bμi viÕt<br /> tõng bÞ xem lμ ®èi lËp víi sù tiÕn bé d©n<br /> ph©n biÖt hai quan ®iÓm ®èi lËp nhau:<br /> chñ (tr.490).<br /> 1. Quan ®iÓm cho r»ng gi÷a d©n chñ vμ<br /> ë ch©u ¢u còng vËy, ngo¹i trõ n−íc<br /> ph¸t triÓn kh«ng cã mèi liªn hÖ nμo c¶<br /> Anh hiÖn ®¹i ho¸ chÝnh trÞ theo con ®−êng<br /> Thùc tÕ x· héi cho thÊy sù t¸ch rêi nghÞ viÖn cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t−<br /> nhau gi÷a d©n chñ vμ ph¸t triÓn: c¶ trong b¶n chñ nghÜa, th× mét sè n−íc vμ ë mét<br /> lÞch sö lÉn thêi kú hiÖn nay ®Òu cã v« sè vμi thêi kú ®· ph¸t triÓn d−íi mét chÕ ®é<br /> n−íc ®¹t ®−îc nh÷ng thμnh tùu to lín vÒ ®éc ®o¸n chuyªn quyÒn: ®ã lμ thêi kú §Ö<br /> kinh tÕ d−íi chÕ ®é ®éc tμi. §Ó chøng nhÞ ®Õ chÕ ë Ph¸p hoÆc thêi kú §Õ quèc<br /> minh, t¸c gi¶ dÉn Karl Wittfogel (1964) Phæ d−íi bμn tay Bismarck, råi nh÷ng chÕ<br /> ph©n tÝch thùc tÕ c¸c x· héi lóa n−íc ®é ph¸t xÝt ë §øc, Italia, chÕ ®é Franco ë<br /> (sociÐtÐs hydranliques) ë §«ng ¸ nh− T©y Ban Nha, chÕ ®é ®éc tμi Salazar vμo<br /> NhËt B¶n thêi Minh TrÞ Thiªn hoμng vμ nh÷ng n¨m 1950 ë Bå §μo Nha - tÊt c¶<br /> Trung Quèc ®· ph¸t triÓn rùc rì hμng ®Òu lμ nh÷ng thêi kú c«ng nghiÖp ho¸<br /> ngμn n¨m d−íi chÕ ®é qu©n chñ ®é ®o¸n. m¹nh mÏ.<br /> GÇn ®©y nhÊt lμ sù ph¸t triÓn thÇn kú vÒ Ta còng thÊy t×nh h×nh t−¬ng tù ë ch©u<br /> kinh tÕ cña c¸c n−íc §«ng ¸ (n¨m 1960 hä Mü Latin vμo nöa cuèi thÕ kû XX, n¬i ®·<br /> 39<br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2005<br /> <br /> <br /> diÔn ra sù ph¸t triÓn kinh tÕ d−íi nh÷ng d−íi thêi Bismarck, Gerschenkron (1962)<br /> chÕ ®é ®éc ®o¸n chuyªn quyÒn (ë BrÐsil, vμ Schweinitz (1964) cho r»ng c«ng nghiÖp<br /> Mexique hoÆc Chile). ho¸ chØ cã thÓ thùc hiÖn nhanh chãng qua<br /> sù tho¶ thuËn ngay lËp tøc vμ kh«ng qua<br /> H¬n thÕ n÷a, ta cßn thÊy kh«ng hiÕm<br /> trung gian gi÷a tÇng líp cã quyÒn lùc vÒ<br /> n−íc ®i con ®−êng d©n chñ mμ nÒn kinh tÕ<br /> kinh tÕ vμ tÇng líp cÇm quyÒn chÝnh trÞ -<br /> l¹i suy sôp: ë Nam ¸ tõ 1988-1999 lμ tøc lμ trong mét bèi c¶nh kh«ng thÓ chÊp<br /> Pakistan, ë Bangladesh tõ 1991-2001; cßn nhËn chñ nghÜa tù do chÝnh trÞ.<br /> ë Nepal vμo nh÷ng n¨m 90 ®i ®«i víi d©n<br /> chñ lμ thêi kú bÊt æn ®¸ng kÓ -11 thñ - Kh¸i qu¸t h¬n, Albert Hirschmann<br /> t−íng thay nhau chØ trong 12 n¨m, ®ång (1962) ®−a ra c¸ch gi¶i thÝch vÒ chøc n¨ng<br /> thêi kinh tÕ suy tho¸i. cña nh÷ng chÕ ®é ®éc tμi thùc hiÖn hiÖn<br /> ®¹i ho¸ (dictatures modernisatrices):<br /> Cßn ë ch©u Phi, nh÷ng tiÕn bé vÒ d©n nh÷ng nhμ l·nh ®¹o ®éc tμi tõ chèi tÝnh<br /> chñ ë nhiÒu n−íc trong nh÷ng n¨m 1990 bÊt tr¾c cña t−¬ng lai vèn lμ ®Æc tr−ng cña<br /> nãi chung ®· kh«ng ®em l¹i thay ®æi g× chÕ ®é d©n chñ. Hä lËp luËn r»ng, tr¸ch<br /> ®¸ng kÓ vÒ kinh tÕ nh− ë Nigieria, nhiÖm chÝnh trÞ lμ ph¶i lμm chñ thêi gian,<br /> Zambie, Malawi. §Æc biÖt c¸c n−íc ch©u v−ît qua nh÷ng xung ®ét lîi Ých th−êng<br /> Mü latin trong nh÷ng n¨m 1980, th× d©n ngμy vÉn x¶y ra d−íi chÕ ®é d©n chñ. Cã<br /> chñ ho¸ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kinh tÕ-x· héi ng−êi cßn cho r»ng, ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao<br /> suy gi¶m lμm thÊt väng qu¸ møc ®Õn nçi th× viÖc cã mét chÝnh quyÒn m¹nh cμng<br /> ng−êi d©n gäi ®ã lμ thËp kû bÞ ®¸nh c¾p (la cÇn thiÕt ®èi víi nh÷ng n−íc kÐm ph¸t<br /> dÐcennie perdue): ®ãi nghÌo kh«ng gi¶m triÓn, v× ë ®©y ®ßi hái sù qu¶n lý víi chi<br /> mμ l¹i t¨ng lªn. NÕu ë n¬i nμo ®ã cã ®−îc phÝ Ýt nhÊt do chç nã chØ cã mét nÒn kinh<br /> t¨ng tr−ëng kinh tÕ th× chØ mét phÇn thiÓu tÕ nhá yÕu. Mét chÕ ®é ®éc tμi sÏ cã hiÖu<br /> sè ®−îc h−ëng, kho¶ng c¸ch gi¶m nghÌo lùc h¬n trong viÖc lùa chän ®Çu t− cho s¶n<br /> t¨ng lªn, bÊt b×nh ®¼ng trÇm träng h¬n; xuÊt h¬n lμ cho nh÷ng yªu s¸ch x· héi tèn<br /> Helmet (2000) gäi ®ã lμ sù ph¸t triÓn biÕn kÐm.<br /> d¹ng (dÐveloppement dÐformant) (tr.492).<br /> Nh÷ng lý gi¶i mang tÝnh hÖ t− t−ëng<br /> §· cã nhiÒu c¸ch gi¶i thÝch thùc tÕ trªn,<br /> nh−ng t¸c gi¶ bμi viÕt ph©n thμnh hai Nh÷ng lý lÏ nμy xuÊt hiÖn ë nh÷ng<br /> lo¹i: n−íc kh«ng ph¶i ph−¬ng T©y, ®Æc biÖt ë<br /> Singapore vμ Malaysia vμo ®Çu nh÷ng<br /> Nh÷ng lý gi¶i mang tÝnh kü thuËt n¨m 1990: nh÷ng thμnh tùu kinh tÕ cña<br /> §èi víi nh÷ng x· héi lóa n−íc, Karl nh÷ng con hæ vμ nh÷ng con rång lμ do<br /> Wittfogel (1964) cho r»ng chÕ ®é chuyªn ®éng lùc cña hÖ t− t−ëng ch©u ¸, tøc lμ<br /> chÕ lμ s¶n phÈm chÝnh trÞ cña ph−¬ng nh÷ng gi¸ trÞ ¸ ch©u nh− ®¹o ®øc, ý thøc<br /> thøc s¶n xuÊt ch©u ¸: s¶n xuÊt l−¬ng thùc tiÕt kiÖm, lßng ham häc, nhiÖt t×nh lao<br /> ph¶i dùa vμo mét hÖ thèng t−íi tiªu qu¶n ®éng... Theo DomÐnach (1998) th× nh÷ng<br /> lý nghiªm ngÆt mμ chØ cã mét bé m¸y gi¸ trÞ Khæng gi¸o nh− tÝnh kû luËt, sù t«n<br /> quan liªu tËp trung míi lμm ®−îc. Ngμy träng cÊp bËc vμ quyÒn lùc tuyÖt ®èi cña<br /> nay sù ph¸t triÓn cña nh÷ng n−íc c«ng Nhμ n−íc ®−îc ®Æt lªn hμng ®Çu, ®èi lËp<br /> nghiÖp míi §«ng ¸ còng lμ nh− vËy. víi nÒn d©n chñ ph−¬ng T©y cã tÝnh khoan<br /> nh−îng vÒ tinh thÇn còng nh− coi träng<br /> - Gi¶i thÝch tr−êng hîp ph¸t triÓn cña qu¸ ®¸ng nh÷ng lîi Ých riªng vμ nh÷ng<br /> n−íc Ph¸p d−íi §Õ chÕ II vμ n−íc §øc<br /> D©n chñ vμ ph¸t triÓn<br /> 40<br /> <br /> xung ®ét dÉn ng−êi ta ®i ®Õn bá quªn mÊt ho¸ nh− mét ma trËn nghiÒn ngÉm c¸i<br /> môc tiªu cao nhÊt cña chÝnh trÞ - nh− M. míi th× nã ®ång thêi bÞ thay ®æi bëi sù<br /> Mohamad nãi, lμ cuéc sèng sung tóc cña trμn ngËp cña c¸i míi.<br /> ®¹i ®a sè d©n chóng (tr.495).<br /> Ba lμ, ®èi víi ®¹i ®a sè d©n chóng sèng<br /> ë ch©u Phi th× ng−êi ta nhÊn m¹nh ¶o trong mét nÒn kinh tÕ bÊp bªnh nhiÒu<br /> t−ëng xuÊt khÈu d©n chñ cña ph−¬ng T©y. n¨m dùa trªn mét nÒn mãng ®¼ng cÊp x·<br /> Hä kh¼ng ®Þnh r»ng quan niÖm d©n chñ héi nÆng nÒ, th× kh¶ n¨ng lùa chän cña hä<br /> cña ch©u Phi lμ kh¸c víi quan niÖm d©n lμ rÊt h¹n hÑp. Mét khi ®· n»m trong<br /> chñ cña ph−¬ng T©y do dùa trªn nh÷ng quan hÖ phô thuéc víi c¸c nhμ l·nh ®¹o<br /> nguyªn t¾c vμ hÖ thèng gi¸ trÞ ®èi lËp chÝnh trÞ th× hÇu nh− mçi c¸ nh©n kh«ng<br /> nhau. Tãm l¹i, viÖc x©y dùng mét nÒn d©n cßn sù lùa chän nμo kh¸c.<br /> chñ (kiÓu ph−¬ng T©y) lμ cã h¹i cho sù<br /> 2. Quan ®iÓm chÊp nhËn cã sù t−¬ng t¸c<br /> ph¸t triÓn cña ch©u Phi, v× nã ¸p ®Æt<br /> gi÷a d©n chñ vμ ph¸t triÓn<br /> nh÷ng quan niÖm ngo¹i lai vμo mét nÒn<br /> v¨n ho¸ cßn ch−a s½n sμng chÊp nhËn Theo t¸c gi¶, nÕu d©n chñ vμ ph¸t triÓn<br /> chóng (Jean Poirier, 1995 vμ Jean- cã thÓ t¸ch rêi nhau th× chóng còng cã thÓ<br /> Baptiste Onana, 1997). ®i ®«i víi nhau. Sù më réng cña Liªn minh<br /> ch©u ¢u (EU) lμ sù kiÖn minh chøng tuyÖt<br /> Theo t¸c gi¶, thùc tÕ lÞch sö th× ph¶i<br /> vêi cña tÝnh chÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a<br /> chÊp nhËn, nh−ng «ng nªu ra mét sè nhËn<br /> kinh tÕ vμ chÝnh trÞ (Cartou, 2000). Râ<br /> xÐt cã tÝnh phª ph¸n ®èi víi mét sè lý lÏ<br /> rμng lμ tÊt c¶ c¸c n−íc øng viªn míi gia<br /> kh¸i qu¸t.<br /> nhËp EU ®Òu ph¶i tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn<br /> Mét lμ, vÒ sù cÇn thiÕt vμ hiÖu lùc cña chÝnh x¸c vÒ cñng cè c¸c thiÕt chÕ d©n chñ<br /> mét chÝnh quyÒn m¹nh th× cã thÓ ®Æt ra vμ ®i theo kinh tÕ thÞ tr−êng (Quermonne,<br /> c©u hái: sù ®iÒu hμnh cña mét nhμ ®éc tμi, 2002), vμ còng cßn nhiÒu vÝ dô kh¸c nh−:<br /> cho dï «ng ta lμ s¸ng suèt liÖu cã −u tiªn Ên §é, Sri Lanka, Costa Rica trong nh÷ng<br /> cho môc tiªu h¹nh phóc chung cña céng n¨m 1950 ®Õn 1980; Mali, Ghana vμ<br /> ®ång trong khung c¶nh rÊt th−êng xuyªn Tanzania trong nh÷ng n¨m 1990 (Ðtienne,<br /> x¶y ra cña mét nhμ n−íc cha truyÒn con 2003); NhËt B¶n tõ sau §¹i chiÕn thÕ giíi<br /> nèi kiÓu míi (Ðtat nÐo-patrimoniaux) mμ lÇn thø II vμ gÇn ®©y lμ Philippine<br /> ®Æc tr−ng cña nã lμ sù lÉn lén gi÷a viÖc (Owada, 2002).<br /> c«ng vμ viÖc t− còng nh− quyÒn lùc c¸<br /> Tr−íc khi ®i vμo ph©n tÝch mèi quan hÖ<br /> nh©n cña mét «ng hoμng? (Eisenstadt,<br /> biÖn chøng gi÷a d©n chñ vμ ph¸t triÓn, t¸c<br /> 1973; MÐdard, 1991; Bourmaud, 1997). V¶<br /> gi¶ l−u ý r»ng tuy tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990<br /> l¹i, d©n chóng liÖu cã thÓ b»ng lßng m·i<br /> d©n chñ ®· trë thμnh mét hÖ t− t−ëng<br /> víi t×nh tr¹ng cã møc sèng kh¸, song l¹i<br /> thèng trÞ, qua ®ã ng−êi ta ®¸nh gi¸ mét<br /> kh«ng ®−îc h−ëng nh÷ng quyÒn tù do d©n<br /> chÕ ®é, mét hÖ t− t−ëng ngμy cμng khã<br /> chñ?<br /> ph¶n ®èi c«ng khai, vμ do ®ã mäi ng−êi ai<br /> Hai lμ, v¨n ho¸ cã tÝnh t−¬ng ®èi. Søc còng h« hμo d©n chñ, song trong thùc tÕ<br /> nÆng cña v¨n ho¸ lμ kh«ng thÓ chèi c·i cho thÊy nh÷ng kho¶ng c¸ch Ýt hoÆc nhiÒu<br /> ®−îc, song kh«ng ®Õn møc nã tÈy s¹ch mäi víi m« h×nh chuÈn theo kiÓu ph−¬ng T©y:<br /> sù ®æi míi. Nã kh«ng thÓ nhÊt thμnh bÊt xuÊt hiÖn sù ®èi lËp gi÷a d©n chñ ®Ých<br /> biÕn mμ nh− mét tËp hîp c¸c bé luËt ®ang thùc vμ d©n chñ h×nh thøc mμ ë gi÷a lμ c¶<br /> vËn ®éng qua ®ã x· héi ®æi míi. NÕu v¨n mét chuçi nh÷ng m« h×nh kh¸c nhau tõ<br /> 41<br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2005<br /> <br /> <br /> ch©u ¢u hËu céng s¶n, n¬i cßn ®Ì nÆng sù tr−êng ®Ó miªu t¶ c¸c c¬ chÕ d©n chñ ®a<br /> thiÕu v¾ng cña x· héi c«ng d©n (Colas, nguyªn trong ®ã cö tri ®−îc mÖnh danh lμ<br /> 2002) vμ do ®ã chØ cã “nh÷ng kÕt qu¶ yÕu ng−êi tiªu thô, c¸c ®¶ng ph¸i ®−îc xem lμ<br /> kÐm vÒ sù nhËp khÈu nh÷ng gi¸ trÞ d©n nh÷ng nhμ doanh nghiÖp cung cÊp cho cö<br /> chñ” (Mink, 2002), ®Õn thÕ giíi ¶rËp lμ n¬i tri mét sè tiÒn nh»m tranh giμnh thÞ phÇn<br /> cã “nh÷ng chÕ ®é d©n chñ mμ kh«ng cã lμm thiÖt h¹i cho nh÷ng nhμ doanh nghiÖp<br /> d©n chñ” (SalamÐ, 1994). Theo Ch−¬ng kh¸c ®ang c¹nh tranh víi m×nh.<br /> tr×nh Ph¸t triÓn cña Liªn Hîp Quèc<br /> VÒ quan hÖ t−¬ng hç gi÷a d©n chñ ®a<br /> (UNDP) th× chØ cã 80 trong sè 140 n−íc<br /> nguyªn vμ kinh tÕ thÞ tr−êng, hä cho r»ng<br /> trªn thÕ giíi tæ chøc bÇu cö theo ®a ®¶ng<br /> ë nh÷ng n−íc cã sù ®a d¹ng ho¸ vÒ x· héi<br /> cã thÓ ®−îc xem lμ d©n chñ ®Ých thùc<br /> vμ cã nhiÒu xung ®ét vÒ lîi Ých th× t¨ng<br /> (UNDP, 2002). Sù ph©n tÝch cña t¸c gi¶<br /> tr−ëng kinh tÕ cho phÐp tho¶ m·n yªu<br /> tËp trung vμo hai b×nh diÖn:<br /> s¸ch cña nh÷ng ng−êi nμy mμ kh«ng ®ßi<br /> a. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a d©n chñ hái qu¸ nhiÒu hy sinh ë nh÷ng ng−êi kh¸c.<br /> vμ ph¸t triÓn trªn b×nh diÖn ®èi néi. ë ®©y NhËn vÒ phÇn m×nh nh÷ng bÊt æn kinh tÕ,<br /> cã hai mÆt: Nhμ n−íc d©n chñ lμ ng−êi lμm dÞu nh÷ng<br /> c¨ng th¼ng do logÝc thuÇn tuý cña nÒn<br /> - D©n chñ vμ t¨ng tr−ëng kinh tÕ<br /> kinh tÕ tù do g©y ra, vμ nh− vËy nã tá ra<br /> T¸c gi¶ dÉn ý kiÕn cña Philippe Brand hiÖu lùc h¬n mét nhμ n−íc chuyªn quyÒn<br /> cho r»ng, ë c¸c n−íc T©y ¢u, B¾c ¢u, B¾c ®éc ®o¸n.<br /> Mü, Australia vμ Nouvella ZÐlande cã sù<br /> C¸c t¸c gi¶ kh¸c nh− Burkhart, Lewis-<br /> liªn hÖ gi÷a d©n chñ vÒ chÝnh trÞ vμ kinh<br /> Beck, 1994; Helliwell, 1994; Feng, 1997 vμ<br /> tÕ thÞ tr−êng. Tuy kh«ng kh¼ng ®Þnh mèi<br /> Muller, 1997 th× nhÊn m¹nh quan hÖ tÝch<br /> t−¬ng quan nh©n qu¶ ë ®©y, nh−ng «ng<br /> cùc xÐt trªn tæng thÓ gi÷a d©n chñ vμ t¨ng<br /> cho r»ng do sù diÔn ra ®ång thêi c¸c pha<br /> tr−ëng kinh tÕ - nÒn d©n chñ t¹o ®iÒu kiÖn<br /> cña d©n chñ vμ ph¸t triÓn, nªn “buéc ph¶i<br /> ph¸t ®Ó triÓn dÔ dμng v× nã gi÷ æn ®Þnh<br /> thõa nhËn sù héi tô thËt sù gi÷a logic vËn<br /> luËt ch¬i mét c¸ch l©u dμi do nã cã kh¶<br /> ®éng riªng cña chóng” (P. Braud, 1997) vμ<br /> n¨ng kiÓm so¸t nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o qua<br /> «ng nªu bËt tÝnh ®ång ®¼ng vÒ cÊu tróc<br /> chÕ ®é tr¸ch nhiÖm vμ kh¶ n¨ng qui tr¸ch<br /> gi÷a d©n chñ ®a nguyªn vμ kinh tÕ thÞ<br /> nhiÖm. Hä còng chøng minh r»ng chÕ ®é<br /> tr−êng tr−íc khi kh¼ng ®Þnh quan hÖ<br /> d©n chñ b¶o vÖ c¸c quyÒn t− h÷u tμi s¶n<br /> t−¬ng hç cña chóng.<br /> tèt h¬n c¸c chÕ ®é kh¸c, vμ sù t«n träng<br /> VÒ tÝnh ®ång ®¼ng cña cÊu tróc th× næi quyÒn nμy vμ chÕ ®é hîp ®ång lμ nh÷ng<br /> bËt lªn lμ hai kh¸i niÖm c¹nh tranh vμ thÞ yÕu tè cèt yÕu ®Ó thu hót ®Çu t− vμ t¹o<br /> tr−êng. Sù tù do c¹nh tranh gi¶ ®Þnh tÝnh thuËn lîi cho ph¸t triÓn (Clague vμ mét sè<br /> tù do s¸ng t¹o cña nhμ kinh doanh, do ®ã ng−êi kh¸c, 1996).<br /> nã chØ në ré trong mét thÕ giíi gi¸ trÞ<br /> Trªn ®©y lμ nãi vÒ nh÷ng n−íc cã nÒn<br /> thuËn lîi ®èi víi chñ nghÜa c¸ nh©n, tøc<br /> d©n chñ l©u ®êi vμ giμu cã h¬n. Cßn ë<br /> trong chÕ ®é d©n chñ. Kh¸i niÖm thÞ<br /> nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn th× sao? ë ®©y<br /> tr−êng lμ trung t©m trong sù vËn hμnh<br /> ®a sè c¸c t¸c gi¶ ®Òu nhÊt trÝ vÒ tÝnh thÝch<br /> cña nÒn kinh tÕ tù do vμ nã cã nhiÒu t−¬ng<br /> ®¸ng cña sù qu¸ ®é sang chÕ ®é d©n chñ<br /> ®ång víi kh¸i niÖm d©n chñ ®Õn møc cã<br /> tõ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh<br /> nh÷ng t¸c gi¶ nh− Schumpeter (1954) vμ<br /> (tr.500). Gi¸o khoa vÒ chÝnh trÞ häc do<br /> Downs (1957) ®· dïng kh¸i niÖm thÞ<br /> Madeleine Grawitz vμ Jean Leca ®ång chñ<br /> D©n chñ vμ ph¸t triÓn<br /> 42<br /> <br /> biªn, viÕt “nÒn d©n chñ chØ cã thÓ xuÊt träng. UNDP dÉn c¸c c«ng tr×nh cña<br /> hiÖn sau mét sè giai ®o¹n thÕ tôc ho¸ vμ Amartya Sen cho r»ng sù tån t¹i cña mét<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi”. Nh− vËy, nÕu phe ®èi lËp, nh÷ng cuéc bÇu cö còng nh−<br /> d©n chñ kh«ng ph¶i lμ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu tù do b¸o chÝ - nh÷ng thÕ lùc cã thÓ ng¨n<br /> khëi ®éng sù ph¸t triÓn th× nã l¹i lμ cÇn chÆn c¸c nhμ cÇm quyÒn tuú ý hμnh ®éng<br /> thiÕt cho sù tiÕp tôc ph¸t triÓn. V× sao mμ kh«ng bÞ trõng ph¹t - lμ nh÷ng nh©n<br /> vËy? §ã lμ v× khi ®· ®¹t ®−îc mét qu¸ tè thóc ®Èy c¸c nhμ chÝnh trÞ ph¶i t×m mäi<br /> tr×nh ph¸t triÓn nμo ®ã - dï b»ng c¸ch c¸ch ®Ó tr¸nh x¶y ra, ch¼ng h¹n, n¹n ®ãi.<br /> nμo, th× b¶n th©n sù ph¸t triÓn sÏ s¶n VÝ dô nh− Ên §é tõ khi giμnh ®−îc ®éc<br /> sinh ra mét tÇng líp trung l−u vμ mét líp lËp, d−íi chÕ ®é d©n chñ th× ch−a bao giê<br /> d©n chóng cã häc thøc cao h¬n tr−íc vμ ®ã x¶y ra n¹n ®ãi nh− trong thêi kú thuéc<br /> lμ m«i tr−êng míi thuËn lîi cho d©n chñ ®Þa.<br /> ho¸; khi ®ã diÔn ra qu¸ tr×nh chuyÓn sang<br /> Thø ba, ng−êi ta viÖn ra vai trß x©y<br /> nÒn d©n chñ th«ng qua nh÷ng cuéc bÇu cö<br /> dùng cña c¸c chÕ ®é d©n chñ. Do th«ng tin<br /> gÇn ®óng theo chuÈn ph−¬ng T©y, ®a ®¶ng<br /> ®−îc më réng vμ tæ chøc tranh luËn c«ng<br /> vμ tù do b¸o chÝ - tãm l¹i, cã sù t«n träng<br /> khai nªn chÕ ®é d©n chñ t¹o thuËn lîi cho<br /> c¸c qui t¾c trß ch¬i vμ mét v¨n ho¸ d©n<br /> viÖc phæ cËp kiÕn thøc mäi mÆt, lμm thay<br /> chñ, nã kªu gäi du nhËp tinh thÇn d©n<br /> ®æi c¸ch øng xö cña ng−êi d©n, ®iÒu nμy cã<br /> chñ.<br /> lîi vÒ mÆt ph¸t triÓn x· héi nh− b¶o vÖ søc<br /> - T−¬ng quan gi÷a d©n chñ vμ ph¸t khoÎ céng ®ång, t¨ng tuæi thä, gi¶m tû lÖ<br /> triÓn cßn diÔn ra trªn c¸c mÆt v¨n ho¸, x· tö vong ë trÎ s¬ sinh, sinh ®Î cã kÕ<br /> héi, chÝnh trÞ vμ m«i tr−êng ho¹ch... Cßn Przeworski (2000) vμ<br /> Varshney (2002) th× cho r»ng nÕu nh÷ng<br /> C¸c c¬ quan cña Liªn Hîp Quèc nh−<br /> t¨ng tr−ëng nhanh nhÊt th−êng diÔn ra<br /> UNESCO vμ UNDP ®Òu kh¼ng ®Þnh tÝnh<br /> d−íi chÕ ®é ®éc tμi chuyªn chÕ, th× kh«ng<br /> bÒn v÷ng cña ph¸t triÓn hoÆc sù ph¸t<br /> mét chÕ ®é d©n chñ nμo l¹i cã nh÷ng<br /> triÓn con ng−êi ®Òu g¾n bã chÆt chÏ víi<br /> thμnh tùu yÕu kÐm nh− ë c¸c chÕ ®é<br /> d©n chñ; Butros Ghali viÕt: “D©n chñ vμ<br /> chuyªn chÕ tåi nhÊt, tøc lμ nÕu “chÕ ®é<br /> ph¸t triÓn bæ sung cho nhau vμ cñng cè<br /> d©n chñ kh«ng b¶o ®¶m ®−îc c¸i tuyÖt vêi<br /> lÉn nhau” (2002); B¸o c¸o cña UNDP vÒ<br /> nhÊt th× nã còng tr¸nh ®−îc c¸i tåi tÖ<br /> ph¸t triÓn con ng−êi n¨m 2002 còng cho<br /> nhÊt” (tr.504). H¬n n÷a, theo Hermet<br /> r»ng: “D©n chñ lμ chÕ ®é chÝnh trÞ duy<br /> (2000) chØ diÔn ra sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> nhÊt t−¬ng thÝch víi sù ph¸t triÓn con<br /> khi nã dùa trªn phong trμo chñ ®éng vμ<br /> ng−êi...” (tr.503). ë ®©y ng−êi ta ®−a ra ba<br /> s¸ng kiÕn cña quÇn chóng, vμ theo Alain<br /> lý gi¶i:<br /> Touraine (1994) th× d©n chñ g¾n bã víi sù<br /> Thø nhÊt, c¸c chÕ ®é d©n chñ tá ra cã ph¸t triÓn néi sinh (dÐveloppement<br /> hiÖu qu¶ h¬n c¸c chÕ ®é chuyªn chÕ trong endogÌne) cßn mäi nh©n tè ®Õn tõ bªn<br /> kiÕm so¸t c¸c xung ®ét, nã cã thÓ lμm dÞu ngoμi (nh− nhμ n−íc hoÆc chñ nghÜa t−<br /> nh÷ng c¨ng th¼ng trong n−íc kh«ng ®Ó trë b¶n ngo¹i quèc, thËm chÝ viÖn trî quèc tÕ),<br /> thμnh khñng ho¶ng chÝnh trÞ tù lμm mÊt vÐct¬ chÝnh cña mét sù hiÖn ®¹i ho¸ ngo¹i<br /> æn ®Þnh kinh tÕ-x· héi. lai, th× “sím muén còng trë thμnh vËt c¶n<br /> cho c¶ d©n chñ lÉn ph¸t triÓn” (tr.505).<br /> Thø hai, c¸c chÕ ®é d©n chñ lμ thÝch<br /> hîp nhÊt ®Ó tr¸nh nh÷ng tai ho¹ vμ b¶o vÖ NhËn xÐt nh÷ng lý gi¶i trªn, t¸c gi¶ chØ<br /> cuéc sèng tr−íc nh÷ng t×nh huèng nghiªm ra ®iÓm yÕu vμ nh÷ng h¹n chÕ nh− sau:<br /> 43<br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2005<br /> <br /> <br /> nh÷ng ng−êi b¶o vÖ quan ®iÓm vÒ mèi liªn l¹i kh¸c, nã th−êng kÌm theo c¸c ®iÒu kiÖn<br /> hÖ gi÷a d©n chñ vμ ph¸t triÓn th−êng chÊp chÝnh trÞ vμ kinh tÕ khiÕn mäi ng−êi nghi<br /> nhËn quan niÖm chuÈn cña hÖ t− t−ëng ngê viÖc ¸p dông thùc tÕ c¸c ý t−ëng tèt<br /> ph−¬ng T©y ®ang thèng trÞ hiÖn nay, cho ®Ñp cña hä chØ nh»m b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých<br /> nªn hä cã nguy c¬ r¬i vμo mét vò trô nh©n ®Þa-chÝnh trÞ hoÆc lîi Ých kinh tÕ cña hä<br /> t¹o phÇn nμo ®ã t¸ch rêi hiÖn thùc. Ng−êi mμ th«i: Qua quan s¸t quan hÖ Ph¸p-Phi<br /> ta còng nhËn thÊy r»ng nh÷ng lý lÏ nμy ng−êi ta cã thÓ thÊy nãi th× hay, nh−ng<br /> trªn tæng thÓ lμ g¾n bã víi hÖ t− t−ëng tù n−íc Ph¸p l¹i ñng hé mét sè chÕ ®é ®éc tμi<br /> do chñ nghÜa vμ do ®ã, dï muèn hay ë ch©u Phi-Latin, ®ã lμ nh÷ng n−íc n»m<br /> kh«ng, nã còng mang c¸c gi¸ trÞ g¾n víi trong tèp ®Çu cña danh s¸ch c¸c chÝnh<br /> nh÷ng lîi Ých nμo ®ã. phñ v« nh©n ®¹o; còng gièng nh− vËy<br /> ng−êi ta thÊy râ tÝnh hai mÆt trong s¸ng<br /> Dùa trªn nhËn xÐt nμy, t¸c gi¶ xem xÐt<br /> kiÕn §¹i Trung §«ng cña n−íc Mü nh»m<br /> c¸c ho¹t ®éng quèc tÕ cña c¸c quèc gia vμ<br /> yªu cÇu c¸c quèc gia liªn qu©n chuyÓn<br /> tæ chøc liªn quèc gia - nh÷ng ho¹t ®éng<br /> sang chÕ ®é d©n chñ vμ thÞ tr−êng tù do,<br /> nμy th−êng kh«ng phï hîp víi lêi nãi cña<br /> trong khi n−íc Mü l¹i vÉn th−êng xuyªn<br /> hä.<br /> gia cè cho c¸c chÕ ®é ®éc tμi chuyªn chÕ ë<br /> b. TÝnh biÖn chøng cña d©n chñ vμ ph¸t vïng nμy kÓ tõ n¨m 1979 (theo T¹p chÝ<br /> triÓn trªn b×nh diÖn quèc tÕ vμ tÝnh hai ThÕ giíi kinh tÕ ngμy 24/3/2004).<br /> mÆt cña nã:<br /> Theo t¸c gi¶, viÖc ®Æt ra c¸c ®iÒu kiÖn<br /> NÕu trong thêi kú thÕ giíi hai cùc §«ng- chÝnh trÞ vμ kinh tÕ trong thùc tÕ ®· dÉn<br /> T©y, c¸c n−íc ph−¬ng T©y cã thÓ buéc ph¶i c¸c n−íc ph−¬ng T©y tù ®Æt m×nh thμnh<br /> t¹m thêi cho qua sù thiÕu d©n chñ ë ThÕ m« h×nh tù do chñ nghÜa mμ phÇn thÕ giíi<br /> giíi Thø ba, th× tõ sau khi Liªn X« sôp ®æ, cßn l¹i buéc ph¶i ®i theo; ®iÒu nμy chØ g©y<br /> lîi dông bèi c¶nh chung cña mét thÕ giíi c¶n trë cho viÖc t×m kiÕm nh÷ng con<br /> phô thuéc lÉn nhau hä ra søc g©y ¸p lùc ®−êng ph¸t triÓn ®éc ®¸o, h¬n n÷a cßn cã<br /> buéc c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i chÊp thÓ bÞ coi lμ sù can thiÖp vμo néi bé n−íc<br /> nhËn nh÷ng nguyªn t¾c d©n chñ ph−¬ng kh¸c, tõ ®ã dÜ nhiªn trë thμnh nguyªn<br /> T©y, vμ do ®ã, nh÷ng n¨m tõ 1990 ®Õn nh©n g©y ra sù ph¶n kh¸ng cña nh÷ng<br /> 2000 lμ thêi kú thuËn lîi chÝnh trÞ cho d©n n−íc nμy.<br /> chñ ho¸. T¸c gi¶ cho r»ng xem xÐt c¸c<br /> TÝnh hai mÆt biÖn chøng gi÷a d©n chñ<br /> quan hÖ song ph−¬ng còng nh− c¸c quan<br /> vμ ph¸t triÓn trªn b×nh diÖn quèc tÕ ngμy<br /> hÖ ®a ph−¬ng trªn thÕ giíi hiÖn nay ®Òu<br /> cμng bÞ chó ý ph©n tÝch vμ bÞ ph¶n øng<br /> thÊy biÓu hiÖn chÝnh s¸ch nμy: ThÝ dô<br /> m¹nh mÏ. §èi mÆt víi nh÷ng ngâ côt n¶y<br /> chÝnh s¸ch hîp t¸c cña Ph¸p qua DiÔn v¨n<br /> sinh tõ nh÷ng qui luËt tù do c¹nh tranh<br /> La Baule cña F. Mitterrand (1990) hoÆc<br /> ®−îc ®Èy ®Õn cùc ®iÓm vμ nh÷ng h¹n chÕ<br /> Tuyªn bè Bamako cña Tæ chøc quèc tÕ c¸c<br /> cña diÔn v¨n s¸o rçng vÒ d©n chñ vμ ph¸t<br /> n−íc nãi tiÕng Ph¸p (2000); thËm chÝ hai triÓn, ®· cã nhiÒu tiÕng nãi ®ßi hái ph¶i<br /> v¨n b¶n nμy cßn ghi c¶ c¸c c¬ chÕ trõng ®iÒu chØnh trªn ph¹m vi quèc tÕ: Nhμ n−íc<br /> ph¹t nh÷ng tr−êng hîp vi ph¹m lín vÒ c¸c ph¶i x¸c ®Þnh l¹i c¸c chøc n¨ng cña m×nh;<br /> quyÒn con ng−êi, ph¸ ho¹i d©n chñ... ®èi mÆt víi v« sè th¸ch thøc míi cña toμn<br /> Tuy nhiªn, nÕu lêi lÏ ph« tr−¬ng trong cÇu ho¸, Nhμ n−íc cÇn trë thμnh mét c«ng<br /> c¸c v¨n b¶n song ph−¬ng hoÆc ®a ph−¬ng cô h¬n lμ mét môc ®Ých tù nã - tr−íc khi lμ<br /> tá ra râ rμng, th× thùc tÕ viÖc lμm cña hä hiÖn th©n cña céng ®ång nh©n lo¹i, nã<br /> D©n chñ vμ ph¸t triÓn<br /> 44<br /> <br /> ph¶i phôc vô nh©n lo¹i. Badie (1998) cho liªn hÖ yÕu (Mark Granovetter, 1973)<br /> r»ng, Nhμ n−íc tr−íc khi trë thμnh mét nh−ng tõ nay ng−êi ta cÇn ph¶i tÝnh ®Õn<br /> quyÒn lùc tuyÖt ®èi th× ph¶i cã tr¸ch c«ng luËn quèc tÕ nμy, v× nã ®· cho thÊy<br /> nhiÖm, kh«ng chØ tr¸ch nhiÖm trong hiÖu qu¶ søc m¹nh cña nã qua nh÷ng cuéc<br /> kh«ng gian chñ quyÒn cña nã mμ cßn tranh luËn vÒ th−¬ng m¹i ho¸ thÕ giíi<br /> tr¸ch nhiÖm víi c¶ céng ®ång nh©n lo¹i, hoÆc viÖc thμnh lËp Toμ ¸n quèc tÕ, hoÆc ý<br /> céng ®ång nμy ®Òu b×nh ®¼ng vμ phô thøc toμn hμnh tinh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò m«i<br /> thuéc lÉn nhau tr−íc nh÷ng hiÓm ho¹ m«i tr−êng.<br /> tr−êng, nh÷ng bÊt tr¾c vÒ kinh tÕ, nh÷ng<br /> Cuèi cïng, t¸c gi¶ cho r»ng thËt khã cã<br /> rñi ro cña kinh tÕ thÕ giíi, nh÷ng bÊt b×nh<br /> thÓ ®øng h¼n vÒ phÝa nμo trong hai quan<br /> ®¼ng gi÷a c¸c d©n téc vμ c¶ tr−íc nh÷ng<br /> ®iÓm ®èi lËp trªn vÒ d©n chñ vμ ph¸t<br /> có ®¸nh vμo c¸c quyÒn con ng−êi vμ t×nh<br /> triÓn: quan s¸t kinh nghiÖm ®em l¹i mét<br /> tr¹ng b¹o lùc phæ biÕn. Râ rμng lμ ®· cã<br /> thÓ kÕt luËn vÒ sù chËm trÔ cña c¸c tæ bøc tranh cùc kú t−¬ng ph¶n; qua lý lÏ c¸c<br /> chøc nhμ n−íc vμ c¸c tæ chøc liªn quèc gia bªn ®¸p tr¶ lÉn nhau, mét sè ng−êi cho lμ<br /> ®èi víi nh÷ng th¸ch thøc míi nμy; vμ cã mét t−¬ng quan tiªu cùc gi÷a d©n chñ<br /> Robert Cox (1981, 1996) ®· ®Ò xuÊt mét vμ ph¸t triÓn, sè kh¸c ®i theo h−íng ng−îc<br /> “chñ nghÜa ®a ph−¬ng míi” cã thÓ x©y l¹i, nh÷ng ng−êi kh¸c n÷a l¹i ®i ®Õn<br /> dùng mét trËt tù thÕ giíi míi l«i cuèn mäi nh÷ng kÕt luËn m©u thuÉn.<br /> ®èi t¸c, nhÊt lμ c¸c ®èi t¸c phi nhμ n−íc tõ<br /> bªn d−íi (par le bas). Nh− vËy nh÷ng Tuy nhiªn, t¸c gi¶ còng c«ng nhËn r»ng<br /> th¸ch thøc cña ph¸t triÓn ®· dÉn ®Õn ®Æt ®a sè t¸c phÈm vμ t¸c gi¶ ®Òu cho r»ng<br /> vÊn ®Ò d©n chñ trªn toμn cÇu theo c¸ch kh«ng cã mèi liªn hÖ tù ®éng theo h−íng<br /> thøc míi, vμ mét sè ng−êi nh− ¸rchibugi, nμy hay h−íng kh¸c. §ång thêi «ng còng<br /> Held (1995) ®· ®Ò xuÊt mét nÒn d©n chñ cho r»ng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh t−¬ng quan<br /> thÕ giíi (dÐmocratic cosmopolite) b»ng trùc tiÕp gi÷a d©n chñ vμ ph¸t triÓn, nh−ng<br /> c¸ch x©y dùng nh÷ng tæ chøc quèc tÕ míi - ph¶i thÊy v« sè t−¬ng t¸c gi¸n tiÕp cña<br /> vÝ dô t¹o ra mét §¹i héi ®ång thø hai cña chóng. ¤ng còng t¸n thμnh c¸ch tiÕp cËn<br /> Liªn Hîp Quèc liªn kÕt mäi tæ chøc x· héi, x· héi häc-lÞch sö cña Darbon (2002) víi<br /> mét tæ chøc tr−ng cÇu d©n ý toμn thÕ giíi. kÕt luËn: nh÷ng t¸c phÈm nghiªn cøu b−íc<br /> Mét sè ng−êi kh¸c l¹i ®Ò xuÊt x©y dùng qu¸ ®é sang chÕ ®é d©n chñ tõ cuèi nh÷ng<br /> mét “kh«ng gian quèc tÕ chung” (espace n¨m 1970 ®Òu kh¼ng ®Þnh d©n chñ lμ s¶n<br /> public internationnal) (nh− Badie, 2002) phÈm cña nh÷ng lÞch tr×nh c¸ biÖt ®Æt<br /> thèng nhÊt nh÷ng tæ chøc míi trªn tr−êng trong nh÷ng diÔn tiÕn lÞch sö riªng vμ dùa<br /> quèc tÕ. §êi sèng quèc tÕ hiÖn nay cã c¸c trªn tæ hîp nh÷ng biÕn tè kh«ng thÓ qui<br /> giai cÊp t− s¶n cña nã lμ nh÷ng kÎ n¾m gi¶n ®−îc. Còng theo Darbon, c¸ch kÕt hîp<br /> lÊy c«ng t¸c ®èi ngo¹i biÕn nã thμnh c«ng c¸c kh¸i niÖm d©n chñ vμ ph¸t triÓn trong<br /> viÖc cña mäi ng−êi. Giai cÊp t− s¶n quèc tÕ c¸c diÔn v¨n t¹i c¸c diÔn ®μn chÝnh trÞ quèc<br /> míi ®ã chÝnh lμ c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn tÕ hiÖn nay cã thÓ gióp t¹o ra nh÷ng biÕn<br /> th«ng, nh÷ng tæ chøc phi chÝnh phñ, giíi ®æi x· héi thùc tÕ: b»ng c¸ch x¸c ®Þnh l¹i<br /> thÝ thøc mμ ng−êi ta gép thμnh x· héi c¸c ph−¬ng thøc tæ chøc chÝnh trÞ vμ réng<br /> c«ng d©n quèc tÕ (la sociÐtÐ civile h¬n, nh÷ng ®−îc mÊt x· héi kh¸c nhau,<br /> internationale). Dï ®ã chØ lμ mét tËp hîp nh÷ng lêi lÏ khoa tr−¬ng míi còng cã thÓ<br /> cña nh÷ng m¹ng l−íi cã b¶n chÊt kh¸c gîi më nh÷ng thùc tiÔn chÝnh trÞ lμm thay<br /> nhau vμ chØ cã søc m¹nh cña nh÷ng mèi ®æi dßng ch¶y cña nh÷ng x· héi nμo ®ã.<br />