Đánh bắt thủy hải sản của người Ninh Bình - Công cụ thủ công truyền thống: Phần 1

Chia sẻ: Minh Vũ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:157

Thêm vào BST

Báo xấu

86
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Công cụ thủ công truyền thống đánh bắt thủy hải sản của người Ninh Bình giới thiệu tới người đọc những công cụ thủ công truyền thống đánh bắt thủy hải sản mà người dân tự chế ra, đã có, đang có có ý nghĩa to lớn như thế nào đối với cuộc sống. Mời các bạn cùng tham khảo phần 1 Tài liệu để cùng tìm hiểu thêm về vùng đất và con người Ninh Bình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đánh bắt thủy hải sản của người Ninh Bình - Công cụ thủ công truyền thống: Phần 1

AN GIAN V I E T N A M ^ 831 iVlAI OQC HANH - 0 6 THI BAY = CONG CU THU CONG • ^ TRUYEN THONG d DANH B A T T H U Y HAI SAN 4 CUA NGUOI NINH BINH j I KHOA HOC XA HOI
Cong trinh do Chinh phu tai tra sang tao nam 2005 Doc duyet GS. TSKH. TO NGOC THANH To chdc xudt hdn GS. TS. NGUYfiN XUAN KINH
HOI VAN NGHE DAN (JIAN VIET NAM MAI D Q C H A N H - DO THI BAY CONG CU THU CONG TRUYEN THONG DANH BAT THUY HAI SAN CUA NGI/CJI NINH BINH 1 \ 1 X ^ \
Ldi Md DAU c^Vgudi XUa noi "An com mdi ndi chuyen cH". Mdi khi trong gia dinh hay ngodi xd hpi co chuyen vui, hoac khi ddi sdng khd gid hon, ngudi ta lai ndi ve "thdi dd qua", ve nhihig cdu chuyen cd, vui cd, budn ciing cd. Cdu chuyen ve ngudi ddn que Ninh Binh ddnh gidm, dgt Id, dom dd, cdt vd, ddy rui kiem cua cd, tom tep... kiein com dn do mac chua that CM ldm. Ven cdc trien sdng Hodng Long, song Ddy, song Vgc, bdi bien Cdn Thai... vdn con thdy nhiing co thon nir khdn bit kin mat, ddu ddi ndn, vai vdc gidm, lung dec gid, qudn xdn cao di ddnh cua, cdy, vdt trai hen, vdn con thdy cdc chdng trai "bach dien thu sinh" he ve, vai gdu, tay gid di tdt ddng tdt bdi... Ngudi Gia Vien vdn tif hdo md rdng: 'Trai tdi ddnh gidm, gdi ddm dun rui". Tren cdc trien song Trd Tu, sdng Bill (Yen Md), sdng Sdo Khe (Trucrng Yen)... ddy do vdn cd cuom ddng, cuom ludi, co xom chai tren sdng Hodng Long, sdng Ddy, sdng Vgc, song Vdn Sdng... tuy khdng ddng vui nhu "thud ndo". Nhung rdi, nay mai... rudng sdu, thiing dao ciing san lap de ldm nhd ldu, ldm khu cong nghiep, lain khu vui did gidi tri cho con ngudi sau nhihig ngdy ldm viec met mdi. Se khdng cdn nhieu thdng vdng de tdt vet, rudng ddng de rdi, rui... Vd, nhdt Id khdng cd nhieu thdi gian de ngudi ta di md dc, bdt cua. Cdi gidm, cdi gdu, cdi ddng, cdi ludi thua ddn, vdng ddn. Cd the al dd se ngliT rdng den mgt luc ndo day, cd the cd nhdng thit se mdt hdn trong ddi sdng hien dai khien cho cdc the he "mai sau" khdng hieu het dugc cha dng dd sdng nhu the ndo de cd ngay hom nay! Di sdu vdo khdo sdt thuc te, nghien cim, suu tdm, ddi chieu so sanh, chung tdi cdng thdy cdng cu thu cong ddnh bdt thuy hdi sdn md ngucri ddn tu die ra de sd dung dd cd, dang cd, cd y nglua to ldn nhu the ndo ddi vdi ddi sdng. Nd dd, dang vd se mdi mdi gan bd viri ngudi
Cong cu thu cong truyen thdng danh bat thuy hai san... Viet Ninh Binh trong viec dn dinh, ndng cao chdt lugng vd xdy dung cugc sdng mcri dm no vd hgnh phuc. Mudn thdy dugc gid tri to Icfn cda cugc sdng hien tgi, cdn hieu dupe "cdi gid" cua nhirng ngdy dd qua. Ldm cudn sdch ndy, chung tdi mong mudn gdp mgt phdn nhd cua minh vdo viee luu giu nhung "tdi sdn" quy md cdc the he di trudc dd tgo ra, ddng gop mgt phdn vdo hanh trang cua the he hom nay, ngdy mai de di tiep chdng dudng mdi tren con dudng md ngudi Viet Ninh Binh vd cd nude dd chgn. Cudn sdch gdm: • Lai ma diu • Chuang I - Ddt vd ngudi • Chucmg II - Cdng cu thu cong truyen thdng ddnh bdt thuy sdn • Chucmg III - Nudi trdng thuy sdn • Chucmg IV - Kinh nghiem ddnh bdt thuy sdn • Chucmg V - Che bien thuy hdi sdn • Chuang VII - Ldi ket • Phu luc: - Ngdn ngu ddnh bdt - Vdn hgc ddn gian Ninh Binh ve ddnh bdt thuy sdn • Tai lieu tham khao Mong mudn thi ldn nhung ddi khi "luc bdt tdng tdm"! Xin quy vi dong gdp y kien cho cudn sdch duac hodn chinh hem. Nhdn dip ndy chdng tdi xin chdn thdnh cdm On cdc quy thdy cd, bgn be ddng nghiep dd tdn tinh ddng vien, giup dd de chdng toi hodn thdnh cudn sdch. 15h25' ngay 3 - 10 - 2004 (20 - 9 nam Giap Than) Tac gia
CHU'ONG I DAT VA NGl/Ol The ki XIX, den Ninh Binh, trUdc canh sac thien nhien thd mong va hiing vi, Cao Ba Quat phong but thanh bon cau: "Song tUa ddi Id co gdi dep Nui nhit chen 6c khdch ldng say Trdng trong gid mdt kho vo tan Chi sd nhd thd d mdi ddy" (Ninh Binh dgo trung - Qua da't Ninh Binh) Do la "dai dat den, mau mO, ruong thi vao hang thilOng trung" (Nguyin Trai) "O trong hang con hcfi hep, Ra khoi ddu non dd rgng thung" (Ho Xuan Hudng) Tvf Nho Quan "dong trSng nif6c trong" den Kim Sdn - "ntii vang" dan xen trong canh quan niii non hang dong (Hoa Lif) "Lai cl giiia mien dat b4ng, thinh thoang co nhiJng day nui da nho cao do sau bay miidi thudc nhU nui Thuy Sdn, nui Canh Dieu dot ngot noi len, tiia nhU nhiJng niii da cl viing Ha Long CO le khi xUa be d tan Ninh Binh roi dan dan dat phii sa boi dap len, an mai ra va bao boc lay nhiing nui da ay, nen thanh
Cong cu thu cong truyen thdng danh bat thuy hai san. ra nhvf the'" (Ngo Vi Li6n - Ten lang xa va dia danh cac tinh B&c Ki, NXB Van hoa thong tin 1999), rifng nguyen sinh triing diep (Ciic Phiidng) trai dai menh mong bien lua vang (Yen Khanh, Kim Sdn) viidn ra bien ca Con Thoi - Binh Minh tru phu giau anh sang va khi trdi. R5 la: Ninh Binh cd Nggc Ml Nhdn', Nhieu CO gdi dep, moi chdn anh cung ve. Treo len Non Nitdc xanh xanh, Tren non, dddi nddc nhd tranh tuyet vdi! (Ca dao Nmh Binh) Dinh cii tren manh dat nay "Ke si chuong khi tiet, dan que that tha chat phae, lia can kiem" (Van Bong Nguyen Tii Man) Dai Nam nhat tho'ng chi ciing chep "Si phu thi chuong khi tiet, nhan dan cham lam va t^n tien" (tap 3, NXB Thuan Hoa) biet cam giidm, cam sung khi co giac dving niidc Dai Co Viet mci ra Hoa Lii - Thang Long - Dong Do - Ha Noi, biet cay cuoc de gieo trong, dang do vo chai de danh bat ca tom, che * Ngoc My Nhdn: Ngoc My Nhan von co ten goi la nvii Canh Dieu cl dia phan hai xa Dai Dang va Bich Dao rpng chiing nUa dam. Dat bang noi vot niii da giiia co mot ngpn rat cao, hai ben ta hiiu mP rpng ra nhiJ hinh canh chim nen gpi la nui Canh Dieu. Dpi Le dap diJPng du6i chan nui de phong vua di tuSn du, silPn phia dong na c6 chiia co. Nam Minh Menh th\i 2 phung menh diing phiiPng dinh nho P phia bac siiPn nui. TiiPng truyen, nam 1829, theo lenh vua (Minh Mang), quan Doanh Dien sii Nguyen Cong Tni ra vung dat bai phia Nam ciia Ninh Binh chieu dan khai hoang lap huyen Kim SPn. Tren dupng di qua, ngam nhin tii xa, thay nvii Canh Dieu nh\i mpt co gai dep dang nam ngu, ong da dat ten cho nvii la Ngpc My Nhan. Ten Ngpc My Nhan co tii do. 8
Mai Dii^c Hanh - D6 Thj Bay bien san pham nong - ngii xay diing cuoc song mdi ciia minh ngay cang phon vinh. I. NINH BINH M O T VUNG DAT CO, M O T B O PHAN QUAN TRONG CUA NEN VAN MINH SONG HONG 1 - Qua trinh hinh thanh ten dia danh 'Tinh Ninh Binh" Td trieu Li (542 - 602) ddi Li Nam De, Chau Triidng Yen (nay la Ninh Binh) thuoc niidc Van Xuan, den ddi Li Thai To - Li Cong Uan (1010 - 1028) chau Triidng Yen thuoc niidc Dai Viet. Thdi Le Thai Tong chau Triidng Yen thuoc tran Thanh Hoa (Thanh Hoa); ddi Tay Sdn ggi la Thanh Hoa ngoai tra'n. Nam Minh Menh thii 10 (1829), Thanh Hoa ngoai tran doi thanh Tran Ninh Binh. Va, den nam Minh Menh thii 12 (1831) Tran Ninh Binh diidc doi ten thanh tinh Ninh Binh. Ten goi tinh Ninh Binh co tii thdi do. Nam 1976, tinh Ninh Binh sat nhap vdi tinh Nam Dinh va tinh Ha Nam thanh tinh Ha Nam Ninh. Nam 1992, tinh Ninh Binh dUdc tai lap vdi tam ddn vi hanh chinh (hai thi xa va 6 huyen) md ra mot giai doan mdi, mot bade phat trien mdi trong thanh tiiu doi mdi chung cua ca niidc. 2 - Vi tri dia li - Tinh Ninh Binh nSm d ria phia nam va tay nam cua dong b^ng song Hong phia bac giap Hoa Binh, phia tay - nam
Cong cu thu cong truyen thdng danh bat thuy hai san... giap Thanh Hoa, phia dong va dong - bac giap Nam Dinh va Ha Nam, phia nam giap Vinh Bac Bo. - Dien tichl387,3 km^ (trong dd da't nong nghiep la 66,3 ngan ha chiem 47%). - Toa do dia li tii 19°26'39" den 20°26'25" do vi B^c va 105°32'27" den 106°10'15". 3 - Dac diem dia hinh Do dac diem khi hau, dia hinh Ninh Binh chia lam ba viing ro ret: - Day mii phia tay chay theo hiidng tay bac - dong nam keo dai tii Hoa Binh den Nga Sdn (Thanh Hoa) la vdng phu sa CO ven chdn nui vdi nhieu hang dong dep. Dia hinh cacxtd la dia hinh dac trvtng, doc dao nha't cua Ninh Binh co gia tri kinh te va du du lich kieu cacxtd Ha Long (Ha Long can) gom hang tram hon dao nho n^m rai rac d viing dong chiem triing Nho Quan, Gia Vien, Hoa Lii va Yen Mo. - Vung dong chiem trung dong trang nii6c trong "Song ngam da, chet ngam xiidng". Day la viing bi niii bao boc nen kin sdng va khong du lUdng phii sa boi lang nen dong sau, nhieu dam ho nhii Nho Quan, Gia Vien va Yen Mo. Viing da't nay chi cd mot vu liia (vu miia). - Viing dong bdng phu sa ven bien mau md cua hai huyen Yen Khanh va Kim Sdn bang phang thich hdp vdi cay liia nii6c hai vu chiem mua. Viing bien Con Thoi - Binh Minh moi nam boi lang tren 100 met viidn ra bien. Nam den mUdi nam sau cd the quai de cd them hang ngan ha da't Id man diia vao cai 10
Mai Dufc Hanh - D 5 Thj Bay tao thanh da't trong trot. Giao thong thuy - bo rat thuan tien. Day la viing kinh te manh - "mii vang" - cua Ninh Binh. 4 - Phan bo' dan cii: Theo so' lieu tho'ng ke nam 2000 (Nien giam tho'ng ke 2000) cua UBND tinh Ninh Binh tong dan so' ciia tinh la 902.126 ngiidi mat do trung binh la 653 ngiidi/km^ huyen dong nhat la Kim Sdn (167.659 ngiidi) huyen it nha't la Hoa Lii (105.380 ngiidi) huyen cd mat do dan cii dong nhat la huyen Yen Khanh (1012 ngUdi/km^) huyen cd mat do dan cii thiia nhat la Nho Quan (313 ngiidi/km^). 5 - Dac diem khi hau: Do vi tri dia li, dia hinh ciia tinh, khi hau Ninh Binh chia thanh hai miia: - Miia Dong tii thang 11 den thang 4 nam sau. Nhiet do trung binh la I S T (Ciic Phiidng la IST). - Miia Ha tii thang 5 den thang 10 nam sau. Nhiet do trung binh tii 23,2°C den 23,4''C. Trci ngai 16n nha't cua Ninh Binh la miia bao gay ra lii lut nha't la viing dong chiem triing Nho Quan, Gia Vien, Yen Mo. 6 - Dac diem thuy van a) Tong dien tich mat nitdc cua Ninh Binh Id 7.288 ha trong do dd sd dung la 3.962ha vd 3.326 ha chiia ditdc sd dung: - Tong dien tich sii dung nuoi trong thuy san (niidc ngot) tinh den nam 2000 la 3720 ha cho san lUdng la 3.156 tan (nam 1996), 7.610 tan (nam 2000). Huyen cd dien tich nuoi trong thuy san nhieu nha't la Kim Sdn (1768 ha) cho san liidng la 1.735 tan (nam 1996) va 4.467 tan (nam 2000). 11
Cong cu thu cong truyen thdng danh bat thuy hai san... - Tong san lUdng hai san ciia Ninh Binh nam 1996 la 586 tan va 1956 tan d nam 2000. b) Song cua Ninh Binh: Song cua Ninh Binh cd do sau trung binh tren mot met, rong hdn 10 met. Tong chieu dai he thong song cua Ninh Binh la hdn 1000 km. Song ldn nhat cua Ninh Binh la song Day va song Hoang Long. - Song Ddy (con goi la song Thanh Quyet) la mot nhanh ciia song Hong bat dau tii ciia Phiing (Ha Tay) gap song Hoang Long ci Gian Khau, xuoi den nga ba Non Nudc (Cau Non Nudc) doc theo ven huyen Yen Khanh khoang 34 dam den nga ba Bong Hai (cvia Dai An) den Cong Xanh, qua ben Do Mudi, cuta Kim Dai, cong Phat Diem ra ciia Day (Xa Con Thoi huyen Kim Sdn) do ra bien. - Song Nho Quan la nhanh cua song Da bat dau tii Yen (Lac) Thuy (Hoa Binh) vao Dong Phong Nho Quan ve thi tra'n Nho Quan, qua cau Nho Quan xuoi den Kenh Ga (Gia Vien) roi hoa vao song Day. - Song Hodng Long la song bat nguon tii Hoa Binh vao Nho Quan qua Gia Vien hoi vdi song Day cl Cau Gian. Hoang Long c6 ve dep hoang da dam chat dong bang, cd cho trai rong ngiit ngat doi bd, nhieu rong reu, lau say, nUdc trong nhu mat tre thd chay lUdn quanh chan nui da voi. Hai ben song, day do, hang chuc co gai danh giam cua, rui tep, nhiing chang trai ngup lan md 6'c, vdt hen, bat trai choc lai 12
Mai Dure Hanh - D6 Thj Bay doi nudc nho len. NhUng xdm chai quen thuoc. TUng dan cd trang bay ludn tren song liic chieu ve. Va, ldi hat ru vang vong va lan ra menh mong tren song nUdc: Ngdy xudn tray hgi Dinh - Le, Vung que thanh lich, dddng ve quanh co. Ben ndo Bg Linh sang dd, Hodng Long ben cu. ggi mua hoa ddng. Ngoai hai song chinh, Ninh Binh cd mot he thong song nho hdn dan nUdc tu6i, tieu cho cay trong va sinh hoat cho con ngUdi, tao thanh mang ludi giao thong noi cac vung mien dong thdi la moi trUdng thuan ldi cho thuy, hai san, nguon thiic pham tu nhien phong phii, chat lUdng cao cung cap cho ddi song ngUdi dan. - Song Sdo Khe la nhanh nho ciia song Hoang Long chay ngam qua nui vao xa TrUdng Yen huyen Hoa Lu chan mat trUdc cua Co' Do Hoa Lu qua Xuyen Thuy dong tieu tudi cho nhflng canh dong lua va hoa mau ciia TrUdng Yen, Ninh Xuan, Ninh Tien quanh co uon lUdn vao tan Ninh Hai qua dong, qua niii nhieu the'ki lam thanh Tam Coc - Suoi Tien... de nhi dong ciia nUdc Nam ta. - Song Tranh d dia phan Gia Vien (nay la Hoa Lu) la nhanh phan phai sdng Hoang Long chay sang phia ddng ngang vdi xU Tranh, phia nam niii Than Thieu qua dia phan Trung Trfl, Quan Vinh, Ang Ngu, Gia Phu, Gia Ho de'n dia phan thdn Co Loan thi vao sdng Van Sang. Hai ben trien song lang mac, dong ruong bat ngat mot mau tre lang lua ruong. 13
Cong cu thu cong truyen thdng danh bat thuy hai san... - Song Vdn (con goi la song Van Sang) la song no'i thdng sdng Day (d chan phia tay niii Non Nudc) chay qua trung tam thi xa Ninh Binh ven theo quo'c lo lA den Cau Yen chia lam hai nhanh: mot ngUdc vao Ninh Van, He DUdng, mot cat quo'c lo lA (tai Cau Yen) xudi ve phia dong nam de ra bien. - Song Cdu Yen la nhanh ciia song Van Sang tU Cau Yen (quoc lo lA) qua Ninh An (Hoa Lu) xuoi ve Yen Md - Yen Khanh qua xdm Khoai (dan goi la sdng Khoai), dong Vac (sdng Vac), mot nhanh qua nga ba Lien Tri vdi song Trinh Nfl (Yen Hoa - Yen Md) do vao song But. - Song Trd Tu nhan nU6c cua song Cau Long, sdng Trinh chay qua dong - bac lang, den cau Yen Tho, theo dUdng 59 len cau Tu (chd Tu) xuyen qua quo'c lo lA (d cau Do) tUdi tieu cho canh dong Quang Hien, xa Yen Binh TXTD. - Song Trinh Nd (Yen Mo) la nhanh cua song Van Sang chay qua nga ba Lien Tri xa Trinh Nfl goi la song Trinh Nfl. Song Trinh Nfl gan lien vdi ten tudi ciia ngUdi con gai dep ngUdi dep net ten la Nguyen Thi Trinh ngUoi xa Yen Hoa. Thdi vua Le chiia Trinh dUdc vdi vao cung lam quy phi rat dUdc chiia tin yeu. Tha'y dan tinh kho ciic, nang tim each tau xin de chua thau hieu ma mien giam thue cho dan "ThUdng cau thii, ha Than Phu" thuoc chau tho song Trinh. Dan hai bd sdng Trinh biet dn lam, xay den thd ba tren bd sdng Trinh nay v i n cdn cl lang Trinh Nfl xa Yen Hoa huyen Yen Mo. - Song To (Yen Mo) nam dUdi chan nui PhUdng chan mat tay - nam thanh Le Thien Phuc. Sdng bat nguon tfl ho Chuong - mot ho ldn d Tam Diep - Bien Sdn - lUdn qua chan nui PhUdng chay ve sdng Tra Tu. 14
Mai Dfle Hanh - Do Thj Bay - Song Bilt (Yen Mo) la sdng nd'i sdng Vac (d nga ba DUc Hau) tu Trung Dong, den ciu PhUdng Nai sang xdm Bic Binh Hai (Yen Nhan) chia lam hai nhanh: mot re qua Nud'n Khe len Cau Long (goi la song Nud'n) vao sdng Trinh, mot di qua Ha Thanh, chd But, goi la sdng But cit dUdng 59 (6 cau But) qua cau Con Deo de'n xdm Mdi (Yen Mac). Den day sdng But chia lam hai nhanh mot nhanh qua ciu Genh vao sdng Trinh chay qua lang Trinh Nfl (xa Yen Hoa), mot nhanh tiep tuc hu6ng ve phia tay each nga ba xdm m6i chflng 300 met te thanh hai nhanh mot qua cau Dat ve phia Yen Dong (song Td) ngUdc len doi Chudng vao ho Yen Thang, mot qua ciu Hoi (Yen Thai - Yen Lam de'n Hao Nho) goi la sdng Ciu Hoi, qua ciu Chinh Dai gap sdng Can d ciia T h i n Phu va mot qua Diem Phd thdng vdi sdng Ma (Thanh Hoa) vao nam. - Song Vg,c (Yen Mo - Yen Khdnh - Kim Scfn) con cd ten goi la sdng Hoach. Thdi Tii Dfle thfl 11 (1858) no'i sdng Ciu Yen cf dia phan xa Yen Phii huyen Yen Md qua Binh Dudng, Yen Lieu, Yen Ninh (Yen Khanh), KhUdng ThUdng (Yen Md) qua cau Dao, ben dd DUc Hau, lang Thd Mat (xa Yen Mat) den ap Dac Chinh (nay la xa ThUdng Kiem) vdi sdng Dai - nay la song Tri Chinh d Ciia Linh xa ThUdng Kiem (Kim Sdn). - Song Cdu Xanh (Yen Khdnh). Song Ciu Xanh (cdn goi la song Mdi) cung la song dao no'i song Day (cl cdng Xanh xa Khanh Thien huyen Yen Khanh) vdi song Vac (huyen Yen Mo) d Duyen Phuc (Yen Khanh). - Song Tri Chinh (Kim Scfn): la con sdng ddn nhan luu lUdng nUdc cua cac con sdng thuoc khu vUc huyen Yen Md tfl Thd Mat xa Yen Mat - Ciia Linh xa ThUdng Kiem cat dUdng 15
Cong cu thu cong truyen thdng danh bit thuy hai san... 10 (d c i u Tri Chinh) di ra ciia Kim Dai hoa vao song Day do ra bien ci cfla Day. - Song An (Kim Scfn) con goi la sdng Li An la con sdng n i m song song va canh true dUdng chinh cua Thi tra'n Phat Diem (Kim Sdn) thdng vdi song Tri Chinh nfla tren ra ben Do MUdi (goi la An Ta) tieu tudi cho cac xa Kim Chinh, Ddng Hu6ng, Quang Thien, NhU Hoa, An Hoa, Hdi Ninh, Cha't Binh, Xuan Thien (Kim Sdn), Khanh Thanh (Yen Khanh) nfla du6i (goi la Ta An) lUu thong tu6i tieu cho ddng ruong cac xa ThUdng Kiem, LUu PhUdng, Tan Thanh, Yen Loc, Lai Thanh. Day la con song true chinh trong he thong thuy ldi noi tieng cua Doanh dien sfl Nguyin Cdng Trfl (1778 - 1859). De'n ciu Ca Mau, sdng An phan lam ba nhanh mot re xudng Dinh Hoa, Van Hai theo dfldng Ca Mau, mot di qua Lai Thanh (Kim Sdn) vao Dien Ho (Nga Sdn Thanh Hoa) de hoi v6i song Can d T h i n Phu - Chinh Dai, ndi mot thdi noi tieng dfl doi ma ngay nay moi l l n doc cau ca lflu truyen con noi gai ga: -V: • Lenh denh qua bien Thdn Phu • Kheo tu thi ndi vung tu thi chim. ' . . ,. (Ca dao Yen Mo) Nhanh thfl ba c i t dfldng 10 d Ciu S i t (con goi la ciu Yen Loc) vao Yen Loc va phia bac xa Lai Thanh noi vdi song Ha Thanh (Yen Nhan - Yen Md) d Tuy Loc (xa Yen Loc - Kim Sdn). - Song Cd Mdu (Kim Scfn) la con sdng tinh nghia anh em gifla hai tinh Ninh Binh va tinh Ca Mau mpt thdi gian khd trong khang chien cho'ng My. Day la con sdng nUa nhan tao nfla thien tao. Tfl c i u Ca Mau, sdng Ca Mau mang nUdc ngot 16
Mai Dii'C Hanh - Do Thj Bay cua sdng An - qua Dinh Hoa, Van Hai, Kim My xud'ng thau chua rfla mam cho vung mdi quai de lan bien Binh Minh 1, Binh Minh 2. - Song Si (Kim Scfn) cung la con sdng nfla nhan tao nfla thien tao lay nUdc ngot cua sdng Day d cdng Phat Diem xa Kim Tan, Kim Mi ndi vdi sdng Can cl cong ong Tic (Kim Mi) cflng vdi sdng Ca Mau qua chd Kim Mi dan xud'ng khu kinh te mdi Binh Minh - Cdn Thoi - Kim Hai - Kim Trung. - Song Con Thoi cung la con sdng niia thien tao nfla nhan tao, lay nflde cua sdng Day ci cd'ng Tung Thien tfldi va tieu cho toan bd ddng ruong xa Cdn Thoi. Song cua Ninh Binh khong ldn nhdng phdn hd khd-detu (0,6 - 0,9 km/km^) ndi cdc vung mien cua tinh vda thuaa. ti$n\ giao thong thuy, tien Icfi tiCdi tieu cho cdy trong, sinh hoat chp con ngdcfi, vda la moi tritdng li tddng cho cdc lodi torn ed niidc ngot phdt trien. I 5 c) Ho dam cua Ninh Binh: i «A- , Z \ ^ r \ - Dam cut thuoc xa Gia Hoa huyen Gia Vien. Tdllii_lra»» Me qua chd Me khoang 5 km thi den Dim Cut. D i m rdng khoang 120 ha - Dap Trdi d Quang Lac Nho Quan cd dung tich 300.000m^ - Ho Dai Ldi (dt: 7km^ dung tich: 2,5 trieu m*) d Phu Long Nho Quan - Thdc La d Thach Binh Nho Quan (dt: 300.000 m^ - Ho Thddng Sung la hd thuoc lang Bai^xa Van Phu,huyen Nho Quan. Hd rdng khoang 22 km^, chung quanh la ddi nui. 17
Cong cu thu cong truyen thdng danh bat thuy hai san. Ve mua mUa nUdc cua toan bd ddi rflng xa Van Phu dd ve day tran qua dap tran, cdn lai t h i m thau vao long dat. LUdng nUdc hflu ich la 1,28 trieu met khd'i nUdc tudi tieu cho 388ha. Nudc hd quanh nam khdng bao gid can. Cay cdi ven bd xanh to't, khi hau trong lanh. - Ho Yen Quang thudc xa Yen Quang huyen Nho Quan. Hd gdm bon hd nhd lien thdng vdi nhau bing dap tran cd dien tich la 15,4km^. Hd ldn va sau nhat la Hd Ba dai 4,7km, rdng 1,7 km, sau khoang 10 m. Ca bd'n hd quanh nam khong luc nao can nUdc (Dung tich cua YQl: 0,750 trieu m^ YQ2: 1,21 trieu m^ YQ3: 1,51 trieu m^ YQ4: 0,6 trieu m^ nUdc) cung ca'p nUdc cho 857ha trdng trot va chan nudi. - Ho Dong Chddng thudc Phu Loc xa Ki Phu huyen Nho Quan each nga ba Genh 14 km ve phia tay theo dUdng 12B co dien tich 8,1 km^. Bao quanh hd la nui va ddi da't ba zan bat ngan nhflng thdng, keo va bach dan. Hd cd do sau trung binh 1,5 de'n 2m. Chd rdn hd rat sau ma chfla mot ai dam xuo'ng den day. Ngfldi ta cho rang chd nay la ndi cfla song ngim ma nflde hd chay ra ben ngoai. Mfla mfla, nUdc d vung ddi nui Ki Phu, Nho Quan deu dd ddn ve day. Nudc ldn chay qua dap tran va di theo cac ddng chia lu. P h i n nUdc cdn lai dUdc rut tfl tu ra ngoai. Cung chang ai biet no chay theo hfldng nao. Dung tich chfla hflu ich la 1,83 trieu met khd'i nflde cung cap thfldng xuyen cho 810 ha. Ho khdng bao gid can nUdc ke ca nhflng nam dai han. Canh hd Ddng Chfldng dep, khi hau mat me khdng kem gi canh dep cua Da Lat. 18
Mai Dii'C Hanh - D6 Thj Bay Hd Ddng Chfldng dfldc sfl dung de nudi cac loai ca nUdc ngot nhu ca trim, ca chep, ca me, ca trdi... - Ho Dong Thdi (cdn goi la hd Mua Thu) thudc xa Ddng Sdn.TX Tam Diep cd dien tich tren 30ha. - Ho Yen Thdng (cdn goi la hd Chudng) thuoc xa Yen Thanh, Yen Thang huyen Yen Md nay thuoc phUdng Trung Sdn, TX Tam Diep. Dien tich mat nUdc la 86ha. Tfl dap tran ddi Chuong xud'ng ha lflu den Yen Thanh, Yen Md cd chieu dai la 8 km (de bao) dien tich mat nflde khoang tren 123,4 ha. Hd da dfldc dap va xay de bao cao, vflng chai cd du kha nang cho'ng lfl va rat tien ldi cho viec nudi tha ca nflde ngot. Dung tich hflu ich la 7,0 trieu met khd'i nflde. Hd Yen Thing, hd Ddng Thai (hd Mua Thu) la mot dia diem cd tiem nang de phat trien thanh khu du Iich sinh thai hap d i n cua Khu di tich lich sfl va du lich Tam Diep - Bien Sdn thi xa Tam Diep. - Ho Yen Dong thuoc xa Yen Ddng, Yen Thai cd dung tich la 4 trieu met khd'i, tfldi tieu cho 215 ha cua hai xa Yen Ddng va Yen Thai. Ho ddm cua Ninh Binh Id hd tit nhien, ndm chd yeu ct ven ddy Tam Diep - Bien Scfn. Hd khong chi Id ncfi chda thodt niidc tit nhien, tg.o nen cdnh quan thien nhien thd mong ket hdp vdi he thdng hang dgng ldm nen nhdng tua du lich sinh thdi rdt cd gid tri kinh te vd moi trddng. Nd con Id moi trddng nddc rdt thudn ldi de nuoi thd cd nddc nggt cho gid tri kinh te cao cua ngudi Ninh Binh. .... 19
Cong cy thu cong truyen thdng danh bat thuy hai san... d) Hang dpng Ninh Binh i; 6 Ninh Binh, do dieu kien tu nhien, sdng, hd dam thUdng gin vdi hang dong. Bao boc bdi nui da vdi, vung Nho Quan Gia Viin, Hoa Lu, Yen Md khdng du phu sa bdi l i n g nen ddng ruong thi sau, hd dim hang ddng nhieu. Hang ddng vfla la canh quan thien nhien du lich vfla la moi trfldng li tfldng cho thuy san phat trien, cung cap ngudn thflc pham thfldng xuyen cho sinh hoat vat chat hang ngay cua ngfldi dan Ninh Binh. O day chung toi chi de cap den hang ddng cd gan vdi sdng sudi va moi trfldng cua thuy san sinh sd'ng. - Tam Cdc: Tam Cdc la ba hang nui tfl nhien tao nen cung nam tren mot con sdng Ngd Giang cd nhieu nhu da rat dep, he mat ddng am, sdn thuy hflu tinh. Hai ben sdng, trflde va sau hang la canh ddng lua chen no'i cac day nui da xanh, canh sac nen thd. O day cd nhieu loai tdm ca cua 6c sinh sd'ng. Ngfldi dan Ninh Hai khai thac ngudn thflc pham tU nhien nay de cai thien bfla an hang ngay cua minh bang cac cdng cu danh bat ddn gian nhfl dang, dd, vd. Id... Tam Coc cung vdi Bich Dong (ba ddng: Ha - Trung - Thfldng) tao thanh khu danh thang ndi tieng nflde Nam "De nhi dong" cua Ninh Binh. > , .' ,' . > .vo'V v.A> - Xuyen Thuy ddng vd Lien Hoa Dgng: -• '>>.',•. v, Xuyen thuy dong cdn goi la Hang Ludn (cd ngUdi cdn goi la "Quin the xuyen thuy ddng" -vi chung quanh cdn cd ra't nhieu hang dong) thudc xa Trfldng Yen (Hoa Lfl). Xuyen thuy ddng n i m tren con sdng Sao Khe mot nhanh cua sdng Hoang Long 20