Đánh giá các loại thức ăn cho cá Chạch đồng (Misgurnus anguillicaudatus) trong ruộng lúa tại tỉnh Phú Thọ

KHOA HỌC NÔNG - LÂM NGHIỆP<br /> <br /> <br /> <br /> Đánh giá các loại thức ăn cho cá Chạch đồng<br /> (Misgurnus anguillicaudatus) TRONG RUỘNG LÚA TẠI TỈNH PHÚ THỌ<br /> Phan Thị Yến, Đỗ Thị Phương Thảo<br /> Trường Đại học Hùng Vương<br /> <br /> Nhận bài ngày 28/10/2017, Phản biện xong ngày 12/12/2017, Duyệt đăng ngày 13/12/2017<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> <br /> N ghiên cứu nhằm xác định được loại thức ăn phù hợp nhất cho cá chạch đồng<br /> nuôi trong ruộng lúa nhằm giúp người dân tăng hiệu quả sản xuất nông nghiệp,<br /> xóa đói giảm nghèo, đồng thời giúp làm giảm hiện tượng ruộng đất bị bỏ hoang. Kết<br /> quả nghiên cứu cho thấy nuôi cá chạch trong ruộng lúa bằng thức ăn tự chế cho tỷ lệ<br /> sống đạt 81,5%, sinh trưởng tích lũy cá sau 4 tháng nuôi là 14,20g/con, hệ số chuyển<br /> đổi thức ăn (FCR) đạt 1,58 và chi phí cho 1kg cá tăng trọng là 23.700 đồng/kg; trường<br /> hợp nuôi cá bằng thức ăn công nghiệp cho tỷ lệ sống đạt 82,5%, sinh trưởng tích lũy<br /> cá sau 4 tháng nuôi là 14,64g/con, hệ số chuyển đổi thức ăn (FCR) đạt 1,44 và chi phí<br /> cho 1kg cá tăng trọng là 24.480 đồng/kg.<br /> Từ khóa: Cá chạch đồng, thức ăn, ruộng lúa.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề bảo vệ thực vật, chi phí đầu tư thức ăn cho<br /> Hiện nay, khi hiện tượng người dân bỏ cá [2].<br /> ruộng ngày một nhiều do hiệu quả trồng lúa Cá chạch đồng (Misgurnus anguillicau-<br /> thấp, việc chuyển đổi hình thức canh tác và datus), thuộc họ cá chạch (Cobitidae) là loài<br /> tìm đối tượng canh tác mới là hướng đi đúng cá nước ngọt có giá trị kinh tế [3]. Cá chạch<br /> giúp nâng cao hiệu quả canh tác và khuyến đồng có chất lượng thịt thơm ngon và là một<br /> khích người dân. Mô hình nuôi cá kết hợp trong số những đối tượng nuôi có giá trị cao<br /> với trồng lúa đang là một hướng đi mang trong y học. Trong 100g thịt cá có 9,6g prot-<br /> tính bền vững giúp tăng hiệu quả sản xuất id, 3,7g lipid, 2,5g carbohydrat, 28mg Ca,<br /> trên một đơn vị diện tích. Lợi ích mang lại 72mg phospho, 0,9mg sắt, ngoài ra còn có<br /> từ mô hình giúp cho việc giảm sâu bệnh hại các vitamin A, B1, B2 và acid nicotinic [4].<br /> lúa, giảm lượng phân bón, thuốc trừ sâu độc Cá có tiềm năng xuất khẩu cho nhiều nước<br /> hại cho môi trường, giảm chi phí thức ăn từ trong khu vực như Hàn Quốc, Nhật Bản,....<br /> việc nuôi cá. Nuôi cá kết hợp trong ruộng lúa Cá có đặc điểm sinh học phù hợp với điều<br /> giúp giảm được chi phí làm cỏ, chi phí thuốc kiện sinh thái ruộng lúa.<br /> <br /> 94  Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 4 (9) – 2017<br />  KHOA HỌC NÔNG - LÂM NGHIỆP<br /> <br /> Trong nước, đã có nhiều nghiên cứu sản ■■ 02 ruộng lúa có diện tích 1.000 m2/<br /> xuất giống và nuôi thương phẩm chạch đồng ruộng. Chủ động về nguồn nước cấp và<br /> trong bể, tuy nhiên những nghiên cứu nuôi thoát. Ruộng bố trí mương bao quanh với<br /> chạch đồng trong ruộng lúa còn hạn chế. tổng diện tích mương chiếm 15% ruộng.<br /> Với mục đích xác định được loại thức ăn Xung quanh bờ ruộng được trải nilon để<br /> phù hợp nhất với nuôi cá chạch đồng trong ngăn cá chạch thoát ra ngoài.<br /> ruộng lúa, chúng tôi tiến hành đánh giá ảnh ■■ Thức ăn thử nghiệm: Thử nghiệm được<br /> hưởng của các loại thức ăn đến sinh trưởng bố trí theo phương pháp ngẫu nhiên theo<br /> của cá Chạch đồng. thức ăn.<br /> Thức ăn tận dụng các loại sẵn có như: cám<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu gạo, bột sắn, cá tạp, lá rau... trộn lẫn với các<br /> 2.1. Nghiên cứu xác định thức ăn nuôi chất vitamin và khoáng tổng hợp làm thức<br /> cá Chạch đồng trong ruộng lúa. ăn cho cá; thành phần phối trộn được nêu tại<br /> ■■ Thí nghiệm sử dụng 2 ruộng có diện bảng 1. Lượng thức ăn sử dụng hàng ngày<br /> tích 1000 m2, cá được nuôi với mật độ 10 tương đương với 2–3% trọng lượng của đàn<br /> con/m2. Hai ruộng sử dụng để thử nghiệm 2 cá, điều chỉnh lượng thức ăn hàng ngày dựa<br /> loại thức ăn: trong đó thức ăn 1 là thức ăn tự trên cơ sở lượng thức ăn thiếu/thừa của ngày<br /> chế và thức ăn 2 là thức ăn công nghiệp 35% hôm trước.<br /> độ đạm. ■■ Chăm sóc và quản lý: Thường xuyên<br /> theo dõi, chăm sóc đàn cá, các điều kiện phi<br /> - 1 ruộng, diện tích - 1 ruộng, diện tích<br /> thí nghiệm được bố trí như nhau.<br /> 1000m2/ruộng 1000m2/ruộng<br /> - Thức ăn 1 (TA1) - Thức ăn 2 (TA2) ■■ Đánh giá thức ăn thích hợp dựa vào các<br /> chỉ tiêu: Tỷ lệ sống, tốc độ tăng trưởng, tỷ lệ<br /> ■■ Cỡ giống: 3-5,0 cm. bệnh, FCR để đánh giá thức ăn thích hợp.<br /> <br /> Bảng 1. Thành phần nguyên liệu và tỷ lệ sử dụng của thức ăn cho cá Chạch<br /> Tên thức ăn KL (kg)/100 kg khẩu phần Tên thức ăn KL (kg)/100 kg khẩu phần<br /> Sắn lát khô bỏ vỏ 10,00 Ốc tạp (bươu, vặn) xay 10,0<br /> Ngô tẻ đỏ 2,00 Cá tạp (cá nhỏ, cá tép) xay 35,0<br /> Đậu tương loại 3 5,00 Trai xay 20,0<br /> Cám gạo tẻ xát máy 2,00 L-Lysine 0,10<br /> Rau muống 5,00 L-Threonine 0,08<br /> Rau khoai lang 5,00 L-Tryptophane 0,08<br /> Bèo dâu 5,00 Premix khoáng – Vitamine 0,60<br /> NaCl 0,10 Vitamin C 0,04<br /> <br /> <br /> Bảng 2. Giá trị dinh dưỡng của khẩu phần thức ăn thí nghiệm<br /> Chỉ tiêu dinh dưỡng Hàm lượng<br /> Protein (%) 35 35<br /> Năng lượng (kcal) 2011,05 2.900<br /> P (%) 2,06 1<br /> Xơ thô (%) 3,26 7<br /> Béo tổng số (%) 5<br /> Muối tối đa (%) 0,1 2,5<br /> <br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 4 (9) – 2017  95<br /> KHOA HỌC NÔNG - LÂM NGHIỆP<br /> <br /> 2.2. Phương pháp xử lý số liệu So sánh tốc độ tăng trưởng tuyệt đối<br /> Xác định tốc độ tăng trưởng tuyệt đối (ADG) và tốc độ tăng trưởng đặc trưng<br /> (ADG) được xác định theo công thức: (SGR) giữa các nghiệm thức mật độ: Sử dụng<br /> (Wc - Wd) phần mềm Excel và SPSS (16.0) để phân tích<br /> Tăng trưởng tuyệt đối (g/ngày) =<br /> (t2 - t1) số liệu và so sánh, xác định sự sai khác có ý<br /> nghĩa giữa các nghiệm thức.<br /> Trong đó: (LnW2 - LnW1)<br /> Tốc độ tăng<br /> • Wd, Wc:trưởng<br /> Khốiđặc trưngcá<br /> lượng (%/ngày)<br /> khi bắt= đầu,(t2kết x 100<br /> 3. Kết quả nghiên cứu<br /> - t1)<br /> thúc thí nghiệm (g). 3.1. Tỷ lệ sống<br /> • t1, t2: Thời điểm bắt đầu, kết thúc Tỷ lệ sống của cá chạch đồng sau thí<br /> Tổng số cá thu hoạch (con)<br /> Tỷ lệthí nghiệm.<br /> sống (%) = x 100 nghiệm đạt khá cao ở cả 2 lô thí nghiệm. Ở<br /> Tổng số cá thả ban đầu (con)<br /> (Wc - Wd) lô thí nghiệm sử dụng thức ăn công nghiệp<br /> TăngXác trưởngđịnh tốc(g/ngày)<br /> tuyệt đối độ tăng =<br /> Tổng (t2<br /> trưởng<br /> khối<br /> đặc trưng<br /> - t1)lượng thức ăn tiêu thụ (kg) đạt 82,5% và ở lô thí nghiệm sử dụng thức<br /> (SGR) FRC = được xác định theo công thức:<br /> Tổng khối lượng cá thu hoạch (kg) - Tổng khối ăn tự cá<br /> lượng lệ sống đạt 81,5% (Bảng 3). Như<br /> chếthảtỷ(kg)<br /> Tốc độ tăng trưởng đặc trưng (%/ngày) = 2 1<br /> (LnW - LnW )<br /> x 100<br /> vậy có thể thấy 2 loại thức ăn này đều không<br /> (t2 - t1)<br /> ảnh hưởng đáng kể đến tỷ lệ sống của cá.<br /> Kết quả về tỷ lệ sống của cá Chạch đồng<br /> Tổng số cá thu hoạch (con)<br /> Trong đó:Tổng số cá thả ban đầu (con)<br /> Tỷ lệ sống (%) = x 100 trong thí nghiệm nuôi cá chạch đồng trong<br /> • Ln: Logarit Nêpe bể bằng các thức ăn khác nhau của tác giả<br /> =• W , W2: Khối lượng cá khi (Wc - bắt Wd) đầu, kết Bùi Huy Cộng [1] cho tỷ lệ sống đạt từ 92-<br /> Tổng khối lượng thức ăn tiêu thụ (kg)<br /> FRC Tăng 1<br /> trưởng tuyệt đốicá(g/ngày) = (kg) - Tổng khối lượng cá thả (kg)<br /> Tổng khối lượng thu hoạch<br /> thúc thí nghiệm (g). (t2 - t1) 95% cao hơn so với tỷ lệ sống của cá Chạch<br /> • t1, t2: Thời điểm bắt đầu, kết thúc khi nuôi trong ruộng lúa của chúng tôi. Điều<br /> thí nghiệm. (LnW2 - LnW1) này là do với cá nuôi trong bể quá trình quản<br /> Tốc độ tăng trưởng đặc trưng (%/ngày) = x 100<br /> (t2 - t1) lý dịch hại dễ dàng hơn nên cho tỷ lệ sống<br /> Xác định tỷ lệ sống theo công thức: cao hơn khi nuôi cá trong ruộng.<br /> (Wc - Wd)<br /> Tăng trưởng tuyệt đối (g/ngày) =<br /> Tỷ lệ sống (%) =<br /> Tổng số cá (t2thu<br /> - t1) hoạch (con)<br /> x 100 3.2. Sinh trưởng của cá khi sử dụng<br /> Tổng số cá thả ban đầu (con)<br /> các công thức thức ăn khác nhau<br /> (LnW - LnW )<br /> Tốc độ tăng trưởng đặc trưng (%/ngày) = 2<br /> <br /> Tổng khối (t2<br /> 1<br /> x 100<br /> - t1) thức ăn tiêu thụ (kg)<br /> lượng<br /> Kết quả thí nghiệm nuôi với thức ăn tự<br /> Hệ sốTổng<br /> FRC = thứckhối ănlượng<br /> (FCR) cá thu (lượng<br /> hoạch thức ăn tiêu<br /> (kg) - Tổng khối lượngchế và(kg)<br /> cá thả đối chứng với thức ăn công nghiệp<br /> tốn để (%)<br /> Tỷ lệ sống tăng<br /> = 1 kg cá thịt): x 100<br /> Tổng số cá thu hoạch (con) trên thị trường (hàm lượng protein 35%)<br /> Tổng số cá thả ban đầu (con)<br /> được trình bày tại bảng 4 và bảng 5.<br /> FRC =<br /> Tổng khối lượng thức ăn tiêu thụ (kg)<br /> Như vậy, sinh trưởng khối lượng của cá<br /> Tổng khối lượng cá thu hoạch (kg) - Tổng khối lượng cá thả (kg)<br /> chạch đồng ở cả 2 công thức là tương đương<br /> <br /> Bảng 3. Tỷ lệ sống của Cá chạch đồng ở các công thức thức ăn khác nhau<br /> Chỉ tiêu<br /> CT thí nghiệm<br /> Số lượng cá thả (con) Số lượng cá thu (con) Tỷ lệ sống (%)<br /> TA1 10.000 8.250 82,5<br /> TA2 10.000 8.150 81,5<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 96  Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 4 (9) – 2017<br />  KHOA HỌC NÔNG - LÂM NGHIỆP<br /> <br /> <br /> Bảng 4. Tăng trưởng khối lượng của Cá chạch ở g/con<br /> các công thức thức ăn khác nhau<br /> Các chỉ tiêu TA1 TA2<br /> Khối lượng cá thả (g/con) 3,14 ± 0,49 3,14 ± 0,55<br /> Khối lượng cá thu (g/con) 14,20 ± 1,25 14,64 ± 1,03<br /> ADG (g/ngày) 0,092 ± 0,011 0,096 ± 0,012<br /> SGR (%/ngày) 1,26 ± 0,15 1,29 ± 0,18<br /> <br /> Bảng 5. Sinh trưởng chiều dài của Cá chạch ở các<br /> công thức thức ăn khác nhau<br /> Các chỉ tiêu TA1 TA2<br /> Chiều dài cá thả (cm/con) 6,52 ± 0,58 6,52 ± 0,56<br /> Chiều dài cá thu (cm/con) 13,78 ± 1,29 14,22 ± 0,95 Hình 1. Sinh trưởng khối lượng của cá qua các<br /> ADG (cm/ngày) 0,061 ± 0,011 0,064 ± 0,009 tháng nuôi<br /> SGR (%/ngày) 0,62 ± 0,1 0,65 ± 0,1<br /> cm/con<br /> <br /> nhau. Khối lượng của cá thu được lần lượt<br /> là 14,2 g/con với công thức thức ăn tự chế<br /> và 14,64 g/con với thức ăn công nghiệp, tuy<br /> nhiên khi phân tích phương sai Anova ở độ<br /> tin cậy 95% cho thấy sinh trưởng tích lũy<br /> của cá ở 2 ruộng nuôi là tương đương nhau.<br /> Tương tự như sinh trưởng tích lũy của cá<br /> chạch khi sử dụng 2 công thức thức ăn, chỉ<br /> tiêu về sinh trưởng tuyệt đối của cá đạt ở Hình 2. Sinh trưởng chiều dài của cá qua các<br /> công thức thức ăn tự chế là 0,092 g/con/ngày tháng nuôi<br /> và ở công thức thức ăn công nghiệp là 0,096<br /> g/con/ngày. nuôi sinh trưởng của cá sử dụng thức ăn<br /> Kết quả sinh trưởng về chiều dài của cá công nghiệp cao hơn thức ăn tự chế, tuy<br /> chạch đồng ở cả 2 lô thí nghiệm cũng không nhiên không có sự khác biệt mang ý nghĩa<br /> có sự sai khác đáng kể (ở độ tin cậy 95%). thống kê ở mức ý nghĩa 0,05.<br /> Chiều dài của cá tại thời điểm thả là 6,52 cm Sinh trưởng tích lũy về chiều dài của cá<br /> ở cả 2 lô thí nghiệm, đảm bảo độ đồng đều qua các tháng: Tại thời điểm bắt đầu nuôi,<br /> để tiến hành thí nghiệm. Sau 4 tháng nuôi chiều dài của cá thí nghiệm ở cả 2 lô là tương<br /> kết quả cho thấy sinh trưởng của cá chạch đương nhau đạt 6,52cm/con. Ở các tháng tiếp<br /> sử dụng thức ăn tự chế đạt 13,78 cm/con và theo chiều dài của cá khi nuôi bằng thức ăn<br /> 14,22 cm/con ở lô cá sử dụng thức ăn công công nghiệp đạt cao hơn, tuy nhiên sự khác<br /> nghiệp, tuy nhiên khi so sánh ở mức ý nghĩa biệt không mang ý nghĩa thống kê (hình 2).<br /> 0,05 cho thấy không có sự khác biệt mang 3.3. Hệ số chuyển đổi thức ăn, sơ bộ<br /> tính thống kê. hạch toán kinh tế<br /> Sinh trưởng khối lượng của cá tương đối Hệ số chuyển đổi thức ăn FCR ở công<br /> đều qua các tháng (hình 1). Qua các tháng thức thức ăn tự chế là 1,58 và ở công thức<br /> <br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 4 (9) – 2017  97<br /> KHOA HỌC NÔNG - LÂM NGHIỆP<br /> <br /> Bảng 6. Hệ số chuyển đổi thức ăn của 4. Kết luận và đề xuất<br /> Cá chạch đồng<br /> Khẩu phần thức ăn tự chế cho cá chạch<br /> Các chỉ tiêu TA1 TA2 cho tỷ lệ sống của cá đạt 81,5% tương đương<br /> Tổng khối lượng cá tăng lên (g) 253 268 với cá khi sử dụng thức ăn công nghiệp đạt<br /> Tổng khối lượng thức ăn ăn vào (g) 400 385 82,5%.<br /> FCR 1,58 1,44<br /> Khẩu phần thức ăn tự chế cho sinh trưởng<br /> tích lũy cá sau 4 tháng nuôi là 14,20 g/con<br /> thức ăn công nghiệp là 1,44. Kết quả về FCR tương đương với sinh trưởng tích lũy của cá<br /> này thấp hơn so với kết quả nghiên cứu của sử dụng thức ăn công nghiệp (đạt 14,64 g/<br /> tác giả Bùi Huy Cộng [1] khi nuôi cá Chạch con) ở mức ý nghĩa 0,05.<br /> trong bể (FCR thấp nhất khi nuôi ở thức ăn FCR của cá khi sử dụng thức ăn công<br /> 35% độ đạm của tác giả là 1,76 và cao nhất là nghiệp 1,44 thấp hơn so với FCR của cá khi<br /> 2,13). Điều này có thể giải thích khi nuôi cá sử dụng thức ăn tự chế 1,58. Tuy nhiên, chi<br /> Chạch trong ruộng lúa nhờ tận dụng được phí cho 1kg tăng trọng của cá chạch khi sử<br /> các nguồn thức ăn tự nhiên, các loại phù du dụng thức ăn tự chế là 23.700 đồng/kg, thấp<br /> động vật nên làm giảm hệ số thức ăn [5]. hơn so với sử dụng thức ăn công nghiệp là<br /> Chi phí thức ăn cho 1 kg cá tăng lên (trên 24.480 đồng/kg.<br /> cơ sở giá nguyên liệu và thức ăn mua trên thị Tuy nhiên, cần thử nghiệm ở quy mô lớn<br /> trường, thức ăn tự chế được tính bao gồm cả hơn để đánh giá rõ hiệu quả của thức ăn<br /> chi phí nhiên liệu năng lượng và nhân công) tự chế.<br /> được trình bày tại bảng 7.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> Bảng 7. Chi phí thức ăn cho 1 kg Cá chạch [1]  Bùi Huy Cộng (2011). Nghiên cứu thăm dò<br /> tăng lên<br /> sinh sản cá Chạch đồng. Tạp chí Khoa học và<br /> Các chỉ tiêu TA1 TA2 Phát triển 2011: Tập 9, số 5: 787-794 trường<br /> Giá (đ/kg) 15000 17000 Đại học Nông nghiệp Hà Nội.<br /> FCR 1,58 1,44 [2]  Bùi Huy Cộng, Đỗ Đoàn Hiệp (2006), Hỏi<br /> Chi phí (đ) 23700 24480<br /> đáp nuôi cá trong ruộng lúa. Nuôi cá nước<br /> ngọt (quyển 3), Nhà xuất bản Lao động.<br /> Qua bảng trên cho thấy thức ăn tự chế [3]  Fishbase (2011). <br /> tăng lên, thức ăn công nghiệp có giá thành [4]  Hữu Bảo. Cá chạch và vị thuốc ngư, 04/2009.<br /> 24.480 đ/kg cá tăng lên. Như vậy có thể thấy http://suckhoedoisong.vn/ca-chach-va-vi-<br /> công thức thức ăn tự chế cho giá thành trên thuoc-ngu-n26330.html.<br /> 1kg tăng trọng rẻ hơn so với thức ăn công [5]  Tabor RA, Warner E, Hager S (2001), An<br /> nghiệp mặc dù FCR của cá khi sử dụng thức oriental weatherfish (Misgurnus anguillicau-<br /> ăn công nghiệp thấp hơn so với cá sử dụng datus) population established in Washington<br /> thức ăn tự chế. State. Northwest Sci 75:72–76.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 98  Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 4 (9) – 2017<br />  KHOA HỌC NÔNG - LÂM NGHIỆP<br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> Evaluation of different feeds for culture of weather loach fish<br /> (Misgurnus anguillicaudatus) in rice fields in Phu Tho province<br /> <br /> Phan Thi Yen, Do Thi Phuong Thao<br /> Hung Vuong University<br /> <br /> <br /> T he experiment was conducted to determine the suitable feed for culture of weather<br /> loach fish (Misgurnus anguillicaudatus) in rice fields in Phu Tho province. Results of<br /> the experiment show that weather loach farming in the rice field by the homemade<br /> feed for survival rate reached 81.5%, growth of weather loach accumulation after 4<br /> months of culture is 14.20g/fish, conversion coefficient of feed (FCR) is 1.58 and the cost<br /> for 1kg of fish is 23,700 VND/kg; the survival rate of fish was 82.5%, fish growth after 4<br /> months was 14.64 g/fish, FCR of 1.44 and the cost for 1kg of fish is VND 24,480/kg.<br /> Keywords: weather loach fish, feed, rice fields.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 4 (9) – 2017  99<br />