Đánh giá hiệu quả điều trị của toxin botulinum trong co thắt nửa mặt

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ CỦA TOXIN BOTULINUM<br /> TRONG CO THẮT NỬA MẶT<br /> Nguyễn Thi Hùng*<br /> <br /> TÓMTẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá hiệu quả của toxin botulinum trong co thắt nửa mặt.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu thực hiện trong thời gian 2005-2009 trên 156 trường hợp bị co thắt nửa<br /> mặt được tiêm Toxin Botulinum (BTX).<br /> Kết quả: tỷ lệ nữ cao hơn nam (74%), độ tuổi 41-60 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất. Liều lượng thuốc được<br /> tiêm vào các cơ vùng mặt là 20-25 đv Botox hay 60-100 đv Dysport. Các cơ được tiêm nhiều là cơ vòng mắt,<br /> cơ gò má, cơ nâng môi trên, cơ hạ góc miệng. Các cơ cau mày, cơ trán, cơ da cổ cũng được tiêm khi có biểu<br /> hiện co thắt. Tỷ lệ đạt kết quả tốt sau khi tiêm là 87% theo đánh giá của bệnh nhân. Hiệu quả tác dụng của<br /> BTX kéo dài từ 4-6 tháng, một số trường hợp là 8-10 tháng. Tỷ lệ tiếp tục điều trị sau 2 năm là 68%. Các<br /> tác dụng phụ như yếu liệt cơ mặt, sụp mi, nhìn đôi có tính chất tạm thời và kéo dài từ 2-4 tuần. Kết luận:<br /> toxin botulinum có hiệu quả cao trong điều trị co thắt nửa mặt.<br /> Từ khóa: toxin botulinum, co thắt nửa mặt.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> EFFICACY OF BOTULINUM TOXIN IN TREATMENT OF HEMIFACIAL SPASM<br /> Nguyen Thi Hung * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 649 - 651<br /> Background: evaluating the effects of toxin botulinum in treatment of hemifacial spasm.<br /> Methods: During the period 2005-2009, the author treated 156 cases with Facial Hemispasm by<br /> Botulinum Toxin (BTX). Results: this study reported a high prevalence of female (74%), the mean age was<br /> 41-60. The muscles injected to treat Facial Hemispasm trend to be the orbicularis oculi, zygomaticus, levator<br /> labii superioris, depressor anguli oris, corrugator, frontalis, platysma. A review of 5 years experience with<br /> BTX treatment in 156 cases showed a 87% response rate and overall duration of improvement is 4 to 6<br /> months during the first year. The response rate as well as dosage remained the same during the next 5 years.<br /> Side effects such as facial weakness, ptosis, double vision are transient and reversible.<br /> Conclusion: toxin botulinum has high efficacy in treatment pf hemifacial spasm.<br /> Key words: toxin botulinum, hemifacial spasm<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Co thắt nửa mặt (CTNM) là rối loạn vận<br /> động đặc trưng bởi hiện tượng co thắt không<br /> tự ý, có tính chất tái diễn ở các cơ vùng mí<br /> mắt, vùng cận mũi, cận miệng, cơ gò má, cơ<br /> nâng môi trên, cơ da cổ và các cơ khác nhưng<br /> thường chỉ ở một nửa bên mặt(6). Tuy không<br /> được coi là loạn trương lực cơ khu trú dù đôi<br /> khi bệnh lý rối loạn này có kèm theo co giật mí<br /> <br /> mắt hay loạn trương lực cơ mặt, chứng bệnh<br /> co thắt nửa mặt phần lớn được xem là một rối<br /> loạn vận động có nguồn gốc ngoại biên do<br /> hiện tượng co thắt cơ này là hậu quả của sự<br /> chèn ép của mạch máu vào thần kinh mặt cùng<br /> bên ở đoạn ra của rễ thần kinh VII. Chúng tôi<br /> tổng kết trên 156 trường hợp co thắt nửa mặt<br /> được tiêm BTX trong thời gian từ 2005-2009 tại<br /> đơn vị rối loạn vận động của BV Nguyễn Tri<br /> Phương và phòng khám tư nhân.<br /> <br /> * Khoa Thần Kinh, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương TP. Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: TS Nguyễn Thi Hùng<br /> ĐT: 0903609473<br /> Email: drthihung@gmail.com<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> 649<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> KẾTQUẢ<br /> <br /> Bảng 1: Đặc điểm dân số học của 156 trường hợp<br /> Giới<br /> Tuổi<br /> <br /> Nam<br /> Nữ<br /> 20-40<br /> 41-60<br /> >60<br /> <br /> 26%<br /> 74%<br /> 12%<br /> 52%<br /> 36%<br /> <br /> Bảng 2: Đặc điểm điều trị<br /> Liều BTX Tổng Tỷ lệ bệnh Tỷ lệ hài Tỷ lệ tiếp Tỷ lệ tiếp<br /> số lần nhân hài lòng sau tục điều tục điều<br /> tiêm lòng sau 2 năm trị sau 2 trị sau 5<br /> khi tiêm<br /> năm<br /> năm<br /> 60-100 đv<br /> 521<br /> 86%<br /> 84%<br /> 68%<br /> 48%<br /> Dysport<br /> 20-25 đv<br /> 252<br /> 88%<br /> 82%<br /> Botox<br /> <br /> Bảng 3: Tác dụng ngoại ý của BTX (773 lần chích)<br /> Đau<br /> Khó nuốt<br /> Bầm chỗ tiêm<br /> Sụp mi<br /> Nhìn đôi<br /> Khô mắt<br /> Yếu cơ mặt<br /> Teo cơ mặt<br /> Mệt mỏi toàn thân<br /> Phù mí mắt<br /> <br /> 2<br /> 3<br /> 8<br /> 10<br /> 8<br /> 6<br /> 19<br /> 5<br /> 1<br /> 8<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Trong 156 trường hợp được tiêm Botulinum<br /> Toxin, chúng tôi ghi nhận tỷ lệ nữ cao hơn nam<br /> (76%), tỷ lệ nông thôn cao hơn thành thị (62%).<br /> Độ tuổi 41-60 có tỷ lệ bị CTNM cao nhất. Thời<br /> gian bị lâu nhất là 6 năm, ngắn nhất là 8 tháng.<br /> Phần lớn các bệnh nhân khi đến khám đã đi<br /> châm cứu, uống thuốc chống động kinh<br /> (carbamazyrin, Diphenylhydantoin) hay thuốc<br /> dãn cơ (tetrazepam, clonazepam), 92% bệnh<br /> nhân không hài lòng với phương pháp điều trị<br /> bằng thuốc vì các tác dụng phụ và phải sử dụng<br /> lâu dài.<br /> Botulinum toxin được tiêm với liều 60-100<br /> đv Dysport hay 20-25 đv Botox vào các cơ: vòng<br /> mi, cơ gò má, cơ nâng môi trên, cơ hạ góc miệng,<br /> cơ cau mày, cơ trán, cơ da cổ. Liều lượng tiêm<br /> vào mỗi cơ là 2,5-5 đv Botox hay 10-15 đv<br /> <br /> 650<br /> <br /> Dysport tuỳ theo mưc độ lớn và tình trạng co<br /> thắt nặng của cơ. Có 3 trường hợp bị co thắt cơ<br /> da cổ nên phải tiêm vào nhiều điểm của cơ này<br /> với tổng liều 30-40 đv dysport. Hiệu quả của<br /> BTX được ghi nhận từ ngày thứ 3 đến ngày thứ<br /> 7 và đạt đỉnh ở thời điểm 2 tuần. Tuy nhiên<br /> cùng lúc này có thể ghi nhận một số tác dụng<br /> phụ khi tiêm như triệu chứng yếu cơ mặt, sụp<br /> mi, nhìn đôi, đây là một số biến chứng thường<br /> gặp nhất khi điều trị CTNM bằng BTX nhưng<br /> xuất độ không cao và sẽ giảm dần sau 3 – 4 tuần<br /> lễ. Nhiều bệnh nhân rất lo lắng về triệu chứng<br /> yếu cơ mặt làm mất cân xứng miệng. Theo một<br /> số tác giả Pháp, do yêu cầu thẩm mỹ, có thể tiêm<br /> bên đối diện không co thắt một liều nhỏ để cân<br /> bằng với liều bên bệnh(2). Một số tác giả khác<br /> như Mauriello, Rusuvara ghi nhận một tỷ lệ khá<br /> lớn bệnh nhân vẫn giảm triệu chứng co thắt<br /> vùng miệng dù không được tiêm(4,5). Hiện tượng<br /> này có thể lý giải do sự khuếch tán của thuốc từ<br /> các cơ vùng gò má, cơ vòng mi đến cơ vùng<br /> miệng. Tỷ lệ hiệu quả điều trị được đánh giá<br /> bằng nhận xét của người bệnh qua 4 mức độ: tốt,<br /> khá, trung bình, không hiệu quả. Tỷ lệ đạt hiệu<br /> quả tốt sau lần điều trị đầu tiên (được ghi nhận<br /> sau 1 – 2 tháng) là rất cao (trung bình 87% cho<br /> Dysport và Botox), không có trường hợp nào ghi<br /> nhận không hiệu quả. Điều này cho thấy BTX có<br /> hiệu quả cao hơn hẳn liệu pháp dùng thuốc.<br /> Trong tổng số 773 lần tiêm cho 156 bệnh nhân,<br /> tức là một bệnh nhân trung bình có 4-5 lần tiêm<br /> trong thời gian 5 năm, chúng tôi ghi nhận tỷ lệ<br /> hài lòng của người bệnh (đánh giá tốt) vẫn cón<br /> rất cao sau 2 năm (82 – 84%). Trong nghiên cứu<br /> của Albanese, Bentivogho tổng kết trên 108 bệnh<br /> nhân với 665 lần tiêm BTX trong 10 năm thì tỷ lệ<br /> thành công là 93,5% với Botox và 95,4% với<br /> Dysport. Tác dụng của BTX kéo dài trung bình<br /> từ 4-6 tháng. Một số trường hợp (8%) tác dụng<br /> kéo dài 8-10 tháng, có lẽ đây là loại rối loạn vận<br /> động có thời gian đáp ứng với BTX lâu nhất(5,1,2,3).<br /> Trong các nghiên cứu của Defazio, ghi nhận 3%<br /> trường hợp có hiệu quả kéo dài, nghiên cứu của<br /> Maurriello có tỷ lệ này là 4%. Phần lớn các tác<br /> giả ngoại quốc ghi nhận thời gian hiệu quả là từ<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> 75 ngày (Yu, Fong) đến 196 ngày (Borodic) với<br /> khoảng thời gian trung bình là 90 ngày, nhưng<br /> cũng có thể ngắn hơn, dài hơn, hay không thay<br /> đổi ở các lần điều trị tiếp theo. Theo kinh<br /> nghiệm của chúng tôi, các lần tiêm sau có thể<br /> giảm liều do khả năng co thắt đã giảm cường độ<br /> và để phòng ngừa sự teo cơ và tránh các tác<br /> dụng ngoại ý.<br /> Về các tác dụng ngoại ý, chúng tôi ghi nhận<br /> các biến chứng theo xuất độ thường gặp qua 773<br /> lần tiêm là: yếu cơ mặt, sụp mi, bầm chỗ tiêm,<br /> nhìn đôi, phù mí mắt, teo cơ mặt, khô mắt, khó<br /> nuốt, mệt mỏi toàn thân. Tuy nhiên các triệu<br /> chứng này chỉ kéo dài 3-4 tuần, riêng biến chứng<br /> khó nuốt chỉ xảy ra ở 3 trường hợp CTNM có<br /> kèm theo co thắt cơ da cổ. Bệnh nhân thường<br /> than phiền nhiều về biến chứng yếu cơ mặt và<br /> sụp mi.<br /> Đánh giá sự hài lòng của người bệnh qua các<br /> lần tiêm, dựa trên sự ghi nhận chủ quan qua 4<br /> mức độ: tốt, khá, trung bình và không hiệu quả.<br /> Chúng tôi ghi nhận tỷ lệ hài lòng rất cao ở sau<br /> lần tiêm đầu tiên (86% đối với Dysport và 88%<br /> đối với Botox). Sự hài lòng còn được ghi nhận ở<br /> thời điểm 2 năm (84% đối với Dysport và 82%<br /> đối với Botox). Điều này cho thấy điều trị<br /> CTNM bằng Toxin Botulinum vẫn là phương<br /> pháp có hiệu quả và được ưa chuộng nhất hiện<br /> nay để điều trị CTNM.<br /> Trong 5 năm, chúng tôi ghi nhận số bệnh<br /> nhân tiếp tục theo điều trị là 68 % ở các thời<br /> điểm 2 năm, tuy nhiên ở thời điểm 5 năm số<br /> bệnh nhân từ năm 1 chỉ còn 48% tiếp tục điều trị.<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Các trường hợp còn lại không tiếp tục điều trị<br /> hoặc chỉ điều trị 2-3 lần trong thời gian 5 năm.<br /> Có nhiều nguyên nhân lý giải sự không tiếp<br /> tục điều trị: bệnh nhân ở xa, vùng nông thôn,<br /> hoàn cảnh kinh tế, hiệu quả không hài lòng, đi<br /> phẫu thuật, triệu chứng giảm lâu hơn, không<br /> liên lạc được.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Nghiên cứu 156 trường hợp co thắt nửa mặt<br /> điều trị bằng Toxin Botulinum trong thời gian 5<br /> năm cho thấy Toxin này có đặc tính an toàn và<br /> hiệu quả cao. Các tác dụng phụ chỉ tạm thời và<br /> chấp nhận được. Hiệu quả dược lý vẫn được<br /> duy trì trong thời gian dài giải thích được các<br /> bệnh nhân vẫn tiếp tục chấp nhận điều trị.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 5.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Flanders M, Chin D, Boghen D. Botulinum toxin(1993): ore –<br /> ferred treatment for hemifacial spasm. Eur Neurol; 33:316319.<br /> Frei K, Truong DD, Dressler D. (2006): Botulinum toxin<br /> therapy of hemifacial spasm: comparing different therapeutic<br /> preparations. Eur J Neurol; 13 (Suppl.1): 30-35<br /> Frueh BR, Musch DC. (1986): Treatment of facial spasm with<br /> Botulinum toxin. An interim report. Ophthalmology; 93: 917923.<br /> Hsiung G.Y, Das S.K (2002): Long term efficacy of Botulinum<br /> Toxin A in treatment of various movement disorders over a<br /> 10 year Period movement disorders Vol.17 No 6 PP 12881293.<br /> Mauriello JA. Blepharospasm (1995): Meige syndrome, and<br /> hemifacial spasm: treatment with botulinum toxin.<br /> Neurology; 35: 1499-1500.<br /> Ruusuvaara P, Setala K. (1990): Long-term treatment of<br /> involuntary facial spasm using Botulinum toxin. Acta<br /> Ophthalmol (Copenh); 68:331-338.<br /> Wang A, Jankovic J.Hemifacial Spasm (1998): clinical findings<br /> and treatment. Muscle Nerve;21: 1740-1747.<br /> <br /> 651<br /> <br />