Đánh giá sự bền vững chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Thái Nguyên trên quan điểm phát triển bền vững giai đoạn 2000 - 2009

Nguyễn Văn Sơn<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 80(04): 71 - 76<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ SỰ BỀN VỮNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ<br /> TỈNH THÁI NGUYÊN TRÊN QUAN ĐIỂM PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG<br /> GIAI ĐOẠN 2000 - 2009<br /> Nguyễn Văn Sơn*<br /> Khoa Đào tạo giáo viên THCS, Trường ĐH Sư phạm - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Giai đoạn 2000 – 2009, Tỉnh Thái Nguyên có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, tương đối ổn định,<br /> GDP bình quân đầu người tăng nhanh, nhưng có sự chênh lệch khá lớn về lãnh thổ và các thành<br /> phần kinh tế. Cơ cấu ngành kinh tế, cơ cấu lãnh thổ và thành phần kinh tế đã chuyển dịch theo<br /> hướng tích cực, hiện đại, phù hợp với xu thế phát triển của đất nước, nhưng còn chậm và chưa bảo<br /> đảm tính hợp lý, chưa tận dụng mọi lợi thế so sánh của tỉnh Thái Nguyên. Điều chỉnh kinh tế vĩ<br /> mô, quy hoạch không gian lãnh thổ, giảm nhẹ tác động môi trường sinh thái, đảm bảo ổn định và<br /> công bằng xã hội, giảm nghèo nhanh và bền vững, giảm chênh lệch vùng là nội dung và giải pháp<br /> chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Thái Nguyên trên quan điểm phát triển bền vững.<br /> Từ khóa: Cơ cấu, kinh tế, bền vững, phát triển, Thái Nguyên<br /> <br /> Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế,<br /> phát triển bền vững và chuyển dịch cơ cấu<br /> kinh tế trên quan điểm phát triển bền vững là<br /> nội dung trọng yếu được sử dụng để đánh giá<br /> sự bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường.<br /> Phát triển bền vững là sự phát triển bảo đảm<br /> hài hoà trên cả ba phương diện kinh tế, xã hội<br /> và môi trường, là yêu cầu của thời đại ngày<br /> nay, của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại<br /> hoá của mọi quốc gia.<br /> Thái Nguyên có vị trí địa lý thuận lợi, là cửa<br /> ngõ phía bắc của thủ đô Hà Nội với các tỉnh<br /> miền núi phía Đông Bắc. Vì vậy, Thái<br /> Nguyên trở thành trung tâm kinh tế - xã hội –<br /> văn hóa của vùng Trung du miền núi phía<br /> Bắc. Trong sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện<br /> đại hóa, nền kinh tế tỉnh Thái Nguyên có<br /> nhiều thành quả lớn, cơ cấu kinh tế chuyển<br /> biến mạnh mẽ. Đánh giá sự bền vững của<br /> chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Thái Nguyên<br /> trên quan điểm phát triển bền vững đã xây<br /> dựng hệ thống các tiêu chí đánh giá và chỉ ra<br /> những điểm mạnh, điểm yếu về kinh tế, xã<br /> hội và môi trường. Từ đó, đề xuất các giải<br /> pháp về hoạch định chính sách, phát triển vĩ<br /> mô của hệ thống và sự chuyển dịch các thành<br /> phần trong cơ cấu kinh tế.*<br /> *<br /> <br /> SỰ BỀN VỮNG VỀ KINH TẾ<br /> Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, tương đối<br /> ổn định, GDP bình quân đầu người tăng<br /> nhanh, nhưng có sự chênh lệch khá lớn về<br /> lãnh thổ và các thành phần kinh tế<br /> Trong giai đoạn 2000 – 2009, tốc độ tăng<br /> trưởng kinh tế tỉnh Thái Nguyên ở mức cao,<br /> ổn định và khá vững chắc. Tốc độ tăng trưởng<br /> của tỉnh Thái Nguyên cao hơn mức trung bình<br /> cả nước và một số tỉnh, thành phố khác. Tuy<br /> nhiên, tốc độ phát triển kinh tế và giá trị tăng<br /> trưởng chưa đáp ứng với yêu cầu, vai trò của<br /> Thái Nguyên là trung tâm vùng Trung du miền<br /> núi phía Bắc, chưa phát huy mọi tiềm lực cho<br /> tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội.<br /> Động lực của tốc độ tăng trưởng chưa vững<br /> chắc, sự gia tăng giá trị vật chất, tăng trưởng<br /> GDP chủ yếu phụ thuộc vào khai thác tài<br /> nguyên, sử dụng năng lượng và gây nhiều<br /> thiệt hại về lợi ích môi trường chưa được<br /> lượng hoá một cách cụ thể.<br /> Tốc độ tăng trưởng kinh tế chênh lệch giữa<br /> các bộ phận lãnh thổ tương đối cao, chủ yếu<br /> tập trung vào tiểu vùng phía Nam gồm thành<br /> phố Thái Nguyên, thị xã Sông Công và huyện<br /> Phổ Yên. Thành phố Thái Nguyên có tốc độ<br /> tăng trưởng cao và đóng góp hơn 65% giá trị<br /> sản xuất công nghiệp, 75% tổng mức bán lẻ<br /> hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng<br /> nhưng chưa tạo động lực thúc đẩy và kéo các<br /> 71<br /> <br /> Nguyễn Văn Sơn<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> lãnh thổ chậm phát triển. Các huyện phía Bắc<br /> như: Định Hoá, Đại Từ và Võ Nhai, đặc biệt<br /> ở các xã vùng cao, vùng đặc biệt khó khăn tốc<br /> độ và giá trị tăng trưởng còn nhỏ bé. Bộ mặt<br /> kinh tế có sự khác biệt rõ rệt giữa các vùng<br /> lãnh thổ trong toàn tỉnh.<br /> Cơ cấu ngành kinh tế, cơ cấu lãnh thổ và<br /> thành phần kinh tế đã chuyển dịch theo<br /> hướng tích cực, hiện đại, phù hợp với xu thế<br /> phát triển của đất nước, nhưng còn chậm và<br /> chưa bảo đảm tính hợp lý, chưa tận dụng<br /> mọi lợi thế so sánh của tỉnh Thái Nguyên<br /> Cơ cấu ngành kinh tế chuyển dịch từ khu vực<br /> nông nghiệp sang khu vực công nghiệp và<br /> dịch vụ, giá trị và tỷ trọng các ngành sản xuất<br /> vật chất giảm nhẹ, ngành sản xuất các sản<br /> phẩm dịch vụ tăng lên cả về giá trị và tỷ trọng<br /> đóng góp GDP.<br /> Cơ cấu kinh tế lãnh thổ chuyển dịch theo<br /> hướng đa dạng và có sự tập trung vào các<br /> lãnh thổ nhiều tiềm năng, lợi thế so sánh, đã<br /> hình thành tiểu vùng phát triển cao. Cơ cấu<br /> lãnh thổ chưa đảm bảo sự bền vững vì chênh<br /> lệch vùng, lãnh thổ quá lớn. Mức độ và<br /> khoảng cách chênh lệch vùng có xu hướng<br /> ngày càng tăng do sự đầu tư vật chất vào các<br /> vùng có nhiều tiềm năng và lợi thế. Tổng mức<br /> doanh thu dịch vụ của riêng thành phố Thái<br /> Nguyên cao gấp 3,24 lần tổng mức doanh thu<br /> dịch vụ của các huyện thị khác cộng lại. Sự<br /> tập trung kinh tế rất cao vào các tiểu vùng<br /> lãnh thổ phát triển đặc biệt là thành phố Thái<br /> Nguyên chưa thực hiện được vai trò động lực<br /> thúc đẩy và sự bù đắp kinh tế cho các lãnh thổ<br /> khác, chưa khái thác mọi nguồn lực và các lợi<br /> thế so sánh của tỉnh Thái Nguyên.<br /> Cơ cấu thành phần kinh tế cũng đã có sự<br /> chuyển dịch theo hướng tích cực, khu vực<br /> kinh tế nhà nước giảm về tỷ trọng nhưng vẫn<br /> giữ vai trò chủ đạo trong một số ngành trọng<br /> yếu. Thành phân kinh tế ngoài nhà nước phát<br /> triển nhanh và đa dạng, đã phát huy tất cả các<br /> thành phần kinh tế, tạo năng xuất lao động<br /> cao. Khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước<br /> ngoài còn một số hạn chế nhưng đã hình<br /> thành cơ sở bước đầu cho sự hội nhập và<br /> tham gia toàn cầu hoá của tỉnh.<br /> 72<br /> <br /> 80(04): 71 - 76<br /> <br /> Hiệu quả sản xuất, năng xuất lao động gia<br /> tăng nhanh nhưng còn ở mức thấp và<br /> chênh lệch lớn giữa các bộ phận trong hệ<br /> thống kinh tế<br /> Thu nhập bình quân theo đầu người<br /> năm 2000 - 2009<br /> Triệu đồng<br /> 16.00<br /> <br /> 14.55<br /> <br /> 14.00<br /> 12.06<br /> <br /> 12.00<br /> 10.00<br /> <br /> 8.74<br /> <br /> 8.00<br /> <br /> 7.13<br /> 5.82<br /> <br /> 6.00<br /> 4.00<br /> <br /> 5.00<br /> 3.17<br /> <br /> 3.55<br /> <br /> 2.86<br /> <br /> 2000<br /> <br /> 2001<br /> <br /> 2002<br /> <br /> 4.06<br /> <br /> 2.00<br /> 0.00<br /> 2003<br /> <br /> 2004<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 2009<br /> <br /> Năm<br /> <br /> Nguồn: Xử lý của tác giả<br /> <br /> Hiệu quả sản xuất và năng lực cạnh tranh của<br /> các ngành kinh tế, các cơ sở sản xuất được<br /> nâng lên. Trong nông nghiệp, nhờ áp dụng tốt<br /> khoa học kỹ thuật và đầu tư cơ sở hạ tầng,<br /> năng xuất lúa và các cây loại trồng khác như:<br /> chè và cây ăn quả,… đều tăng khá ổn định.<br /> Mặc dù gặp nhiều khó khăn về dịch bệnh và<br /> thị trường nhưng các sản phẩm của ngành<br /> chăn nuôi và nuôi trồng thuỷ của tỉnh Thái<br /> Nguyên vẫn tăng liên tục và có bước phát<br /> triển khá. Trong công nghiệp, xây dựng và<br /> phát triển nhanh một số ngành công nghiệp có<br /> lợi thế cạnh tranh.<br /> Năng xuất lao động của các ngành và thành<br /> phần kinh tế tăng nhanh và liên tục, thu nhập<br /> bình quân theo đầu người của Thái Nguyên<br /> có tốc độ tăng nhanh. Năm 2000 chỉ đạt 2,86<br /> triệu đồng đến năm 2009 đạt 14,55 triệu đồng<br /> (tăng gấp 5 lần) trung bình mỗi năm tăng 1,3<br /> triệu đồng. Mặc dù thu nhập bình quân đầu<br /> người của Thái Nguyên thấp hơn mức trung<br /> bình của cả nước (19,10 triệu đồng) nhưng<br /> cao hơn một số tỉnh lân cận như: Phú Thọ<br /> (10,57 triệu đồng), Tuyên Quang (10,86 triệu<br /> đồng), Bắc Kạn (8,04 triệu đồng). Tuy nhiên,<br /> Mức độ chênh lệch năng xuất lao động giữa<br /> các thành phần kinh tế và các bộ phận trong<br /> hệ thống kinh tế còn khá cao. Thu nhập<br /> bình quân của người dân thành thị và nông<br /> thôn, giữa các ngành nghề khác nhau có<br /> khoảng cách lớn.<br /> <br /> Nguyễn Văn Sơn<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Giá trị và tỷ trọng hàng hoá các ngành<br /> kinh tế có hàm lượng khoa học kỹ thuật<br /> cao, các ngành chế biến sâu có gia tăng<br /> nhưng còn ở mức thấp, năng lực cạnh<br /> tranh còn hạn chế, chưa tương xứng với<br /> tiềm năng của tỉnh Thái Nguyên<br /> Trong hoạt động công nghiệp, giá trị và tỷ<br /> trọng các ngành công nghiệp chế biến có mức<br /> tăng trưởng khá, chiếm 89,97% cơ cấu giá trị<br /> ngành công nghiệp. Trong đó, một số ngành<br /> công nghiệp có giá trị lớn như: sản xuất trang<br /> phục là 641,6 tỷ đồng; sản xuất hoá chất và<br /> các sản phẩm hoá chất là 1.127,4 tỷ đồng; sản<br /> xuất kim loại đạt 15.061 tỷ đồng chiếm<br /> 57,48% chủ yếu là sản xuất phôi thép và các<br /> sản phẩn từ gang.<br /> Các ngành công nghiệp có hàm lượng khoa<br /> học cao như: công nghiệp chế tạo, công<br /> nghiệp cơ khí chính xác, công nghiệp điện,<br /> điện tử,… ở Thái Nguyên chưa phát triển.<br /> Ngành dịch vụ của Thái Nguyên phát triển<br /> tương đối đa dạng và phong phú, tốc độ tăng<br /> trưởng khá và doanh thu dịch vụ hàng năm<br /> tăng liên tục, năm 2009 chiếm 37,30% tổng<br /> GDP toàn tỉnh.<br /> Giá trị thu chi ngân sách nhà nước, giá trị<br /> xuất khẩu, thu hút vốn đầu tư nước ngoài<br /> tăng nhưng chưa tạo động lực tăng trưởng<br /> kinh tế và phát triển kinh tế<br /> Tổng thu ngân sách trên địa bàn tỉnh Thái<br /> Nguyên tăng nhanh năm 2009 đạt 4.316,0 tỷ<br /> đồng gấp 7 lần năm 2000. Trong đó, nguồn thu<br /> ngân sách của tỉnh Thái Nguyên chủ yếu là các<br /> nguồn thu nội địa, thu từ hoạt động xuất nhập<br /> khẩu chiếm tỷ lệ nhỏ chỉ chiếm 8,2%.<br /> Giá trị xuất khẩu của tỉnh Thái Nguyên liên<br /> tục tăng trong giai đoạn 2000 – 2009, năm<br /> 2009 đạt 66,6 triệu USD. Trong đó, xuất khẩu<br /> khoáng sản và hàng công nghiệp nặng chiếm<br /> 34,03%; hàng công nghiệp nhẹ và tiểu thủ<br /> công nghiệp chiếm 54,84%. Giá trị xuất khẩu<br /> của tỉnh Thái Nguyên có tăng liên tục nhưng<br /> còn nhỏ bé và chủ yếu là xuất khẩu khoáng<br /> sản và ngành công nghiệp sử dụng nhiều tài<br /> nguyên chưa đảm bảo tính bền vững.<br /> Đầu tư trực tiếp của nước ngoài vào tỉnh Thái<br /> Nguyên có nhiều biến động và không ổn định<br /> <br /> 80(04): 71 - 76<br /> <br /> cả số dự án, số vốn và quy mô mỗi dự án.<br /> Thái Nguyên có nhiều lợi thế so sánh, vai trò<br /> và vị trí địa lý quan trọng nhưng chưa phát huy<br /> nguồn lực vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Giá<br /> trị xuất khẩu và khu vực kinh tế có vốn đầu tư<br /> nước ngoài của Thái Nguyên còn nhỏ bé, chưa<br /> tạo động lực tăng tưởng, phát triển kinh tế<br /> mạnh mẽ và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.<br /> SỰ BỀN VỮNG VỀ XÃ HỘI<br /> Vấn đề dân số và việc làm<br /> Dân số tỉnh Thái Nguyên thuộc nhóm có quy<br /> mô trung bình, nhưng mật độ dân số lại cao<br /> hơn mức bình quân cả nước và một số tỉnh<br /> khác như: Tuyên Quang, Yên Bái, Bắc Kạn.<br /> Tình hình gia tăng dân số của Thái Nguyên<br /> gia đoạn 2000 – 2009 có nhiều chuyển biến<br /> tốt, tích cực, tỷ lệ gia tăng tự nhiên giảm<br /> xuống còn dưới 1%, tỷ xuất sinh thô hàng<br /> năm giảm 0,20‰.<br /> Nguồn nhân lực và đội ngũ các nhà khoa học,<br /> nhà văn, nhà giáo và bác sĩ là lợi thế đặc biệt<br /> của tỉnh Thái Nguyên so với các tỉnh khác<br /> trong khu vực Trung du và miền núi phía Bắc.<br /> Thái Nguyên có kết cấu dân số trẻ, kết cấu<br /> dân số theo dân tộc đa dạng, các dân tộc có<br /> nhiều kiến thức bản địa và tập quán sản xuất<br /> phong phú là nhân tố quan trọng của nguồn<br /> lực con người và lao động.<br /> Chuyển dịch cơ cấu lao động chậm và chưa<br /> ổn định, thiếu tính bền vững, số lao động<br /> trong khu vực có vốn đầu tư nước ngoài rất<br /> nhỏ và biến động liên tục hàng năm. Lao<br /> động trong khu vực kinh tế nông, lâm nghiệp<br /> và thuỷ sản ở mức cao chiếm 68,3%, khu vực<br /> công nghiệp chiếm 14,5% lao động, lao động<br /> trong khu vực kinh tế dịch vụ có xu hướng<br /> tăng lên tuy nhiên ở mức thấp là 17,2%.<br /> Chất lượng nguồn lao động được nâng lên,<br /> tuy nhiên chưa đáp ứng được yêu cầu công<br /> nghiệp hoá và đội ngũ doanh nhân, lao<br /> động có trình độ chuyên môn cao còn hạn<br /> chế, số lao động đã qua đào tạo mới chỉ đạt<br /> là 27,63%.<br /> Vấn đề nghèo đói và kết quả thực hiện các<br /> chương trình xoá đói giảm nghèo<br /> Các chính sách, dự án, chương trình đã được<br /> triển khai thực hiện và đi vào cuộc sống nhân<br /> dân, mở ra cơ hội cho người nghèo được tiếp<br /> cận các dịch vụ của đời sống xã hội. Nhiều mô<br /> hình điển hình giảm nghèo giai đoạn 2000 đến<br /> 73<br /> <br /> Nguyễn Văn Sơn<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> nay tiếp tục được triển khai và nhân rộng trong<br /> toàn tỉnh. Các thôn, bản đặc biệt khó khăn, xã<br /> nghèo (KV3) và các xã thuộc chương trình 135<br /> cơ bản có đủ kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển<br /> sản xuất, đời sống dân sinh.<br /> Số hộ nghèo đã giảm từ 26,85% (68.227 hộ)<br /> năm 2005 xuống còn 13,99% (39.471 hộ)<br /> năm 2009, bình quân mỗi năm giảm 3,21%,<br /> tương ứng 28.756 hộ thoát nghèo.<br /> Tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh qua từng năm,<br /> nhưng chưa vững chắc, nguy cơ tái nghèo<br /> cao, đặc biệt là đối với vùng đồng bào dân tộc<br /> thiểu số miền nùi, vùng cao. Một bộ phận<br /> người nghèo và một số xã nghèo vẫn còn tư<br /> tưởng ỷ lại, trông chờ sự hỗ trợ của nhà nước,<br /> chưa ý thức tự vươn lên thoát nghèo.<br /> Vấn đề y tế - sức khoẻ, giáo dục và các<br /> phúc lợi xã hội<br /> Tỉnh Thái Nguyên là trung tâm y tế, giáo dục<br /> và đào tạo của khu vực Trung du và miền núi<br /> phía Bắc. Số lượt người dân được chăm sóc y<br /> tế đạt 1,92 lượt/người/năm.<br /> Về giáo dục, tỉnh Thái Nguyên có quy mô<br /> giáo dục tiếp tục được ổn định và phát triển<br /> hợp lý, mạng lưới trường lớp tiếp tục được<br /> quy hoạch hoàn chỉnh, tiếp tục thực hiện chủ<br /> trương đa dạng hóa các loại hình trường lớp.<br /> Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục<br /> của tỉnh đảm bảo đủ số lượng và từng bước<br /> nâng cao về chất lượng.<br /> Cơ sở vật chất của các trường trong những<br /> năm qua đã có nhiều cải thiện rõ rệt nhưng vẫn<br /> còn tình trạng phòng học cấp 4 cũ nát, nhất là<br /> ở các vùng sâu, vùng xa; thư viện, phòng thí<br /> nghiệm, phòng học bộ môn và các phương tiện<br /> dạy học vẫn còn rất thiếu và hạn chế.<br /> Sự đầu tư và phát triển các hạ tầng xã hội vẫn<br /> chỉ tập trung vào một số lãnh thổ phát triển,<br /> mức độ được hưởng các phúc lợi xã hội và<br /> các điều kiện phát triển toàn diện của người<br /> dân có sự khác biệt lớn giữa nông thôn và<br /> thành thị, giữa tiểu vùng phát triển nhanh và<br /> tiểu vùng chậm phát triển.<br /> Chênh lệch vùng và một số vấn đề xã hội khác<br /> Vấn đề chênh lệch vùng vừa là hiện tượng và<br /> cũng là bản chất của quá trình phát triển lãnh<br /> 74<br /> <br /> 80(04): 71 - 76<br /> <br /> thổ và phân công lao động xã hội, tuy nhiên<br /> chênh lệch vùng đến mức độ giới hạn cho<br /> phép và có sự điều chỉnh hợp lý sẽ trở thành<br /> động lực phát triển kinh tế - xã hội của mỗi<br /> quốc gia, mỗi địa phương. Thành phố Thái<br /> Nguyên, thị xã Sông Công và huyện Phổ Yên<br /> là khu vực được đầu tư nhiều cơ sở hạ tầng kỹ<br /> thuật, phân công lao động và đóng góp chủ<br /> yếu vào cơ cấu GDP của tỉnh.<br /> SỰ BỀN VỮNG VỀ MÔI TRƯỜNG SINH THÁI<br /> Tăng trưởng và phát triển kinh tế với tốc độ<br /> nhanh làm gia tăng mức độ ô nhiễm, suy<br /> thoái môi trường là điều không thể tránh<br /> khỏi. Tuy nhiên, sự tác động qua lại đó như<br /> thế nào ở mức độ chấp nhận. Tỷ lệ co dãn<br /> giữa thay đổi tỷ trọng các ngành phi nông<br /> nghiệp trong tổng GDP và thay đổi mức độ<br /> ô nhiễm phải nằm trong giới hạn cho phép<br /> và đảm bảo tính bền vững.<br /> Tăng trưởng kinh tế đặc biệt tốc độ tăng<br /> trưởng khu vực công nghiệp rất nhanh chủ<br /> yếu các ngành công nghiệp khai khoáng,<br /> luyện kim, các ngành công nghiệp sử dụng<br /> nhiều tài nguyên là nguyên nhân chính làm<br /> tăng mức độ ô nhiễm môi trường tỉnh Thái<br /> Nguyên. Giai đoạn 2000 – 2009, tỉnh Thái<br /> Nguyên đã chuyển dịch cơ cấu kinh tế có<br /> nhiều tiến bộ, tích cực nhưng tác động môi<br /> trường của sự chuyển dịch cũng không nhỏ và<br /> gây ra nhiều tổn thất, ô nhiễm và suy thoái<br /> môi trường.<br /> Nhiều vấn đề môi trường hiện nay của tỉnh<br /> Thái Nguyên nổi bật như: ô nhiễm nguồn<br /> nước, đặc biệt là mức độ ô nhiễm nước sông<br /> Cầu vượt xa giới hạn cho phép; ô nhiễm<br /> không khí và lượng khí thải của các cơ sở<br /> công nghiệp tăng nhanh; ô nhiễm đất và thoái<br /> hoá đất triên diện tích rộng.<br /> Ở thành thị vấn đề rác thải là chất thải công<br /> nghiệp chưa được xử lý triệt để, rác thải và<br /> nước thải sinh hoạt gây ô nhiễm nghiêm trọng.<br /> Hiện tượng khai thác khoáng sản trái phép,<br /> chưa khoa học gây lãng phí và thất thoát tài<br /> nguyên và gây ô nhiễm cục bộ; diện tích rừng<br /> mất đi hàng năm khá lớn, tác động nhiều chiều<br /> đến hệ sinh thái và cân bằng sinh học.<br /> Sông Cầu chịu ảnh hưởng nặng nề của các<br /> nguồn thải trực tiếp, gián tiếp từ các hoạt<br /> động sản xuất và sinh hoạt. Hầu hết các nhánh<br /> <br /> Nguyễn Văn Sơn<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> suối đổ về sông Cầu đã có dấu hiệu bị ô<br /> nhiễm. Hàm lượng các chất ô nhiễm rất cao,<br /> một số chỉ tiêu đã vượt gấp nhiều lần so với<br /> tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN). Tại điểm quan<br /> trắc suối Linh Nham (Đồng Hỷ), nồng độ<br /> BOD vượt TCVN 13,5 lần, COD vượt 9 lần,<br /> những đoạn sông chảy qua các khu vực khai<br /> thác, chế biến khoáng sản, nhà máy xí nghiệp,<br /> thành phố Thái Nguyên đã phát hiện các chỉ<br /> tiêu kim loại nặng như Cr, Hg, Mn vượt tiêu<br /> chuẩn từ 2 - 7,5 lần.<br /> Cùng với tăng trưởng và phát triển kinh tế là<br /> chất lượng tài nguyên rừng và đang dạng sinh<br /> học của tỉnh Thái Nguyên có xu hướng giảm<br /> xuống. Mặc dù diện tích rừng hàng năm tăng<br /> lên nhưng chủ yếu là diện tích rừng trồng,<br /> diện tích rừng tự nhiên giảm trung bình<br /> 3.272,2 ha/năm. Năm 2009 toàn tỉnh có<br /> 171.697 ha rừng, trong đó có 98.633 ha rừng<br /> tự nhiên và 73.064 ha rừng trồng, độ che phủ<br /> rừng toàn tỉnh đạt 48,69%.<br /> Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tăng trưởng<br /> kinh tế đã làm suy giảm tài nguyên rừng,<br /> chưa thật sự bền vững về cân bằng sinh thái<br /> và đa dạng sinh học. Hàng năm, tổn thất về<br /> rừng do bị cháy và bị chặt phá trên 25 ha gây<br /> ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường đất, nước<br /> và không khí của khu vực ảnh hưởng đến<br /> cuộc sống của nhân dân sống nhờ vào tài<br /> nguyên rừng.<br /> KẾT LUẬN<br /> Trong giai đoạn từ năm 2000 đến nay, tỉnh<br /> Thái Nguyên có nhịp độ tăng trưởng kinh tế<br /> khá cao, tương đối ổn định của các ngành<br /> kinh tế. Tốc độ tăng tưởng kinh tế tỉnh Thái<br /> Nguyên giai đoạn 2000 – 2009 đạt 9,71% cao<br /> hơn mức tăng trưởng trung bình của cả nước.<br /> Các ngành kinh tế đều có mức tăng trưởng<br /> khá cao và tương đối ổn định: ngành công<br /> nghiệp và xây dựng 12,79%; ngành nông –<br /> lâm – thuỷ sản 4,43%; ngành dịch vụ 10,64%.<br /> Chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Thái Nguyên<br /> có nhiều chuyển biến tích cực, tuy nhiên vẫn<br /> tồn tại một số mặt chưa đảm bảo tính bền<br /> vững. Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, tương<br /> đối ổn định, GDP bình quân đầu người tăng<br /> nhanh, nhưng có sự chênh lệch khá lớn về<br /> lãnh thổ và các thành phần kinh tế.<br /> <br /> 80(04): 71 - 76<br /> <br /> Cơ cấu ngành kinh tế, cơ cấu lãnh thổ và<br /> thành phần kinh tế đã chuyển dịch theo hướng<br /> tích cực, hiện đại, phù hợp với xu thế phát<br /> triển của đất nước, nhưng còn chậm và chưa<br /> bảo đảm tính hợp lý, chưa tận dụng mọi lợi<br /> thế so sánh của tỉnh Thái Nguyên.<br /> Hiệu quả sản xuất, năng xuất lao động gia<br /> tăng nhanh nhưng còn ở mức thấp và chênh<br /> lệch lớn giữa các bộ phận trong hệ thống<br /> kinh tế. Giá trị và tỷ trọng hàng hoá các<br /> ngành kinh tế có hàm lượng khoa học kỹ<br /> thuật cao, các ngành chế biến sâu có gia tăng<br /> nhưng còn ở mức thấp, năng lực cạnh tranh<br /> còn hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng<br /> của tỉnh Thái Nguyên.<br /> Các vấn đề xã hội như: nghèo đói, chất lượng<br /> cuộc sống, việc làm, giáo dục và y tế được nâng<br /> cao nhưng vẫn còn tồn tại sự chênh lệch vùng,<br /> còn nhiều mặt chưa đảm bảo tính bền vững.<br /> Tăng trưởng kinh tế, đặc biệt tốc độ tăng<br /> trưởng khu vực công nghiệp nhanh chủ yếu<br /> các ngành công nghiệp khai khoáng, luyện<br /> kim, các ngành công nghiệp sử dụng nhiều tài<br /> nguyên là nguyên nhân chính làm tăng mức<br /> độ ô nhiễm môi trường tỉnh Thái Nguyên.<br /> Phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên<br /> trên quan điểm phát triển bền vững cần xây<br /> dựng cơ cấu kinh tế hợp lý, điều chỉnh kinh tế<br /> vĩ mô, quy hoạch không gian lãnh thổ và phát<br /> huy mọi nguồn lực cho phát triển kinh tế.<br /> UBND tỉnh và các Sở Ban ngành hữu quan<br /> thực hiện quy hoạch và các giải pháp cụ thể<br /> về chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Thái<br /> Nguyên bảo đảm sự bền vững có ý nghĩa<br /> quan trọng và cấp thiết.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Nguyễn Thế Chinh (chủ biên), Lê Thu Hoa,<br /> (2006), Bài giảng phát triển bền vững, Trường Đại<br /> học KTQD Hà Nội.<br /> [2]. Tạ Đình Thi (2007), Chuyển dịch cơ cấu kinh<br /> tế trên quan điểm phát triển bền vững của vùng<br /> kinh tế trọng điểm Bắc Bộ - Việt Nam, Luận văn<br /> Tiến sĩ, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội.<br /> [3]. Ngô Doãn Vịnh (chủ biên) (2005), Bàn về<br /> phát triển kinh tế (Nghiên cứu con đường dẫn tới<br /> giàu sang), Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, HN.<br /> <br /> 75<br /> <br />