Đánh giá tình hình ô nhiễm kim loại nặng trên đất trồng cây ăn quả huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang

Nghiên c u<br /> <br /> ÁNH GIÁ TÌNH HÌNH Ô NHI M KIM LO I N NG TRÊN T<br /> TR NG CÂY N QU HUY N L C NG N, T NH B C GIANG<br /> Phan Lê Na, Nguy n V n Bài<br /> Tr ng i h c Nông - Lâm B c Giang<br /> Tóm t t<br /> Nghiên c u nh m ánh giá tình hình ô nhi m kim lo i Cu, Pb, Zn trong t tr ng<br /> cây n qu huy n L c Ng n, t nh B c Giang. S tích l y c a các kim lo i n ng trong<br /> môi tr ng t t các ho t ng nông nghi p không ch nh h ng t i s phát tri n<br /> c a các lo i cây tr ng mà còn nh h ng t i s c kh e c a con ng i c ng nh các<br /> sinh v t khác thông qua chu i th c n. Bài báo s d ng ph ng pháp l y m u và phân<br /> tích m u t, t ó ánh giá tình tr ng ô nhi m kim lo i n ng trên t tr ng cây n<br /> qu là c n thi t nh m a ra m t s gi i pháp gi m hàm l ng kim lo i n ng trong<br /> t tr ng cây n qu huy n L c Ng n, t nh B c Giang. K t qu phân tích hàm l ng<br /> c a Cu, Pb, Zn trong 50 m u t tr ng cây n qu cho th y: vùng t tr ng cây n qu<br /> theo cách truy n th ng u có hàm l ng Cu, Pb, Zn cao h n nhi u l n so v i vùng<br /> tr ng theo tiêu chu n VietGap hay Global Gap. Trong ó có 4/50 m u t b ô nhi m<br /> Cu, 7/50 m u t b ô nhi m Pb và không có m u t b ô nhi m Zn.<br /> T khóa: Cu; t tr ng cây n qu ; Ô nhi m; Pb; Zn.<br /> Abstract<br /> Assessing heavy metal pollution of fruit cropland at Luc Ngan district,<br /> Bac Giang province<br /> The research aims to assess the situation of Cu, Pb, Zn metals pollution in fruit<br /> cropland at Luc Ngan district, Bac Giang province. The accumulation of heavy metals<br /> in the soil environment from agricultural activities not only a ects the development<br /> of crops but also a ects the health of people as well as other organisms through the<br /> food chain. This paper uses a method of sampling and analyzing soil samples, thereby<br /> assessing the heavy metal pollution on fruit growing land that necessary to provide<br /> some solutions to reduce heavy metal pollution of fruit cropland at Luc Ngan district,<br /> Bac Giang province. The analysis results of Cu, Pb and Zn content in 50 acres of fruit<br /> cropland indicate that Cu, Pb and Zn contents in traditional fruit cropland areas are<br /> much higher than those in fruit cropland using VietGap or Global Gap standards.<br /> Among total of 50 soil samples, 4 samplesare Cu contaminated, 7 samples are Pb<br /> contaminated and no soil sampleis Zn contaminated.<br /> Keywords: Cu; Fruit cropland; Pollution; Pb; Zn.<br /> 1. TV N s n xu t nông nghi p, thông qua quá trình<br /> Huy n L c Ng n - t nh B c Giang canh tác, s d ng phân bón, hóa ch t b o<br /> có n n kinh t t p trung vào ngành nông v th c v t (BVTV), t i tiêu con ng i<br /> nghi p v i th m nh là tr ng các lo i cây làm t ng áng k các nguyên t kim lo i<br /> n qu nh v i thi u, b i, cam canh,... n ng trong t. S tích l y c a các kim<br /> Di n tích cây n qu c a huy n nhìn lo i n ng trong môi tr ng t t các ho t<br /> chung có xu h ng liên t c t ng trong ng nông nghi p không ch nh h ng<br /> nh ng n m g n ây [2]. Trong quá trình t i s phát tri n c a các lo i cây tr ng<br /> 13<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 26 - n m 2019<br /> Nghiên c u<br /> <br /> mà còn nh h ng t i s c kh e c a con quan. ng th i thu th p các tài li u t<br /> ng i c ng nh các sinh v t khác thông các nghiên c u tr c ph c v cho m c<br /> qua chu i th c n [6]. Do ó, vi c ánh tiêu c a nghiên c u.<br /> giá tình tr ng ô nhi m kim lo i n ng trên 2.2.2. Ph ng pháp l y m u<br /> t tr ng cây n qu là c n thi t nh m - Ph ng pháp l y m u t ng t m t<br /> a ra m t s gi i pháp gi m hàm l ng theo TCVN 5297:1995 - Ch t l ng t<br /> kim lo i n ng trong t tr ng cây n qu - L y m u - Yêu c u chung và TCVN<br /> huy n L c Ng n, t nh B c Giang. 7538 - 2:2005 - Ch t l ng t - L y m u<br /> 2. PH M VI VÀ PH NG PHÁP - Ph n 2: H ng d n k thu t l y m u.<br /> NGHIÊN C U - V trí l y m u t: t i các v n<br /> tr ng cây n qu a ph ng tr ng theo<br /> 2.1. Ph m vi nghiên c u ph ng th c truy n th ng và tr ng theo<br /> Nghiên c u t p trung vào ánh giá tiêu chu n VietGap, GlobalGap.<br /> 03 kim lo i n ng i n hình Cu, Pb, Zn t n - Tiêu chí và s l ng m u ch n: l y m u<br /> t i trong t tr ng cây n qu t i huy n ng u nhiên phân l p theo di n tích 200 - 220<br /> L c Ng n, t nh B c Giang. ha/m u (38 m u t tr ng cây theo ph ng<br /> th c truy n th ng trên di n tích 17.450 ha, 12<br /> 2.2. Ph ng pháp nghiên c u m u t tr ng cây theo tiêu chu n VietGap,<br /> 2.2.1. Ph ng pháp thu th p tài li u GlobalGap trên di n tích 6.300ha).<br /> th c p 2.2.3. Ph ng pháp phân tích<br /> Thu th p các tài li u v th c tr ng m u t<br /> tr ng cây n qu c a huy n L c Ng n, Các m u t c x lý, phân tích<br /> t nh B c Giang t i các phòng ban có liên theo các ph ng pháp sau:<br /> B ng 1. Ph ng pháp phân tích các ch tiêu trong t nghiên c u<br /> STT Ch tiêu phân tích Ph ng pháp phân tích<br /> 1 pHKCl 1:2,5 Chi t b ng dung d ch KCl 0,1M<br /> 2 pHH2O 1:5 TCVN 5979 : 2007<br /> 3 Thành ph n c gi i t TCVN 6651 - 2000<br /> 4 OC % TCVN 8941 - 2011<br /> 5 CEC (l l/100g t) TCVN 8568 - 2010<br /> 6 Cu, Pb, Zn t ng s TCVN 6496 - 2009<br /> <br /> 2.2.4. Ph ng pháp x lý s li u l i th c a a ph ng là u tiên hàng<br /> S d ng ph n m m Excel t ng u, trong ó có phát tri n các lo i cây n<br /> h p, x lý s li u thu th p làm c s cho qu trên a bàn toàn huy n.<br /> vi c ánh giá, phân tích k t qu . V i thi u là cây tr ng ch l c hi n nay<br /> 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ v i di n tích 17.500 ha chi m 68,9 % di n<br /> TH O LU N tích tr ng cây n qu c a huy n, trong ó có<br /> 8.500 ha di n tích tr ng v i thi u theo quy<br /> 3.1. Th c tr ng tr ng cây n qu trình VietGap và GlobalGap. Các lo i cây<br /> t i huy n L c Ng n, t nh B c Giang n qu có múi nh cam ng Canh, cam<br /> Trong nh ng n m qua phát tri n Vinh, b i da xanh, b i Di n c tr ng<br /> kinh t c a huy n L c Ng n, các c p trên di n tích 6.758 ha, còn các lo i cây n<br /> chính quy n ã xác nh phát huy nh ng qu khác c tr ng trên di n tích 1.145 ha.<br /> 14<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 26 - n m 2019<br />  Nghiên c u<br /> <br /> B ng 2. Di n tích m t s cây n qu ch y u huy n L c Ng n n m 2017 [4]<br /> TT Lo i cây tr ng Di n tích (ha) T l %<br /> 1 V i thi u 17.500 68,9<br /> 2 Cam ng Canh 2.402 9,46<br /> 3 Cam Vinh 1.866 7,35<br /> 4 B i Di n 1.287 5,07<br /> 5 B i da xanh 1.203 4,74<br /> 6 Cây khác 1.145 4,51<br /> T ng di n tích tr ng cây n qu 25.403 100<br /> Hi n nay, huy n L c Ng n chia 3.2.2. M t s tính ch t hóa h c<br /> thành các vùng tr ng cây n qu g m: Các tính ch t hóa h c c a t có<br /> vùng tr ng thâm canh cam ng Canh liên quan n tr ng trái t n t i c a kim<br /> có 12 xã, vùng tr ng và thâm canh cam lo i n ng trong t, kh n ng h p ph<br /> Vinh có 13 xã, vùng tr ng b i Di n có kim lo i n ng c a t c th hi n<br /> 13 xã, vùng b i da xanh có 12 xã, ti p b ng 4.<br /> t c phát tri n cây v i thi u trên a bàn S li u b ng 4 cho th y các m u t<br /> toàn huy n. u thu c nhóm t chua v a n chua<br /> nh , thích h p cho cây n qu (v i thi u<br /> 3.2. M t s tính ch t c b n c a và các lo i cây có múi) phát tri n. Hàm<br /> t tr ng cây n qu huy n L c Ng n l ng các ch t h u c trong t m c<br /> 3.2.1. Thành ph n c gi i t trung bình dao ng t 1,06 % n 3,51<br /> %, trong ó có 6/50 m u có OC % m c<br /> K t qu phân tích thành ph n c th p. Dung tích h p ph c a t dao ng<br /> gi i c a t c th hi n b ng 3 cho t 9,72 n 17,6 l l/100d t, n m m c<br /> th y t khu v c nghiên c u ch y u dao th p n trung bình, trong ó có 5/50 m u<br /> ng t th t trung bình n th t pha cát: có có CEC m c th p. Theo nghiên c u c a<br /> 21/50 m u t th t trung bình n th t nh , Cao Vi t Hà (2012) [2], i u này ch ng t<br /> 7/50 m u t sét pha th t, còn l i 22 m u t nghiên c u có kh n ng h p ph kim<br /> t th t pha cát. lo i n ng m c trung bình.<br /> B ng 3. Thành ph n c gi i t nghiên 3.3. ánh giá hàm l ng Cu, Pb,<br /> c u (t ng 0 - 20 cm, n = 50) Zn trong t tr ng cây n qu huy n<br /> TT Thành ph n c gi i t S m u<br /> L c Ng n<br /> 1 Th t pha sét 7 ánh giá tình hình ô nhi m Cu,<br /> 2 Th t trung bình 9 Pb, Zn trong t nghiên c u ã ti n hành<br /> phân tích hàm l ng các kim lo i n ng<br /> 3 Th t nh 12<br /> này d i d ng t ng s . K t qu th hi n<br /> 4 Th t pha cát 22<br /> b ng 5 nh sau:<br /> B ng 4. M t s tính ch t hóa h c c a t nghiên c u (t ng 0 - 20 cm, n = 50)<br /> <br /> pHH2O pHKCl OC% CEC (l l/100g t)<br /> Trung bình 5,1 4,8 2,1 14,36<br /> Min 4,5 4,0 1,06 9,72<br /> Max 6,2 5,7 3,51 17,6<br /> <br /> 15<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 26 - n m 2019<br /> Nghiên c u<br /> <br /> B ng 5. Hàm l ng Cu, Pb, Zn trong<br /> t nghiên c u (t ng 0 - 20 cm, n = 50)<br /> Trung<br /> Kho ng dao S m u<br /> D ng t n t i Khu v c tr ng Kim lo i S m u bình<br /> ng (ppm) v t QCVN<br /> (ppm)<br /> (1) 38 38,2 - 101,2 55,6 4<br /> Cu<br /> (2) 12 18,3 - 37,4 24,8 0<br /> QCVN 03-MT:2015/BTNMT 100 ppm<br /> (1) 38 26,8 - 80,1 54,2 7<br /> Pb<br /> D ng t ng s (2) 12 13,5 - 30,81 19,8 0<br /> QCVN 03-MT:2015/BTNMT 70 ppm<br /> (1) 38 107,2 - 195,1 144,6 0<br /> Zn<br /> (2) 12 61,77 - 95,45 78,9 0<br /> QCVN 03-MT:2015/BTNMT 200 ppm<br /> (1): truy n th ng; (2): VietGAP - GlobalGAP<br /> S li u b ng 5 cho th y t l y t i gây nh h ng x u t i ch t l ng n c,<br /> các khu v n tr ng cây n qu theo cách cây tr ng và ng i dân s d ng n c.<br /> truy n th ng có hàm l ng Cu, Pb, Zn 100% s m u u có hàm l ng Zn<br /> cao h n h n so v i t t i khu v c tr ng n m trong gi i gi n cho phép c a QCVN<br /> theo tiêu chu n VietGAP hay GlobalGAP. 03 - MT:2015/BTNMT. Hàm l ng Zn<br /> Trong ó có 04/50 m u t có hàm trong t tr ng cây n qu theo cách<br /> l ng Cu t ng s v t QCVN 03 - truy n th ng dao ng trong kho ng 107,2<br /> MT:2015/BTNMT u n m trong khu - 195,1 ppm, trong t tr ng cây n qu<br /> v c t tr ng cây n qu theo ph ng theo tiêu chu n VietGAP hay GlobalGAP<br /> th c truy n th ng. dao ng t 61,77 - 95,45 ppm.<br /> <br /> Có 07/50 m u t nghiên c u b ô Di n bi n s thay i hàm l ng Cu,<br /> Pb, Zn t i các v trí l y m u c th hi n<br /> nhi m Pb d ng t ng s , các m u t này<br /> trong các hình 1, 2, 3 nh sau:<br /> u c l y t i các v n tr ng cây n qu<br /> truy n th ng, trong ó có 2 v n v i và 5<br /> v n tr ng cây có múi. N u hàm l ng Pb<br /> này b hòa tan trong ngu n n c ng m, s<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1: Di n bi n hàm l ng Cu trong t tr ng cây n qu huy n L c Ng n theo 2 ph ng<br /> th c s n xu t: (1) ph ng th c truy n th ng, (2) ph ng th c s n xu t theo tiêu chu n s ch<br /> <br /> 16<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 26 - n m 2019<br />  Nghiên c u<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2: Di n bi n hàm l ng Pb trong t tr ng cây n qu huy n L c Ng n theo 2 ph ng<br /> th c s n xu t: (1) ph ng th c truy n th ng, (2) ph ng th c s n xu t theo tiêu chu n s ch<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3: Di n bi n hàm l ng Zn trong t tr ng cây n qu huy n L c Ng n theo 2 ph ng<br /> th c s n xu t: (1) ph ng th c truy n th ng, (2) ph ng th c s n xu t theo tiêu chu n s ch<br /> Có s chênh l ch v giá tr hàm Nguyên nhân d n t i s chênh l ch này<br /> l ng Cu, Pb, Zn gi a hai khu v c tr ng, do các khu v c t tr ng cây theo ph ng<br /> trong ó 100% s m u l y t i khu v c th c truy n th ng không c ki m soát<br /> tr ng truy n th ng có hàm l ng các kim ch t ch v v n canh tác (phân bón, hóa<br /> lo i Cu, Pb, Zn cao h n so v i khu v c ch t BVTV, t i tiêu,…). Theo s li u c a<br /> s n xu t theo tiêu chu n VietGap hay Phòng Nông nghi p và phát tri n nông thôn<br /> GlobalGap, i u này ch ng t ph ng huy n L c Ng n (2017) [4], t i khu v c<br /> th c s n xu t tác ng khá nhi u n quá tr ng cây n qu ph ng th c truy n th ng<br /> trình tích l y kim lo i n ng trong t. có t i 80 % ng i dân s d ng phân bón và<br /> hóa ch t BVTV không c h ng d n chi<br /> 3.3.4. ánh giá chung<br /> ti t, 89 % ng i dân không bi t cách x lý<br /> K t qu phân tích hàm l ng Cu, bao bì phân bón và hóa ch t BVTV úng<br /> Pb, Zn trong t tr ng cây n qu huy n cách mà th ng v t luôn t i v n cây<br /> L c Ng n, t nh B c Giang cho th y m c t. T t c nh ng i u này u nh h ng<br /> ô nhi m t b i 3 kim lo i n ng này tr c ti p hay gián ti p n ch t l ng t<br /> t tr ng theo ph ng th c truy n th ng nông nghi p. c bi t trong 50 m u t<br /> cao h n nhi u so v i ph ng th c tr ng nghiên c u, có 3 m u t b ô nhi m c 2<br /> theo tiêu chu n VietGAP hay GlobalGAP. kim lo i n ng Cu, Pb ây là nh ng m u t<br /> 17<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 26 - n m 2019<br /> Nghiên c u<br /> <br /> c l y t i khu v c xã Ph ng S n v i hay GlobalGAP, ch ng t có s nh h ng<br /> cây tr ng ch o là v i thi u theo ph ng rõ r t c a ph ng th c s n xu t n hàm<br /> th c truy n th ng. l ng các kim lo i n ng Cu, Pb, Zn trong<br /> t tr ng cây n qu t i khu v c nghiên<br /> 3.4. M t s gi i pháp gi m thi u ô<br /> c u, có 04/50 m u t b ô nhi m Cu; Có<br /> nhi m kim lo i n ng trong t tr ng cây<br /> 7/50 m u t b ô nhi m Pb trong ó có<br /> n qu t i huy n L c Ng n, t nh B c Giang<br /> 02 v n tr ng v i thi u, 05 v n tr ng các<br /> * i v i ng i nông dân lo i cây có múi; 100% m u t có hàm<br /> Thay i ph ng th c tr ng cây n l ng Zn n m trong gi i h n cho phép c a<br /> qu theo tiêu chu n s ch ng th i nâng QCVN 03 - MT:2015/BTNMT.<br /> cao ý th c trong vi c s d ng h p lý phân gi m hàm l ng kim lo i n ng<br /> bón và hóa ch t BVTV trong quá trình<br /> trong t òi h i các c p chính quy n,<br /> tr ng cây n qu .<br /> ng i dân ph i th c hi n ng b các gi i<br /> * i v i c quan qu n lý nhà n c pháp, th c hi n ph ng th c tr ng cây n<br /> Xây d ng các vùng tr ng và thâm qu theo tiêu chu n s ch, m b o v sinh<br /> canh cây n qu theo tiêu chu n VietGap, môi tr ng và an toàn th c ph m.<br /> GlobalGap trên a bàn toàn huy n kh ng TÀI LI U THAM KH O<br /> nh th ng hi u và b o m tiêu chu n an<br /> [1]. oàn Anh c (2018). ánh giá<br /> toàn v sinh th c ph m, b o v môi tr ng.<br /> th c tr ng s d ng phân bón và hóa ch t b o<br /> Chính quy n a ph ng c n t p v th c v t trên a bàn huy n L c Ng n, t nh<br /> trung quy ho ch vùng, y m nh ng B c Giang. Khóa lu n t t nghi p, i h c<br /> d ng ti n b khoa h c k thu t vào s n Nông - Lâm B c Giang, tr 36 - 38.<br /> xu t, b o qu n và tiêu th s n ph m; h [2]. Nguy n M nh Hà (2016). Th c<br /> tr nông dân t ng c ng tuyên truy n, tr ng và m t s gi i pháp phát tri n cây n<br /> qu ng bá, k t n i trong s n xu t và tiêu qu theo h ng phát tri n b n v ng trên a<br /> th trái cây huy n L c Ng n. bàn huy n L c Ng n, t nh B c Giang. Lu n<br /> Ph bi n r ng rãi, t ch c t p hu n v n th c s , i h c Thái Nguyên.<br /> cho ng i nông dân v ph ng th c s n [3]. Cao Vi t Hà (2012). ánh giá tình<br /> xu t theo tiêu chu n s ch. hình ô nhi m chì và ng trong t nông nghi p<br /> 4. K T LU N huy n V n Lâm, t nh H ng Yên. T p chí Khoa<br /> Di n tích tr ng cây n qu trên a h c và phát tri n 2012 t p 10, s 4 (648 - 653).<br /> bàn huy n L c Ng n kho ng 25.403 ha [4]. Phòng Nông nghi p và phát tri n<br /> v i các cây tr ng ch o là v i thi u, cam nông thôn huy n L c Ng n (2018). Báo cáo<br /> Canh, cam Vinh, b i da xanh, b i Di n. tình hình s n xu t nông nghi p n m 2017.<br /> t tr ng cây n qu c a khu v c [5]. y ban nhân dân huy n L c Ng n,<br /> huy n L c Ng n, t nh B c Giang có thành t nh B c Giang (2014). án phát tri n m t<br /> ph n c gi i t th t pha cát n th t pha s lo i cây n qu có giá tr kinh t cao huy n<br /> L c Ng n giai o n 2014 - 2020.<br /> sét. Ph n ng c a t t chua v a n<br /> chua nh . Ph n l n các m u u có hàm [6]. Wei B. and L. Yang (2010). A review<br /> l ng ch t h u c và dung tích h p ph of heavy metal contaminations in urban<br /> m c trung bình. road dusts and agricultural soil from China.<br /> Microchemical Journal 94 (99 - 107).<br /> Hàm l ng Cu, Pb, Zn trong t dao<br /> ng t ng i r ng và có s chênh l ch BBT nh n bài: 22/3/2019; Ph n bi n<br /> gi a t tr ng cây n qu theo ph ng th c xong: 16/5/2019<br /> truy n th ng và theo tiêu chu n VietGAP<br /> 18<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 26 - n m 2019<br />