541
ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM,
HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH BẬC PHỔ THÔNG NHẰM THỰC
HIỆN CHƯƠNG TRÌNH MỚI HIỆN NAY
Hồ Thanh Hải
Trường Đại học Sư phạm - Đại học Đà Nẵng
TÓM TẮT
Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp giúp người học hình thành các năng
lực của bản thân, khám phá thực tiễn cuộc sống nhằm rèn luyện kỹ năng, định
hướng nghề nghiệp trong tương lai. Ở bậc phổ thông, giai đoạn cấp trung học cơ
sở và trung học phổ thông là giai đoạn lứa tuổi các em thích khám phá thế giới
xung quanh, thích thể hiện mình, thích sáng tạo. Vì vậy, để tổ chức hoạt động
trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh phổ thông được hiệu quả cần có những
đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản, chính quy ở các trường Sư phạm. Bài
báo tập trung xây dựng khung chương trình đào tạo giáo viên môn tổ chức hoạt
động trải nghiệm, hướng nghiệp và đề xuất một số kiến nghị nhằm xây dựng đội
ngũ giáo viên bộ môn đáp ứng Chương trình Giáo dục phổ thông mới hiện nay.
Từ khoá: giải pháp; trải nghiệm; hướng nghiệp; giáo viên; học sinh
1. Đặt vấn đề
Cùng với các môn học và hoạt động giáo dục khác góp phần hình thành ở
học sinh các phẩm chất, năng lực chung được quy định trong chương trình tổng
thể, môn Tổ chức Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm hình thành năng
lực nhận thức các vấn đề mang tính thực tiễn và vận dụng các kiến thức đã học
vào cuộc sống. Hiện nay đội ngũ giáo viên giảng dạy môn học này ở các cấp học,
nhất là cấp phổ thông chưa được đào tạo chính quy ở nhà trường Sư phạm do
môn học này mới được đưa vào giảng dạy từ năm học 2020-2021. Việc dạy học
chỉ thông qua các đợt tập huấn chuyên môn cho các giáo viên đang dạy các môn
học khác đảm nhận. Để có sự chuẩn bị tốt về nguồn nhân lực đáp ứng cho ngành
đặc thù này cần khoảng thời gian dài và sự chung tay vào cuộc của nhiều cấp,
nhiều ngành. Do đó, thấy được sự cần thiết để đưa ra các giải pháp để đào tạo
giáo viên môn Tổ chức Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.
2. Phương pháp nghiên cứu
Bài viết sử dụng phương pháp kế thừa và phân tích các tài liệu sơ cấp, thứ
cấp bên cạnh các thao tác tổng hợp và so sánh để làm rõ khung nghiên cứu của
việc đề xuất giải pháp đào tạo giáo viên môn Tổ chức Hoạt động trải nghiệm,
hướng nghiệp.
542
3. Kết quả và bàn luận
3.1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở phổ thông
Theo Chương trình Giáo dục phổ thông mới 2018, Hoạt động trải nghiệm
(cấp tiểu học) và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp (cấp THCS và THPT)
đây là hoạt động giáo dục bắt buộc, được thực hiện từ lớp 1 đến lớp 12. Hoạt
động trải nghiệm, hướng nghiệp hình thành, phát triển ở học sinh năng lực thích
ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng
nghề nghiệp; đồng thời góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất chủ yếu
và năng lực chung quy định trong Chương trình tổng thể.
Ở cấp tiểu học, hoạt động trải nghiệm hình thành cho học sinh thói quen
tích cực trong cuộc sống hằng ngày, chăm chỉ lao động; thực hiện trách nhiệm
của người học sinh ở nhà, ở trường và địa phương; biết tự đánh giá và tự điều
chỉnh bản thân; hình thành những hành vi giao tiếp, ứng xử có văn hoá; có ý thức
hợp tác nhóm và hình thành được năng lực giải quyết vấn đề
1
.
Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở cấp THCS giúp học sinh củng cố
thói quen tích cực, nền nếp trong học tập và sinh hoạt, hành vi giao tiếp ứng xử
có văn hoá và tập trung hơn vào phát triển trách nhiệm cá nhân: trách nhiệm với
bản thân, trách nhiệm với gia đình, cộng đồng; hình thành các giá trị của cá nhân
theo chuẩn mực chung của xã hội; hình thành và phát triển năng lực giải quyết
vấn đề trong cuộc sống; biết tổ chức công việc một cách khoa học; có hứng thú,
hiểu biết về một số lĩnh vực nghề nghiệp, có ý thức rèn luyện những phẩm chất
cần thiết của người lao động và lập được kế hoạch học tập, rèn luyện phù hợp
với định hướng nghề nghiệp khi kết thúc giai đoạn giáo dục cơ bản
2
.
Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở cấp THPT giúp học sinh phát triển
các phẩm chất, năng lực đã được hình thành ở cấp tiểu học và cấp THCS. Kết
thúc giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp, học sinh có khả năng thích ứng
với các điều kiện sống, học tập và làm việc khác nhau; thích ứng với những thay
đổi của xã hội hiện đại; có khả năng tổ chức cuộc sống, công việc và quản lí bản
thân; có khả năng phát triển hứng thú nghề nghiệp và ra quyết định lựa chọn
được nghề nghiệp tương lai; xây dựng được kế hoạch rèn luyện đáp ứng yêu cầu
nghề nghiệp và trở thành người công dân có ích
3
.
Nội dung hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được xây dựng dựa trên
các mối quan hệ của cá nhân học sinh với bản thân, với xã hội, với tự nhiên, với
nghề nghiệp và được tổ chức thành 4 mạch hoạt động sau: Hoạt động hướng vào
1
Bộ Giáo dục và đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, Hà Nội.
2
Bộ Giáo dục và đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, Hà Nội.
3
Bộ Giáo dục và đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, Hà Nội.
543
bản thân, Hoạt động hướng đến xã hội, Hoạt động hướng đến tự nhiên và Hoạt
động hướng nghiệp. Xét về mặt tổng thể, nội dung hoạt động trải nghiệm, hướng
nghiệp được xây dựng theo mục tiêu chung phù hợp với sự phát triển năng lực
và phẩm chất của người học. Chương trình được xây dựng bài bản, công phu với
nhiều nội dung gắn với người học, gắn với trường lớp, địa phương nơi học sinh
sinh sống có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành năng lực và phẩm chất cho
người học từ thấp đến cao.
3.2. Thực trạng đào tạo giáo viên môn Tổ chức hoạt động trải nghiệm,
hướng nghiệp
3.2.1. Thực trạng về số lượng đội ngũ giáo viên và thời lượng
Hiện nay chưa có sinh viên sư phạm được đào tạo chính quy (4 năm) về
ngành sư phạm Tổ chức Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Phần lớn giáo
viên ở các trường được tập huấn chuyên môn từ các môđun để thực hiện việc
dạy hoạt động trải nghiệm ở bậc tiểu học, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp
ở bậc phổ thông (THCS và THPT). Lực lượng giáo viên dạy được sử dụng chủ
yếu từ giáo viên chủ nhiệm lớp, giáo viên các bộ môn, tổng phụ trách đội…
Theo quy định, Hoạt động trải nghiệm bậc tiểu học và Hoạt động trải
nghiệm, hướng nghiệp bậc phổ thông trung học đều bao gồm 105 tiết/năm học.
Mỗi bậc học đều được linh hoạt bố trí thời gian và không gian dạy phù hợp. Tuy
nhiên, điều này dẫn đến sự chồng chéo giữa các kế hoạch. Việc đánh giá gặp
nhiều khó khăn do mỗi vùng miền có điều kiện kinh tế xã hội khác nhau dẫn đến
việc phát triển đồng đều về năng lực và phẩm chất khó thực hiện.
3.2.2. Thực trạng về học liệu và kinh phí
Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 được xây dựng theo hướng mở
linh hoạt giúp học sinh chuyển hoá tri thức vào giải quyết các vấn đề của cuộc
sống nên có nhiều nguồn học liệu để tham khảo. Tuy nhiên, để chuyển hoá từ tài
liệu dạng sách giáo khoa sang dạy học trải nghiệm qua việc làm thực tế, xem
thực tế thì vẫn còn khoảng cách khá xa. Học liệu cần đa dạng hơn qua clips, các
dạng video ứng dụng công nghệ AI… Giáo viên tuy có nhiều cơ hội tiếp xúc với
nhiều ngữ liệu, học liệu nhưng để dạy học bám sát yêu cầu cần đạt khó đạt hiệu
quả do chưa được đào tạo bài bản ở nhà trường sư phạm.
Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tốn nhiều kinh phí
để tiết học trở nên sinh động, nhằm thu hút nhiều học sinh hứng thú tham gia.
Phần lớn cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động này chưa được đầu tư đúng mức
do khó khăn về tài chính khi tổ chức các hoạt động trải nghiệm. Có địa phương
544
thực hiện tốt nhưng vẫn còn nhiều địa phương khó thực hiện được việc tổ chức
hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ngoài khu vực của nhà trường.
3.3. Đề xuất giải pháp dạy học môn Tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng
nghiệp
Việc dạy học hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đang còn khá mới mẻ,
tuy đã được triển khai dạy học từ năm học 2020-2021, nhưng giữa lý thuyết và
thực tiễn cần có thời gian để đánh giá, điều chỉnh nhằm đề xuất các giải pháp cải
tiến. Xuất phát từ thực tế hiện nay chưa có ngành sư phạm Tổ chức hoạt động
trải nghiệm, hướng nghiệp nên dẫn đến việc triển khai môn học này gặp nhiều
bất cập. Để giải quyết tốt bài toán về dạy môn Tổ chức hoạt động trải nghiệm,
hướng nghiệp cần mạnh dạng đưa ra yêu cầu các trường sư phạm được phép mở
các ngành học phù hợp với nhu cầu xã hội. Do tên mã ngành của môn học mới
này chưa được quy định nên cần có cơ chế mở để các trường có thế mạnh được
đào tạo ngành học này. Tác giả gợi ý một khung chương trình để đào tạo giáo
viên môn Sư phạm Tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp như Bảng 1.
Bảng 1. Khung chương trình đào tạo giáo viên Sư phạm Tổ chức hoạt
động trải nghiệm, hướng nghiệp (Không kể khối kiến thức Giáo dục Thể chất
và Giáo dục Quốc phòng)
TT
Tên học phần
Số tín chỉ
TC
LT
TH
L2
KHỐI KIẾN THỨC CHUNG
1
Triết học Mác - Lênin
3
2.5
2
Kinh tế chính trị Mác - Lênin
2
1.5
3
Chủ nghĩa xã hội Khoa học
2
1.5
4
Tư tưởng Hồ Chí Minh
2
1.5
5
Lịch sử Đảng cộng sản Việt Nam
2
1.5
6
Tin học đại cương (Tin học CN1)
2
1
1
7
Ngoại ngữ (1)
3
3
8
Ngoại ngữ (2)
4
4
TỔNG SỐ TÍN CHỈ CỦA KHỐI
20
16
1
9
KHỐI KIẾN THỨC CƠ SỞ VÀ NGÀNH
10
Đạo đức học
2
1.5
11
Kinh tế học
2
1.5
12
Xã hội học đại cương
2
1.5
13
Nhập môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp
3
2
545
14
Giáo dục hướng nghiệp
4
3
15
Giáo dục pháp luật
3
2
16
Giáo dục bảo vệ môi trường
4
3
17
Giáo dục gia đình
2
1.5
18
Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh phổ thông
4
3
19
Giáo dục đạo đức và lối sống cho học sinh phổ
thông
3
2
20
Nhập môn kinh doanh và khởi nghiệp
3
2
21
Giáo dục giới tính và phương pháp giáo dục giới
tính
3
2
22
Công tác cộng đồng
2
1.5
23
Giáo dục giá trị sống cho học sinh phổ thông
2
1.5
24
Công tác xã hội dành cho thiếu nhi
2
1.5
25
Những vấn đề của thời đại ngày nay
2
1
26
Công tác phổ biến giáo dục pháp luật ở trường
phổ thông
2
1.5
27
Công tác Đoàn, đội ở phổ thông
4
3
28
Cơ sở văn hóa Việt Nam
2
1.5
29
Sinh lý học trẻ em
3
2
30
Lịch sử địa phương
2
1.5
31
Tổ chức sự kiện
3
2
32
Thực tế chuyên môn
3
0
TỔNG SỐ TÍN CHỈ CỦA KHỐI
62
42
KHỐI KIẾN THỨC CHUYÊN NGÀNH HOẶC
NGHIỆP VỤ
33
Quản lý hành chính NN và quản lý ngành giáo
dục đào tạo
2
1.5
34
Tâm lý học giáo dục
4
3
35
Giáo dục học
3
2
36
Thực hành giáo dục học
2
0
37
Giao tiếp sư phạm
2
1
38
Phương pháp luận nghiên cứu khoa học
(HĐTN.HN)
2
1
39
Lý luận dạy học Hoạt động trải nghiệm, hướng
nghiệp
3
2