intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Đề cương bài giảng Triết học dành cho cao học và sau đại học không chuyên ngành Triết học

Chia sẻ: Kiếp Này Bình Yên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:146

Thêm vào BST
Báo xấu
305
lượt xem 70
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng này cung cấp cho người học các kiến thức cơ bản về Triết học và lịch sử Triết học phương Tây, về chủ nghĩa duy vật biện chứng, triết học Mác - Lênin,... Thông qua việc học triết học Mác-Lênin là cơ sở để cho học viên tiếp nhận một thế giới quan khoa học và xác định một phương pháp luận đúng đắn. Trang bị cho người học những nguyên lý cơ bản của triết học Mác-Lênin để từ đó có thế giới quan khoa học và phương pháp luận biện chứng để nhận thức các môn khoa học khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề cương bài giảng Triết học dành cho cao học và sau đại học không chuyên ngành Triết học

  1. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn §Ò c−¬ng bμi gi¶ng triÕt häc dμnh cho cao häc vμ sau ®¹i häc kh«ng chuyªn ngμnh triÕt häc (Sè §VHT: 5 tÝn chØ) Môc tiªu m«n häc: §©y lµ m«n häc c¬ b¶n dµnh cho häc viªn cao häc vµ nghiªn cøu sinh kh«ng thuéc chuyªn ngµnh triÕt häc. Trong triÕt häc M¸c-Lªnin, lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p thèng nhÊt h÷u c¬ víi nhau; chñ nghÜa nghÜa duy vËt thèng nhÊt víi phÐp biÖn chøng lµm cho triÕt häc M¸c trë thµnh lý luËn khoa häc, cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®óng ®¾n giíi tù nhiªn, ®êi sèng x· héi vµ c¶ t− duy con ng−êi. Th«ng qua viÖc häc triÕt häc M¸c-Lªnin lµ c¬ së ®Ó cho häc viªn tiÕp nhËn mét thÕ giíi quan khoa häc vµ x¸c ®Þnh mét ph−¬ng ph¸p luËn ®óng ®¾n. Trang bÞ cho ng−êi häc nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña triÕt häc M¸c-Lªnin ®Ó tõ ®ã cã thÕ giíi quan khoa häc vµ ph−¬ng ph¸p luËn biÖn chøng ®Ó nhËn thøc c¸c m«n khoa häc kh¸c. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ m«n häc: KiÓm tra: 1 bµi - hÖ sè 0,1 TiÓu luËn: 2 bµi - hÖ sè 0,3 Thi hÕt m«n: 1 bµi - hÖ sè 0,6 1
  2. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn Ch−¬ng I TriÕt häc vμ vai trß cña triÕt häc trong ®êi sèng x∙ héi (2 tiÕt lý thuyÕt 1 tiÕt th¶o luËn) 1.1 - kh¸i niÖm triÕt häc vμ ®èi t−îng nghiªn cøu cña triÕt häc 1.1.1. Kh¸i niÖm triÕt häc TriÕt häc ra ®êi kho¶ng tõ TKVIII - VI Tr.CN ë ph−¬ng T©y, kh¸i niÖm triÕt häc cã nguån gèc tõ triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i. Theo tiÕng Hy L¹p cæ ®¹i, kh¸i niÖm triÕt häc lµ Philosophia cã nghÜa lµ yªu mÕn sù th«ng th¸i. ë ph−¬ng §«ng, kh¸i niÖm triÕt häc b¾t nguån tõ ch÷ triÕt trong tiÕng Trung Quèc cã nghÜa lµ trÝ, lµ sù hiÓu biÕt s©u s¾c cña con ng−êi vÒ thÕ giíi. Cßn trong triÕt häc Ên ®é, kh¸i niÖm triÕt häc lµ darshana cã nghÜa lµ con ®−êng suy ngÉm ®Ó dÉn d¾t con ng−êi kiÕm t×m ch©n lý. Nh− vËy cho dï ë Ph−¬ng §«ng hay Ph−¬ng T©y, ngay tõ ®Çu triÕt häc häc ®· lµ ho¹t ®éng tinh thÇn biÓu hiÖn kh¶ n¨ng nhËn thøc, ®¸nh gi¸ cña con ng−êi, nã tån t¹i víi t− c¸ch mét h×nh th¸i ý thøc x· héi. Kh¸i qu¸t l¹i: TriÕt häc lµ hÖ thèng tri thøc lý luËn chung nhÊt cña con ng−êi vÒ thÕ giíi, vÒ b¶n th©n con ng−êi vµ vÞ trÝ cña con ng−êi trong thÕ giíi ®ã. Víi t− c¸ch lµ mét hÖ thèng tri thøc lý luËn chung nhÊt, triÕt häc kh«ng xuÊt hiÖn cïng víi sù xuÊt hiÖn cña x· héi loµi ng−êi, nã chØ ra ®êi khi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: Nguån gèc nhËn thøc: TriÕt häc chØ xuÊt hiÖn khi nhËn thøc cña con ng−êi ®¹t tíi tr×nh ®é trõu t−îng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, hÖ thèng ho¸ trong qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan, ®Ó tõ ®ã x©y dùng nªn c¸c häc thuyÕt, lý luËn khoa häc. 2
  3. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn Nguån gèc x· héi: TriÕt häc chØ xuÊt hiÖn khi tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn ®Õn møc cã sù ph©n c«ng lao ®éng thµnh lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay, tøc lµ vµo thêi kú x· héi cã giai cÊp ®Çu tiªn trong lÞch sö - x· héi chiÕm h÷u n« lÖ. Nh− vËy, tõ khi míi ra ®êi, tù b¶n th©n triÕt häc ®· mang tÝnh giai cÊp, phôc vô lîi Ých cho nh÷ng giai cÊp nhÊt ®Þnh. Hai nguån gèc trªn cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, sù ph©n chia chóng chØ cã tÝnh chÊt t−¬ng ®èi 1.1.2- §èi t−îng cña triÕt häc. Khi míi ra ®êi (kho¶ng tõ TK VIII - TKVI Tr.CN) triÕt häc cæ ®¹i ®−îc gäi lµ triÕt häc tù nhiªn. TriÕt häc ®−îc coi lµ m«n khoa häc bao gåm tri thøc cña mäi khoa häc. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn quan niÖm coi “triÕt häc lµ khoa häc cña mäi khoa häc”. §Õn thêi kú trung cæ ë T©y ¢u, kho¶ng tõ thÕ kû V ®Õn thÕ kû XV, t«n gi¸o chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ trong ®êi sèng tinh thÇn x· héi, triÕt häc trë thµnh n« lÖ cña thÇn häc. TriÕt häc tù nhiªn cæ ®¹i bÞ thay thÕ bëi triÕt häc kinh viÖn chØ tËp trung vµo nhiÖm vô chøng minh cho sù tån t¹i cña Th−îng §Õ vµ tÝnh ®óng ®¾n cña nh÷ng néi dung trong Kinh th¸nh Sù h×nh thµnh ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa cïng víi sù kh«i phôc vµ ph¸t triÓn m¹nh cña KHTN ®· t¹o ra c¬ së x· héi vµ c¬ së tri thøc v÷ng ch¾c cho sù phôc h−ng vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc, nhÊt lµ triÕt häc duy vËt, mµ ®Ønh cao lµ CNDV TK XVII - XVIII ë Anh, Ph¸p, Hµ Lan. MÆt kh¸c t− t−ëng triÕt häc còng ®−îc ph¸t triÓn trong c¸c häc thuyÕt triÕt häc duy t©m mµ ®Ønh cao lµ triÕt häc Heghen, ®¹i biÓu cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc. Do nhu cÇu cña thùc tiÔn x· héi, c¸c m«n khoa häc chuyªn ngµnh dÇn dÇn t¸ch ra thµnh nh÷ng m«n khoa häc ®éc lËp, cã ®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu riªng ®· tõng b−íc ph¸ vì tham väng cña triÕt häc muèn lµ "khoa häc cña mäi khoa häc". Hªghen chÝnh lµ ng−êi cuèi cïng cã tham väng ®ã, «ng muèn x©y dùng triÕt häc cña m×nh thµnh mét hÖ thèng phæ biÕn cña nhËn thøc, trong ®ã c¸c ngµnh khoa häc cô thÓ chØ lµ nh÷ng m¾t kh©u phô thuéc vµo triÕt häc. 3
  4. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn Hoµn c¶nh kinh tÕ- x· héi vµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc ®Çu thÕ kû XIX ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c. §o¹n tuyÕt víi quan niÖm coi “TriÕt häc lµ khoa häc cña mäi khoa häc”, triÕt häc M¸c x¸c ®Þnh ®èi t−îng nghiªn cøu cña m×nh lµ: tiÕp tôc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc trªn lËp tr−êng CNDV triÖt ®Ó vµ nghiªn cøu c¸c quy luËt chung nhÊt cña tù nhiªn, x· héi vµ t− duy. 1.13- VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc TriÕt häc víi t− c¸ch lµ mét khoa häc, nã quan t©m nghiªn cøu nhiÒu vÊn ®Ò chung vÒ thÕ giíi, trong ®ã cã mét vÊn ®Ò träng t©m næi lªn ®−îc coi lµ nÒn t¶ng cho viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c ®−îc gäi lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc. Theo ¡ngghen "vÊn ®Ò c¬ b¶n lín cña mäi triÕt häc, nhÊt lµ triÕt häc hiÖn ®¹i, lµ vÊn ®Ò gi÷a tån t¹i vµ t− duy" (hay gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc). - VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc cã hai mÆt: + MÆt thø nhÊt, tr¶ lêi c©u hái gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, c¸i nµo cã tr−íc, c¸i nµo cã sau vµ c¸i nµo quyÕt ®Þnh c¸i nµo ? + MÆt thø hai, tr¶ lêi c©u hái: con ng−êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc thÕ giíi kh«ng ? 1.2- TÝnh quy luËt vÒ sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc Sù h×nh thµnh thµnh, ph¸t triÓn cña cña triÕt häc cã tÝnh quy luËt cña nã. Trong ®ã, c¸c quy luËt chung lµ: sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi, víi cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c giai cÊp, c¸c lùc l−îng x· héi; víi c¸c thµnh tùu khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi; víi sù th©m nhËp vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc víi nhau. Lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi, sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc g¾n liÒn víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi, víi cuéc ®Êu tranh cña c¸c giai cÊp, c¸c lùc l−îng x· héi. Lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi cã tÝnh kh¸i qu¸t, sù ph¸t triÓn cña triÕt häc kh«ng thÓ t¸ch rêi c¸c thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi. Sù ph¸t triÓn cña TriÕt häc, mét mÆt ph¶i kh¸i qu¸t ®−îc c¸c thµnh tùu 4
  5. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn cña khoa häc, mÆt kh¸c ph¶i ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña khoa häc trong tõng giai ®o¹n lÞch sö. V× vËy, víi mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña khoa häc, nhÊt lµ khoa häc tù nhiªn, th× triÕt häc còng cã mét b−íc ph¸t triÓn. §óng nh− ¡ngghen ®· nhËn ®Þnh: “Mçi khi cã nh÷ng ph¸t minh míi cña khoa häc tù nhiªn th× chñ nghÜa duy vËt còng thay ®æi h×nh thøc”. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu c¸c t− t−ëng triÕt häc kh«ng thÓ t¸ch rêi c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña khoa häc, nhÊt lµ khoa häc tù nhiªn. Trong lÞch sö triÕt häc lu«n lu«n diÔn ra cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc, mµ ®iÓn h×nh nhÊt lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m.Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®ã, c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc võa g¹t bá lÉn nhau, võa kÕ thõa lÉn nhau, vµ mçi tr−êng ph¸i kh«ng ngõng biÕn ®æi, ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi cao h¬n. ChÝnh cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc ®· lµm cho triÕt häc kh«ng ngõng ph¸t triÓn. §ã lµ l«gÝc néi t¹i trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña triÕt häc. Sù ph¸t triÓn triÕt häc kh«ng chØ diÔn ra qu¸ tr×nh thay thÕ lÉn nhau gi÷a c¸c häc thuyÕt triÕt häc mµ cßn bao hµm sù kÕ thõa lÉn nhau gi÷a chóng. §ã chÝnh lµ sù phñ ®Þnh biÖn chøng trong lÞch sö ph¸t triÓn t− t−ëng triÕt häc.ViÖc nhiªn cøu c¸c t− t−ëng triÕt häc ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu sù kÕ thõa lÉn nhau gi÷a c¸c t− t−ëng triÕt häc. Sù ph¸t triÓn cña triÕt häc kh«ng chØ g¾n liÒn víi tõng quèc gia d©n téc, mµ cßn cã sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, th©m nhËp lÉn nhau gi÷a c¸c t− t−ëng triÕt häc cña c¸c quèc gia, d©n téc còng nh− gi÷a c¸c vïng víi nhau.Sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, th©m nhËp lÉn nhau ®ã gãp phÇn thóc ®Èy t− t−ëng triÕt häc nh©n lo¹i nãi chung, t− t−ëng triÕt häc tõng d©n téc nãi riªng ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña t− t−ëng triÕt häc võa cã tÝnh giai cÊp, võa cã tÝnh d©n téc, võa cã tÝnh nh©n lo¹i. Sù ph¸t triÓn cña triÕt häc kh«ng chØ trong sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, th©m nhËp lÉn nhau gi÷a c¸c t− tuëng triÕt häc, mµ cßn gi÷a triÕt häc víi chÝnh trÞ, t«n gi¸o, nghÖ thuËt. Sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®ã lµm cho h×nh thøc ph¸t triÓn cña triÕt häc rÊt ®a d¹ng. TriÕt häc kh«ng chØ lµ c¬ së lý luËn 5
  6. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn cho c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c, nh− thÓ hiÖn th«ng qua chÝnh trÞ, th«ng qua t«n gi¸o, th«ng qua nghÖ thuËt. §iÒu ®ã cho thÊy, nhiÒu khi nghiªn cøu c¸c t− t−ëng triÕt häc ph¶i th«ng qua nghiªn cøu, kh¸i qu¸t tõ c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c. 1.3 - Vai trß cña triÕt häc trong ®êi sèng x∙ héi 1.3.1- Vai trß thÕ giíi quan vµ ph−¬ng ph¸p luËn cña TriÕt häc Nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt, tr−íc hÕt lµ nh÷ng vÊn ®Ò thÕ giíi quan. §ã lµ mét trong nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n cña TriÕt häc. ThÕ giíi quan lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm, quan niÖm cña con ng−êi vÒ thÕ giíi xung quanh, vÒ b¶n th©n con ng−êi, vÒ cuéc sèng vµ vÞ trÝ cña con ng−êi trong thÕ giíi ®ã. ThÕ giíi quan ®−îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh sinh sèng vµ nhËn thøc cña con ng−êi; ®Õn l−ît m×nh, thÕ giíi quan l¹i trë thµnh nh©n tè ®Þnh h−íng cho con ng−êi tiÕp tôc qu¸ tr×nh nhËn thøc thÕ giíi xung quanh, còng nh− tù nhËn thøc b¶n th©n m×nh, vµ ®Æc biÖt lµ, tõ ®ã con ng−êi x¸c ®Þnh th¸i ®é, c¸ch thøc ho¹t ®éng vµ sinh sèng cña m×nh. ThÕ giíi quan ®óng ®¾n lµ tiÒn ®Ò h×nh thµnh nh©n sinh quan tÝch cùc, tiÕn bé. Nh− ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, thÕ giíi quan cã vai trß ®Æc biÖt trong cuéc sèng cña con ng−êi. Cã thÓ coi thÕ giíi quan lµ mét "thÊu kÝnh", th«ng qua ®ã con ng−êi nh×n nhËn thÕ giíi xung quanh vµ tù xem xÐt ®¸nh gi¸ chÝnh b¶n th©n m×nh ®Ó x¸c ®Þnh môc ®Ých, ý nghÜa cuéc sèng vµ lùa chän ph−¬ng thøc ho¹t ®éng ®¹t ®−îc ý nghÜa, môc ®Ých ®ã. ThÕ giíi quan cã nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau: thÕ giíi quan huyÒn tho¹i, thÕ giíi quan t«n gi¸o, thÕ giíi quan triÕt häc. TriÕt häc ra ®êi víi t− c¸ch lµ hÖ thèng lý luËn chung nhÊt vÒ thÕ giíi quan, lµ h¹t nh©n lý luËn cña thÕ giíi quan, ®· lµm cho thÕ giíi quan ph¸t triÓn lªn mét tr×nhd ®é tù gi¸c dùa trªn c¬ së tæng kÕt kinh nghiÖm thøc tiÔn vµ tri thøc khoa häc mang l¹i. TriÕt häc víi t− c¸ch lµ h¹t nhËn lý luËn cña thÕ giíi quan, lµm cho thÕ giíi ph¸t triÓn nh− mét qu¸ tr×nh tù gi¸c trong qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng−êi. Víi ý nghÜa nh− vËy, triÕt häc cã chøc n¨ng thÕ giíi quan. 6
  7. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn Cïng víi chøc n¨ng thÕ giíi quan, triÕt häc cßn cã chøc n¨ng ph−¬ng ph¸p luËn. Ph−¬ng ph¸p luËn lµ lý luËn vÒ ph−¬ng ph¸p, bao gåm mét hÖ thèng c¸c quan ®iÓm, c¸c nguyªn t¾c xuÊt ph¸t chØ ®¹o con ng−êi trong viÖc x¸c ®Þnh lùa chän ph−¬ng ph¸p ®Ó ®¹t tíi môc ®Ých ®· ®Æt ra. C¨n cø vµo vai trß cña nã, cã thÓ chia ph−¬ng ph¸p luËn thµnh 3 cÊp ®é: ph−¬ng ph¸p luËn chuyªn ngµnh, ph−¬ng ph¸p luËn chung vµ ph−¬ng ph¸p luËn chung nhÊt. + Ph−¬ng ph¸p luËn chuyªn ngµnh: cña mét ngµnh khoa häc cô thÓ. + Ph−¬ng ph¸p luËn chung: ®−îc sö dông cho mét sè ngµnh khoa häc. + Ph−¬ng ph¸p luËn chung nhÊt lµ ph−¬ng ph¸p luËn triÕt häc, c¬ së cho c¸c lo¹i ph−¬ng ph¸p luËn nªu trªn. Víi t− c¸ch lµ hÖ thèng tri thøc chung nhÊt cña con ng−êi vÒ thÕ giíi vµ vai trß cña con ng−êi trong thÕ giíi ®ã vµ nghiªn cøu c¸c quy luËt chung nhÊt cña tù nhiªn, x· héi vµ t− duy, triÕt häc cã chøc n¨ng ph−¬ng ph¸p luËn chung nhÊt. Trong triÕt häc m¸c-xÝt, chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng thèng nhÊt chÆt chÏ víi nhau: chñ nghÜa duy vËt lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng; cßn phÐp biÖn chøng lµ phÐp biÖn chøng duy vËt. Sù thèng nhÊt ®ã ®· lµm cho triÕt häc macxÝt trë thµnh thÕ giíi quan vµ ph−¬ng ph¸p luËn thËt sù khoa häc trong nhËn thøc vµ thùc tiÔn hiÖn nay v× sù tiÕn bé cña x· héi 1.3.2- Vai trß cña triÕt häc ®èi víi c¸c khoa häc cô thÓ vµ ®èi víi t− duy lý luËn. Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn cña khoa häc cô thÓ, qua kh¸i qu¸t c¸c thµnh tùu cña khoa häc cô thÓ. Tuy nhiªn, triÕt häc l¹i cã vai trß rÊt to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc cô thÓ, nã lµ thÕ giíi quan vµ ph−¬ng ph¸p luËn cho khoa häc cô thÓ, lµ c¬ së lý luËn cho c¸c khoa häc cô thÓ trong viÖc ®¸nh gi¸ c¸c thµnh tùu ®· ®¹t ®−îc, còng nh− v¹ch ra ph−¬ng h−íng, ph−¬ng ph¸p cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu khoa häc cô thÓ. 7
  8. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn Trong lÞch sö triÕt häc, chñ nghÜa duy vËt ®ãng vai trß tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc; ng−îc l¹i chñ nghÜa duy t©m th−êng ®−îc sö dông lµm c«ng cô biÖn hé cho t«n gi¸o vµ c¶n trë khoa häc ph¸t triÓn. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng lu«n lu«n g¾n víi c¸c thµnh tùu cña khoa häc hiÖn ®¹i, lµ sù kh¸i qu¸t c¸c thµnh tùu khoa häc mang l¹i; ®ång thêi, nã l¹i ®ãng vai trß to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc hiÖn ®¹i. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng lµ thÕ giíi quan vµ ph−¬ng ph¸p luËn thËt sù khoa häc cho c¸c khoa häc cô thÓ ®¸nh gi¸ ®óng c¸c thµnh tùu ®· ®¹t ®−îc, còng nh− x¸c ®Þnh ®óng ph−¬ng h−íng vµ ph−¬ng ph¸p trong nghiªn cøu. §Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu to lín lµm thay ®æi s©u s¾c nhiÒu mÆt cña ®êi sèng x· héi, t×nh h×nh thÕ giíi ®ang cã nhiÒu biÕn ®éng phøc t¹p, th× n¾m v÷ng thÕ giíi quan vµ ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng cµng cã ý nghÜa quan träng. Tuy nhiªn, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc c¸c khoa häc kh¸c. Theo yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i cã sù liªn minh chÆt chÏ gi÷a triÕt häc víi c¸c khoa häc kh¸c. TriÕt häc kh«ng chØ cã vai trß to lín ®èi víi c¸c khoa häc cô thÓ, mµ cßn cã vai trß to lín ®èi víi rÌn luyÖn n¨ng lùc t− duy cña con ng−êi. Ph.¡ngghen chØ ra:”mét d©n téc muèn ®øng v÷ng trªn ®Ønh cao cña khoa häc th× kh«ng thÓ kh«ng cã t− duy lý luËn” vµ ®Ó hoµn thiÖn n¨ng lùc t− duy lý luËn, kh«ng cã mét c¸ch nµo kh¸c h¬n lµ nghiªn cøu toµn bé triÕt häc thêi tr−íc. C©u hái th¶o luËn vµ «n tËp 1. TriÕt häc lµ g×? ( Nªu kh¸i niÖm, nguån gèc chøc n¨ng vµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc) 2. Tr×nh bµy kh¸i qu¸t sù thay thÕ cã tÝnh quy luËt c¸c thêi kú c¬ b¶n cña lÞch sö triÕt häc. Tõ ®ã chØ ra sù ®èi lËp cña ph−¬ng ph¸p t− duy biÖn chøng vµ ph−¬ng ph¸p t− duy siªu h×nh trong triÕt häc. 3. TriÕt häc cã vai trß nh− thÕ nµo trong ®êi sèng x∙ héi, ®Æc biÖt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc? Tµi liÖu tham kh¶o 8
  9. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn 1. C. M¸c- Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1994, t.20. 2. C. M¸c- Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, t.21 3. V.I Lªnin.Toµn tËp, Nxb TiÕn bé, Matxcowva, 1980, t. 18, 23, 29. 9
  10. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn Ch−¬ng 2 kh¸i l−îc lÞch sö triÕt häc ph−¬ng ®«ng (8 tiÕt lý thuyÕt 4 tiÕt th¶o luËn 2 tiÕt tù nhiªn cøu) 2.1. TriÕt häc Ên ®é cæ, trung ®¹i 2.1.1. §iÒu kiÖn ra ®êi, ph¸t triÓn vµ nÐt ®Æc thï cña triÕt häc Ên §é cæ, trung ®¹i 2.1.1.1. §iÒu kiÖn ra ®êi cña triÕt häc Ên §å cæ, trung ®¹i: lµ mét ®Êt n−íc cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ d©n c− ®a d¹ng phøc t¹p: ®Þa h×nh cã nhiÒu nói non trïng ®iÖp, cã nhiÒu s«ng ngßi víi nh÷ng ®ång b»ng trï phó; khÝ hËu cã vïng nãng, Èm, m−a nhiÒu, cã vïng l¹nh gi¸ quanh n¨m tuyÕt phñ, l¹i cã nh÷ng sa m¹c kh« khan. NÐt næi bËt vÒ kinh tÕ - x· héi cña Ên §é cæ ®¹i lµ sù tån t¹i sím vµ kÐo dµi kÕt cÊu kinh tÕ x· héi theo m« h×nh “c«ng x· n«ng th«n”. Nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn lu«n t¸c ®éng m¹nh ®Õn con ng−êi, ®Ó l¹i dÊu Ên t©m linh ®Ëm nÐt, t¹o nªn c¬ së ra ®êi vµ quy ®Þnh néi dung tÝnh chÊt cña nÒn triÕt häc Ên §é cæ, trung ®¹i. NÐt ®Æc thï cña nÒn triÕt häc Ên §é lµ nÒn triÕt häc chÞu ¶nh h−ëng cña nh÷ng t− t−ëng t«n gi¸o cã tÝnh chÊt “h−íng néi”. V× vËy, viÖc lý gi¶i vµ thùc hµnh nh÷ng vÊn ®Ò nh©n sinh quan d−íi gãc ®é t©m linh t«n gi¸o nh»m ®¹t tíi sù “gi¶i tho¸t” lµ xu h−íng tréi cña nhiÒu häc thuyÕt triÕt häc - t«n gi¸o Ên §é cæ ®¹i. 2.1.1..2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc t«n gi¸o Ên §é cæ, trung ®¹i. Ng−êi ta ph©n chia qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc Ên §é cæ, trung ®¹i thµnh ba thêi kú chÝnh. Thêi kú thø nhÊt lµ thêi kú Vª®a (kho¶ng thÕ kû XV tr.CN ®Õn thÕ kû VIII tr.CN). ë thêi kú nµy, t− t−ëng thÇn tho¹i mang tÝnh chÊt ®a thÇn tù nhiªn 10
  11. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn ph¸t triÓn thµnh t− t−ëng thÇn tho¹i cã tÝnh nhÊt nguyªn. §ång thêi víi t− t−ëng triÕt lÝ vÒ c¸c vÞ thÇn ®· xuÊt hiÖn mét sè t− t−ëng duy vËt, v« thÇn t¶n m¹n, víi nh÷ng kh¸i niÖm, ph¹m trï triÕt häc duy vËt th« s¬. Nh÷ng t− t−ëng trªn biÓu hiÖn trong kinh s¸ch cæ cã tÝnh tæng hîp tri thøc vµ gi¸o lý t«n gi¸o lín nh− kinh Vª®a, Upanisad, ®¹o Bµlam«n. Thêi kú thø hai lµ thêi kú cæ ®iÓn hay cßn gäi lµ thêi kú Bµlam«n - PhËt gi¸o (kho¶ng thÕ kû VI tr.CN ®Õn thÕ kû VI). HÖ t− t−ëng chÝnh thèng thêi kú nµy lµ gi¸o lÝ ®¹o Bµlµm«n vµ triÕt lý Vª®a, Upanisad. Do cã nh÷ng biÕn ®éng lín vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, t− t−ëng, c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc - t«n gi¸o thêi kú nµy ®· ®−îc chia lµm hai hÖ thèng: chÝnh thèng vµ kh«ng chÝnh thèng. HÖ thèng chÝnh thèng thõa nhËn uy thÕ cña kinh Vª®a, biÖn hé cho gi¸o lÝ Bµlam«n, b¶o vÖ chÕ ®é ®¶ng cÊp x· héi, gåm s¸u tr−êng ph¸i: Sµmkhya, Vªdµnta, Nyaya, Vai’sesika, Mimµnsa, Yoga. HÖ thèng kh«ng chÝnh thèng phñ ®Þnh uy thÕ kinh Vª®a, phª ph¸n gi¸o lý Bµlam«n, lªn ¸n chÕ ®é ®¼ng cÊp x· héi, gåm ba tr−êng ph¸i: Lokµyata, PhËt gi¸o, ®¹o Jaina. Thêi kú thø ba gäi lµ thêi kú sau cæ ®iÓn hay cßn gäi lµ thêi kú x©m nhËp cña Håi gi¸o (kho¶ng thÕ kû VII-XVIII). Tõ thÕ kû VII ®¹o Håi x©m nhËp vµo Ên §é. ë b×nh diÖn t− t−ëng, cuéc c¹nh tranh uy thÕ gi÷a ®¹o PhËt, ®¹o Bµlam«n vµ ®¹o Håi diÔn ra ngµy cµng quyÕt liÖt. §−îc sù ñng hé cña giai cÊp thèng trÞ lµ tÝn ®å cña Håi gi¸o, ®¹o Håi tõng b−íc ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña ®¹o Håi ®· lµm cho ®¹o PhËt suy yÕu vµ ®Õn thÕ kû XII vµ ®Õn ®Çu kû nguyªn míi ®¹o Bµlam«n ph¸t triÓn thµnh ®¹o Hin®u. Nh− vËy, triÕt lÝ cña ®¹o Håi lµ triÕt lÝ duy t©m, ngo¹i lai, x©m nhËp vµo Ên §é, nã lµ hÖ t− t−ëng cña giai cÊp thèng trÞ ë Ên §é trong thêi kú chÕ ®é phong kiÕn suy tµn. 2.1.2. Mét sè néi dung triÕt häc Ên §é cæ, trung ®¹i. T− t−ëng triÕt häc Ên §é cæ, trung ®¹i lµ ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò triÕt häc nh− b¶n thÓ luËn, nhËn thøc luËn v.v.. Do chÞu ¶nh h−ëng lín 11
  12. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn cña nh÷ng t− t−ëng t«n gi¸o, nªn néi dung t− t−ëng triÕt häc Ên §é cæ, trung ®¹i thÓ hiÖn nÐt ®Æc thï khi tr×nh bµy c¸c néi dung triÕt häc chung. 2.12.1. T− t−ëng b¶n thÓ luËn - B¶n thÓ luËn thÇn tho¹i t«n gi¸o. Tù nhiªn, x· héi n¬i sinh tr−ëng vµ tån t¹i cña con ng−êi lu«n Èn dÊu nh÷ng ®iÒu bÝ Èn, kú diÖu, lu«n g©y cho con ng−êi nhiÒu tai ho¹. §Ó gi¶i thÝch nh÷ng hiÖn t−îng cã thËt Êy, ng−êi Ên §é ®· s¸ng t¹o nªn mét thÕ giíi c¸c vÞ thÇn cã tÝnh chÊt tù nhiªn. C¸c vÞ thÇn ®−îc ng−êi Ên §é thê phông ®Çu tiªn t−îng tr−ng cho søc m¹nh cña c¸c lùc l−îng, sù vËt tù nhiªn ®ã lµ trêi, ®Êt, mÆt trêi, mÆt tr¨ng, löa, ¸nh s¸ng, giã, m−a... VÒ sau, ng−êi Ên §é l¹i s¸ng t¹o nªn nh÷ng vÞ thÇn ®Ó lý gi¶i c¸c hiÖn t−îng x· héi, lu©n lý ®¹o ®øc nh− thÇn ¸c, thÇn thiÖn, thÇn c«ng lý. Ng−êi Ên §é gi¶i thÝch r»ng vò trô tån t¹i ba thÕ lùc cã liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau lµ thiªn giíi, trÇn thÕ, ®Þa ngôc. ThÇn linh ®èi víi ng−êi Ên §é lµ bËc siªu viÖt mang tÝnh tù nhiªn vµ mang ®Ëm nh©n tÝnh. ThÇn còng cã vî, cã chång, còng uèng r−îu, còng cã nh÷ng tËt xÊu. Nh×n chung ®èi víi ng−êi Ên §é, thÇn linh bao giê còng ®¹i diÖn cho sù tèt lµnh. VÒ sau, quan niÖm tù nhiªn vÒ c¸c vÞ thÇn dÇn dÇn mê nh¹t, thay vµo ®ã lµ nh÷ng nguyªn lý trõu t−îng duy nhÊt tèi cao ®−îc coi lµ nguån gèc vò trô vµ ®êi sèng con ng−êi. §ã lµ “thÇn s¸ng t¹o tèi cao” Brahman vµ mét “tinh thÇn tèi cao” Bahman. T− t−ëng nµy biÓu hiÖn trong gi¸o lÝ Bµlam«n, trong triÕt lÝ Upanisad. ThÇn “s¸ng t¹o tèi cao” cã nguån lùc s¸ng t¹o vµ mÆt ®èi lËp víi nã lµ huû diÖt, nªn cã thÇn huû diÖt Shiva. Cã huû diÖt th× cã b¶o tån nªn cã thÇn b¶o vÖ lµ Vishnu. S¸ng t¹o, huû diÖt vµ b¶o tån lµ ba mÆt thèng nhÊt trong qu¸ tr×nh biÕn ho¸ vò trô. Nh− vËy, qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn t− t−ëng triÕt häc, t«n gi¸o trong kinh Vª®a lµ tõ sù gi¶i thÝch c¸c sù vËt hiÖn t−îng cô thÓ cña thÕ giíi, qua biÓu t−îng c¸c vÞ thÇn cã tÝnh chÊt tù nhiªn, ng−êi Ên §é ®i tíi ph¸t hiÖn c¸i chung, c¸i b¶n chÊt, ®ã lµ b¶n nguyªn tèi cao cña thÕ giíi “§Êng s¸ng t¹o 12
  13. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn tèi cao” hay “tinh thÇn vò trô tèi cao” Brahman. §ã lµ b−íc chuyÓn tõ thÕ giíi quan thÇn tho¹i sang thÕ giíi quan triÕt häc. -T− duy triÕt häc vÒ b¶n thÓ luËn. Kinh Upanisad ra ®êi sím vµo kho¶ng thÕ kû VIII-VI tr.CN. Néi dung c¨n b¶n cña Upanisad lµ v¹ch ra nguyªn lÝ tèi cao bÊt diÖt lµ b¶n thÓ cña vò trô v¹n vËt, gi¶i thÝch b¶n tÝnh con ng−êi vµ mèi quan hÖ gi÷a ®êi sèng tinh thÇn cña con ng−êi víi nguån sèng bÊt diÖt cña vò trô, tõ ®ã t×m ra con ®−êng gi¶i tho¸t cho con ng−êi ra khái sù rµng buéc cña thÕ giíi sù vËt, hiÖn t−îng h÷u h×nh, h÷u h¹n nh− phï du nµy. Víi néi dung t− t−ëng triÕt häc phong phó vµ s©u s¾c nh− vËy, Upanisad trë thµnh gèc triÕt lÝ cho hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c hÖ thèng triÕt häc t«n gi¸o Ên §é, lµ c¬ së lÝ luËn cho Bµlam«n vµ ®¹o Hin®u sau nµy. §Ó nhËn thøc ®−îc b¶n thÓ luËn tuyÖt ®èi tèi cao cña vò trô, Upanisad ®· ph©n chia nhËn thøc thµnh hai tr×nh ®é hiÓu biÕt kh¸c nhau: tr×nh ®é nhËn thøc h¹ trÝ vµ th−îng trÝ. C¸i thùc t¹i ®Çu tiªn tèi cao nhÊt, lµ c¨n nguyªn cña tÊt c¶ theo Upanisad lµ tinh thÇn vò trô tèi cao Brahman. Tinh thÇn vò trô tèi cao biÓu hiÖn trong con ng−êi vµ chóng sinh lµ linh hån tèi cao bÊt diÖt ¸tman, nã lµ bé phËn cña Brahman. Kh«ng ë ®©u kh«ng cã Brahman tån t¹i t¸c ®éng, chi phèi. Brahman lµ c¸i b¶n ng· vò trô ®¹i ®ång th× ¸tman lµ c¸i b¶n ng· c¸ nh©n. V× ¸tman ®ång nhÊt víi Brahman nªn b¶n chÊt linh hån còng tån t¹i vÜnh viÔn, bÊt diÖt nh− tinh thÇn vò trô tèi cao Brahman. Song do nh÷ng t×nh c¶m, ý trÝ, dôc väng vµ nh÷ng hµnh ®éng cña thÓ x¸c nh»m lµm tho¶ m·n mäi ham muèn cña con ng−êi ®· che lÊp b¶n tÝnh cña m×nh, g©y nªn hËu qu¶ lµ linh hån bÊt tö, ®Çu thai hÕt th©n x¸c nµy ®Õn th©n x¸c kh¸c víi h×nh thøc kh¸c nhau tõ kiÕp nµy sang kiÕp kh¸c gäi lµ lu©n håi. 2.12.2) T− t−ëng gi¶i tho¸t cña triÕt häc t«n gi¸o Ên §é TriÕt häc Ên §é cæ, trung ®¹i cã nhiÒu tr−êng ph¸i song c¸i chung cña nhiÒu tr−êng ph¸i lµ ®Òu tËp trung vµo viÖc lÝ gi¶i vÊn ®Ò then chèt nhÊt- ®ã lµ vÊn ®Ò b¶n chÊt, ý nghÜa cña ®êi sèng, nguån gèc nçi khæ cña con ng−êi vµ 13
  14. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn con ®−êng, c¸ch thøc gi¶i tho¸t cho con ng−êi khái bÓ khæ cña cuéc ®êi. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc Ên §é cæ ®¹i lµ gi¶i tho¸t. Ph−¬ng tiÖn, con ®−¬ng, c¸ch thøc cña mçi tr−êng ph¸i cã thÓ kh¸c nhau, nh−ng môc ®Ých lµ mét. Gi¶i tho¸t lµ ph¹m trï triÕt häc t«n gi¸o Ên §é dïng ®Ó chØ tr¹ng th¸i tinh thÇn, t©m lÝ, ®¹o ®øc cña con ng−êi tho¸t khái sù rµng buéc cña thÕ giíi trÇn tôc vµ nçi khæ cña cuéc ®êi. §¹t tíi sù gi¶i tho¸t, con ng−êi sÏ ®¹t tíi sù gi¸c ngé, nhËn ra ch©n b¶n cña m×nh, thùc t−íng cña v¹n vËt, xo¸ bá v« minh, diÖt mäi dôc väng, v−ît ra khái nghiÖp b¸o, lu©n håi, hoµ nhËp vµo b¶n thÓ tuyÖt ®èi Brahman hay NiÕt bµn. §Ó ®¹t tíi gi¶i tho¸t con ng−êi ph¶i dµy c«ng tu luyÖn hµnh ®éng ®¹o ®øc theo giíi luËt, tu luyÖn trÝ tuÖ, trùc gi¸c thùc nghiÖm t©m linh, chiªm nghiÖm néi t©m l©u dµi. §¹t tíi sù gi¶i tho¸t còng chÝnh lµ lóc con ng−êi ®¹t tíi sù siªu tho¸t, v−ît ra khái sù rµng buéc cña thÕ tôc, hoµn toµn tù do, tù t¹i. Céi nguån cña t− t−ëng gi¶i tho¸t trong triÕt häc t«n gi¸o Ên §é tr−íc hÕt lµ do ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ- x· héi cæ ®¹i Ên §é quy ®Þnh. ChÝnh ®iÒu kiÖn kh¸ch quan Êy quy ®Þnh néi dung tÝnh chÊt nÒn triÕt häc Ên §é cæ ®¹i nãi chung, quy ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t− t−ëng gi¶i tho¸t. Thø hai, vÒ l«gÝc néi t¹i cña nã c¸c nhµ t− t−ëng Ên §é Ýt chó träng ngo¹i giíi coi träng t− duy h−íng néi, ®i s©u kh¸i qu¸t ®êi sèng t©m linh con ng−êi. T− t−ëng gi¶i tho¸t trong triÕt häc t«n gi¸o Ên §é cæ, trung ®¹i thÓ hiÖn tÝnh chÊt nh©n b¶n , nh©n v¨n s©u s¾c. §ã lµ kÕt qu¶ ph¶n ¸nh nh÷ng ®Æc ®iÓm yªu cÇu cña ®êi sèng x· héi Ên §é ®−¬ng thêi. Dï vËy do gi¶i thÝch ch−a ®óng nguån gèc cña nçi khæ cho nªn t− t−ëng gi¶i tho¸t nµy míi dõng l¹i ë sù gi¶i phong con ng−êi vÒ mÆt tinh thÇn, t©m lý, ®¹o ®øc chø kh«ng ph¶i lµ biÕn ®æi c¸ch m¹ng hiÖn thùc. 2.2- triÕt häc trung quèc cæ, trung ®¹i 2.2.1. §iÒu kiÖn ra ®êi, ph¸t triÓn vµ nÐt ®Æc thï cña triÕt häc Trung Quèc cæ, trung ®¹i. 14
  15. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn 2.2.1.1. §iÒu kiÖn ra ®êi cña triÕt häc Trung Quèc cæ, Trung ®¹i VÒ tù nhiªn, Trung Quèc cæ ®¹i lµ vïng ®Êt réng lín, chia lµm hai miÒn. MiÒn B¾c xa biÓn, khÝ hËu l¹nh, ®Êt ®ai kh« khan, c»n cçi, s¶n vËt nghÌo. MiÒn Nam, khÝ hËu Êm ¸p, c©y cèi xanh t−¬i, phong c¶nh ®Ñp, s¶n vËt phong phó. VÒ kinh tÕ- x· héi, thêi §«ng Chu (770-221 tr.CN) quyÒn së h÷u tèi cao vÒ ®Êt ®ai thuéc vÒ tÇng líp giai cÊp ®Þa chñ, chÕ ®é së h÷u t− nh©n vÒ ruéng ®Êt h×nh thµnh. Nguyªn nh©n kinh tÕ nµy lµm xuÊt hiÖn sù ph©n ho¸ sang hÌn dùa trªn c¬ së tµi s¶n, sù tranh giµnh ®Þa vÞ x· héi cña c¸c thÕ lùc c¸t cø vµ ®Èy x· héi Trung Quèc cæ ®¹i vµo t×nh tr¹ng chiÕn tranh khèc liÖt. §iÒu kiÖn lÞch sö Êy ®ßi hái gi¶i thÓ chÕ ®é n« lÖ thÞ téc nhµ Chu ®Ó x©y dùng chÕ ®é phong kiÕn; gi¶i thÓ nhµ n−íc cña chÕ ®é gia tr−ëng; x©y dùng nhµ n−íc phong kiÕn nh»m gi¶i phãng LLSX, më ®−êng cho x· héi ph¸t triÓn. Thùc tr¹ng Êy cña x· héi ®· lµm xuÊt hiÖn nh÷ng tô ®iÓm, nh÷ng trung t©m “kÎ sÜ” lu«n tranh luËn vÒ trËt tù x· héi cò vµ ®Ò ra nh÷ng h×nh mÉu cho mét x· héi t−¬ng lai, dÉn tíi h×nh thµnh nh÷ng nhµ t− t−ëng vµ c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc kh¸ hoµn chØnh. Theo s¸ch H¸n th− cã tÊt c¶ 103 häc ph¸i nh−: Nho gia, MÆc gia, §¹o gia, Danh gia, Ph¸p gia, ¢m D−¬ng gia, N«ng gia, Binh gia, Tung hoµnh gia, TiÓu thuyÕt gia, T¹p gia víi c¸c nhµ triÕt häc næi danh nh− Khæng- M¹nh- Tu©n cña Nho gia; L·o - Trang cña §¹o gia, Qu¶n Träng, LÝ Kh«i, Tö s¶n, Ng« Khëi, Th−¬ng ¦ëng, Th©n BÊt B¹i, LÝ T−, Hµn Phi cña Ph¸p gia; MÆc Tö cña MÆc gia; HuÖ Thi, C«ng T«n Long cña Danh gia. Trong ®ã cã s¸u ph¸i chñ yÕu lµ Nho, MÆc, §¹o, Danh, Ph¸p, ¢m D−¬ng, cã ¶nh h−ëng lín nhÊt lµ ba ph¸i Nho, MÆc, §¹o. §iÒu kiÖn trªn quy ®Þnh néi dung, tÝnh chÊt cña triÕt häc. NÐt ®Æc thï cña triÕt häc Trung Quèc cæ, trung ®¹i lµ hÇu hÕt c¸c häc thuyÕt cã xu h−íng ®i s©u gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn chÝnh trÞ- ®¹o ®øc cña x· héi víi néi dung bao trïm lµ vÊn ®Ò con ng−êi, x©y dùng con ng−êi, x· héi lÝ t−ëng vµ con ®−êng trÞ n−íc. 15
  16. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn 2.2.1.2. VÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc Trung Quèc cæ, trung ®¹i MÇm mèng t− t−ëng triÕt häc Trung Quèc b¾t nguån tõ thÇn tho¹i thêi tiÒn sö Th−îng cæ. T− t−ëng triÕt häc Trung Quèc xuÊt hiÖn vµo thêi Tam ®¹i (H¹ Th−¬ng, Chu) tõ thiªn niªn kØ II-I tr.CN víi c¸c biÓu t−îng nh− “®Õ”, “th−îng ®Õ”, “quû thÇn”, “©m d−¬ng”, “ngò hµnh”. T− t−ëng triÕt häc hÖ thèng ®−îc h×nh thµnh vµo thêi §«ng Chu (770- 221 tr.CN) thêi ®¹i qu¸ ®é tõ chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ sang chÕ ®é phong kiÕn. C¸c hÖ thèng triÕt häc thêi k× nµy lµ céi nguån t− t−ëng triÕt häc cæ ®¹i Trung Quèc, ®ã lµ mÇm mèng ban ®Çu cña c¸c lo¹i thÕ giíi quan vµ ph−¬ng ph¸p luËn. HÖ thèng ph¹m trï triÕt häc thêi k× nµy ®· quy ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña t− t−ëng triÕt häc Trung Quèc. Tõ thêi TÇn H¸n, thiªn h¹ thèng nhÊt, dùa vµo quyÒn lùc chÝnh trÞ trong tay, giai cÊp thèng trÞ yªu cÇu thèng nhÊt t− t−ëng hoÆc t«n Nho, hoÆc sïng §¹o, hoÆc sïng PhËt. C¸c nhµ t− t−ëng thêi tiªn TÇn thuéc Nho, §¹o, Danh, Ph¸p, ¢m D−¬ng lÇn l−ît dung hîp víi PhËt gi¸o tõ ngoµi truyÒn vµo t¹o nªn con ®−êng diÔn biÕn ®éc ®¸o cña t− t−ëng triÕt häc Trung Quèc. L−ìng H¸n råi Nguþ- TÊn, Tuú- §−êng kÕ tiÕp nhau thÞnh hµnh: Kinh häc do Nho lµm chñ, HuyÒn häc do §¹o lµm chñ, PhËt häc do PhËt lµm chñ ®Ó tËp hîp c¸c häc ph¸i. Sù ph¸t triÓn m¹nh t− t−ëng triÕt häc thêi k× nµy lµ c¬ së ®Ó d©n téc Trung Hoa s¸ng t¹o nªn mét nÒn v¨n ho¸ huy hoµng, x¸n l¹n trong thêi k× cùc thÞnh cña x· héi phong kiÕn Tõ thêi Tèng trë vÒ sau, x· héi phong kiÕn Trung Quèc b−íc vµo hËu k×. T− t−ëng triÕt häc Trung Quèc ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn gÇn mét vßng, ®Õn ®êi Tèng, Nho häc l¹i ®−îc ®Ò cao vµ ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh cao> H×nh thøc biÓu hiÖn cña nã lµ LÝ häc- dung hîp ®¹o PhËt vµo Nho. C¸c nhµ t− t−ëng ®êi Thanh nh− Hoµng T«ng Hy, Cè Viªm Vâ, V−¬ng Phu Chi ®Ò x−íng Thùc häc, tiÕn hµnh tæng kÕt mét c¸ch duy vËt c¸c cuéc tranh c·i h¬n ngh×n n¨m vÒ h÷u vµ v« (®éng vµ tÜnh),t©m vµ vËt (tri vµ hµnh). 2.2.2. Mét sè néi dung cña triÕt häc Trung Quèc cæ, trung ®¹i 16
  17. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn 2.2.2.1. T− t−ëng b¶n thÓ luËn T− t−ëng vÒ b¶n thÓ luËn cña triÕt häc Trung Quèc cæ, trung ®¹i kh«ng râ rµng nh− c¸c trung t©m triÕt häc kh¸c. Dï vËy c¸c hÖ thèng triÕt häc còng cã nh÷ng quan ®iÓm riªng cña m×nh. Trong häc thuyÕt Nho gia, Khæng Tö th−êng nãi ®Õn trêi, ®¹o trêi vµ mÖnh trêi. T− t−ëng cña «ng vÒ c¸c lÜnh vùc nµy kh«ng râ rµng lµ duy vËt hay duy t©m. Môc ®Ých cña Khæng Tö khi bµn vÒ c¸c vÊn ®Ò trªn lµ lµm chç dùa ®Ó «ng ®i s©u c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ- ®¹o ®øc x· héi. VÒ sau, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng quan niÖm cña Khæng Tö ®· ®−îc c¸c nhµ triÕt häc cña tr−êng ph¸i Nho gia trong c¸c thêi k× bæ sung kh¸c nhau. Häc thuyÕt §¹o gia coi b¶n nguyªn cña vò trô lµ “§¹o”. “§¹o s¸ng t¹o ra v¹n vËt theo tr×nh tù ®¹o sinh ra mét, mét sinh hai, hai sinh ba, ba sinh ra v¹n vËt” (§¹o §øc kinh, ch−¬ng 21, 34, 42). Häc thuyÕt ¢m D−¬ng gia coi ©m d−¬ng lµ hai khÝ, hai nguyªn lÝ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau s¶n sinh ra mäi sù vËt, hiÖn t−îng trong trêi ®Êt. Kinh DÞch sau nµy bæ sung thªm nguån gèc cña vò trô lµ Th¸i cùc. Th¸i cùc lµ khÝ tiªn thiªn, trong ®ã tiÒm phôc hai nguyªn tè ng−îc nhau vÒ tÝnh chÊt ©m- d−¬ng. Tõ ®©y, lÞch tr×nh tiÕn ho¸ trong vò trô theo logÝc: Th¸i cùc sinh l−ìng nghi, l−ìng nghi sinh tø t−îng, tø t−îng sinh b¸t qu¸i, b¸t qu¸i sinh v¹n vËt. MÆt tÝch cùc cña triÕt häc duy vËt lµ ®· lµm lu mê vai trß cña thÇn th¸nh cña lùc l−îng siªu nhiªn, nh÷ng lùc l−îng kh«ng cã trong hiÖn thùc kh¸ch quan, do chñ nghÜa duy t©m t«n gi¸o t¹o ra. Nh−ng, do cßn mang tÝnh trùc quan, −íc ®o¸n, ch−a cã chøng minh nªn c¸c luËn ®iÓm trªn ch−a khuÊt phôc ®−îc t− t−ëng duy t©m, ch−a trë thµnh c«ng cô, gi¶i phãng con ng−êi khái quan ®iÓm duy t©m thÇn bÝ. 2.2.2.2. T− t−ëng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc Tö t−ëng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c cÆp ph¹m trï thÇn- h×nh, t©m- vËt, lÝ- khÝ. 17
  18. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn CÆp ph¹m trï thÇn- h×nh xuÊt hiÖn vµo thêi nhµ H¸n. H×nh thøc thÓ hiÖn cña triÕt häc thêi nhµ H¸n lµ Kinh häc. Kinh häc lµ thø triÕt häc kinh viÖn, biÕn mét sè t− t−ëng triÕt häc thêi tiªn- TÇn thµnh cøng nh¾c, thÇn bÝ, thÓ hiÖn trong cuèn Xu©n thu phån lé cña §æng Träng Th− (174 -104 tr.CN). Khi biÖn luËn vÒ thÇn- h×nh «ng chñ ch−¬ng thÇn lµ b¶n nguyªn cña h×nh, h×nh lµ ph¸i sinh tõ thÇn. §¹i biÓu cho c¸c nhµ duy vËt thêi k× nµy lµ V−¬ng Sung (27- 107) ®· ph¸t triÓn mÆt tÝch cùc cña triÕt häc duy vËt cæ ®¹i, phª ph¸n viÖc thÇn häc ho¸ triÕt häc cña Kinh häc, phª ph¸n tÝnh môc ®Ých cña thÇn häc §æng Träng Th−. V−¬ng Sung dùa vµo thuyÕt nguyªn khÝ lµ céi nguån cña thÕ giíi, qu¶ quyÕt r»ng thÕ gian kh«ng tån t¹i tinh thÇn v« h×nh, phñ nhËn mét c¸ch cã hÖ thèng thÇn häc. Träng Tr−êng Th«ng ®· coi thÇn häc, mª tÝn lµ do kÎ thèng trÞ ®Ò x−íng. CÆp ph¹m trï t©m- vËt xuÊt hiÖn vµo thêi Tuú - §−êng - thêi k× PhËt gi¸o lµm chñ cña nÒn triÕt häc Trung Quèc. C¸c t«ng ph¸i PhËt gi¸o thêi k× nµy ®i s©u nghiªn cøu tØ mØ c¸i “t©m” nh»m bæ cøu cho sù khiÕm khuyÕt cña triÕt häc Trung Quèc ®· xa rêi sù nghiªn cøu lÜnh vùc tinh thÇn. Khi bµn tíi mèi quan hÖ gi÷a t©m víi vËt, c¸c t«ng ph¸i PhËt gi¸o ®Òu cho r»ng mäi hiÖn t−îng gi÷a thÕ gian vµ trong câi xuÊt thÕ ®Òu do “thanh tÞnh t©m” tuú duyªn mµ sinh ra- nghÜa lµ coi t©m lµ b¶n nguyªn cuèi cïng cña thÕ giíi. CÆp ph¹m trï lÝ- khÝ xuÊt hiÖn thêi nhµ Tèng. LÝ häc h×nh th¸i ý thøc gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong x· héi phong kiÕn hËu k×. Khi bµn tíi mèi quan hÖ gi÷a lÝ- khÝ (®¹o- khÝ), Tr×nh H¹o (1033-1107), Tr×nh Di (1023- 1085) cho r»ng “V¹n vËt ®Òu chØ mét lÏ trêi”, “¢m d−¬ng nhÞ khÝ cïng víi ngò hµnh chØ lµ tµi liÖu ®Ó “LÝ” s¸ng t¹o ra v¹n vËt trong trêi ®Êt”. Nh− vËy quan ®iÓm cña hai anh em hä Tr×nh coi lÝ cã tr−íc, s¶n sinh ra tÊt c¶. §¹i biÓu cho c¸c nhµ triÕt häc thêi k× nµy lµ V−¬ng Phu Chi ®· phñ ®Þnh thuyÕt “®¹o ngo¹i khÝ”, “®¹o tr−íc khÝ” cña lÝ häc vµ chØ râ quan hÖ gi÷a ®¹o vµ khÝ lµ quy luËt nãi chung cña thùc thÓ vËt chÊt, lµ quan hÖ nhiÒu kiÓu, nhiÒu d¹ng cña c¸c vËt chÊt cô thÓ, “trong trêi ®Êt chØ cã khÝ”, “lÝ ë trong khÝ”. 18
  19. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn Trong ®iÒu kiÖn x· héi Trung Quèc cæ, trung ®¹i, c¸c quan ®iÓm duy t©m vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc lu«n chiÕm vai trß thèng trÞ v× nã lµ quan niÖm cña giai cÊp thèng trÞ, ®−îc giai cÊp thèng trÞ cæ vò. C¸c quan ®iÓm cña c¸c nhµ duy vËt vÒ vÊn ®Ò nµy cã tÝnh chÊt hiÖn thùc, khoa häc v× nã dùa vµo sù quan s¸t kh¸ch quan, vµo nh÷ng kiÕn thøc tù nhiªn. Do vËy nã lµ c¬ së cho c¸c quan niÖm khoa häc, tiÕn bé, cã t¸c dông phª ph¸n c¸c quan niÖm t«n gi¸o, duy t©m, thÇn bÝ. 2.2.2.3. T− t−ëng biÖn chøng Khi bµn tíi b¶n tÝnh thÕ giíi, triÕt häc Trung Quèc cã quan ®iÓm ®éc ®¸o vÒ vÊn ®Ò nµy thÓ hiÖn ë ph¹m trï biÕn dÞch. T− t−ëng nµy tuy cßn cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh−ng ®ã lµ nh÷ng triÕt lÝ ®Æc s¾c mang tÝnh duy vËt vµ biÖn chøng cña ng−êi Trung Quèc thêi cæ, cã ¶nh h−ëng to lín tíi thÕ giíi quan triÕt häc sau nµy kh«ng nh÷ng cña ng−êi Trung Hoa mµ c¶ nh÷ng n−íc chÞu ¶nh h−ëng cña nÒn triÕt häc Trung Hoa. BiÕn dÞch theo quan niÖm chung cña triÕt häc Trung Hoa cæ lµ trêi ®Êt, v¹n vËt lu«n lu«n vËn ®éng vµ biÕn ®æi. Nguyªn nh©n cña sù vËn ®éng vµ biÕn ®æi lµ do trêi ®Êt, v¹n vËt võa ®ång nhÊt võa m©u thuÉn víi nhau: Trêi vµ ®Êt, löa vµ n−íc, ©m vµ d−¬ng, trêi vµ ng−êi, ®¹o vµ lÝ, thÓ chÊt vµ tinh thÇn, ch©n lÝ vµ sai lÇm... Quan ®iÓm vÒ biÕn dÞch cña vò trô lµ s¶n phÈm cña ph−¬ng ph¸p quan s¸t tù nhiªn - mét ph−¬ng ph¸p chung cña nhËn thøc ë tr×nh ®é thu nhËn tri thøc kinh nghiÖm. Sù quan s¸t cña sù thay ®æi bèn mïa; quan s¸t sù ra ®êi cña sinh vËt (®ùc - c¸i); quan s¸t ®é cao thÊp cña trêi - ®Êt. Nhê ph−¬ng ph¸p quan s¸t tù nhiªn Êy mµ lÝ luËn vÒ sù biÕn dÞch cña vò trô kh«ng ph¶i lµ sù bÞa ®Æt chñ quan, mµ lµ phÐp biÖn chøng tù ph¸t vÒ thÕ giíi kh¸ch quan. So víi biÖn chøng kh¸ch quan, phÐp biÖn chøng nµy cßn nhiÒu h¹n chÕ nh−: ®¬n gi¶n ho¸ sù ph¸t triÓn; cã biÕn ho¸ nh−ng kh«ng ph¸t triÓn, kh«ng xuÊt hiÖn c¸i míi; biÕn ho¸ cña vò trô cã giíi h¹n, bÞ ®ãng khung trong hai cùc. 2.2.2.4) T− t−ëng vÒ nhËn thøc 19
  20. §Ò c−¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn Khæng Tö ng−êi s¸ng lËp Nho gia ®· tæng kÕt ®−îc nhiÒu quy luËt nhËn thøc nh−ng tËp trung chñ yÕu lµ thùc tiÔn gi¸o dôc vµ ph−¬ng ph¸p häc hái. ThuyÕt chÝnh danh, lÊy danh ®Ó ®Þnh thùc ®· ®Ò cËp ®Õn b¶n th©n nhËn thøc luËn. MÆc Tö ng−êi s¸ng lËp MÆc gia ®· ®Ò xuÊt quan hÖ “Thùc” vµ “Danh” nh− mét ph¹m trï triÕt häc. ¤ng chñ tr−¬ng “lÊy thùc ®Æt tªn”, cho r»ng kh¸i niÖm rèi r¾m khã lµm râ ®óng sai, chØ râ c¸ch tuyÓn chän c¸i ®óng trong thùc tÕ kh¸ch quan míi cã thÓ ph¸n ®o¸n ®óng sai. Cã ba tiªu chuÈn cô thÓ: lËp luËn ph¶i cã c¨n cø; lËp luËn ph¶i cã chøng minh; lËp luËn ph¶i cã hiÖu qu¶. Ba tiªu chuÈn ph¶i cã quan hÖ néi t¹i, c¸i sau cµng quan träng. ThuyÕt “tam biÓu” lõng danh nµy lµ thuyÕt ph¶n ¸nh cña chñ nghÜa duy vËt chÊt ph¸c, c¸c häc thuyÕt cïng thêi kh«ng thÓ s¸nh kÞp. C¸c nhµ MÆc gia vÒ sau ®· x©y dùng hÖ thèng l«gÝc h×nh thøc trªn c¬ së ®ã, trë thµnh b−íc më ®Çu cña sù ph©n tÝch logÝc cña Trung Quèc. HuÖ Thi vµ C«ng T«n Long thuéc tr−êng ph¸i Danh gia cã quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ “danh” vµ “thùc”. HuÖ Thi coi träng thùc cho r»ng “to ®Õn møc kh«ng cã c¸i bªn ngoµi gäi lµ ®¹i nhÊt, nhá ®Õn møc kh«ng cã c¸i bªn trong gäi lµ tiÓu nhÊt”. C¸c nhµ MÆc gia ®êi sau còng cã t− t−ëng minh biÖn. Dùa vµo tri thøc khoa häc tù nhiªn phong phó cña m×nh hä ®· ®¹t tíi sù kh¸i qu¸t c¸c ph¹m trï vËn ®éng, kh«ng gian, thêi gian. Trong triÕt häc §¹o gia, L·o Tö vµ Trang Tö ®Ò cao t− duy trõu t−îng, coi khinh viÖc nghiªn cøu sù vËt hiÖn t−îng cô thÓ, cho r»ng “kh«ng cÇn ra cöa mµ biÕt c¶ thiªn h¹, kh«ng cÇn nhßm qua khe cöa mµ biÕt ®¹o trêi”. Sù thùc, kh«ng thÓ biÕt ranh giíi gi÷a nhËn thøc sù vËt cô thÓ vµ n¾m v÷ng quy luËt chung. Trang Tö xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc luËn t−¬ng ®èi cña m×nh mµ chØ ra r»ng nhËn thøc cña con ng−êi ®èi víi sù vËt th−êng cã tÝnh phiÕn diÖn, tÝnh h¹n chÕ. Nh−ng «ng l¹i tr−ît xuèng thuyÕt bÊt kh¶ tri, c¶m thÊy ®êi ta cã bê bÕn, mµ sù hiÓu biÕt l¹i v« bê bÕn, lÊy c¸i cã bê bÕn theo ®uæi c¸i v« bê bÕn lµ kh«ng ®−îc. 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2