Đề tài: Mô tả thực trạng ô nhiễm môi trường do chất thải y tế, các giải pháp xử lý chất thải y tế và triển khai mô hình quản lý chất thải y tế tại bệnh viện Trung tâm Y tế huyện

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:149

Thêm vào BST

Báo xấu

242
lượt xem 60
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là mô tả thực trạng quản lý chất thải y tế và ô nhiễm môi trường bệnh viện do chất thải y tế tại một bệnh viện Trung tâm Y tế huyện; đề xuất mô hình quản lý chất thải y tế và đánh giá kết quả bước đầu của mô hình tại hai bệnh viện Trung tâm Y tế huyện. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài: Mô tả thực trạng ô nhiễm môi trường do chất thải y tế, các giải pháp xử lý chất thải y tế và triển khai mô hình quản lý chất thải y tế tại bệnh viện Trung tâm Y tế huyện

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc CÊp qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y tÕ Tªn ®Ò tµi M« t¶ thùc tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng do chÊt th¶i y tÕ, c¸c gi¶i ph¸p xö lý chÊt th¶i y tÕ vµ triÓn khai m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. §µo Ngäc Phong C¬ quan chñ tr×: Tr−êng ®¹i häc Y hµ néi 6499 10/9/2007 Hµ Néi - 2007
B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc CÊp qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y tÕ C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: Tr−êng ®¹i häc Y hµ néi Tªn ®Ò tµi M« t¶ thùc tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng do chÊt th¶i y tÕ, c¸c gi¶i ph¸p xö lý chÊt th¶i y tÕ vµ triÓn khai m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn Bé Y tÕ phª duyÖt thùc hiÖn theo quyÕt ®Þnh sè 5520/Q§-BYT ngµy 23/10/2003 Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. §µo Ngäc Phong Thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi: 3n¨m (10/2003 - 10/2006) Kinh phÝ thùc hiÖn: 500 triÖu VND Hµ Néi - 2007
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t BV: BÖnh viÖn CT: ChÊt th¶i CTYT: ChÊt th¶i y tÕ KQTK: KÕt qu¶ tham kh¶o QLCT: Qu¶n lý chÊt th¶i TCCP: Tiªu chuÈn cho phÐp TCVN: Tiªu chuÈn ViÖt Nam WISE: Work Improvement in Small Enterprises
Danh s¸ch c¸c c¸n bé thùc hiÖn ®Ò tµi Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. §µo Ngäc Phong Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thu Th− ký ®ª tµi: TS. Lª ThÞ Tµi C¸c c¸n bé thùc hiÖn chÝnh: GS.TS. §µo Ngäc Phong Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thu Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi TS. Lª ThÞ Tµi Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi ThS. TrÇn ThÞ Thoa Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi PGS.TS. NguyÔn ThÞ TuyÕn Bé m«n Vi sinh-§¹i häc Y Hµ Néi TS. Lª TrÇn Ngoan Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi TS. §µo ThÞ Ngäc Lan G§ Së Y tÕ Yªn B¸i BS CKI. TriÖu BÝch An Phßng NghiÖp vô Y, Së Y tÕ Yªn B¸i BS. Lª Minh V¨n PG§ Së Y tÕ Phó Thä ThS. Phạm Văn Tính Phßng NghiÖp vô Y, Sở Y tế Phú Thọ ThS. Ph¹m Hång Ph−¬ng G§ Së Y tÕ Qu¶ng Ng·i TS. TrÇn S« Phia PG§ Së Y tÕ CÇn Th¬ CN. NguyÔn ThÞ BÐ Phßng Tµi chÝnh-KÕ to¸n-§¹i häc Y Hµ Néi C¸c c¬ quan phèi hîp : Së Y tÕ Yªn B¸i vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Yªn B¸i Së Y tÕ Phó Thä vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Phó Thä Së Y tÕ Qu¶ng Ng·i vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Qu¶ng Ng·i Së Y tÕ CÇn Th¬ vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc thµnh phè CÇn Th¬
MỤC LỤC Néi dung Trang Tãm t¾t 1 §Æt vÊn ®Ò 4 Môc tiªu nghiªn cøu 5 Ch−¬ng 1: Tæng quan tµi liÖ u 6 1.1. Ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ 6 1.2. Nguy c¬ cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi søc kháe 8 1.3. C¸c c«ng nghÖ xö lý chÊt th¶i y tÕ 10 1.4. Nghiªn cøu vÒ chÊt th¶i y tÕ 16 1.5. Ph−¬ng ph¸p WISE 20 Ch−¬ng 2: §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cø u 23 2.1. §Þa ®iÓm nghiªn cøu 23 2.2. §èi t−îng nghiªn cøu 23 2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 23 2.4. MÉu nghiªn cøu 23 2.5. Néi dung nghiªn cøu 24 2.6. TriÓn khai m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i 27 2.7. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i 28 2.8. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch sè liÖu 29 Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu 30 3.1 Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn 30 3.1.1. Th«ng tin chung liªn quan ®Õn qu¶n lý chÊt th¶i 30 3.1.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i 33 3.1.3. HiÓu biÕt cña c¸n bé y tÕ vÒ ph©n lo¹i vµ t¸c h¹i cña chÊt th¶i y tÕ 35 3.2. T×nh h×nh « nhiªm m«i tr−êng do chÊt th¶i y tÕ 37 3.2.1. T×nh h×nh « nhiÔm m«i tr−êng do vi sinh vËt 37 3.2.2. T×nh h×nh « nhiÔm m«i tr−êng do c¸c t¸c nh©n hãa lý 42 3.3. ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ ®Õn søc kháe 50 3.4. KÕt qu¶ can thiÖp 52 3.4.1. C¸c ho¹t ®éng can thiÖp ®· thùc hiÖn 53 3.4.2. C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®−îc 54 3.4.3. Thay ®æi chÊt l−îng m«i tr−êng bÖnh viÖn 60
Ch−¬ng 4: Bµn luËn 62 4.1. Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn 62 4.2. KÕt qu¶ can thiÖp 74 4.3. Mét sè khã kh¨n, h¹n chÕ vµ bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ nghiªn cøu 82 KÕt luËn 84 KiÕn nghÞ 86 Tµi liÖu tham kh¶o 87 Phô lôc Phô lôc 1. C¸c c«ng cô nghiªn cøu 89 Phô lôc 2. Mét sè b¶ng kÕt qu¶ nghiªn cøu 132 Phô lôc 3. Mét sè h×nh ¶nh minh häa 135
Danh môc c¸c b¶ng kÕt qu¶ nghiªn cøu Tªn b¶ng Trang B¶ng 3.1. Mét sè th«ng tin liªn quan ®Õn qu¶n lý chÊt th¶i 30 B¶ng 3.2. Mét sè chØ sè ho¹t ®éng cña c¸c bÖnh viÖn huyÖn 30 B¶ng 3.3. Sè l−ît bÖnh nh©n kh¸m ch÷a bÖnh trung b×nh/1bÖnh viÖn/n¨m 31 B¶ng 3.4. Sè l−ît bÖnh nh©n m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm (trung b×nh) ®iÒu trÞ 31 néi tró t¹i 1BV huyÖn/n¨m B¶ng 3.5. §µo t¹o qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ ®èi víi nh©n viªn trùc 32 tiÕp qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c BV huyÖn B¶ng 3.6. L−îng chÊt th¶i r¾n trung b×nh/1ngµy ®ªm t¹i 8 bÖnh viÖn. 33 B¶ng 3.7. Ph©n lo¹i chÊt th¶i r¾n 34 B¶ng 3.8. L−u gi÷ chÊt th¶i r¾n t¹i bÖnh viÖn 34 B¶ng 3.9. T×nh h×nh xö lý chÊt th¶i l©m sµng (theo sè liÖu cã s½n) 34 B¶ng 3.10. HÖ thèng tho¸t n−íc th¶i vµ xö lý n−íc th¶i 35 B¶ng 3.11. Sè bÖnh viÖn cã hèt hót h¬i khÝ 35 B¶ng 3.12. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i y tÕ 36 B¶ng 3.13. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i g©y h¹i cho søc kháe 35 B¶ng 3.14. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng cña CTYT ®èi víi søc kháe 36 B¶ng 3.15. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc ®èi t−îng bÞ ¶nh h−ëngcña CTYT 36 B¶ng 3.16. C¸c lo¹i mÉu ®−îc xÐt nghiÖm t¹i c¸c bÖnh viÖn 38 B¶ng 3.17. Gi¸ trÞ trung b×nh cña Coliform vµ Fecal coliform/100ml n−íc 38 th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn B¶ng 3.18. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i ®¹t TCCP vÒ Coliform tr−íc khi ®æ ra 38 ngoµi khu vùc bÖnh viÖn B¶ng 3.19. C¸c vi khuÈn ph©n lËp ®−îc trong n−íc th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn 39 B¶ng 3.20. Sè mÉu n−íc sinh ho¹t ®¹t tiªu chuÈn t¹i c¸c bÖnh viÖn 39 B¶ng 3.21. C¸c vi khuÈn ph©n lËp ®−îc trong n−íc sinh ho¹t t¹i c¸c bÖnh viÖn 40 B¶ng 3.22. Tæng sè vi khuÈn hiÕu khÝ/1m3 kh«ng khÝ t¹i 9 bÖnh viÖn 40 B¶ng 3.23. Sè l−îng vi khuÈn tan m¸u/1m3 kh«ng khÝ 9 bÖnh v iÖn 41 3 B¶ng 3.24. Sè l−îng nÊm mèc/1m kh«ng khÝ t¹i 9 bÖnh viÖn 41 B¶ng 3.25. Sè l−îng mÉu hãa lý ®−îc xÐt nghiÖm t¹i c¸c bÖnh viÖn 42 B¶ng 3.26. Gi¸ trÞ trung b×nh c¸c chØ sè « nhiÔm ho¸ lý trong n−íc th¶i 43 B¶ng 3.27. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÒ BOD5 tr−íc 44 khi ®æ ra ngoµi khu vùc BV B¶ng 3.28. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÒ COD tr−íc 44 khi ®æ ra ngoµi khu vùc bÖnh viÖn B¶ng 3.29. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i kh«ng ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp vÒ cÆn 45 l¬ löng tr−íc khi ®æ ra ngoµi khu vùc bÖnh viÖn B¶ng 3.30. Tû lÖ mÉu n−íc sinh ho¹t kh«ng ®¹t TCCP vÒ mét sè chØ sè ho¸ lý 45 B¶ng 3.31. Tû lÖ mÉu n−íc n−íc sinh ho¹t kh«ng ®¹t TCCP vÒ c¸c chØ sè 46
lý häc t¹i c¸c bÖnh viÖn B¶ng 3.32. Sù ph©n bè c¸c chØ sè ho¸ häc kh«ng ®¹t TCCP trong n−íc 46 sinh ho¹t t¹i c¸c bÖnh viÖn B¶ng 3.33. Sè mÉu kh«ng ®¹t TCCP c¸c chØ sè ho¸ häc trong kh«ng khÝ 47 t¹i c¸c BV B¶ng 3.34. Nång ®é mét sè khÝ t¹i c¸c bÖnh viÖn cã ®èt r¸c 48 B¶ng 3.35. Nång ®é mét sè khÝ theo kho¶ng c¸ch so víi èng khãi lß ®èt 49 B¶ng 3.36. KÕt qu¶ xÐt nghiÖm kh«ng khÝ c¹nh b·i r¸c t¹i c¸c bÖnh viÖn 50 B¶ng 3.37. Tû lÖ bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ 50 B¶ng 3.38. Sè ng−êi trong c¸c hé gia ®×nh ®−îc pháng vÊn nãi r»ng bÞ 51 ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ B¶ng 3.39. Sè ng−êi bÞ ¶nh h−ëng bëi tõng lo¹i chÊt th¶i 51 B¶ng 3.40. Møc ®é ¶nh h−ëng theo ®¸nh gi¸ cña chñ hé gia ®×nh 52 B¶ng 3.41. Thêi gian ¶nh h−ëng theo ®¸nh gi¸ cña chñ hé gia ®×n 52 B¶ng 3.42. Tû lÖ èm t¹i nh÷ng hé gia ®×nh sèng tiÕp gi¸p víi hai bÖnh viÖn 53 B¶ng 3.43. L−îng chÊt th¶i r¾n trung b×nh/1ng® t¹i 2 bÖnh viÖn can thiÖp 55 B¶ng 3.44. So s¸nh gi¸ trÞ trung b×nh coliform vµ fecalcoliform/100ml 60 n−íc th¶i t¹i bÖnh viÖn V¨n Yªn vµ L©m Thao tr−íc vµ sau can thiÖp B¶ng 3.45. Gi¸ trÞ trung b×nh c¸c chØ sè ho¸ lý trong n−íc th¶i bÖnh viÖn 61 V¨n Yªn tr−íc vµ sau can thiÖp B¶ng 3.46. Gi¸ trÞ trung b×nh c¸c chØ sè ho¸ lý trong n−íc th¶i bÖnh viÖn 61 L©m Thao tr−íc vµ sau can thiÖp BiÓu ®å 3.1. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i CTYT tr−íc vµ sau can thiÖp 55 BiÓu ®å 3.2. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc c¸c lo¹i chÊt th¶i g©y h¹i cho søc kháe 56 tr−íc vµ sau can thiÖp BiÓu ®å 3.3. Tû lÖ c¸n bé y tÕ kÓ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng cña CTYT ®èi víi 56 søc kháe tr−íc vµ sau can thiÖp BiÓu ®å 3.4. Tû lÖ c¸n bé y tÕ kÓ ®−îc ®èi t−îng bÞ ¶nh h−ëng cña CTYT 57 tr−íc vµ sau can thiÖp BiÓu ®å 3.5. Tû lÖ bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ tr−íc vµ sau can thiÖp 57 BiÓu ®å 3.6. Thay ®æi trong kh©u qu¶n lý tr−íc vµ sau can thiÖp 58 BiÓu ®å 3.7. Thay ®æi vÒ ph©n lo¹i thu gom chÊt th¶i r¾n tr−íc vµ sau can thiÖp 58 BiÓu ®å 3.8. Thay ®æi vÒ vËn chuyÓn, l−u gi÷ chÊt th¶i r¾n tr−íc vµ sau can thiÖp 59 BiÓu ®å 3.9. Nh÷ng tiÕn bé vÒ xö lý chÊt th¶i r¾n vµ chÊt th¶i láng 58
1 PhÇn a Tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ næi bËt cña ®Ò tµi Qu¶n lý chÊt th¶i (QLCT) y tÕ ®ang lµ vÊn ®Ò quan t©m lín ở tất cả các tuyến bệnh viện (BV) từ Trung ương đến tỉnh, huyện vµ d©n c− vïng tiÕp gi¸p. Nghiªn cøu nµy ®· ®−îc triÓn t¹i khai 4 tØnh Yªn B¸i, Phó Thä, Qu¶ng Ng·i, CÇn Th¬ theo 2 giai ®o¹n: Giai ®o¹n 1: ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng chÊt th¶i, t×nh h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ « nhiÔm m«i tr−êng do chÊt th¶i y tÕ t¹i tÊt c¶ c¸c bÖnh viÖn huyÖn trong 4 tØnh (trong ®ã cã 8 bÖnh viÖn huyÖn ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu s©u); Giai ®o¹n 2: ®Ò xuÊt vµ thùc hiÖn m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i t¹i 2 bÖnh viÖn huyÖn cña tØnh Yªn B¸i vµ Phó Thä. KÕt qu¶ ®¹t ®−îc nh− sau: 1. VÒ thùc tr¹ng chÊt th¶i, t×nh h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ « nhiÔm m«i tr−êng do chÊt th¶i y tÕ: 1.1. VÒ thùc tr¹ng chÊt th¶i, t×nh h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ: Thùc tr¹ng chÊt th¶i r¾n: KÕt qu¶ t¹i 8 bÖnh viÖn huyÖn ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu s©u cho thÊy: Tæng l−îng r¸c th¶i trung b×nh/gi−êng bÖnh/ngµy ®ªm: 0,35 - 0,88 kg. Trong ®ã, r¸c th¶i sinh ho¹t chiÕm 60,4% - 88,2%, r¸c th¶i l©m sµng chiÕm tû lÖ 11,4% - 38,5%, r¸c th¶i ho¸ häc chiÕm tû lÖ tõ 0 - 1,6%, kh«ng cã chÊt th¶i phãng x¹ vµ b×nh chøa khÝ cã ¸p suÊt. Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i: T¹i tÊt c¶ c¸c BV cña 4 tØnh nghiªn cøu ®Òu ch−a thùc hiÖn ®Çy ®ñ ph©n lo¹i chÊt th¶i r¾n vµ quy ®Þnh theo h−íng dÉn cña Bé Y tÕ. C¶ 8 BV huyÖn ®−îc nghiªn cøu s©u ®Òu khã kh¨n lóng tóng trong xö lý chÊt th¶i láng vµ chÊt th¶i khÝ. TÊt c¶ c¸c BV huyÖn cña 4 tØnh nghiªn cøu ®Òu ch−a cã ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vÒ chuyªn m«n, trang thiÕt bÞ, nh©n lùc, kinh phÝ... ®Ó thùc hiÖn ®óng Quy chÕ qu¶n lý chÊt th¶i hiÖn hµnh. HiÓu biÕt vÒ nguy c¬ cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi m«i tr−êng vµ søc kháe còng nh− qu¶n lý chÊt th¶i ë c¶ hai nhãm bÖnh viÖn ch−a ®Çy ®ñ. Lý do chñ yÕu lµ do ch−a ®−îc tËp huÊn ®Çy ®ñ vµ th−êng xuyªn 1.2. T×nh h×nh « nhiÔm m«i tr−êng bÖnh viÖn KÕt qu¶ t¹i 8 bÖnh viÖn huyÖn ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu s©u cho thÊy: VÒ vi sinh vËt: « nhiÔm m«i tr−êng chñ yÕu lµ m«i tr−êng n−íc vµ kh«ng khÝ: 93,6% mÉu n−íc th¶i; 89,0% mÉu n−íc sinh ho¹t ®Çu nguån, 20% mÉu n−íc chÝn phÉu thuËt, 100% mÉu n−íc t¹i c¸c khoa phßng cã chØ sè vi sinh vËt v−ît qu¸ TCCP. Trong sè chñng vi khuÈn ph©n lËp ®−îc tõ n−íc th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn th× E. coli chiÕm tû lÖ cao nhÊt (27,0%) sau ®ã ®Õn S. typhi (4,9%) vµ K. pneumoniae (3,2%). C¸c vi khuÈn cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh ph©n lËp ®−îc trong n−íc sinh ho¹t cao nhÊt lµ E. coli (7,7%) sau ®ã lµ Liªn cÇu (3,1%), K. pneumoniae (1,54%).
2 VÒ c¸c chØ sè lý hãa: Sè mÉu n−íc th¶i cã BOD kh«ng ®¹t TCCP ë møac I vµ II lµ 71% vµ 61,1%; cã COD kh«ng ®¹t TCCP ë møac I vµ II lµ 61,3% vµ 38,7%; cã cÆn l¬ löng kh«ng ®¹t TCCP ë møac I vµ II lµ 50,9% vµ 22,6%. Sè mÉu n−íc sinh ho¹t kh«ng ®¹t TCCP lµ 63,6% (trong ®ã 91,7% lµ n−íc ®Çu nguån, 54,5% lµ n−íc chÝn phÉu thuËt, 57,3% lµ n−íc t¹i c¸c khoa phßng) 2. §Ò xuÊt vµ thùc hiÖn m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i t¹i 2 bÖnh viÖn huyÖn 2.1. M« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i t¹i bÖnh viÖn huyÖn: Nguyªn t¾c lµ dùa vµo kh¶ n¨ng s½n cã cña chÝnh c¸c bÖnh viÖn - VÒ qu¶n lý: Mçi BV cã mét bé phËn qu¶n lý chÊt th¶i do Ban gi¸m ®èc trùc tiÕp chØ ®¹o. Ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm cô thÓ cho tõng ®èi t−îng: ®iÒu d−ìng tr−ëng BV trùc tiÕp theo dâi, gi¸m s¸t c¸c kh©u qu¶n lý chÊt th¶i; tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong BV n¬i ph¸t sinh chÊt th¶i ®Òu ph¶i ph©n lo¹i chÊt th¶i tr−íc khi thu gom; hé lý chÞu tr¸ch nhiÖm thu gom vµ vËn chuyÓn chÊt th¶i ®Õn n¬i l−u gi÷, xö lý. Cã b¶n h−íng dÉn ph©n lo¹i chÊt th¶i d¸n t¹i tÊt c¶ c¸c khoa/phßng cña BV. - Ph−¬ng tiÖn thu gom, vËn chuyÓn chÊt th¶i r¾n: ChÊt th¶i r¾n s¾c nhän ®−îc ®ùng trong dông cô cøng (vá hép, vá chai nhùa,… tïy ®iÒu kiÖn thùc tÕ). C¸c lo¹i chÊt th¶i r¾n kh¸c ®ùng trong tói nilon cã mµu s¾c kh¸c nhau theo quy ®Þnh cña Bé Y tÕ [4] - Ph−¬ng tiÖn xö lý chÊt th¶i: Sö dông lß ®èt thñ c«ng ®−îc x©y dùng theo mÉu lß ®èt thñ c«ng cña ch−¬ng ch−¬ng tr×nh phßng chèng HIV/AIDS (¶nh 4-12, trang 135- 140) ®Ó ®èt chÊt th¶i chÊt th¶i r¾n nguy h¹i vµ bÓ xö lý n−íc th¶i theo nguyªn t¾c tù ho¹i ®Ó xö lý chÊt th¶i láng tõ c¸c c¸c khoa/phßng chuyªn m«n. - Quy ®Þnh xö lý chÊt th¶i: ChÊt th¶i ph¶i ®−îc ph©n lo¹i ngay t¹i nguån ph¸t sinh; hµng ngµy toµn bé chÊt th¶i ph¶i ®−îc thu gom, vËn chuyÓn ®Õ noi l−u gi÷/xö lý; c¸c chÊt th¶i nguy h¹i ph¶i xö lý hµng ngµy; chÊt th¶i r¾n vµ n−íc th¶i sinh ho¹t xö lý chung nh− chÊt th¶i ®« thÞ, tïy vµo thùc tÕ cña bÖnh viÖn 2.2. KÕt qu¶ ¸p dông m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ - KiÕn thøc cña c¸n bé y tÕ vÒ ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ vµ ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ ®−îc n©ng lªn râ rÖt: tû lÖ kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i t¨ng tõ 10,8-46%; tû lÖ kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i g©y nguy h¹i cho søc khoÎ t¨ng tõ 8,1-45,9%; tû lÖ kÓ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng chÝnh cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi søc kháe t¨ng tõ 13,5-56,8%; tû lÖ kÓ ®−îc nh÷ng ®èi t−îng cã thÓ bÞ ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ t¨ng tõ 12,8- 65,9% so víi tr−íc can thiÖp. - Sau mét n¨m can thiÖp, tÊt c¶ c¸c kh©u trong quy tr×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i c¸c bÖnh viÖn tõ ph©n lo¹i, thu gom vËn chuyÓn vµ xö lý chÊt th¶i ®Òu ®−îc c¶i thiÖn nhê chÝnh kh¶ n¨ng cña c¸c bÖnh viÖn: + VÒ qu¶n lý: t¨ng ®−îc 10/19 BV thµnh lËp bé phËn chÞu tr¸ch nhiÖm QLCT; 10/19 BV ph©n c«ng cô thÓ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm víi ban gi¸m ®èc vÒ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ; 16/19 BV ®−a c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµo kÕ ho¹ch ho¹t ®éng hµng n¨m; 15/19 BV ®· dµnh kinh phÝ riªng cho QLCT
3 + VÒ ph©n lo¹i thu gom chÊt th¶i r¾n: t¨ng ®−îc 16/19 BV cã b¶ng h−íng dÉn ph©n lo¹i r¸c th¶i y tÕ t¹i c¸c khoa phßng; 9/19 BV cã dông cô ®ùng r¸c th¶i l©m sµng kh«ng s¾c nhän vµ s¾c nhän; 11/19 BV cã dông cô ®ùng r¸c th¶i cã nguy c¬ l©y nhiÔm cao; 9/19 BV cã dông cô thu gom c¸c m« c¾t bá, rau thai; 6/19 BV cã dông cô thu gom r¸c th¶i ho¸ häc; 6/19 BV ph©n lo¹i r¸c th¶i ngay t¹i c¸c phßng bÖnh + VÒ vËn chuyÓn, l−u gi÷ chÊt th¶i r¾n: t¨ng ®−îc 4/19 BV cã xe chuyªn dông ®Ó vËn chuyÓn r¸c th¶i; 11/19 BV cã hµng rµo ng¨n c¸ch hè r¸c víi bªn ngoµi. + VÒ xö lý chÊt th¶i r¾n vµ chÊt th¶i láng: t¨ng ®−îc 8/19 BV khö khuÈn s¬ bé r¸c th¶i l©m sµng s¾c nhän; 6/19 BV cã hÖ thèng cèng riªng cho n−íc th¶i l©m sµng; 10/19 BV cã lß ®èt r¸c th¶i l©m sµng; 2/19 BV cã bÓ xö lý n−íc th¶i - M« h×nh bÓ xö lý n−íc th¶i theo nguyªn t¾c tù ho¹i vµ lß ®èt r¸c thñ c«ng theo mÉu cña ch−¬ng tr×nh phßng chèng HIV/AIDS (víi chi phÝ thÊp) ®−îc thö nghiÖm t¹i bÖnh viÖn V¨n Yªn vµ bÖnh viÖn L©m Thao ®· cã kÕt qu¶ tèt: Giảm tình trạng ô nhiễm n−íc th¶i vµ xử lý được r¸c th¶i l©m sàng tại bÖnh viÖn - Mét sè chØ sè « nhiÔm m«i tr−êng do vi sinh vËt vµ t¸c nh©n hãa lý ®Òu gi¶m so víi tr−íc can thiÖp - Gi¶m 13,4% nh©n viªn y tÕ bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ trong vßng mét th¸ng vµ 28,9% bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ trong vßng mét n¨m tr−íc can thiÖp 3. Mét sè kÕt qu¶ kh¸c: 3.1. KÕt qu¶ ®µo t¹o: §Ò tµi ®· kÕt hîp ®µo t¹o ®−îc 2 cö nh©n y tÕ c«ng céng vµ 1 b¸c sü ®a khoa 1. Vò Thu H»ng, “Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn, tØnh Yªn B¸i, KLTN CNYTCC, 2004 2. TrÇn v¨n H−êng, “M« t¶ thùc tr¹ng qu¶n lý vµ ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ t¹i 2 bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Phó Thä lªn søc kháe céng ®ång”, KLTN CNYTCC, 2005 3. §ç ThÞ H−êng, “¶nh h−ëng chÊt th¶i bÖnh viÖn ®a khoa CÈm Ph¶ lªn m«i tr−êng vµ søc kháe”, KLTN b¸c sÜ ®a khoa, n¨m 2005 3.2. §¨ng 04 bµi b¸o trªn T¹p chÝ nghiªn cøu y häc: 1. Lª ThÞ Tµi, §µo Ngäc Phong, NguyÔn ThÞ Thu, Vò Thu H»ng, “Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn tØnh Yªn B¸i” sè 6, th¸ng 12 n¨m 2004 2. NguyÔn ThÞ TuyÕn, §µo Ngäc Phong, NguyÔn ThÞ Thu “Tình trạng ô nhiễm vi sinh vật tại một số Trung tâm y tế huyện ở các tỉnh phía Bắc”, tập 42, số 3, 5/2005 3. Lª ThÞ Tµi, §µo Ngäc Phong, NguyÔn ThÞ Thu, “Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn, tØnh Phó Thä” sè 5, th¸ng 12 n¨m 2006 4. NguyÔn ThÞ Thu, §µo Ngäc Phong, Lª ThÞ Tµi, Lª TrÇn Ngoan “KÕt qu¶ ¸p dông ph−¬ng ph¸p WISE trong qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i mét sè bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn” sè 6, th¸ng 12 n¨m 2006
4 PhÇn B B¸o c¸o chi tiÕt §Æt vÊn ®Ò Qu¶n lý chÊt th¶i lµ mét vÊn ®Ò lín cÇn quan t©m trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c chÊt th¶i nguy h¹i. ChÊt th¶i y tÕ ®−îc x¸c ®Þnh lµ chÊt th¶i nguy h¹i n»m trong môc A c¸c chÊt th¶i nguy h¹i vµ ®ang trë thµnh mèi quan t©m kh«ng chØ trong ph¹m vi ngµnh y tÕ mµ thùc sù trë thµnh mèi quan t©m chung cña toµn x· héi [1]. Hµng ngµy c¸c bÖnh viÖn cña n−íc ta ®· th¶i ra mét l−îng lín chÊt th¶i cã thÓ lµm « nhiÔm m«i tr−êng (®Êt, n−íc, kh«ng khÝ) vµ lµm lan truyÒn mÇm bÖnh. Theo ®¸nh gi¸ cña Bé Y TÕ, hµng ngµy c¸c c¬ së y tÕ trong c¶ n−íc th¶i ra m«i tr−êng kho¶ng 240 tÊn CTYT, trong ®ã cã kho¶ng 25 tÊn CTYT nguy h¹i [5]. Tæng l−îng chÊt th¶i r¾n trung b×nh tõ mçi BV kh¶o s¸t lµ 9 m3/ngµy ®ªm ®Õn 13m3/ngµy ®ªm, trong ®ã c¸c chÊt cã kh¶ n¨ng l©y lan, ®éc h¹i th−êng chiÕm kho¶ng 14% ®Õn 20% cña tæng l−îng ph¸t sinh [10]. Khèi l−îng chÊt th¶i cña tõng BV phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh−: C¸c chuyªn khoa hiÖn cã cña BV, sè gi−êng bÖnh, l−u l−îng bÖnh nh©n, kü thuËt ®iÒu trÞ, khÝ hËu thêi tiÕt, phong tôc tËp qu¸n... Nh−ng thùc tÕ ë n−íc ta, ®a sè c¸c bÖnh viÖn ®−îc x©y dùng tõ thêi Ph¸p thuéc hoÆc trong thêi chiÕn nªn khi x©y dùng bÖnh viÖn kh«ng cã hÖ thèng xö lý chÊt th¶i, hoÆc cã hÖ thèng xö lý chÊt th¶i nh−ng kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng nh−ng kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh m«i tr−êng. §èi víi c¸c bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn, c¬ së h¹ tÇng x©y dùng cßn nghÌo nµn, xuèng cÊp, trang thiÕt bÞ cho viÖc qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ hÇu nh− cßn ch−a cã g×. ChÊt th¶i ®ang lµ mèi lo cho mçi bÖnh viÖn vµ d©n c− khu vùc tiÕp gi¸p bÖnh viÖn. Thùc hiÖn luËt b¶o vÖ m«i tr−êng n¨m 1997, Bé Y TÕ ®· ban hµnh Qui chÕ vÒ ph©n lo¹i tr¸ch nhiÖm qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i c¸c c¬ së y tÕ [3]. Th¸ng 8 n¨m 1999, Bé Y TÕ ®· ban hµnh “Qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ”, thay cho Qui chÕ n¨m 1997 [4]. Qui chÕ nµy bao gåm: Tæ chøc qu¶n lý, qui tr×nh kü thuËt, m« h×nh tiªu hñy chÊt th¶i, c¬ së h¹ tÇng vµ ph−¬ng tiÖn phôc vô cho viÖc thu gom vËn chuyÓn vµ tiªu hñy chÊt th¶i y tÕ. §Ó thùc hiÖn qui chÕ trªn, nhiÒu c¬ së y tÕ ®· trang bÞ c«ng nghÖ, ph−¬ng tiÖn qu¶n lý chÊt th¶i. Mét thùc tÕ lµ nhiÒu bÖnh viÖn ®· ®−îc ®Çu t− trang thiÕt bÞ cho qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ nh−ng do nhiÒu lý do kh¸ch quan hoÆc chñ quan mµ viÖc qu¶n lý chÊt th¶i cña c¸c bÖnh viÖn vÉn cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, tån t¹i. Cã tíi 47% c¸c
5 bÖnh viÖn kh«ng cã bÓ xö lý n−íc th¶i láng, 15% bÖnh viÖn cã hÖ thèng xö lý chÊt th¶i láng nh−ng kh«ng ho¹t ®éng do háng v× kh«ng cã kinh phÝ b¶o tr× [15]. Nghiªn cøu cña §inh H÷u Dung vµ céng sù [6] cho thÊy mét sè bÖnh viÖn ®· ®−îc trang bÞ ph−¬ng tiÖn ®Ó xö lý chÊt th¶i nh−ng do chi phÝ qu¸ cao cho vËn hµnh mµ bÖnh viÖn l¹i kh«ng cã nguån kinh phÝ cho xö lý chÊt th¶i nªn kh«ng sö dông; bªn c¹nh ®ã, mét sè lß ®èt hoÆc bÓ xö lý n−íc th¶i ®−îc trang bÞ ch−a hÕt thêi h¹n b¶o hµnh ®· bÞ háng kh«ng sö dông ®−îc; mÆt kh¸c, sù quan t©m cña l·nh ®¹o bÖnh viÖn còng nh− ý thøc tr¸ch nhiÖm cña c¸n bé trong mçi bÖnh viÖn còng ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i cña c¸c bÖnh viÖn C©u hái ®Æt ra lµ thùc tÕ qu¶n lý chÊt th¶i cña c¸c bÖnh viªn tuyÕn huyÖn nh− thÕ nµo? vµ lµm thÓ nµo ®Ó cã ®−îc m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i phï hîp víi thùc tÕ tuyÕn huyªn, võa huy ®éng ®−îc kh¶ n¨ng cña bÖnh viÖn, võa qu¶n lý tèt chÊt th¶i cña mçi bÖnh viÖn? §Ò tµi nµy cña chóng t«i ®−îc thùc hiÖn lµ nh»m ®¸p øng nh÷ng c©u hái trªn ®©y. Môc tiªu nghiªn cøu 1. M« t¶ thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ « nhiÔm m«i tr−êng bÖnh viÖn do chÊt th¶i y tÕ t¹i mét sè bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn. 2. §Ò xuÊt m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ b−íc ®Çu cña m« h×nh t¹i hai bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn.
6 Ch−¬ng 1 Tæng quan tµi liÖu 1.1. Ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ. 1.1.1. Ph©n lo¹i theo Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) [26]: Theo c¸ch ph©n lo¹i cña WHO, chÊt th¶i y tÕ ®−îc ph©n ra lµm 8 lo¹i: - ChÊt th¶i nhiÔm trïng: Lµ chÊt th¶i cã chøa mÇm bÖnh nh− vi khuÈn, virut, ký sinh trïng víi sè l−îng ®ñ ®Ó g©y bÖnh cho nh÷ng ng−êi dÔ bÞ c¶m nhiÔm, bao gåm c¸c lo¹i: + M«i tr−êng nu«i cÊy tõ phßng thÝ nghiÖm. + R¸c tõ phßng mæ, nhÊt lµ phßng mæ tö thi vµ bÖnh nh©n bÞ nhiÔm trïng. + R¸c tõ phßng c¸ch ly bÖnh nh©n bÞ nhiÔm trïng. + Sóc vËt ®−îc tiªm truyÒn trong phßng thÝ nghiÖm. + Dông cô hoÆc vËt tiÕp xóc víi bÖnh nh©n bÞ truyÒn nhiÔm. - ChÊt th¶i s¾c nhän cã thÓ lµm r¸ch hoÆc tæn th−¬ng da bao gåm: B¬m kim tiªm, dao mæ, bé tiªm truyÒn... - Thuèc th¶i lo¹i: Gåm thuèc qu¸ h¹n, thuèc kh«ng dïng hoÆc c¸c lo¹i vaccin, huyÕt thanh, kÓ c¶ chai lä chøa ®ùng chóng... - ChÊt th¶i cã tÝnh ®éc víi tÕ bµo: Cã thÓ lµm biÕn ®æi gen, g©y qu¸i thai nh− c¸c thuèc chèng ung th−. - Hãa chÊt: Cã thÓ d−íi d¹ng r¾n, láng, khÝ, bao gåm: + Hãa chÊt ®éc. + Hãa chÊt cã tÝnh ¨n mßn (pH12). + Hãa chÊt dÔ g©y næ. - R¸c chøa kim lo¹i nÆng, ®éc: ChÊt chøa kim lo¹i nÆng nh− ch×, thñy ng©n, asen. - C¸c b×nh chøa khÝ nÐn: §−îc dïng trong y tÕ d−íi d¹ng khÝ nh− oxy, khÝ g©y mª - ChÊt phãng x¹: kh«ng thÓ ph¸t hiÖn b»ng c¸c gi¸c quan, chóng th−êng g©y ¶nh h−ëng l©u dµi (g©y ion hãa tÕ bµo) nh− tia X, tia α, tia δ.... 1.1.2. Ph©n lo¹i theo Qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ cña Bé Y TÕ. Theo Qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ cña Bé Y TÕ (1999) [5], chÊt th¶i trong c¸c cë së y tÕ ®−îc ph©n lµm 5 lo¹i: chÊt th¶i l©m sµng, chÊt th¶i phãng x¹, chÊt th¶i hãa häc, chÊt th¶i chøa khÝ cã ¸p suÊt, chÊt th¶i sinh ho¹t. Tuy kh«ng ph©n thµnh 8 lo¹i nh− c¸ch ph©n lo¹i cña WHO nh−ng chÊt th¶i y tÕ còng ®· bao gåm tÊt c¶ 8 lo¹i trªn. Cô thÓ nh− sau:
7 - ChÊt th¶i l©m sµng: ®−îc chia lµm 5 nhãm: A, B, C, D, E, mçi nhãm ®−îc xö lÝ theo nh÷ng quy ®Þnh riªng. + Nhãm A: Lµ chÊt th¶i nhiÔm khuÈn, bao gåm nh÷ng vËt liÖu bÞ thÊm m¸u, thÊm dÞch, thÊm chÊt bµi tiÕt cña ng−êi bÖnh nh− b¨ng, g¹c, b«ng, g¨ng tay, bét bã trong g·y x−¬ng hë, ®å v¶i, tói hËu m«n nh©n t¹o. . . + Nhãm B: C¸c vËt s¾c nhän nh− b¬m kim tiªm, l−ìi vµ c¸n dao mæ, c−a, èng tiªm, m¶nh thñy tinh vì vµ mäi vËt liÖu cã g©y ra vÕt c¾t hoÆc chäc thñng, cho dï chóng bÞ nhiÔm khuÈn hay kh«ng bÞ nhiÔm khuÈn. + Nhãm C: ChÊt th¶i cã nguy c¬ l©y nhiÔm cao ph¸t sinh tõ phßng thÝ nghiÖm bao gåm: G¨ng tay, lam kÝnh, èng nghiÖm, bÖnh phÈm sau khi sinh thiÕt/xÐt nghiÖm/nu«i cÊy, tói ®ùng m¸u. + Nhãm D: ChÊt th¶i d−îc phÈm bao gåm: D−îc phÈm qu¸ h¹n, d−îc phÈm bÞ nhiÔm khuÈn, d−îc phÈm bÞ ®æ, d−îc phÈm kh«ng cßn nhu cÇu sö dông...; thuèc g©y ®éc tÕ bµo, hãa chÊt ung th−... + Nhãm E: Lµ c¸c m«, c¬ quan ng−êi, ®éng vËt (dï bÞ nhiÔm khuÈn hay kh«ng bÞ nhiÔm khuÈn). - ChÊt th¶i phãng x¹: chia lµm ba nhãm + ChÊt th¶i phãng x¹ r¾n: bao gåm vËt liÖu sö dông trong xÐt nghiÖm, chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ nh− èng tiªm, b¬m kim tiªm, kÝnh b¶o hé, giÊy thÊm, g¹c s¸t khuÈn, chai lä ®ùng chÊt phãng x¹... + ChÊt phãng x¹ láng: Dung dÞch cã chøa t¸c nh©n phãng x¹ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ nh− n−íc tiÓu bÖnh nh©n, n−íc röa c¸c dông cô cã chøa chÊt phãng x¹... 133 + ChÊt phãng x¹ khÝ: ChÊt khÝ trong l©m sµng nh− Xe, chÊt tho¸t ra tõ c¸c kho chøa phãng x¹... - ChÊt th¶i hãa häc: Chia lµm hai nhãm + ChÊt th¶i hãa häc kh«ng g©y nguy h¹i nh−: §−êng, acid bÐo, mét sè muèi v« c¬ vµ h÷u c¬... + ChÊt th¶i hãa häc nguy h¹i nh−: Formaldehyd ®−îc sö dông trong khoa gi¶i phÉu bÖnh, läc m¸u, −íp x¸c vµ dïng ®Ó b¶o qu¶n mÉu xÐt nghiÖm ë mét sè khoa phßng kh¸c; hãa chÊt quang häc cã trong dung dÞch dïng ®Ó cè ®Þnh vµ tr¸ng phim; c¸c dung m«i nh−: methylen chlorid, chloroform, c¸c thuèc mª bèc h¬i nh− halothan, hîp chÊt cã chøa halogen nh− xylen, aceton...; oxit ethylen ®−îc sö dông ®Ó tiÖt khuÈn thiÕt bÞ y tÕ, phßng phÉu thuËt. Lo¹i chÊt nµy cã thÓ g©y nhiÒu ®éc tÝnh
8 vµ g©y ung th−; chÊt hãa häc hçn hîp bao gåm dung dÞch lµm s¹ch vµ khö khuÈn nh− phenol, dÇu mì vµ dung m«i lµm vÖ sinh. - C¸c b×nh chøa khÝ cã ¸p suÊt: Gåm c¸c lo¹i b×nh nh− O2, CO2, b×nh ga, b×nh khÝ dung, b×nh khÝ ®ùng mét lÇn. C¸c b×nh nµy dÔ g©y næ khi thiªu ®èt do vËy ph¶i thu gom riªng. - ChÊt th¶i sinh ho¹t: gåm hai nhãm + ChÊt th¶i kh«ng bÞ nhiÔm c¸c yÕu tè nguy h¹i ph¸t sinh tõ buång bÖnh, phßng lµm viÖc, nhµ ¨n... bao gåm: GiÊy b¸o, tµi liÖu, vËt liÖu ®ãng gãi, tói nilon, thùc phÈm, thøc ¨n d− thõa.... + ChÊt th¶i ngo¹i c¶nh: gåm l¸ c©y, r¸c tõ khu vùc ngo¹i c¶nh... Tuy nhiªn, trong thùc tÕ c¸c bÖnh viÖn tõ trung −¬ng ®Õn bÖnh viÖn tØnh chñ yÕu ph©n thµnh ba lo¹i chÝnh lµ chÊt th¶i l©m sµng s¾c nhän, chÊt th¶i l©m sµng kh«ng s¾c nhän vµ chÊt th¶i sinh ho¹t. Trong nghiªn cøu cña §inh H÷u Dung t¹i 6 bÖnh viÖn ®a khoa tuyÕn tØnh [6] t×nh tr¹ng ph©n lo¹i còng t−¬ng tù, trõ mét sè bÖnh viÖn cã sö dông chÊt phãng x¹ trong chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ cã thªm chÊt th¶i phãng x¹. T¹i c¸c bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn thùc tr¹ng ph©n lo¹i chÊt th¶i nh− thÕ nµo cßn ch−a ®−îc c¸c nghiªn cøu ®Ò cËp tíi 1.2. Nguy c¬ cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi søc kháe [5] 1.2.1. Nguy c¬ cña chÊt th¶i nhiÔm khuÈn: C¸c d¹ng nhiÔm khuÈn Mét sè t¸c nh©n g©y bÖnh ChÊt truyÒn bÖnh - NhiÔm khuÈn ®−êng tiªu C¸c vi khuÈn ®−êng tiªu Ph©n vµ chÊt n«n ho¸ ho¸: Salmonella, Shigela, Vibrio cholera, trøng giun… - NhiÔm khuÈn ®−êng h« Vi khuÈn lao, virus sëi, phÕ N−íc bät, chÊt tiÕt hÊp cÇu khuÈn ®−êng h« hÊp - NhiÔm khuÈn m¾t Herpes ChÊt tiÕt ë m¾t - NhiÔm khuÈn da Tô cÇu khuÈn Mñ - BÖnh than Trùc khuÈn than ChÊt tiÕt qua da - AIDS HIV M¸u, dÞch tiÕt tõ ®−êng sinh dôc - NhiÔm khuÈn huyÕt Tô CÇu M¸u - Viªm gan A Virus viªm gan A Ph©n - Viªm gan B vµ C Virus viªm gan B vµ C M¸u vµ dÞch c¬ thÓ 1.2.2. Nguy c¬ cña c¸c vËt s¾c nhän:
9 C¸c vËt s¾c nhän kh«ng nh÷ng cã nguy c¬ g©y th−¬ng tÝch cho nh÷ng ng−êi ph¬i nhiÔm mµ qua ®ã cßn cã thÓ truyÒn c¸c bÖnh nguy hiÓm. Theo cè liÖu thèng kª cña NhËt B¶n, nguy c¬ m¾c bÖnh sau khi bÞ b¬m kim tiªm bÈn xuyªn qua da nh− sau: NhiÔm khuÈn Nguy c¬ l©y nhiÔm HIV 0,3% Viªm gan B 3% Viªm gan C 3-5% ë Mü, th¸ng 6/1994, trung t©m kiÓm so¸t bÖnh tËt (CDC) ®· ph¸t hiÖn ®−îc 39 tr−êng hîp m¾c HIV/AIDS nghÒ nghiÖp trong ®ã cã: 32 tr−êng hîp do bÞ b¬m, kim tiªm nhiÔm khuÈn chäc qua da; 1 tr−êng hîp do dao mæ c¾t qua da, 1 tr−êng hîp bÞ tæn th−¬ng do vá cña èng thuû tinh. Còng theo sè liÖu cña Mü, nhiÔm virus viªm gan nghÒ nghiÖp do c¸c vËt s¾c nhän g©y tæn th−¬ng nh− sau: Sè ca tæn th−¬ng do vËt Sè ca bÞ viªm gan NghÒ nghiÖp s¾c nhän (ng−êi/n¨m) (ng−êi/n¨m) §iÒu d−ìng: Trong bÖnh viÖn 17.700 - 22.000 56 - 96 Ngoµi bÖnh viÖn 28.000 - 48.000 26 - 45 Nh©n viªn xÐt nghiÖm 800 - 7.500 2 - 15 Nh©n viªn vÖ sinh bÖnh viÖn 11.700 - 45.300 23 - 91 Kü s− cña bÖnh viÖn 12.200 24 B¸c sÜ vµ nha sÜ cña bÖnh viÖn 100 - 400
10 C¸c chÊt th¶i phãng x¹ cã thÓ g©y h¹i cho søc khoÎ con ng−êi do cã kh¶ n¨ng g©y ¶nh h−ëng ®Õn chÊt liÖu di truyÓn. Ngoµi ra chÊt th¶i phãng x¹ cßn g©y ra mét lo¹t c¸c triÖu chøng: ®au ®Çu, ngñ gµ, n«n 1.2.5. §èi t−îng cã nguy c¬: §èi t−îng c¬ nguy c¬ víi chÊt th¶i y tÕ bao gåm tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tiÕp xóc víi chÊt th¶i y tÕ nh− c¸c b¸c sÜ; y t¸ ®iÒu d−ìng; hé lý, y c«ng, bÖnh nh©n, nh©n viªn thu gom, vËn chuyÓn, tiªu huû chÊt th¶i, céng ®ång d©n c− (®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi chuyªn thu nhÆt phÕ th¶i trong c¸c b·i r¸c). 1.3. C¸c c«ng nghÖ xö lý chÊt th¶i y tÕ 1.3.1. C«ng nghÖ xö lý chÊt th¶i láng Nguyªn t¾c xö lý n−íc th¶i lµ ph¶i ®¶m b¶o tho¶ m·n tiªu chuÈn m«i tr−êng trong ®ã thu gom n−íc th¶i lµ m¾t xÝch quan träng trong viÖc qu¶n lý vµ xö lý n−íc th¶i. NÕu thu gom kh«ng tèt th× dï tr¹m xö lý, c«ng nghÖ, thiÕt bÞ cã hiÖn ®¹i tíi ®©u còng kh«ng thÓ ®¹t ®−îc môc tiªu lo¹i bá nguy c¬ tõ n−íc th¶i. N−íc th¶i chuyªn m«n vµ n−íc tõ bÓ phèt ph¶i ®−îc xö lý triÖt ®Ó tr−íc khi ®æ ra m«i tr−êng. C¸c ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc th¶i ph©n lo¹i theo b¶n chÊt cã 2 nhãm sau: C¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ lý C¸c ph−¬ng ph¸p sinh häc 1.3.1.1. Nhãm ph−¬ng ph¸p ho¸ lý: - C¸c ph−¬ng ph¸p ch¾n r¸c: dïng c¸c lo¹i ghi b»ng s¾t hoÆc bª t«ng cã khe th«ng tho¸ng ®ñ ch¾n r¸c th«. HÖ thèng ch¾n r¸c hiÖn ®¹i cßn ®−îc bè trÝ hÖ c¬ häc ®Ó thu gom vµ nghiÒn r¸c th«. - Ph−¬ng ph¸p lo¹i cÆn c¬ häc: §Ó lo¹i c¸c cÆn c¬ häc th« hoÆc rong rªu cã thÓ g©y t¾c ®−êng èng. Tuú theo môc ®Ých ®Þnh t¸ch lo¹i cÆn nµo cã thÓ dïng kªnh bÓ l¾ng c¸t, Xyclon thuû lùc, l−íi läc. - BÓ ®iÒu hoµ: Víi môc ®Ých æn ®Þnh chÕ ®é lµm viÖc cho hÖ thèng xö lý, c¸c bÓ chøa ®−îc thiÕt kÕ dung l−îng tÝnh to¸n cho c¶ tr−êng hîp l−u l−îng tèi ®a vµ tèi thiÓu ®Ó æn ®Þnh n−íc th¶i ®Çu vµo vÒ l−u l−îng vµ møc ®é « nhiÔm. - Ph−¬ng ph¸p lµm tho¸ng: Cã thÓ lµm tho¸ng tù nhiªn ®Ó lµm gi¶m mét sè chÊt tan cã kh¶ n¨ng bay h¬i cao nh− CO2, H2S, c¸c khÝ cacbua hydro m¹ch ng¾n hoÆc lµm tho¸ng c−ìng bøc nhê dµn m−a vµ hÖ thèng qu¹t hót vµ ®Èy t¹o dßng khÝ ng−îc trong tr−êng hîp cÇn ®Èy c¸c chÊt bay h¬i ®−îc nh− NH3.. - Kü thuËt keo tô sa l¾ng: §Ó t¸ch c¸c lo¹i cÆn l¬ löng tíi kÝch th−íc h¹t keo cì trªn 100 A0. C¸c ho¸ chÊt sö dông phæ biÕn lµ phÌn nh«m, phÌn s¾t, FeCl3, PAC, c¸c
11 polime tan trong n−íc nh− polyacrylamid, acid silic ho¹t tÝnh. B»ng kü thuËt nµy cã thÓ xö lý vµ lo¹i bá tõ 20 - 50% l−îng BOD5 vµ COD cña n−íc th¶i. - Ph−¬ng ph¸p nhiÖt: Trong tr−êng hîp cÇn tiÖt khuÈn n−íc th¶i y sinh häc hoÆc ch−ng cÊt ®Ó tËn thu c¸c chÊt ®¾t tiÒn. - Ph−¬ng ph¸p bøc x¹: Dïng tia UV tiÖt khuÈn nh−ng hiÖu qu¶ kh«ng cao. Cã thÓ dïng kü thuËt oxy ho¸ tiªn tiÕn víi nguån UV theo kiÓu Advance Oxydation Process hoÆc dïng bøc x¹ ®iÖn tõ vµ kü thuËt siªu ©m. - Ph−¬ng ph¸p oxy ho¸: Dïng c¸c t¸c nh©n oxy ho¸ nh− kh«ng khÝ, oxy, clo, hîp chÊt clo, ozon, KMnO4, H2O2, ®iÖn ho¸ ®Ó oxy ho¸ c¸c chÊt tan trong n−íc. §Æc biÖt Clo vµ c¸c hîp chÊt Clo ®−îc sö dông réng r·i trong khö trïng, xö lý n−íc th¶i bÖnh viÖn. - Kü thuËt hÊp thô: Sö dông than ho¹t tÝnh ®Ó xö lý c¸c chÊt h÷u c¬ g©y mµu l¹, ®−îc ®−a vµo sau c«ng ®o¹n t¹o b«ng hoÆc bè trÝ tr−íc khi th¶i ra d−íi d¹ng cét hÊp thô hay bÓ hÊp thô. Cã thÓ kÕt hîp víi c¸c chÊt oxy ho¸ hoÆc c¸c chÊt xóc t¸c trªn than ho¹t ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ khö mïi, khö trïng vµ t¨ng tuæi thä vËt liÖu. - Kü thuËt vi läc vµ siªu läc: Dïng mµng läc gèm, titan hoÆc sîi cã kÝch th−íc lç läc 0,2 - 0,5 µm ®èi víi vi läc hoÆc sö dông mµng b¸n thÊm b»ng polime hoÆc composit víi lç tho¸t kÝch th−íc 10-3 µm theo kiÓu siªu läc hay thÈm thÊu ng−îc. Kü thuËt nµy ®ßi hái ¸p lùc läc vµ läc ®−îc c¶ vi khuÈn vµ mét vµi chÊt tan trong n−íc. - TuyÓn næi: Th−êng ®−îc ¸p dông trong tr−êng hîp t¸ch c¸c chÊt láng nhÑ h¬n n−íc ra khái n−íc nh− dÇu mì hoÆc c¸c cÆn cã tû träng t−¬ng ®èi thÊp nh− mét sè loµi t¶o. Dïng hÖ thèng ph©n phèi khÝ ®Æt d−íi ®¸y bån ®Ó t¹o bät khÝ vµ cho thªm c¸c chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt ®Ó bät khÝ ®ñ bÒn. Khi bät khÝ sñi lªn bÒ mÆt sÏ kÐo theo c¸c t¹p chÊt bÈn vµ ®−îc t¸ch ra b»ng mét kªnh trªn bÒ mÆt bät khÝ. - Läc: Thùc hiÖn sau b−íc keo tô vµ l¾ng. Cã thÓ läc b»ng vËt liÖu h¹t läc nh− c¸t hoÆc läc b»ng vËt liÖu næi. T¨ng hiÖu qu¶ läc b»ng m¸y ly t©m, läc Ðp hay b¨ng Ðp. 1.3.1.2. Nhãm ph−¬ng ph¸p sinh häc. §©y lµ nhãm ph−¬ng ph¸p xö lý c¸c chÊt h÷u c¬ tan trong n−íc cã hiÖu qu¶ nhÊt, nhÊt lµ c¸c chÊt h÷u c¬ cã nguån gèc tù nhiªn nh− trong n−íc th¶i bÖnh viÖn kh«ng ®éc ®èi víi vi sinh vËt. Nhãm nµy vÒ b¶n chÊt gåm 2 nhãm chÝnh lµ hiÕu khÝ vµ kþ khÝ. Yªu cÇu cña qu¸ tr×nh hiÕu khÝ lµ ph¶i ®¶m b¶o nång ®é oxy trong n−íc th¶i ®ñ lín ®Ó vi sinh vËt ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ c¸c chÊt h÷u c¬ tan trong n−íc. S¶n phÈm chñ yÕu cña qu¸ tr×nh lµ CO2, H2O vµ bïn cÆn. §èi víi qóa tr×nh kþ khÝ, s¶n phÈm chñ yÕu lµ CH4, CO2, H2S vµ bïn kþ khÝ. Qu¸ tr×nh kþ khÝ kh«ng cÇn cung cÊp oxy. - Xö lý hiÕu khÝ cÆn l¬ löng: N−íc th¶i sau khi ®−îc chØnh tíi pH thÝch hîp, thªm N, P vµo nÕu cÇn ®Ó cho tû lÖ h÷u c¬ theo chØ sè BOD5/N/P=100/5/1 lµ thÝch hîp. Trong
12 nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt cßn cã thÓ bæ xung c¸c chñng vi sinh vËt chän läc ®Ó t¨ng tèc ®é chuyÓn ho¸. Nång ®é oxy ph¶i lu«n cung cÊp ®Ó tèi thiÓu ®¹t 2mg/l. Vi sinh trong n−íc sÏ sö dông c¸c chÊt h÷u c¬ ®Ó t¹o ra CO2 vµ H2O, chóng sÏ ph¸t triÓn vµ khi kiÖt chÊt h÷u c¬ chóng sÏ bÞ chÕt vµ gi¶m dÇn vÒ l−îng. Mét vi khuÈn cã thÓ chuyÓn ho¸ khèi l−îng vËt chÊt gÊp 40 lÇn träng l−îng cña nã trong vßng 24 giê. Toµn bé sinh khèi ®−îc ph©n bè ®Òu trong toµn khèi n−íc nªn gäi lµ líp cÆn l¬ löng. Sau khi ra khái bÓ ph©n huû sinh häc, cÆn ®−îc lo¹i bá nhê hÖ thèng l¾ng vµ nÕu hÖ thèng ho¹t ®éng ®óng th× møc l¾ng rÊt tèt, n−íc ®Çu kh¸ trong cã thÓ th¶i trùc tiÕp hoÆc ph¶i khö trïng b»ng Clo. + AEROTANK: Lµ bÓ thæi khÝ, qu¸ tr×nh sôc khÝ ph¶n øng ®−îc thùc hiÖn trong bån, cÆn l¬ löng ®−îc l¾ng ë bÓ l¾ng tiÕp theo. + Cét ph¶n øng: Qu¸ tr×nh thæi khÝ ph¶n øng l¾ng ®−îc thùc hiÖn trong cïng mét bån ph¶n øng d¹ng cét cã thÓ cao tíi vµi chôc mÐt. - Xö lý hiÕu khÝ cÆn cè ®Þnh: Kh¸c víi tr−êng hîp trªn, líp vi sinh kh«ng ph©n bè ®Òu trong n−íc th¶i mµ ®−îc nu«i cÊy trªn c¸c vËt liÖu mang cã bÒ mÆt cµng lín cµng tèt. C¸c kü thuËt ®−îc thùc hiÖn: + Läc sinh häc: CÊu t¹o cña bÓ läc sinh ho¹t nh− bÓ läc c¸t, chØ kh¸c cã bè trÝ buång khÝ thæi tõ d−íi lªn, vËt liÖu läc th« h¬n ®Ó t¨ng diÖn tÝch gi¸ thÓ b¸m. + BÓ läc nhá giät: N−íc th¶i ®−îc r¶i ®Òu trªn toµn bé líp vËt liÖu läc b»ng mét c¬ cÊu nhá giät thÝch hîp. VËt liÖu läc lµ ®¸ xèp, tÊm tæ ong b»ng composite võa nhÑ, võa cã ®é th«ng tho¸ng tèt. + §Üa sinh häc quay: Líp vi sinh vËt ®−îc h×nh thµnh vµ g¾n lªn trªn nh÷ng ®Üa ®ång trôc ngËp trong n−íc tíi 1/2 ®Üa. Khi ®Üa quay líp vi sinh vËt lÇn l−ît ®−îc tiÕp xóc víi kh«ng khÝ tù nhiªn. - Xö lý kþ khÝ cÆn l¬ löng: C¸c kü thuËt xö lý yÕm khÝ cã tèc ®é xö lý nhá h¬n so víi hiÕu khÝ song cã 3 −u ®iÓm chÝnh: ChÞu ®−îc nång ®é h÷u c¬ cao (BOD5 tõ 1500- 15000mg/l), l−îng bïn th¶i Ýt, chi phÝ vËn hµnh thÊp, thËm chÝ trong nhiÒu tr−êng hîp cßn ®em l¹i mét chót hiÖu qu¶ kinh tÕ nÕu sö dông biogas lµm chÊt ®èt sinh ho¹t hay s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh xö lý kþ khÝ th−êng ®−îc tiÕn hµnh trong c¸c bÓ metan kÝn. N−íc th¶i ®−îc b¬m vµo bÓ tõ d−íi ®¸y lªn trªn, cÆn vi sinh ®−îc ph©n bè ®Òu trong thÓ tÝch nÕu sö dông thiÕt bÞ khuÊy hoÆc ph©n bè thµnh líp cÆn l¬ löng nÕu tèc ®é n−íc vµo võa ®ñ th¾ng xu thÕ l¾ng cña cÆn gäi lµ xö lý khÝ qua líp cÆn l¬ löng. - Xö lý kþ khÝ cÆn cè ®Þnh: Líp vi sinh ®−îc cè ®Þnh trªn nh÷ng h¹t vËt liÖu xèp nh− polyuretan xèp vµ ®−îc tuÇn hoµn tõ trªn xuèng nhê hÖ thèng b¬m. Ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông khi nång ®é h÷u c¬ cao vµ ®−îc bè trÝ tr−íc c«ng ®o¹n hiÕu khÝ, tr−êng hîp nµy nh− n−íc tõ hÖ thèng nhµ tiªu ®−îc xö lý kþ khÝ qua bÓ phèt.