Đề tài tốt nghiệp cử nhân hệ VLVH: Thực trạng xuống sữa của sản phụ sau đẻ tại khoa Sản thường – Bệnh viện Phụ sản Trung ương năm 2013 và một số yếu tố liên quan

ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Chăm sóc sức khỏe sơ sinh hiện nay đang là một vấn đề thu hút sự quan tâm<br /> của nhiều quốc gia trên thế giới. Trong những năm qua tỉ lệ tử vong trẻ em nói<br /> chung đã giảm mạnh nhƣng tỉ lệ tử vong sơ sinh vẫn giảm không đáng kể. Ƣớc<br /> tính hàng năm thế giới có khoảng 4 triệu trẻ sơ sinh tử vong [14],[22].<br /> Bú mẹ là cách tốt nhất và an toàn nhất để nuôi dƣỡng trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.<br /> Sữa mẹ cung cấp cho trẻ loại thức ăn hoàn thiện nhất, bảo vệ cho trẻ chống nhiễm<br /> khuẩn và đặt nền móng cho sự phát triển tâm lý lành mạnh cho trẻ [8].<br /> Việc cho trẻ sơ sinh bú sữa mẹ là một nét chung của các nền văn hóa và của<br /> mọi thời đại [16],[22]. Tại Việt Nam, nuôi con bằng sữa mẹ đƣợc khuyến khích và<br /> chấp nhận rộng rãi, ƣớc tính có tới 98% trẻ nhỏ đƣợc bú mẹ. Tuy nhiên, trong các<br /> nghiên cứu trƣớc đây chỉ có khoảng 57% các bà mẹ thực hiện cho trẻ bú ngay sau<br /> đẻ [2],[21].<br /> Một trong những nguyên nhân quyết định đến việc cho trẻ bú là hiện tƣợng<br /> xuống sữa. Ngày đầu sau đẻ, sản phụ thƣờng có sữa non. Sau đẻ 2- 3 ngày có sữa<br /> thƣờng [4]. Thời điểm xuống sữa, đặc điểm của vú, tính chất của sữa và sự xuống<br /> sữa khác nhau ở ngƣời con so và con rạ có thể ảnh hƣởng đến quyết định cho trẻ<br /> bú sớm nói riêng và chăm sóc trẻ nói chung.<br /> Chính vì điều đó chúng tôi thực hiện đề tài: “Thực trạng xuống sữa của sản<br /> phụ sau đẻ tại khoa Sản thường – Bệnh viện Phụ sản Trung ương năm 2013 và một<br /> số yếu tố liên quan”. Nhằm mục tiêu:<br /> 1. Mô tả thực trạng xuống sữa của sản phụ sau đẻ tại khoa Sản thường, bệnh<br /> viện Phụ sản Trung ương, năm 2013.<br /> 2. Mô tả một số yếu tố liên quan đến sự xuống sữa của sản phụ sau khi đẻ<br /> thường tại khoa Sản thường, bệnh viện Phụ sản Trung ương, năm 2013.<br /> <br /> 1<br /> <br /> Chƣơng 1<br /> TỔNG QUAN<br /> 1.1. Giải phẫu học tuyến vú<br /> Vú là tuyến sữa, nằm ở thành trƣớc ngực, từ nách đến bờ xƣơng ức và từ<br /> xƣơng sƣờn III đến xƣơng sƣờn VII. Thƣờng có hai vú. Một số trƣờng hợp có thể<br /> có một dãy vú phụ.<br /> <br /> Hình 1.1. Giải phẫu học tuyến vú<br /> 1.1.1. Hình thể ngoài<br /> Vú có hình mâm xôi. Nửa dƣới lồi hơn tạo thành rãnh dƣới vú ngăn cách vú<br /> với da ngực. Rãnh càng sâu khi vú càng sệ xuống.<br /> Ở trung tâm mặt trƣớc vú có một lồi tròn gọi là núm vú. Núm vú có nhiều lỗ<br /> nhỏ là lỗ tiết của các ống tiết sữa. Xung quanh núm vú có một quầng sẫm màu hơn<br /> gọi là quầng vú. Ở mặt quầng vú có những hạt nhỏ nổi lên do các tuyến bã của<br /> quầng vú đẩy lồi lên [4],[8],[13].<br /> 1.1.2. Cấu tạo<br /> Từ nông vào sâu vú đƣợc cấu tạo bởi:<br /> - Da: mềm mại, đƣợc tăng cƣờng bởi các thớ cơ trơn ở quầng vú.<br /> 2<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> - Tổ chức liên kết dƣới da tạo thành các hố mỡ, hay bị áp xe dƣới da.<br /> - Các tuyến sữa là loại tuyến chùm tạo thành các tiểu thùy. Nhiều tiểu thùy<br /> hợp thành các thùy. Mỗi thùy đổ ra núm vú bởi một ống tiết sữa. Trƣớc khi đổ ra<br /> các ống tiết phình ra thành các xoang sữa.<br /> Lớp mỡ sau vú rất dày ngay trên mạc nông của ngực, thƣờng bị áp xe tại<br /> đây [4],[8],[13].<br /> 1.2. Sự thay đổi của vú qua các thời kỳ<br /> 1.2.1. Tuyến vú lúc dậy thì<br /> Mầm tuyến vú đầu tiên xuất hiện ở bào thai không chịu ảnh hƣởng của<br /> hormon, cho đến lúc dậy thì tuyến vú là mạng ống thƣa thớt nối với núm vú. Đến<br /> khi dậy thì, dƣới ảnh hƣởng của các hormon buồng trứng, mạng ống tăng sinh,<br /> phân nhánh vào tổ chức mỡ, ở cực đầu của ống xuất hiện các nụ nhỏ là nguồn gốc<br /> của tổ chức chế tiết.<br /> 1.2.2. Tuyến vú trong mỗi chu kỳ kinh nguyệt<br /> Ở giai đoạn tăng sinh, dƣới ảnh hƣởng của estradiol, các tế bào cơ biểu mô<br /> bao quanh cực đầu của ống dẫn sữa tăng sinh, tổ chức liên kết giữ nƣớc.<br /> Ở giai đoạn chế tiết: progesteron là biệt hóa cực đầu của ống dẫn sữa, làm<br /> ngừng sự tăng sinh của tế bào.<br /> 1.2.3. Tuyến vú khi có thai<br /> Vú sau đẻ phát triển nhanh, vú căng lên, to và rắn chắc. Núm vú to, dài ra,<br /> các tĩnh mạch dƣới da vú nổi lên rõ rệt. Các tuyến sữa phát triển to lên, nắn thấy rõ<br /> ràng, có khi lan tới tận nách.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Hình 1.2. Thay đổi của vú khi mang thai<br /> Nguồn gốc của sự phát triển trên là do ảnh hƣởng của các hormon, estrogen<br /> và progesteron của bánh rau giữ vai trò cơ bản. Estrogen làm phát triển ống dẫn<br /> sữa, làm cho các tiểu thùy nhạy cảm với các hormon khác. Progesteron làm phát<br /> triển các tiểu thùy.<br /> Hiện tƣợng chế tiết bắt đầu từ tháng thứ ba, tạo ra sữa non. Sữa non giàu<br /> protein, lactose và globulin miễn dịch. Sữa non tồn tại cho đến lúc xuống sữa (sau<br /> đẻ vài ngày).<br /> Cuối thời kỳ thai nghén, dƣới ảnh hƣởng của estrogen và progesteron, tuyến<br /> vú đã đƣợc chuẩn bị đầy đủ, sẵn sàng hoạt động. Trong khi có thai tuyến vú chƣa<br /> hoạt động vì estrogen và progesteron ức chế prolactin, sự ức chế này xảy ra ngay<br /> tại tuyến yên và tuyến vú.<br /> Sự xuống sữa xảy ra sau đẻ 2-3 ngày ở ngƣời con rạ, 3-4 ngày ở ngƣời con<br /> so. Hiện tƣợng xuống sữa là do nồng độ prolactin trong máu tăng cao đột ngột làm<br /> tổng hợp nhiều sữa [4],[8],[13].<br /> 1.3. Sinh lý tiết sữa<br /> 1.3.1. Đặc điểm<br /> Ngày đầu sản phụ có sữa non, màu trắng nhạt, có nhiều men tiêu hóa. Sau<br /> đẻ 2-3 ngày có sữa thƣờng, đặc hơn và ngọt hơn. Ở ngƣời con rạ, sữa xuống sớm<br /> hơn vào ngày thứ 2- 3 sau đẻ, ở ngƣời con so sữa xuống chậm hơn vào ngày thứ 34 sau đẻ.<br /> <br /> 4<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> Khi xuống sữa, vú căng tức và nóng, các tuyến sữa phát triển nhiều, phồng<br /> to, các tĩnh mạch dƣới da vú nổi rõ, có thể có hiện tƣợng sốt xuống sữa với các<br /> hiện tƣợng: sốt nhẹ dƣới 380C, thời gian không quá nửa ngày, sau khi sữa đƣợc tiết<br /> ra, các hiện tƣợng đó sẽ mất [3],[4].<br /> 1.3.2. Cơ chế xuống sữa<br /> Sữa mẹ bài tiết theo cơ chế phản xạ. Khi trẻ bú, cảm giác đi từ núm vú lên<br /> não tác động đến tuyến yên bài tiết prolactin và oxytoxin. Prolactin là nội tiết tố<br /> của thùy trƣớc tuyến yên, có tác dụng kích thích tế bào sữa. Đây là phản xạ tạo<br /> sữa, vì vậy cho trẻ bú nhiều sẽ tạo sữa nhiều hơn.<br /> Prolactin thƣờng sản xuất nhiều về ban đêm và làm cho bà mẹ thƣ giãn<br /> buồn ngủ. Vì vậy nên cho trẻ bú đêm. Prolactin còn có tác dụng ngăn cản sự rụng<br /> trứng, giúp bà mẹ chậm có thai.<br /> Oxytoxin là nội tiết tố của thùy sau tuyến yên có tác dụng làm co các cơ<br /> xung quanh tế bào tiết sữa để đẩy sữa từ các nang sữa theo ống dẫn sữa đến các<br /> xoang sữa. Đây là phản xạ phun sữa.<br /> Oxytoxin dễ bị ảnh hƣởng bởi những ý nghĩ và cảm giác của bà mẹ:<br /> + Cảm giác tốt: khi bà mẹ thấy hài lòng thƣơng yêu trẻ, ngắm nhìn hoặc<br /> nghe thấy tiếng khóc của trẻ và tin tƣởng sữa mình là tốt nhất sẽ hỗ trợ cho phản<br /> xạ này.<br /> + Cảm giác xấu: khi bà mẹ lo lắng hoặc nghi ngờ là mình không đủ sữa có<br /> thể hạn chế phản xạ và sữa mẹ ngừng chảy. Vì phản xạ oxytoxin là quan trọng nên<br /> ngay sau khi đẻ, bà mẹ phải nằm cạnh con để trẻ tiếp xúc với mẹ và cho bú sớm.<br /> - Chất ức chế trong sữa mẹ:<br /> Sự sản xuất sữa trong vú cũng tự điều chỉnh đƣợc. Nếu sữa ứ đọng thì chất<br /> ức chế sẽ làm ngƣng sữa tiết sữa.<br /> Nếu cho trẻ bú nhiều, vú lại tạo sữa nhiều hơn. Vì vậy, nếu trẻ không bú<br /> đƣợc thì phải vắt sữa mẹ để vú tiếp tục sản xuất sữa.<br /> <br /> 5<br /> <br />