Đề tài nghiên cứu khoa học: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định" nhằm khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định, từ đó tìm ra nguyên nhân và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định góp phần phát huy những giá trị văn hóa làng nghề, nâng cao đời sống người dân thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài nghiên cứu khoa học: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA QUẢN LÝ XÃ HỘI BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƢỜI HỌC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA LÀNG NGHỀ ĐÚC ĐỒNG THỊ TRẤN LÂM - Ý YÊN - NAM ĐỊNH Mã số đề tài: DTSV.10.2021 Chủ nhiệm đề tài : Nguyễn Tài Lộc Lớp : 1805QLVA Cán bộ hƣớng dẫn : TS. Trần Thị Diệu Thúy Hà Nội, tháng 5 năm 2021
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA QUẢN LÝ XÃ HỘI BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƢỜI HỌC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA LÀNG NGHỀ ĐÚC ĐỒNG THỊ TRẤN LÂM - Ý YÊN - NAM ĐỊNH Mã số đề tài: DTSV.10.2021 Chủ nhiệm đề tài : Nguyễn Tài Lộc Lớp : 1805QLVA Hà Nội, tháng 5 năm 2021
LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan bài nghiên cứu khoa học với đề tài “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định” là công trình nghiên cứu của em tự viết, không sao chép của bất cứ ai, các số liệu sử dụng trong bài nghiên cứu là trung thực và chính xác. Hà Nội, ngày 12 tháng 05 năm 2021 Tác giả Nguyễn Tài Lộc
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học, Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Quản Lý Xã Hội và cô TS.Trần Thị Diệu Thúy – giảng viên hướng dẫn, đã quan tâm, chỉ bảo tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học. Đồng thời em xin cảm ơn đến Cán bộ Xã Yên Xá – Huyện Ý Yên đã giúp em trong quá trình nghiên cứu và xác thực các tài liệu, số liệu tại địa phương. Trong quá trình nghiên cứu, chắc chắn đề tài không tránh khỏi sai sót, rất mong nhận được sự chỉ bảo và đóng góp ý kiến của các thầy cô và các bạn để đề tài nghiên cứu của em được hoàn chỉnh hơn. Hà Nội, ngày 12 tháng 05 năm 2021 Tác giả Nguyễn Tài Lộc
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT TÊN VIẾT TẮT TÊN VIẾT ĐẦY ĐỦ 1 UBND Ủy ban nhân dân 2 CNH - HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa 3 CN – TTCN Công nghiệp - thiểu thủ công nghiệp 4 HĐND Hội đồng nhân dân 5 DN Doanh nghiệp 6 NNND Nghệ nhân nhân dân 7 NNƯT Nghệ nhân ưu tú
DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Bảng tổng hợp số liệu về sử dụng đất tại xã Yên Xá ....................... 14 Bảng 2: Thu nhập bình quân đầu người .......................................................... 16
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài..................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu ................................................................................. 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.......................................................... 3 4. Đối tượng phạm vi nghiên cứu ............................................................... 4 5. Phương pháp nghiên cứu......................................................................... 4 6. Đóng góp của đề tài ................................................................................ 5 7. Bố cục của đề tài ..................................................................................... 6 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VÀ KHÁI QUÁT VỀ LÀNG NGHỀ ĐÚC ĐỒNG THỊ TRẤN LÂM - YÊN XÁ - Ý YÊN - NAM ĐỊNH. ..................................................................................................... 7 1.1 Cơ sở lý luận về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề........... 7 1.1.1.Các khái niệm cơ bản ......................................................................... 7 1.1.1.1 Khái niệm bảo tồn và phát huy ...................................................... 7 1.1.1.2. Khái niệm giá trị văn hóa............................................................... 8 1.1.1.3.Khái niệm về làng nghề và làng nghề truyền thống ....................... 8 1.1.2 Vai trò của làng nghề truyền thống.................................................. 10 1.1.2.1 Vai trò làng nghề truyền thống trong sự phát triển kinh tế - xã hội.... 10 1.1.2.2 Vai trò của làng nghề truyền thống trong sự phát triển làng nghề và quảng bá hình ảnh và thương hiệu ....................................................... 11 1.1.2.3 Vai trò của làng nghề gắn kết với cộng đồng ............................... 12 1.2.Khái quát về làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Yên Xá - Ý Yên - Nam Định .................................................................................................. 13 1.2.1. Vị trí địa lý ...................................................................................... 13 1.2.2. Đặc điểm kinh tế ............................................................................. 15 1.2.3. Đặc điểm xã hội .............................................................................. 18 1.3. Nguồn gốc làng nghề ......................................................................... 20 1.3.1. Sự thay đổi của làng nghề đúc đồng xưa và nay ............................ 22
1.3.1.1. Làng nghề đúc đồng xưa.............................................................. 22 1.3.1.2. Làng nghề đúc đồng ngày nay ..................................................... 23 Tiểu kết chương 1 ..................................................................................... 24 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA LÀNG NGHỀ ĐÚC ĐỒNG - THỊ TRẤN LÂM - Ý YÊN - NAM ĐỊNH ........................................................................................ 25 2.1. Các giá trị văn hóa của làng nghề đúc đồng làng Tống Xá– Thị trấn Lâm -Ý Yên – Nam Định. ........................................................................ 25 2.1.1. Phong tục, tập quán, lễ hội gắn với làng nghề. ............................... 25 2.1.2. Giá trị nghệ thuật ............................................................................ 28 2.1.3. Tri thức và kinh nghiệm trong sản xuất của làng nghề .................. 29 2.1.4. Văn hóa ứng xử trong làng nghề. ................................................... 30 2.1.4.1 Sự biến đổi văn hóa ứng xử với làng nghề. .................................. 30 2.1.4.2 Văn hóa ứng xử của người dân làng nghề với xã hội. .................. 31 2.1.5. Văn hóa tổ chức sản xuất của làng nghề......................................... 32 2.1.6. Giá trị kinh tế của làng nghề ........................................................... 34 2.2. Công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng Tống Xá-Thị trấn Lâm-Ý Yên-Nam Định. ............................................... 35 2.2.1. Công tác quy hoạch, sử dụng các nguồn lực, cơ chế, chính sách để bảo vệ và phát triển làng nghề. ................................................................. 35 2.2.2. Áp dụng thành tựu khoa học công nghệ vào hoạt động phát triển nghề đúc đồng Tống Xá-Thị trấn Lâm-Ý Yên-Nam Định ....................... 38 2.2.3. Công tác tuyên truyền, quảng cáo, xúc tiến, phát triển làng nghề .......................................................................................................... 39 2.2.4. Nguồn nhân lực bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa của làng nghề. ..... 41 2.2.5. Sản xuất và tiêu thụ sản phẩm đúc đồng hiện nay .......................... 42 2.2.6. Công tác quản lý và bảo vệ môi trường .......................................... 44 2.2.7 Công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm tại làng nghề............... 46 2.2.8. Công tác nghiên cứu định hướng phát triển sản phẩm đúc đồng ......... 47 Tiểu kết chương 2 ..................................................................................... 48 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA LÀNG NGHỀ ĐÚC ĐỒNG - THỊ TRẤN LÂM - YÊN XÁ - Ý YÊN - NAM ĐỊNH ....... 49
3.1 Những cơ hội và thách thức cho làng nghề đúc đồng ........................ 49 3.1.1 Những thuận lợi, cơ hội để phát triển .............................................. 49 3.1.2 Khó khăn và thách thức ................................................................... 49 3.2 Các giải pháp khai thác giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng .............. 51 3.2.1 Tăng cường áp dụng Chính sách của Đảng, Nhà nước và địa phương đối với phát triển làng nghề ...................................................................... 51 3.2.2 Tăng cường đào tạo nguồn nhân lực và lao động truyền thống cho làng nghề ................................................................................................... 51 3.2.3 Xây dựng mô hình phát triển làng nghề gắn liền với các yếu tố kinh tế - xã hội - môi trường ............................................................................. 52 3.2.4. Tăng cường các hình thức để quảng bá bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa làng nghề ................................................................................. 53 3.2.5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm ............... 54 Tiểu kết chương 3 ..................................................................................... 55 KẾT LUẬN .................................................................................................... 56 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 59 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 60
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Làng Tống Xá –Thị Trấn Lâm trước kia thuộc xã Yên Xá nằm ở trung tâm huyện cạnh huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định, là huyện đồng bằng rộng lớn có điều kiện tự nhiên thuận lợi với tài nguyên đất phù sa màu mỡ đã hình thành nên các vùng sản xuất kinh tế như vùng chuyên canh cây lúa nước, vùng lúa - hoa màu, vùng thủ công nghiệp. Trong đó hoạt động kinh tế thủ công nghiệp ngày càng có điều kiện phát triển do nghề đúc đồng làm cho nền kinh tế của xã đạt được hiệu quả cao và đời sống của nhân dân không ngừng được nâng cao. Trải qua rất nhiều năm tháng khó khăn nhưng với truyền thống yêu lao động, cần cù, sáng tạo và nhất là đôi bàn tay khéo léo của cư dân Tống Xá thì các sản phẩm lao động không ngừng cải tiến. Các nghề thủ công (đan lát, sơn mài, đúc, thêu…) ngày càng phong phú đa dạng, trong đó nghề đúc đồng không ngừng cải tiến về hình dạng, mẫu mã, hoa văn… về kỹ thuật đúc. Vì vậy các mặt hàng đúc đồng không chỉ được dùng trong nước mà còn xuất khẩu ra bên ngoài với giá trị xuất khẩu cao và đã có chỗ đứng ở thị trường nhiều nước trên thế giới (Trung Quốc, Lào,Thái lan và một số nước ở Châu Âu…). Quá trình lao động sáng tạo đó đã tạo nên giá trị độc đáo cho địa phương, tô thắm thêm truyền thống yêu lao động và đặc biệt giúp thế hệ mai sau biết trân trọng những thành quả lao động, giữ gìn và phát huy những thành quả mà ông cha ta đã tạo dựng lên. Nghề đúc đồng từ khi hình thành, đặc biệt là sự lớn mạnh của các doanh nghiệp đúc đã góp phần đáng kể vào việc xóa đói, giảm nghèo, giải quyết được công ăn việc làm cho lao động dư thừa ở địa phương với 2344 nhân khẩu và các vùng lân cận. Do có công ăn việc làm nên đã góp phần hạn chế được các tệ nạn xã hội. Từ một làng quê nghèo nàn lạc hậu, với vài chục nhân khẩu, ngày nay Tống Xá đã lớn lên từng bước thay đổi da thịt, thoát ra khỏi đói nghèo, trở thành một trong những làng giàu có của tỉnh. Chính sự thay đổi này đã làm đổi mới quê hương. Có những 1
thay đổi lớn lao về mọi mặt: kinh tế, chính trị, văn hóa và bộ mặt của làng quê là do sự lãnh đạo của Đảng và nhà nước, có sự đóng góp và hi sinh xương máu của các chiến sĩ trên các mặt trận, sự phấn đấu đi lên của cán bộ và nhân dân Tống Xá. Ngoài ra còn có tác động không nhỏ từ nền khoa học - kĩ thuật tiên tiến hiện đại của thế giới. Nghề đúc truyền thống của Tống Xá đã phát triển rất lâu đời và có vị thế nhất định được các cấp chính quyền, nhà nước công nhận. Trong điều kiện kinh tế Việt Nam hội nhập với quốc tế, thương hiệu cho những mặt hàng sản xuất ra, có một vị trí quan trọng nhằm khẳng định về chất lượng để chiếm lĩnh thị trường. Một trong những vấn đề mấu chốt để có thương hiệu không chỉ sản xuất theo kinh nghiệm, mà toàn bộ quy trình công nghệ phải được chuẩn hóa theo tiêu chuẩn Việt Nam, chất lượng sản phẩm phải được phân tích thành phần trên các thiết bị hiện đại. Tìm hiểu vấn đề này thì đã có sự quan tâm nghiên cứu của các cơ quan địa phương, các tập thể, các cá nhân song chỉ là những bản báo cáo, những bài viết , nghiên cứu tìm hiểu một khía cạnh nhỏ còn hết sức sơ lược, mang tính nhỏ giọt rời rạc chưa hệ thống. Từ những lý do trên, tôi chọn vấn đề “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định’’ 2. Lịch sử nghiên cứu Nghề thủ công truyền thống đã có lịch sử từ lâu đời nhưng phải thừa nhận rằng mức độ quan tâm của các nhà chuyên môn cũng như sự đầu tư cho việc nghiên cứu để có thể đưa ra những công trình, những đầu sách mang tính chuyên sâu hay giáo trình giảng dạy thì hầu như chưa có. Tuy nhiên mấy năm trở lại đây đã xuất hiện một số công trình nghiên cứu mang tính chuyên sâu hơn về làng nghề. Làng nghề, phố nghề Thăng Long – Hà Nội (2000) của tác giả Trần Quốc Vượng và Đỗ Thị Hảo đã đề cập đến các vấn đề như duy trì hình thức sản xuất, hay nêu một số khó khăn cho các làng nghề trong đó có làng nghề đúc đồng. Hoàn thiện chính sách , tạo lập môi trường cho nghề thủ công phát 2
triển là vấn đề cấp thiết. Thúc đẩy kinh tế, khôi phục phát triển các giá trị làng nghề trong đó có làng nghề đúc đồng. Đưa ra các giải pháp đi đôi với bảo vệ môi trường....... Cuốn Tuổi trẻ với nghề truyền thống Việt Nam của học giả Nguyễn Viết Sự.[12] có một cách tiếp cận mới, đặc biệt là cuốn sách đã phân tích vai trò của giới trẻ đối với làng nghề truyền thống, qua đó cuốn sách này tính định hướng thế hệ trẻ sống phải biết có trách nhiệm với làng nghề Cuốn “ Làng nghề truyền thống Việt Nam” tác giả Phạm Côn Sơn, nhà xuất bản thành phố HCM, Hồ Chí Minh đã nói rõ các quan điểm, lý luận thực tiễn đối với làng nghề truyền thống.[ 10 ] Trên tạp chí Di sản văn hóa số 4 ( 2003) tác giả Lê Thị Minh Lý có bài viết “ Làng nghề và việc bảo tồn các giá trị văn hóa phi vật thể’’ ở đó tác giả nêu được lên tầm quan trọng việc giữ gìn và bảo tồn các giá trị văn hóa vốn là di sản của dân tộc, như việc lưu truyền bí quyết nghề trong phạm vi làng xã hay những giá trị tinh thần mang đậm nét được phản ánh các phong tục, tập quán. Nhìn chung các công trình nghiên cứu đều chú trọng đến làng nghề và nghề thủ công truyền thống Việt Nam, chứ chưa có công trình chuyên khảo nào nghiên cứu về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, giá trị di sản của làng nghề thủ công truyền thống ở Yên Xá – Ý Yên. Tuy nhiên những công trình nghiên cứu nêu trên là cơ sở nền tảng, tư liệu quan trọng không chỉ giúp em định hướng mà còn là kế thừa, tiếp thu trong quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài. Thông qua nghiên cứu chuyên sâu về đề tài em hy vọng góp phần nhỏ vào công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa cho sản phẩm thủ công truyền thống mang nhiều công sức và tâm huyết của người dân làng Tống Xá trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1.Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lý luận về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa di sản nói chung và của làng nghề nói riêng, đề tài khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng 3
công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định, từ đó tìm ra nguyên nhân và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định góp phần phát huy những giá trị văn hóa làng nghề, nâng cao đời sống người dân thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đich trên đề tài đề ra những nhiệm vụ cụ thể sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa làng nghề. - Tổng quan về làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm – Ý Yên – Nam Định. - Nhận diện những giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm – Ý Yên – Nam Định. - Khảo sát , phân tích, đánh giá thực trạng công tác bảo tồn và phát huy giá trị của làng nghề đúc đồng đúc đồng thị trấn Lâm – Ý Yên – Nam Định. - Đề xuất những giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị của làng nghề đúc đồng 4. Đối tƣợng phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu công tác Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng thị trấn Lâm - Ý Yên - Nam Định. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Đề tài lấy làng Tống Xá - thị trấn Lâm – Trước kia là xã Yên Xã, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định làm không gian nghiên cứu - Phạm vi thời gian: phạm vi thời gian nghiên cứu của đề tài là từ năm 2015 cho đến năm 2020. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Để tiến hành triển khai thực hiện đề tài, dựa trên cở sở lý luận của các khoa học liên ngành và chuyên ngành. Đề tài nghiên cứu đã sử dụng kết hợp những phương pháp nghiên cứu chính, bao gồm: 4
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Trên cơ sở thu thập nguồn tin từ nhiều nguồn khác nhau như: tạp chí, sách, báo, website, tài liệu thống kê,…tác giả đề tài phân tích, tổng hợp thu thập thông tin làm cơ sở lý thuyết và các luận điểm cho đề tài. - Phương pháp khảo sát thực địa: Cụ thể là phương pháp phóng vấn, phương pháp quan sát,Tác giả đề tài đã thực hiện khảo sát công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng Tống Xá, Thị trấn Lâm qua UBND xã, huyện và làng Tống Xá, để thu thập những thông tin làm luận cứ, luận chứng cho đề tài. - Phương pháp lịch sử:Tác giả sử dụng phương pháp này để điều tra, thu thập các thông tin về làng Tống Xá, từ đó tái hiện nội dung theo diễn trình thời gian 6. Đóng góp của đề tài Về mặt lý luận: - Đề tài đã hệ thống hóa cơ sở lý luận liên quan đến làng nghề, làng nghề truyền thống, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề nói chung và của làng nghề đúc đồng Tống Xá, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định nói riêng. Về mặt thực tiễn: - Đề tài đã nhận diện giá trị văn hoá của làng nghề đúc đồng Tống Xá, thị trấn Lâm, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định - Góp phần nâng cao nhận thức về quản lý làng nghề thông qua các biện pháp nhằm bảo vệ và phát huy giá trị làng nghề đúc đồng Tống Xá, thị trấn Lâm, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định - Các giải pháp được đề xuất trong nghiên cứu có thể ứng dụng vào thực tiễn góp phần nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng Tống Xá, thị trấn Lâm, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định. - Đề tài có thể trở thành tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu về văn hóa nói chung và nghiên cứu về công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng Tống Xá, thị trấn Lâm, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định nói riêng . 5
7. Bố cục của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của đề tài có bố cục gồm ba chương: Chương 1:Một số vấn đề lý luận chung và khái quát về Làng nghề đúc đồng Thị Trấn Lâm - Yên Xá - Ý Yên - Nam Định. Chương 2: Thực trạng công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề đúc đồng - Thị Trấn Lâm - Yên Xá - Ý Yên - Nam Định. Chương 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Làng nghề đúc đồng - Thị Trấn Lâm - Yên Xá - Ý Yên - Nam Định. 6
CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VÀ KHÁI QUÁT VỀ LÀNG NGHỀ ĐÚC ĐỒNG THỊ TRẤN LÂM - YÊN XÁ - Ý YÊN - NAM ĐỊNH. 1.1 Cơ sở lý luận về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề 1.1.1.Các khái niệm cơ bản 1.1.1.1 Khái niệm bảo tồn và phát huy Khái niệm bảo tồn Theo Từ điển Tiếng Việt, “Bảo tồn là giữ lại không để mất đi” [4]. Bảo tồn văn hóa có hai đối tượng để bảo tồn: giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể. Bảo tồn tức là các hành động nhằm bảo vệ, gìn giữ, bảo lưu lại sự tồn tại của các sự vật, hiện tượng, gìn giữ chúng để tồn tại cùng với thời gian. Bảo tồn các sự vật, hiện tượng là lưu giữ, không làm cho chúng bị mai một, bị thay đổi và biến dạng. Đề tài sử dụng khái niệm này làm khái niệm công cụ để nghiên cứu Khái niệm phát huy Theo Từ điển tiếng Việt, Phát huy là “làm cho cái hay, cái tốt tỏa tác dụng và tiếp tục nảy nở thêm” [4]. Phát huy là hành động nhằm đưa văn hóa vào trong thực tiễn xã hội, coi đó như nguồn nội lực, các tiềm năng góp phần thúc đẩy sự phát triển xã hội, mang lại những lợi ích vật chất và tinh thần cho con người, thể hiện mục tiêu của văn hóa đối với phát triển xã hội. Phát huy văn hóa là làm cho những giá trị văn hóa, nghệ thuật truyền thống lan tỏa trong cộng đồng xã hội, có ý nghĩa xã hội tích cực. Phát huy văn hóa truyền thống của các dân tộc phải biết kế thừa có chọn lọc những tinh hoa văn hóa của thế hệ trước để lại, làm cho các giá trị của văn hóa thấm sâu, lan tỏa vào đời sống cộng đồng xã hội, biết mở rộng giao lưu văn hóa để làm giàu thêm bản sắc văn hóa và làm thăng hoa giá trị. Phát huy văn hóa truyền thống nhằm mục tiêu phát triển du lịch bền vững, phục vụ tích cực cho công tác bảo tồn các di sản văn hóa. 7
Như vậy, bảo tồn văn hóa được hiểu như là các nỗ lực nhằm bảo vệ và gìn giữ sự tồn tại của di sản theo dạng thức vốn có của nó. Phát huy có nghĩa là những hành động nhằm đưa các giá trị văn hóa vào trong thực tiễn, tạo sức lan tỏa tích cực trong xã hội, coi đó là nguồn nội lực tiềm năng góp phần thúc đẩy sự phát triển xã hội, mang lại những lợi ích vật chất và tinh thần cho con người. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa làng nghề là là các biện pháp để gìn giữ, tôn tạo các giá trị văn hóa làng nghề để chúng không bị mai một, mờ nhạt. Và các giá trị văn hóa làng nghề đó được lan tỏa, tỏa sáng và có ý nghĩa tích cực trong đời sống xã hội của nhân dân, góp phần vào 1.1.1.2. Khái niệm giá trị văn hóa Giá trị văn hóa là sự đánh giá mang tính cộng đồng đối với các hiện tượng, sản phẩm văn hóa do con người tạo ra trong bối cảnh xã hội nhất định. Những giá trị đó được coi là tốt đẹp, là có ích, đáp ứng nhu cầu của con người trong mọi thời đại. Một khi những giá trị đó được hình thành và được định hình thì nó có tác dụng chi phối những nhận thức, quan niệm, hành vi, tình cảm của con người trong mỗi cộng đồng ấy. Giá trị văn hóa về thực chất là sự khẳng định của con người đối với sự tồn tại vật chất và tinh thần trong đời sống xã hội, quan hệ, trật tự của mình, hành vi, thái độ của mình, khích lệ con người sống và phát triển theo thang giá trị mà cộng đồng xã hội tôn vinh. Bên cạnh những giá trị tổng quát (yêu nước, cộng đồng, cần cù, hiếu học, gắn bó huyết thống và làng bản) còn tồn tại giá trị bộ phận. Giá trị này được thể hiện trong từng lĩnh vực hoạt động của con người như: khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên, trong ăn uống, đi lại, phong tục tập quán, lễ hội... Những giá trị bộ phận không phải là những thực thể riêng biệt mà chúng góp phần chung đúc nên giá trị văn hóa tổng quát và ngược lại. 1.1.1.3.Khái niệm về làng nghề và làng nghề truyền thống Khái niệm làng nghề: Đã có rất nhiều định nghĩa, khái niệm khác nhau về làng nghề, tuy nhiên hiện nay, định nghĩa, khái niệm về làng nghề vẫn chưa có sự thống nhất. Theo Trần Quốc Vượng, Đỗ Thị Hảo“làng nghề là một làng tuy vẫn còn trồng trọt theo lối tiểu nông và chăn nuôi nhưng cũng có một số nghề phụ 8
khác như đan lát, gốm, làm tương… xong đã nổi trội một nghề truyền thống, tinh xảo với một tầng lớp thợ thủ công nghiệp, có phường ( cơ cấu tổ chức), có ông trùm, ông cả… cùng một số thợ và phó nhỏ, đã có chuyên tâm, có quy trình công nghệ nhất định” [5,tr.12]. Xét theo góc độ kinh, trong cuốn[11] của Dương Bá Phượng cho rằng: “ Làng nghề là làng ở nông thôn có một số hoặc một số nghề thủ công tách hẳn ra thủ công nghiệp và kinh doanh độc lập. Thu nhập từ các làng nghề đó chiếm tỉ trọng cao trong tổng giá trị toàn làng.[11,tr.3] Khái niệm làng nghề truyền thống Hiện nay chưa có khái niệm chính xác và thống nhất nhất về làng nghề truyền thống cho nên nhóm tác giả sử dụng một số quan niệm về các làng nghề truyền thống như sau: Quan niệm 1: Làng nghề truyền thống là một đơn vị hành chính cổ xưa mà cũng có nghĩa là một nơi quần cư đông người, sinh hoạt có tổ chức, có kỷ cương tập quán riêng theo nghĩa rộng. Làng nghề không những là một làng sống chuyên nghề mà cũng có hàm ý là những người cùng nghề sống hợp quần thể để phát triển công ăn việc làm. Cơ sở vững chắc của các làng nghề là sự vừa làm ăn tập thể, vừa phát triển kinh tế, vừa giữ gìn bản sắc dân tộc và các cá biệt của địa phương Quan niệm 2: Làng nghề truyền thống là những làng nghề làm nghề thủ công có truyền thống lâu năm thường là qua nhiều thế hệ. Quan niệm này cũng chưa đầy đủ bởi vì khi nói đến làng nghề truyền thống ta không thể chú ý đến các mặt đơn lẻ, mà phải chú trọng đến nhiều mặt trong cả không gian và thời gian, nghĩa là quan tâm đến tính hệ thống, toàn diện của làng nghe đó. trong đó yếu tố quyết định là nghệ nhân, sản phẩm, kĩ thuật sản xuất và thủ pháp nghè thuật. Quan niệm 3: Làng nghề truyền thống là những làng có tuyệt đại đa số bộ phận dân số làm nghề cổ truyền. Nó được hình thành, tồn tại và phát triển lâu đời trong lịch sử được nối tiếp từ thế hệ này sang thế hệ khác kiểu cha 9
truyền con nối hoặc ít nhất cũng tồn lại hàng chục năm. Trong làng sản xuất mang tính tập trung, có nhiều nghệ nhân tài hoa và một nhóm người có tay nghề giỏi làm hạt nhân để phát triển nghề. Đồng thời sản phẩm làm ra mang tính tiêu biểu độc đáo, tinh xảo, nổi tiếng vả đậm nét văn hóa dân tộc. 1.1.2 Vai trò của làng nghề truyền thống 1.1.2.1 Vai trò làng nghề truyền thống trong sự phát triển kinh tế - xã hội Làng nghề đóng vai trò tích cực trong việc gia tăng sản xuất các ngành phi nông nghiệp (các ngành tiểu thủ công nghiệp, các ngành dịch vụ) cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng CNH-HĐH đất nước. Góp phần chuyển lao động từ sản xuất có thu nhập thấp sang ngành nghề phi nông nghiệp có thu nhập cao hơn. Chuyển đổi tập quán sản xuất từ sản xuất nhỏ mang tính độc canh, tự túc sang sản xuất hàng hóa với qui mô lớn đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp nhận công nghệ sản xuất có trình độ ngày càng cao. Xét về góc độ phân công lao động thì làng nghề không những cung cấp tư liệu sản xuất mà còn dịch chuyển cơ cấu nội bộ ngành nông nghiệp như các ngành nghề chế biến. Tạo điều kiện cho một đội ngũ lao động có điều kiện trình độ tay nghề cao hơn. Giờ đây khi chuyển dịch sang công nghệ cao tạo ra khối lượng hàng hóa lớn, chất lượng ngày một cao. Sự đa dạng hóa các hình thức kinh doanh trong quá trình phát triển làng nghề (sự ra đời các doanh nghiệp vừa và nhỏ) và sự liên kết giữa các loại hình sản xuất để thành những cơ sở doanh nghiệp mạnh ngay trên địa bàn.Tăng thu nhập, thu hẹp mức sống giữa thành thị và nông thôn. Phát triển làng nghề góp phần tăng thu nhập của người dân đồng thời tạo ra nguồn tích lũy khá lớn và ổn định cho ngân sách địa phương cũng như các hộ gia đình.. Phát triển làng nghề là cơ hội cho người nông dân tăng thu nhập của nguồn thu hai cách: Hoặc là tham gia vào làng nghề và nhận thu nhập do ngành nghề đem lại hoặc tham gia hoạt động dịch vụ phục vụ cho làng nghề và nhận thu nhập từ hoạt động đó. Các dịch vụ phát sinh phục vụ cho sản xuất làng nghề cũng rất phong phú, có thể là dịch vụ cung ứng nguyên vật liệu, 10
công cụ sản xuất, dịch vụ chuyên khâu hỗ trợ sản xuất, dịch vụ tiêu thụ. Với các làng nghề thu nhập từ phi nông nghiệp đặc biệt là lao động từ làng nghề ngày càng trở nên quan trọng. Bởi thu nhập tăng lao động sản xuất cơ sở cho các đơn vị sản xuất đầu tư nâng cấp các loại máy móc, nâng cấp yếu tố đầu vào, năng suất, sản lượng sản xuất kéo gần khoảng cách giữa nông thôn và thành thị. Đây là mục tiêu của công cuộc CNH-HĐH ở nông nghiệp nông thôn mà nước ta đã đề ra. Khai thác được tiềm năng cũng như phát huy được lợi thế nhờ quy mô ở từng vùng, từng địa phương góp phần thực hiện thành công sự nghiệp CNH-HĐH đất nước nói chung và CNH-HĐH nông thôn nói riêng. Cùng với các nghề thủ công, làng nghề phát triển đã tạo cơ hội cho hoạt động dịch vụ ở nông thôn mở rộng quy mô và địa bàn hoạt động, thu hút nhiều lao động sản xuất trong các làng nghề là một quá trình liên tục vì vậy đòi hỏi dịch vụ cung cấp nguyên vật liệu và tiêu thụ sản phẩm phải thường xuyên. Như vậy sự phát triển làng nghề có tác dụng quan trọng đối với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.Tăng thu nhập cho người lao động trong làng nghề thu nhập bằng 2,1-2,3 lần lao động nông nghiệp thuần nông. Góp phần hạn chế di dân tự do ra thành thị , giảm các tệ nạn xã hội và mất trật tư an ninh do không có việc làm gây ra 1.1.2.2 Vai trò của làng nghề truyền thống trong sự phát triển làng nghề và quảng bá hình ảnh và thương hiệu Trong việc quảng bá hình ảnh và thương hiệu của làng nghề rất được chú trọng, trong nền công nghiệp hiện đại hóa, công nghiệp hóa này sẽ có rất nhiều sự cạnh tranh trong các vấn đề liên quan xung quanh đến tên tuổi thương hiệu của làng nghề đúc đồng. Khuyến khích các hộ làm nghề tổ chức khu sản xuất gắn với xây dựng các gian hàng giới thiệu sản phẩm để tạo thành khu trung tâm thương mại quảng bá sản phẩm làng nghề. Cùng với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, các hộ làm nghề đúc 11