Đề tài: Thực trạng và vai trò của kinh tế tư bản tư nhân

Chia sẻ: Dau Con | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:33

Thêm vào BST

Báo xấu

80
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lợi nhuận thương nghiệp là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư. Nguồn gốc của nó cũng là một bộ phận lao động không được trả công của công nhân. Tư bản công nghiệp "nhường" một phần giá trị thặng dư cho tư bản thương nghiệp bằng cách bán hàng hóa thấp hơn giá trị thực tế của nó, để rồi tư bản thương nghiệp bán đúng giá trị, thu về lợi nhuận thương nghiệp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài: Thực trạng và vai trò của kinh tế tư bản tư nhân

Đề tài: Thực trạng và vai trò của kinh tế tư bản tư nhân
Lêi nãi ®Çu Trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN vÊn ®Ò ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®îc ®Æt ra nh mét yªu cÇu tÊt yÕu ®èi víi nÒnkinh tÕ ViÖt Nam. Kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ mét bé phËn trong c¬ cÊu Êy ®· cã mét thêi kú bÞ coi lµ ®èi lËp víi kinh tÕ XHCN, v× vËy ph¶i n»m trong diÖn c¶i t¹o xo¸ bá. Song thùc tiÔn ®· cho thÊy quan niÖm nh vËy lµ cùc ®oan vµ sù xuÊt hiÖn trë l¹i cña kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· gãp phÇn k h«ng n há vµo sù thay ®æi bé mÆt cña nÒn kinh tÕ theo híng tÝch cùc. Cïng víi chñ tr¬ng chuyÓn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng , §¶ng vµ nhµ níc ViÖt Nam ®· ban hµnh nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã cã kinh tÕ t b¶n t nh©n. Tuy nhiªn, kinh tÕ t b¶n t nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ non trÎ cña níc ta ®ang ph¶i ®èi diÖn víi nhiÒu k hã kh¨n, th¸ch thøc. NhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp trong x· h«i, trong chñ tr¬ng chÝnh s¸ch vµ tæ chøc qu¶n lý ®ang lµ trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang ® øng tríc n h÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc míi. C¬ héi ph¸t triÓn rót ng¾n, thùc hiÖn thµnh c«ng CNH, H§H phÊn ®Êu ®a ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2 020 lµ hiÖn thùc. Tuy nhiªn, ®Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu nµy ®ßi hái ph¶i cã vèn ®Çu t lín víi sù gi¶i phãng tèi ®a lùc lîng s¶n xuÊt x· héi. Trong bèi c¶nh c¸c n guån lùc kinh tÕ cña ViÖt Nam cßn ®ang h¹n chÕ, x©y d ùng mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, cßn kinh tÕ t b¶n t nh©n nh mét ® éng lùc ph¸t triÓn c¬ b¶n lµ mét híng ®i hoµn toµn ® óng ®¾n. Trong nh÷ng n¨m võa qua mÆc dï ®· cã bíc ph¸t triÓn tèt, kinh tÕ t b¶n t nh©n ViÖt Nam vÉn cha thùc sù cã ®îc mét vai trß t¬ng x øng víi tiÒm n¨ng cña nã. Bµi viÕt nµy sÏ tËp trung lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n sau ®©y : Vai trß, thùc tr¹ng cña kinh tÕ t b¶n t nh©n, ®¸nh gi¸ kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ mét sè ph¬ng h- íng gi¶i ph¸p. Tuy nhiªn, do thêi gian vµ k h«ng gian cã h¹n cho nªn viÖc thu thËp sè liÖu vµ tµi liÖu vÉn cha ®ù¬c cËp nhËt v× thÕ k h«ng tr¸nh khái n h÷ng thiÕu sãt mong b¹n ®äc th«ng c¶m, hoan nghªnh tÊt c¶ n h÷ng ý kiÕn ® ãng gãp cho ®Ò ¸n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì cña gi¸o viªn híng dÉn cïng c¸c b¹n ®· gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh lµm ®Ò ¸n. T¸c gi¶.
Ch¬ng I kh¸i qu¸t chung vÒ kinh tÕ t b¶n t nh©n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa I. c¸c thµnh phÇn k inh tÕ t b¶n t nh©n trong nÒn k inh tÕ thÞ trêng ®Þnh h íng x· héi chñ nghÜa 1. Thµnh p hÇn kinh tÕ c¸ thÓ ,tiÓu chñ. Kinh tÕ c¸ thÓ lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn t h ÷u n há vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ kh¶ n¨ng lao ® éng cña b¶n th©n ngêi lao ®éng. Kinh tÕ tiÓu chñ còng chÝnh lµ h×nh thøc kinh tÕ dùa trªn t h ÷u n há vÒ t liÖu s¶n xuÊt nhng cã thuª mín lao ®éng, tuy nhiªn thu nhËp vÉn chñ yÕu dùa vµo søc lao ® éng vµ vèn cña b¶n th©n vµ gia ®×nh. Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ ®ang cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong nhiÒu ngµnh nghÒ ë n «ng th«n vµ thµnh thÞ, cã ®iÒu kiÖn phat h uy nhanh tiÒm n¨ng vÒ vèn søc lao ®éng, tay nghÒ cña tõng gia ®×nh, tõng ngêi lao ®éng. Do ®ã, viÖc më réng s¶n xuÊt, kinh doanh cña kinh tÕ c¸ thÓ vµ tiÓu chñ cÇn ®îc khuyÕn khÝch. HiÖn nay, ë níc ta, thµnh phÇn kinh tÕ nµy phÇn lín ho¹t ® éng díi h×nh thøc hé gia ®×nh, ®ang lµ mét bé phËn ® «ng ®¶o, cã tiÒm n¨ng to lín, cã vÞ trÝ quan träng, l©u dµi. §èi víi níc ta, cÇn ph¸t triÓn m¹nh mÏ thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Ó võa gãp phÇn t¹o ra nhiÒu cña c¶i vËt chÊt cho x· héi, võa gi¶i quyÕt nhiÒu viÖc lµm cho ngêi lao ® éng - mét vÊn ®Ò bøc b¸ch hiÖn nay cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Trong n h÷ng n¨m gÇn ®©y, thµnh phÇn kinh tÕ nµy ph¸t triÓn nhanh chãng trong n «ng l©m ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i, dÞch vô. Nã ®· gãp phÇn quan träng vµo c¸c thµnh tùu kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn, còng cÇn thÊy r»ng, kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ dï cè g¨ngs ®Õn bao nhiªu còng k h«ng lo¹i bá ®îc n h÷ng h¹n chÕ vèn cã nh: tÝnh tù ph¸t , manh món, h¹n chÕ vÒ kü thuËt. Do ®ã §¶ng ta chØ râ: cÇn gióp ®ì kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò k hã kh¨n vÒ vèn, vÒ khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, vÒ thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm. V ¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX viÕt: “ Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn vµ gióp ®ì ®Ó ph¸t triÓn, khuyÕn khÝch c¸c h×nh thøc tæ chøc hîp t¸c tù nguyÖn, lµm vÖ tinh cho c¸c doanh nghiÖp hoÆc ph¸t triÓn lín h¬n “. Ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh th«ng tin víi qui m« phï hîp trªn tõng ®Þa bµn. 2. T hµnh p hÇn kinh tÕ t b ¶n t n h©n . Kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ thµnh phÇn kinh tÕ mµ s¶n xuÊt kinh doanh dùa trªn c¬ së chiÕm h ÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét søc lao ® éng lµm thuª. Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta hiÖn nay, thµnh phÇn nµy cã vai trß ® ¸ng kÓ 2
xÐt vÒ ph¬ng diÖn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ,x· héi ho¸ s¶n xuÊt còng nh vÒ ph¬ng diÖn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. §©y còng lµ thµnh phÇn kinh tÕ rÊt n¨ng ® éng nh¹y bÐn víi kinh tÕ thÞ trêng, do ®ã sÏ cã n h÷ng ® ãng gãp k h«ng n há vµo qu¸ tr×nh t¨ng trëng kinh tÕ cña ®Êt níc. HiÖn nay, kinh tÕ t b¶n t nh©n bíc ®Çu cã sù ph¸t triÓn, nhng phÇn lín tËp trung vµo lÜnh vùc th ¬ng m¹i, dÞch vô vµ kinh doanh bÊt ® éng s¶n; ®Çu t vµo s¶n xuÊt con Ýt vµ chñ yÕu q uy m« võa vµ n há . ChÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ta lµ khuyÕn khÝch t b¶n t nh©n bá vèn ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®¸p ø ng c¸c n hu cÇu cña d©n c. Nhµ nøoc b¶o hé quyÒn së h ÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p cña hä; xo¸ bá ®Þnh kiÕn vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ tÝn dông, vÒ khoa häc c«ng nghÖ , vÒ ®µo t¹o c¸n bé - cho thµnh phÇn kinh tÕ nµy. Tuy nhiªn, ®©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ cã tÝnh tù ph¸t rÊt cao. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cã ®o¹n viÕt:” KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n réng r·i trong c¸c ngµnh nghÒ s¶n xuÊt , kinh doanh mµ ph¸p luËt k h«ng cÊm . T¹o m«i trßng kinh doanh thuËn lîi vÒ chÝnh s¸ch ph¸p lý ®Ó kinh tÕ b¶n t nh©n ph¸t triÓn trªn nh÷ng ®Þnh híng u tªn cña Nhµ níc , kÓ c¶ ®Çu t ra níc ngoµi ; khuyÕn khÝch chuyÓn thµnh doanh nghiÖp cæ phÇn , b¸n cæ phiÕu cho ngêi lao ® éng , liªn doanh , liªn kÕt víi nhau, víi kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ nhµ níc , x©y d ùng quan hÖ tèt víi chñ doanh nghiÖp vµ ngêi lao ® éng . II . C¸c lo¹i h×nh tæ chøc kinh doanh c¬ b¶n . 1. D oanh nghiÖp t n h©n . Doanh nghiÖp t nh©n lµ doanh nghiÖp do mét c¸ nh©n lµm chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cña m×nh vÒ mäi ho¹t ® éng cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp t nh©n lµ mét ® ¬n vÞ kinh doanh do mét c¸ nh©n bá vèn ra thµnh lËp lµm chñ. C¸ nh©n nµy võa lµ chñ së h÷u, võa lµ ngêi sö d ông tµi s¶n, ® ång thêi còng lµ ngêi qu¶n lý ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Th«ng thêng chñ doanh nghiÖp lµ gi¸m ®èc, trùc tiÕp tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nhng còng cã trêng hîp v× n h÷ng lÝ do cÇn thiÕt, chñ doanh nghiÖp k h«ng trùc tiÕp ®iÒu hµnh ho¹t ® éng kinh doanh mµ thuª ngêi kh¸c lµm gi¸m ®èc. Nh ng dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®iÒu hµnh ho¹t ® éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, chñ doanh nghiÖp t nh©n qu¶n lý vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm k h«ng cã sù ph©n chia rñi ro víi ai Chñ doanh nghiÖp t nh©n chÞu tr¸ch nhiªm v« h¹n vÒ c¸c kho¶n nî trong kinh doanh cña doanh nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ® éng s¶n xuÊt kinh doanh, nÕu lµm ¨n ph¸t ®¹t thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn, chñ doanh nghiÖp ®îc hëng toµn bé sè lîi ®ã. Ngîc l¹i, nÕu gÆp rñi ro hay kinh doanh bÞ thua lç, hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng chÝnh tµi s¶n cña doanh nghiÖp. 2. C «ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. C«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n lµ doanh nghiÖp cã k h«ng qu¸ 50 thµnh viªn gãp vèn thµnh lËp c«ng ty chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty b»ng tµi s¶n cña m×nh. 3
C«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n cã thÓ chØ cã mét thµnh viªn. C«ng ty chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî vµ c¸c nghÜa vôtµi s¶n kh¸c cña c«ng ty b»ng tµi s¶n cña m×nh (tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n). Thµnh viªn c«ng ty chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî vµ c¸c nghiac vô tµi s¶n kh¸c cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn ®· cam kÕt gãp vµo c«ng ty. §èi víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n mét thµnh viªn th× chñ së h ÷u c«ng ty chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn ®· cam kÕt gãp vµo c«ng ty. Nh vËy, trong c«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n cã sù ph©n t¸ch tµi s¶n: tµi s¶n cña c«ng ty vµ tµi s¶n cña thµnh viªn. Nguyªn t¾c ph©n t¸ch ®îc ¸p d ông trong mäi quan hÖ tµi s¶n, nî nÇn vµ tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty. C«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n k h«ng ®îc quyÒn ph¸t hµnh cæ phiÕu ra c«ng chóng ®Ó c«ng khai huy ® éng vèn. ViÖc chuyÓn nhîng vèn gãp cña thµnh viªn c«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n tríc hÕt ph¶i u tiªn cho c¸c thµnh viªn kh¸c cña c«ng ty. ChØ ®îc chuyÓn nhîng cho ngêi k h«ng ph¶i lµ thµnh viªn c«ng ty nÕu c¸c thµnh viªn cßn l¹i cña c«ng ty k h«ng mua hoÆc k h«ng mua hÕt. §èi víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n mét thµnh viªn th× chñ së h ÷u c«ng ty ã quyÒn chuyÓn nhîng toµn bé hoÆc mét phÇn vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty cho tæ chøc, c¸ nh©n kh¸c. 3. C«ng ty cæ p hÇn . C«ng ty cæ phÇn lµ lo¹i h×nh ®Æc trng cña c«ng ty ®èi vèn, vèn cña c«ng ty ®îc chia thµnh nhiÒu phÇn b»ng nhau gäi lµ cæ phÇn, ngßi së h ÷u cæ phÇn gäi lµ cæ ®«ng, chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty cho ®Õn hÕt gi¸ trÞ cæ phÇn mµ hä së h÷u. Trong suèt qu¸ tr×nh ho¹t ® éng cña c«ng ty cæ phÇn Ýt nhÊt ph¶i cã 3 thµnh viªn tham gia c«ng ty cæ phÇn. Lµ lo¹i c«ng ty ®Æc trng cho c«ng ty ®èi vèn cho nªn cã sù liªn kÕt cña nhiÒu thµnh viªn vµ v× vËy viÖc q uy ®Þnh sè thµnh viªn t«is thiÓu ph¶i cã ®· trë thµnh th«ng lÖ qu«cs tÕ trong mÊy tr¨m n¨m tån t¹i cña c«ng ty cæ phÇn. ë hÇu hÕt c¸c níc ®Òu cã q uy ®Þnh sè thµnh viªn tèithiÓu cña c«ng ty cæ phÇn. PhÇn vèn gãp (cæ phÇn ) cña c¸c thµnh viªn ®îc thÓ hiÖn díi h×nh thøc cæ phiÕu. C¸c cæ phiÕu do c«ng ty ph¸t hµnh lµ mét lo¹i hµng ho¸. Ngêi cã cæ phiÕu cã thÓ tù do chuyÓn nhîng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C«ng ty cæ phÇn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty b»ng tµi s¶n cña c«ng ty. C¸c cæ ® «ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn ®· gãp vµo c«ng ty. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ® éng c«ng ty cæ phÇn cã quyÒn ph¸t hµnh chøng kho¸n (nh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu) ra c«ng chóng theo q uy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n ®Ó h uy ® éng vèn. §iÒu nµy thÓ hiÖn kh¶ n¨ng h uy ® éng vèn lín cña c«ng ty cæ phÇn. 4. C «ng ty h îp danh. C«ng ty hîp danh ®îc ph¸p luËt ghi nhËn lµ mét h×nh thøc cña c«ng ty ®èi nh©n, trong ®ã cã Ýt 4
nhÊt 2 thµnh viªn (®Òu lµ c¸ nh©n vµ lµ th¬ng nh©n) cung tiÕn hµnh ho¹t ® éng th¬ng m¹i (theo nghÜa réng) díi mét h·ng chung (hay héi danh) vµ cïng liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm v« h¹n vÒ mäi kho¶n nî cña c«ng ty. Ngoµi c¸c thµnh viªn hîp danh, cã thÓ cã thµnh viªn gãp vèn. Thµnh viªn hîp danh ph¶i lµ c¸ nh©n, cã tr×nh ®é chuyªn m«n vµ uy tÝn nghÒ nghiÖp vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cña m×nh vÒ c¸c nghÜa vô cña c«ng ty. Thµnh viªn gãp vèn chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn ®· gãp vµo c«ng ty. Do tÝnh an toµn ph¸p lý ®èi víi c«ng chóng cao, mÆt kh¸c c¸c thµnh viªn thêng cã quan hÖ mËt thiÕt vÒ nh©n th©n, nªn viÖc qu¶n lý c«ng ty hîp danh chÞu rÊt Ýt sù rµng buéc cña ph¸p luËt. VÒ c¬ b¶n, c¸c thµnh viªn cã quyÒn tù tho¶ thuËn vÒ viÖc qu¶n lý, ®iÒu hµnh c«ng ty. Tuy nhiªn cÇn lu ý lµ quyÒn qu¶n lý c«ng ty hîp danh chØ thuéc vÒ c¸c thµnh viªn hîp danh, thµnh viªn gãp vèn k h«ng cã quyÒn qu¶n lý c«ng ty Trong c«ng ty hîp danh , Héi ® ång thµnh viªn lµ c¬ quan quyÕt ®Þnh cao nhÊt cña c«ng ty bao gåm tÊt c¶ c¸c thµnh viªn hîp danh. Héi ® ång thµnh viªn cã quyÒn quyÕt ®Þnh mäi ho¹t ® éng cña c«ng ty. Khi häp Héi ® ång thµnh viªn, c¸c thµnh viªn hîp danh cã quyÒn ngang nhau trong biÓu quyÕt (mçi thµnh viªn chØ cã mét phiÕu biÓu quyÕt) mµ k h«ng phô thuéc vµo gi¸ trÞ phÇn vèn gãp cña hä trong c«ng ty. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a quyÒn cña c¸c thµnh viªn trong u¶n lý cña c«ng ty hîp danh víi quyÒn cña c¸c thµnh viªn trong qu¶n lý c«ng ty ®èi vèn (c«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn). Trong qu¸ tr×nh ho¹t ® éng cña c«ng ty, c¸c thµnh viªn hîp danh ph©n c«ng nhau ®¶m nhiÖm c¸c trøc tr¸ch qu¶n lý vµ kiÓm soat c«ng ty, vµ cö mét ngêi (trong sè thµnh viªn hîp danh ) lam Gi¸m ®èc c«ng ty. Gi¸m ®èc thùc hiÖn nhiªm vô ®iÒu hµnh c«ng viÖc trong c«ng ty, ph©n c«ng, ®iÒu hoµ, phèi hîp c«ng viÖc cña c¸c thµnh viªn hîp danh vµ thùc hiªn c¸c c«ng viÖc kh¸c theo uû quyÒn cña c¸c thµnh viªn hîp danh. 5
C h ¬ng II vai trß cña kinh tÕ t b¶n t nh©n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng xhcn i. gãp phÇn quan träng ®Ó t¨ng trëng kinh tÕ . 1. Trªn gi¸c ®é tæng cung Kinh tÕ t b¶n t nh©n cung cÊp cho x· héi s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô ®Ó tho¶ m·n n hu cÇu vÒ ®êi sèng , n hu cÇu cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cña x· héi . Víi u thÕ næi tréi cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n : suÊt ®Çu t thÊp , dÔ chuyÓn ®æi ph¬ng híng s¶n xuÊt cho phï hîp víi n hu cÇu cña thÞ trêng , q uy m« n há phï hîp víi n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c hé gia ®×nh , nªn ®· thu hót ®îc ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp d©n c . Tèc ®é t¨ng trëng cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n kh¸ æn ®Þnh . Khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n cã tèc ®é ph¸t triÓn vµ tèc ®é t¨ng cña c¸c n¨m tõ 1 995 ®Õn 2 000 thêng cao h ¬n tèc ®é t¨ng chung cña nÒn kinh tÕ (trõ n¨m 1999).Tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m thêi kú 1 995 – 2 000 cña c¶ níc 6,9% ; cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ 7,2% . N¨m 2 000 , tèc ®é t¨ng trëng cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng nhanh h ¬n nhÞp ®é t¨ng GDPcña toµn bé nÒn kinh tÕ tíi 1,5%(nÕu tÝnh theo gi¸ hiÖn hµnh ) vµ n¨m 2 003 tèc ®é t¨ng tr- ëng GDP trong k hu vùc kinh tÕ nh©n t¨ng so víi n¨m 2 002 lµ 7,24%. Tû träng k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong toµn nÒn kinh tÕ k h«ng n h÷ng k h«ng ®îc c¶i thiÖn mµ cßn suy gi¶m nhÑ , chñ yÕu do trong n h÷ng n¨m cuèi thËp kû 90 , nhiÒu doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ®i vµo ho¹t ® éng vµ lµm thay ®æi c¬ cÊu toµn bé nÒn kinh tÕ . Sè lîng doanh nghiÖp trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng nhanh, vµ chiÕm sè lîng lín trong tæng sè doanh nghiÖp cña c¶ níc thÓ hiªn qua b¶ng sau: 6
S è d oanh nghiÖp cã t¹i thêi ®iÓm 1/1 N¨m 2001 N¨m 2002 N¨m 2003 3 9.762 51.057 62.892 - T æng sè d oanh nghiÖp 5.531 5.067 5.033 + Doanh nghiÖp nhµ níc 32.702 43.993 55.555 + Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, trong ®ã: - Hîp t¸c x· - Doanh nghiÖp t nh©n 3.187 3.614 4.112 + C«ng ty t nh©n 18.226 22.554 24.818 + C«ng ty cæ phÇn 10.489 16.189 23.587 + Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu 800 1.636 3.038 t níc ngoµi 1.529 1.997 2.304 Trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n , tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n kh¶ dÜ h ¬n c¶: chung k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n 7,2% (trong ®ã doanh nghiÖp t nh©n 8,5% ; Cty TNHH ; Cty cæ phÇn 6,1% ; hé c¸ thÓ 7,2%). 2. Trªn gi¸c ®é tæng cÇu . Theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ thèng kª , ®Ó t¨ng trëng 1% GDP cña ViÖt Nam cÇn t¨ng trëng tiªu dïng 2,1 ®Õn 2,2% (kÓ c¶ tiªu d ïng cho s¶n xuÊt vµ tiªu d ïng cho ®êi sèng ). K hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ph¸t triÓn sÏ lµm tæng cÇu t¨ng nhanh , thùc hiÖn ®îc chñ tr¬ng kÝch cÇu cña Nhµ n íc do më réng s¶n xuÊt lµm cho n hu cÇu c¸c yÕu tè ®Çu vµo gia t¨ng , ® ång thêi thu nhËp cña ng êi lao ® éng t¨ng do s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ sè lao ® éng ®îc h uy ® éng vµo lµm t¨ng thªm . §©y chñ yÕu lµ tÇng líp cã thu nhËp thÊp nªn tû lÖ tiªu d ïng cËn biªn (MPC) lín , tû lÖ tiªt kiªm cËn biªn (MPS)nhá h ¬n so víi tÇng líp cã thu nhËp cao . Trong n h÷ng n¨m gÇn ®©y k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng rÊt nhanh vÒ mÆt sè lîng , nhiÒu doanh nghiÖp ®îc h×nh thµnh v× thÕ viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhiÒu mÆt hµng trë nªn rÊt ®a d¹ng vµ phong phó . ViÖc tiªu d ïng cña ngêi d©n còng nh cña c¸c doanh nghiÖp t¨ng nhanh râ rÖt , doanh nghiÖp th× cÇn sö d ông nhiÒu nguyªn vËt liÖu cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt , ngêi tiªu d ïng do n hu cÇu ®êi sèng ngµy cµng cao , kÌm theo mÆt hµng trë nªn phong phó ®a d¹ng cho nªn møc tiªu d ïng cña toµn x· héi t¨ng rÊt nhanh v× thÕ xÐt trªn gi¸c ®é tæng cÇu th× k hu vùc kinh tÐ t nh©n ®· ® ãng vai trß rÊt quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. ii. T¹o viÖc lµm vµ xo¸ ®ãi g¶m nghÌo. 7
1. T¹o viÖc lµm. Tõ n¨m 1 996 ®Õn nay , sè lao ® éng lµm viÖc trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n chØ gi¶m trong n¨m 1 997 , cßn l¹i ®Òu t¨ng . Thêi ®iÓm 31-12-2000 sè lîng lao ® éng trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ 4 .643.844 ngêi , chiÕm 12%tæng sè lao ® éng x· héi ,b»ng 1,3 lÇn tæng sè viÖc lµm trong k hu vùc kinh tÕ nhµ níc .Lao ® éng cña hé kinh doanh c¸ thÓ lµ 3 .802.057 ngêi , cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n lµ 8 41.787 ng êi . Sù gia t¨ng cña c¸c doanh nghiÖp tû lÖ thuËn víi sù gia t¨ng vÒ sè lîng lao ® éng phï hîp víi tr×nh ®é kü thuËt cña lao ® éng , viÖc sö d ông lao ® éng t¹i chç cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· gi¶m bít kh©u gi¶i quyÕt n¬i ¨n ë , c¸c ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng kh¸c nh ph¬ng tiÖn giao th«ng , trêng häc tr¹m x¸…. , t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp d· gi¶m dÇn . Trong 5 n¨m 1996-2000 lao ® éng trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng thªm 7 78.681 ngêi (t¨ng 20,4%). Trong ®ã sè lao ® éng trong c¸c doang nghiÖp t nh©n t¨ng thªm 4 87.459 ngêi (t¨ng 237,57%); sè lao ® éng ë hé kinh doanh c¸ thÓ t¨ng thªm 2 92.222 ngêi (t¨ng 8,29%). Sè lao ® éng qua thùc tÕ kh¶o s¸t ë hé kinh doanh c¸ thÓ lín h ¬n nhiÒu so víi sè ®¨ng ký v× nhiÒu hé gia ®×nh chñ yÕu sö d ông sè lao ® éng trong d ßng hä , lao ® éng mang tÝnh thêi vô vµ lao ®éng n «ng nhµn k h«ng thÓ hiÖn trong b¸o c¸o thèng kª. T×nh h×nh thu hót lao ® éng trong nh÷ng n¨m qua thÓ hiÖn rÊt râ rÖt qua b¶ng : T×nh h×nh thu hót lao ®éng trongkhu vùc kinh tÕ t b ¶n t n h©n trong nh÷ng n¨m qua. (tÝnh ®Õn thêi ®iÓm 31-12 hµng n¨m) 1996 1997 1998 1999 2000 Lao ® éng (ngêi) 3.865.1633.666.942 3.816.9424.097.455 4 .643.844 Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn(%) 1 00 94,87 1 04,09 1 07,35 1 13,33 Tèc ®é t¨ng liªn hoµn(%) -5,13 4,09 7,35 13,33 % trong tæng lao ® éng x· héi 11,2 10,3 10,3 10,9 12,0 C«ng nghÖ kü thuËt s¶n xuÊt ngµy cµng ®îc c¶i thiªn vµ n©ng cao , d©y truyÒn s¶n xu©t ngµy cµng hiÖn ®¹i , ®ßi hái ë c«ng nh©n mét tr×nh ®é tay nghÒ phï hîp víi ®iÒu kiÖn lµm viÖc, chÝnh v× thÕ qu¸ tr×nh ®µo t¹o tay nghÒ ®îc ®a lªn vÞ trÝ hµng ®Çu .HiÖn nay ,tr×nh ®é tay nghÒ cña c«ng nh©n ®îc n©ng cao râ rÖt , bªn c¹nh ®ã viÖc x©y d ùng chiÕn lîc vµ ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn ®µo t¹o nghÒ ®îc h×nh thµnh ,nh viÖc x©y d ùng chiÕn lîc vµ ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn ®µo t¹o nghÒ ®Õn n¨m 2005vµ 2010.Trong ®ã cÇn chó träng ®µo t¹o c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ vµ 8
c«ng nh©n tr×nh ®é cao cho k hu vùc KTTN. MÆt kh¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ®µo t¹o tay nghÒ cho ngêi lao ®éng thuËn lîi h ¬n so víi c¸ckhu vùc kinh tÕ kh¸c, hÇu hÕt ®îc ®µo t¹o t¹i chç, th«ng qua kÌm cÆp cña ngêi nhµ ®· cã tay nghÒ. Chi phÝ cho ®µo t¹o k h«ng ® ¸ng kÓ, ® ång thêi qua truyÒn nghÒ nh vËy sÏ d uy tr× ®îc n h÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng, gãp phÇn cïng x· héi d¹y nghÒ mµ chi phÝ chung cña x· héi (kÓ c¶ chi phÝ cña t nh©n vµ nhµ níc ) k h«ng ® ¸ng kÓ . ViÖc t¹o ra hiÒu chç lµm viÖc míi ®· gãp phÇn thu hót nhiÒu lao ® éng trong x· héi, nhÊt lµ sè ng êi trÎ tuæi hµng n¨m ®Õn tuæi lao ® éng cha cã viÖc lµm, gi¶i quyÕt sè d«i d tõ c¬ quan, doanh nghiÖp nhµ níc do tinh gi¶m biªn chÕ vµ gi¶i thÓ. 2. Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· gãp phÇn ® ¸ng kÓ vµo viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n ë k hu vùc thµnh thÞ vµ n «ng th«n . Theo thùc tÕ kh¶o s¸t, thu nhËp cña ngêi lao ®éng trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n thêng cã møc t¬ng hoÆc cao h ¬n thu nhËp cña lao ® éng trång lóa ë n «ng th«n cïng ®Þa bµn. Ph¸t triÓn k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n gãp phÇn rÊt quan träng ®Ó t¹o ra viÖc lµm t¹i chç cho gia ®×nh vµ ®Þa ph¬ng , ®em l¹i thu nhËp cho ngêi lao ®éng. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra doanh nghiÖp n¨m 2 000 cña Tæng côc Thèng Kª , møc thu nhËp trung b×nh 1th¸ng/ 1 lao ® éng (1000 ®)cña c¸c doanh nghiÖp nãi chung lµ: 1041,1; DNNN lµ 1048,2; DNt nh©n lµ 651,1; Cty cæ phÇn lµ 993,0; TËp thÓ lµ 529,3; CtyTNHHlµ 801,8; DN cã vèn dÇu t níc ngoµi lµ 1754,5.Møc thu nhËp cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n tuy thÊp h ¬n c¸c DNNN nhng cao h ¬n k hu vùc kinh tÕ tËp thÓ . Thu nhËp trung b×nh cña 1 lao ® éng trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n cao gÊp 2®Õn 3 lÇn so víi møc l¬ng c¬ b¶n cña Nhµ níc q uy ®Þnh . II. ®ãng gãp vµ huy ®éng c¸c nguån vèn trong x· héi nép ng©n s¸h nhµ níc . 1. Huy ® éng c¸c n guån v èn trong x· héi sö d ông v µo s¶n xuÊt kinh d oanh . Trong 10 n¨m gÇn ®©y, vèn ®Çu t cña k hu vùc t nh©n t¨ng nhanh, chiÕm tû lÖ cao trong tæng vèn ®Çu t toµn x· héi. N¨m 1 999 tæng vèn ®Çu t k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®¹t 3 1.542 tû ®ång chiÕm 24,05%; n¨m 2 000 ®¹t 3 5.894 tû ®ång, t¨ng 13,8% so víi n¨m 1999, chiÕm 24,31% tæng vèn ®Çu t toµn x· héi. N¨m 2 000 vèn ®Çu t cña hé kinh doanh c¸ thÓ ®¹t 2 9.267 tû ®ång, chiÕm 19,82% tæng vèn ®Çu t toµn x· héi; vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp t nh©n ®¹t 6.627 tû ®ång, chiÕm 4,49% tæng vèn ®Çu t toµn x· héi. Tæng vèn sö d ông thùc tÕ cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng nhanh. §èi víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n n¨m 1 999 lµ 7 9.493 tû ®ång, n¨m 2000lµ 1 10.071 tû ®ång, t¨ng 38,5%. C¸c ®Þa ph¬ng t¨ng m¹nh vèn sö d ông thùc tÕ cña doanh nghiÖp lµ Hµ Néi tõ 1 0.164 tû ® ång 9
(n¨m1999) t¨ng lªn 1 6.573 tû ® ång (n¨m2000), t¨ng 63,05%; t¬ng ø ng ë thµnh phè Hå ChÝ Minh tõ 3 6.954 tû ® ång t¨ng lªn 5 2.353 tû ®ång, t¨ng 41,67%… Trong hai n¨m 2001-2002, sau khi cã luËt doanh nghiÖp ra ®êi, sè doanh nghiÖp t nh©n ra ®êi 35.440,víi sè vèn ®¨ng ký ®¹t 4 0.455 tû ®ång, nhiÒu h ¬n sè doanh nghiÖp t nh©n ®îc thµnh lËp trong 5 n¨m tríc céng l¹i . N¨m 2 003 , k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n cã bíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. K hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n chiÕm 26,7% tæng vèn ®Çu t ph¸t triÓn, hÇu hÕt gi¸ trÞ n «ng nghiÖp, chiÕm 25,5% gi¸ trÞ c«ng nghiÖp, phÇn lín gi¸ trÞ dÞch vô, 48% kim ng¹ch xuÊt khÈu. 2. § ãng g ãp p hÇn lín v µo n g©n s¸ch n hµ níc. Víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ® ãng gãp rÊt lín vµo sù ph¸t triÓn cña ®¸t níc, víi sè vèn h uy ® éng lín trong toµn x· héi, k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ® ãng gãp ngµy cµng t¨ng vµo ng©n s¸ch nhµ níc N¨m 2 000 nép ®îc 5.900 tû ®ång, íc tÝnh chiÕm 7,3%tæng thu ng©n s¸ch t¨ng 12,5% so v¬2Ý n¨m 1999. §Õn n¨m 2001, k hu vùc doanh nghiÖp t nh©n Nép ng©n s¸ch nhµ níc ®¹t trªn 1 1.075 tû ®ång, chiÕm 14,8%tæng thu ng©n s¸ch. Qua sè liÖu cho chóng ta thÊy k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n cã vai trß rÊt lín trong n guån thu ng©n s¸ch cña nhµ níc .Trong n¨m 2 001 chiÕm 14,8% trong tæng ng©n s¸ch nhµ níc víi tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chong th× chØ trong mét vµi n¨m gÇn ®©y k hu vùc kinh tÕ nµy sÏ thÓ hiÖn mét vÞ thÕ quan träng trong c¬ cÊu nÒn kinh tÕ vµ lµ chç dùa v÷ng ch¾c trong qu¸ tr×nh x©y d ùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. IV. thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ x· héi, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. 1. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ q u¶n lý kinh tÕ. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ®Æt ra n h÷ng yªu cÇu míi thóc ®Èy hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §· xuÊt hiÖn nhiÒu doanh nh©n kinh doanh thµnh ®¹t, ®a doanh nghiÖp cña m×nh ph¸t triÓn, c¶i thiÖn ®îc ®êi sèng ngêi lao ®éng, ® ãng gãp ngµy cµng nhiÒu cho x· héi, ®îc x· héi t«n vinh. Tr×nh ®é s¶n xuÊt kinh doanh cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ngµy cµng tiÕn bé h¬n, sè lîng hµng ho¸ tham gia xuÊt khÈu ngµy cµng t¨ng. NhiÒu s¶n phÈm cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ® îc xuÊt khÈu uû th¸c qua doanh nghiÖp nhµ níc vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi. K hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n cßn tham gia nhiÒu c«ng ®o¹n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. XuÊt khÈu trùc tiÕp cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®Õn nay ®· t¨ng kh¸, 9 th¸ng ®Çu n¨m 10
2 001 ®¹t 2 .189.330.000 USD, trong ®ã c¸c c«ng ty cæ phÇn ®¹t 1 .606.489.900 USD, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n ®¹t 2 11.900.000 USD (sè liÖu cña Tæng côc h¶i quan). C¸c doanh nghiÖp t nh©n ®· tham gia tÝch cùc vµo xuÊt nhËp khÈu trùc tiÕp, ®Õn n¨m 2 000 sè doanh nghiÖp t nh©n tham gia xuÊt khÈu trùc tiÕp t¨ng lªn 1 6.200 doanh nghiÖp. NhiÒu doanh nghiÖp t nh©n ®· xuÊt khÈu ®îc n h÷ng s¶n phÈm tõ hµng thñ c«ng mü nghÖ, thùc phÈm chÕ biÕn (nh c¸ k h« ®i NhËt B¶n, c¸ kho té ®i Mü…), ®Õn c¶ r¬m s¹ch lµ n h÷ng mÆt hµng mµ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cha quan t©m ®Õn. V× thÕ k hu vùc ngoµi quèc doanh trong níc tõ chç chØ chiÕm 11% gi¸ trÞ xu©ts khÈu vµo n¨m 1 997 nhng ®Õn quýI-2002 ®· t¨ng lªn kho¶ng 31% (kh«ng tÝnh gi¸ trÞ xuÊt khÈu dÇu th«). Gýa trÞ xuÊt khÈu tõ møc kho¶ng 5% ®· t¨ng lªn 24% trong c¸c thêi ®iÓm t¬ng ø ng (thêi b ¸o Kinh tÕ ViÖt Nam sè 66 ngµy 3-6-2002). C¸c doanh nghiÖp , c«ng ty ®¨ng ký s¶n xuÊt kinh doanh theo ph¸p luËt vµ ®îc tù do s¶n xuÊt kinh doanh tù do chän mÆt hµng s¶n xuÊt hay kinh doanh. ThÞ trêng ViÖt Nam víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· t¹o ra m«i trêng hîp t¸c trªn c¬ së 2 bªn cïng cã lîi vµ c¹nh tranh díi sù qu¶n lý cña nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn phat triÓn nhanh chãng kinh tÕ ViÖt Nam , hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. 2. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ . Sù ph¸t triÓn cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n gãp phÇn thu hót ®îc nhiÒu lao ® éng ë n «ng th«n vµo c¸c ngµnh phi n «ng nghiÖp, nhÊt lµ c«ng nghiÖp ®· gióp chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ tõng ®Þa ph¬ng, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ®©t níc. K hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng vÒ sè lîng vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong nÒn kinh tÕ . NÕu nh tríc ®©y , kinh tÕ t b¶n t nh©n k h«ng ®îc thõa nhËn, bÞ coi lµ ®èi tîng cña c¸ch m¹ng XHCN, ph¶i ®ù¬c c¶i t¹o xo¸ bá, víi t tëng nh thÕ trong giai ®o¹n ®ã kinh tÕ t b¶n t nh©n vÉn chua ® îc ph¸t triÓn mµ hÇu nh cßn bÞ vïi dËp , kinh tÕ ®Êt níc víi sù hiÖn diÖn toµn bé bëi kinh tÕ tËp thÓ víi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp. Tõ ®êng lèi ®æi míi (§¹i héi 6 cña §¶ng th¸ng 12.1986) kh¼ng ®Þnh x©y d ùng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta víi c¬ cÊu nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i l©u dµi th× kinh tÕ t b¶n t nh©n ®ù¬c ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ, t¹o cho c¬ cÊu kinh tÕ cã xu híng chuyÓn dÞch c©n b»ng gi÷a kinh tÕ t b¶n t nh©n víi kinh tÕ tËp thÓ . C¬ cÊu kinh tÕ cã xu híng chuyÓn dÞch c©n b»ng k h«ng chØ thÓ hiÖn vÒ sè lîng gi÷a kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ kinh tÕ tËp thÓ , mµ cßn thÓ hiÖn rÊt râ trong sù ph¸t triÓn cña c¸c vïng l·nh thæ, vµ gi÷a c¸c ngµnh. C¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký ho¹t ® éng chñ yÕu trong lÜnh vùc kinh doanh th¬ng m¹i chiÕm 42% tæng sè doanh nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ x©y d ùng 31%, dÞch vô kh¸c 22%, n «ng nghiÖp chØ chiÕm 5%. Tr×nh ®é s¶n xuÊt cña k hu vùc kinh tª t nh©n ngµy cµng tiÕn bé , víi m¸y mãc trang thiÕt bÞ ngµy cµng hiÖn ®¹i v× thÕ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ngµy cµng nhiÒu, mÉu m· phong phó vµ chÊt lîng dÇn ®îc c¶i thiÖn.Tham gia tÝch cùc vµo xuÊt khÈu trùc tiÕp. 11
Ch¬ng III Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n hiÖn nay I. kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng vÒ mÆt sè lîng. 1. Thêi kú tríc n¨m 1986. §Êt níc thèng nhÊt, c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt ®îc thùc hiÖn trªn ph¹m vi c¶ níc. KÕ ho¹ch 5 n¨m 1976-1980 ngoµi nhiÖm vô kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh, tiÕn hµnh c¶i t¹o kinh tÕ miÒn Nam theo m« h×nh kinh tÕ miÒn B¾c. TiÕp tôc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ®èi víi n h÷ng ngêi s¶n xuÊt n há ë miÒn B¾c, ® ång thêi triÓn khai m¹nh mÏ ë miÒn Nam. Nhng kinh tÕ t b¶n t nh©n vÉn tån t¹i, trong c«ng nghiÖp vÉn cã trªn díi 60 v¹n ngêi s¶n xuÊt c¸ thÓ n¨m 1980:50,3v¹n; n¨m 1981: 55,1 v¹n; n¨m 1983:66,6 v¹n; n¨m 1984:64 v¹n; n¨m 1985:59,3 v¹n. Sè lîng lao ® éng ho¹t ® éng trong kinh tÕ t b¶n t nh©n vÉn chiÕm trªn 20%tæng sè lao ® éng ngµnh c«ng nghiÖp; n¨m1980: 22,3%;n¨m1984: 26%; n¨m 1985:23%;n¨m 1986: 23,2%. Gi¸ trÞ s¶n lîng c«ng nghiÖp do k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¹o ra hµng n¨m chiÕm trªn díi 15% gi¸ trÞ s¶n lîng toµn ngµnh c«ng nghiÖp. N h÷ng ngêi kinh doanh th¬ng nghiÖp n h÷ng n¨m 1980còng ë møc 60 v¹n. N¨m 1980:63,7 v¹n; n¨m 1985: 63,7 v¹n; n¨m 1986: 56,8 v¹n. N h÷ng sè liÖu trªn cho thÊy søc sèng cña kinh tÕ c¸ thÓ rÊt bÒn bØ, sù hiÖn diÖn cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy trong suèt thêi gian dµ nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan, cÇn ph¶i biÕt sö d ông mÆt tÝch cùc cña nã lµm cho d©n giµu, níc m¹nh. 2. Thêi kú sau n¨m 1986. Tõ ®êng lèi ®æi míi (®¹i héi VI cña §¶ng 12-1986) kh¼ng ®Þnh x©y dùng, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta víi c¬ cÊu nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i l©u dµi. NghÞ quyÕt trung ¬ ng kho¸ VI ghi râ:”ChÝnh sachs kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã ý nghÜa chiÕn lîc l©u dµi, cã tinh q uy luËt tõ s¶n xuÊt n há lªn s¶n xuÊt línXHXN vµ thÓ hiÖn tinh thÇn d©n chñ vÒ kinh tÕ”, “T nh©n ®îc kinh doanh k h«ng h¹n chÕ vÒ q uy m« ®Þa bµn ho¹t ® éng trong n h÷ng ngµnh nghÒ mµ ph¸p luËt k h«ng cÊm”. N hê cã chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ t b¶n t nh©n ®îc thõa nhËn vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, ® ãng gãp tÝch cùc vµo ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Trong c«ng nghiÖp t nh©n ®· ®Çu t thªm vèn ®Ó më réng c¸c c¬ së hiÖn cã, hoÆc x©y d ùng thªm 12
c¸c c¬ së míi. N¨m 1 988 k hu vùc nµy ®Çu t thªm 80 tû ®ång, thµnh lËp thªm 1 7.000 c¬ së, trong ®ã c¸ 46 xÝ nghiÖp t nh©n; 1.100 c¬ së tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ h ¬n 1 5.000 hé c¸ thÓ. N¨m 1 989 sè vèn ®Çu t t¨ng thªm 1 02 tû ®ång, sè xÝ nghiÖp t nh©n t¨ng gÊp 4 lÇn so víi n¨m 1988(tõ 3 18 xÝ nghiÖp t¨ng lªn 1.284 xÝ nghiÖp); hé tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ c¸ thÓ tõ 31,85 v¹n lªn 33,33 v¹n, t¨ng 4,6%. Trong hai n¨m 1990-1991 sè vèn t¨ng thªm mçi n¨m kho¶ng 1 00 tû ®ång. N¨m 1989 thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n thu hót thªm 39,5 ngh×n lao d éng . N¨m 1 990 ®· ban hµnh LuËt c«ng ty vµ luËt doanh nghiÖp, ®· t¹o ® éng lùc cho k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n tiÕp tôc ph¸t triÓn. N¨m 1 991 so víi n¨m 1 990 t¨ng thªm 4.000 c¬ së vµ lao ® éng t¨ng thªm 10 ngh×n ngêi. Tû träng gi¸ trÞ s¶n lîng c«ng nghiÖp k hu vùc t nh©n, c¸ thÓ chiÕm trong gi¸ trÞ tæng s¶n lîng toµn ngµnh c«ng nghiÖp t¨ng kh¸ nhanh n¨m 1 986 lµ:15,6% th× ®Õn n¨m 1 990 lµ:26,5%. Trong giao th«ng vËn t¶i, n¨m 1 990 cã 9 7.194 hé t nh©n c¸ thÓ lµm dÞch vô vËn t¶i. Tæng sè lao ®éng vËn t¶i 138,5 ngh×n ngêi. N¨m 1 990 thùc hiÖn vËn chuyÓn 16,6 triÖu tÊn hµng ho¸ chiÕm 36,3%khèi lîng vËn chuyÓn hµng ho¸ cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ 165,3 triÖu lît hµnh kh¸ch, chiÕm 28,6% khèi lîng vËn chuyÓn hµnh kh¸ch toµn ngµnh. Trong th¬ng nghiÖp, lao ® éng cña thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n ph¸t triÓn nhanh chãng: n¨m 1986: 64 v¹n ngêi; th× ®Õn n¨m 1 990 ®· t¨ng lªn 81,1 v¹n ngêi. Ngoµi ra cßn cã lùc lîng th¬ng nghiÖp k h«ng chuyªn tham gia ho¹t ®éng, n¨m 1 990 cã kho¶ng 16 v¹n ngêi. Tû träng doanh sè b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô cña t nh©n trong tæng møc b¸n lÎ hµng ho¸ dÞch vô tiªu d ïng x· héi ngµy cµng lín : n¨m 1986:45,6%th× ®Õn n¨m 1990:66,9%; vµ n¨m 1 991 ®¹t:73,1%. Sù ph¸t triÓn cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n vÉn tiÕp tôc trong n h÷ng n¨m 1991-1996, nhng trong 2 n¨m 1997- 1 998 tèc ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ t b¶n t nh©n chËm l¹i do k hñng ho¶ng tµi chÝnh k hu vùc , sè hé kinh doanh c¸ thÓ n¨m 1 997 gi¶m, sè doanh nghiÖp n¨m 1 998 gi¶m. N¨m 1 999 LuËt doanh nghiÖp ®îc quèc héi th«ng qua vµ n¨m 2 000 ban hµnh LuËt doanh nghiÖp (thay cho LuËt C«ng ty vµ LuËt doanh nghiÖ¨yt nh©n tríc ®©y). §¹o luËt nµy ®i vµo cuéc sèng rÊt nhanh, t¹o ra bíc ph¸t triÓn ®ét biÕn cña kinh tÕ t nh©n, ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp t nh©n tõ n¨m 2 000 ®Õn nay. Theo tæng côc thèng kª, ®Õn cuèi n¨m 2 000 c¶ níc cã kho¶ng 5 9.473 doanh nghiÖp t nh©n víi sè vèn 5 2.000 tû ®ång, sö d ông 6 00.000 lao ® éng vµ ® ãng gãp 7,6%GDP. Sù t¨ng trëng m¹nh mÏ nµy chñ yÕu lµ do m«i trêng kinh doanh cña kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ®îc c¶i thiÖn mét c¸ch c¬ b¶n, LuËt Doanh nghiÖp vµ c¸c nghÞ ®Þnh sè 57 vµ 44 cã vai trß quan träng nhÊt, t¹o ra n h÷ng bíc ngoÆt ph¶ triÓn. Sè doanh nghiÖp thµnh lËp trong vßng mét n¨m sau khi cã luËt doanh nghiÖp n¨m 2 000 t¬ng ®¬ng víi sè lîng doanh nghiÖp cña 5n¨m tríc ®©y. II. Ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n theo ngµnh nghÒ tæ chøc kinh doanh. 13
1. Trong lÜnh vùc n «ng nghiÖp. Cïng víi sù ®æi míi trong kinh tÕ hîp t¸c, c¸c LuËt §Çu t níc ngoµi, LuËt §Çu t trong níc, LuËt Th¬ng m¹i th«ng qua vµo ®Çu n h÷ng n¨m 90 ®· t¸c ® éng rÊt m¹nh vµo k hu vùc n «ng nghiÖp, tíi hµng triÖu n «ng d©n ViÖt Nam. Kinh tÕ hé gia ®×nh n «ng d©n, kinh tÕ trang tr¹i, c¸c doanh nghiÖp võa vµ n há ho¹t ® éng cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp ë n «ng th«n (ngµnh nghÒ truyÒn thèng, c¸c doanh nghiÖp x©y dùng, dÞch vô…) ph¸t triÓn rÊt m¹nh, t¹o nªn sù thay ®æi to lín bé mÆt cña nhiÌu vïng n«ng th«n. NÕu nh n¨m 1990, sè kîng c¸c hé c¸ thÓ cã kho¶ng trªn 9,4 triÖu hé th× ®Õn n¨m 1995 ®· lªn tíi 1 1.974.595 hé ho¹t ® éng trªn gÇn 9.000 x· trong kh¾p 7 vïng sinh th¸i. Trong ®ã, sè hé n «ng nghiÖp lµ 9 .528.896 hé ( chiÕm 79,58%); hé l©m nghiÖp 1 8.156 hé (0,15%); hé thuû s¶n:229.909 hé (1,92%); hé c«ng nghiÖp:160.370 hé (1,34%); hé x©y dùng: 3 1.914 hé (0,27%); hé th¬ng nghiÖp: 3 84.272 hé (3,21%); hé dÞch vô:14.156 hé (1,18%); hé kh¸c:1.479.341 hé (12,35%). Trong sè c¸c hé ®ã, n hãm hé n «ng nghiÖp chiÕm tû träng lín nhÊt(79,58%), nÕu hiÓu n «ng nghiÖp theo nghÜa réng- bao gåm c¶ n «ng l©m ng nghiÖp th× hÞ« n«ng nghiÖp cßn chiÕm tû träng lín h ¬n n÷a:81,65%, nÕu xet theo c¬ cÊu h×nh thµnh phÇn th× sè hé x· viªn lµ 7 .078.179 hé (59,11%); hé c¸ thÓ lµ 3 .333.788 hé (27,84%); hé n «ng d©n chuyªn lµm thuª lÇ 6 72.319 hé (5,61%). CÇn lu ý lµ hé x· viªn nãi ë ®©y ®· lµ hé kinh tÕ tù chñ, hä cã quyÒn sö d ông ruéng ®Êt mµ Nhµ níc giao cho hä l©u dµi 9víi 5 quyÒn theo LuËt §Êt ®ai), hä tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong trång trät vµ ch¨n nu«i do hä tæ chøc, HTX chØ hç trî mét sè kh©u dÞch vô, do ®ã, trªn thùc tÕ lµ hé c¸ thÓ. Nh vËy, trong lÜnh vùc n «ng nghiÖp sè hé t nh©n, c¸ thÓ chiÕm tû träng lín 81,65%. §©y thùc sù lµ lùc lîng kinh tÕ m¹nh thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau ®©y: -ChØ trong thêi gian ng¾n, c¸c hé n «ng d©n ®· mua s¾m rÊt nhiÒu trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, t¨ng c êng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho n «ng nghiÖp lªn mét bíc: c¸c hé n «ng d©n s¾m thªm ®îc 109.483 m¸y ph¸t ®iÖn, 9.088 ® éng c¬ ®iÖn, 3 6.011 ® éng c¬ ch¹y x¨ng, 9 7.808 m¸y tuèt lóa, 28.643 m¸y kÐo lín , 7 5.286 m¸y kÐo nhá, 5 37.809 m¸y b¬m, 1 06.305 m¸y xay, 1 5.157 m¸y nghiÒn thøc ¨n gia sóc, 1 1.392 m¸y ca. NÕu kÓ thªm n h÷ng ® ãng gãp cña n «ng d©n vµo x©y dùng ®êng ®iÖn, ®êng, trêng tr¹m th× rÊt lín. - Còng chØ trong thêi gian k h«ng l©u, theo b¸o c¸o cña Bé N «ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n «ng th«n th× n «ng d©n níc ta ®· bá vèn lËp trªn 1 10.000 trang tr¹i, trong ®ã riªng c¸c tØnh phÝa b¾c 6 7.000 trang trÞ. Trang tr¹i lµ n h÷ng tæ chøc kinh tÕ n»m trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n nh»m ®a s¶n xuÊt n «ng nghiÖp lªn tr×nh dé s¶n xuÊt hµng ho¸; chñ trang tr¹i bá vèn ra kinh doanh ( sè vèn nµy kh¸ lín, theo ®iÒu tr cña Trêng ®¹i häc Kinh tÕ quèc d©n ë thêi ®iÓm th¸ng 4-1999 th× vèn b×nh qu©n cña mét trang trÞ lµ 2 91,43 triÖu ®ång- §¾c L¾c cao nhÊt 619,5 triÖu ®ång, Yªn B¸i thÊp nhÊt lµ 95.9 triÖu ®ång, chñ yÕu lµ vèn tù do cã cña chñ trang tr¹i 91,03%). C¸c trang trÞ ®· t¹o ra mét lîng hµng ho¸ lín; trung b×nh mét trang tr¹i cung cÊp mét lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ 91,449 triÖu ®ång, trong ®ã tû träng hµng ho¸ lµ 86,74%. Sè hµng ho¸ nµy chñ yÕu lµ n «ng s¶n, 14
h¶i s¶n, mét sè n há lµ s¶n phÈm ch¨n nu«i. Kinh tÕ trang tr¹i ®· gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ViÖt Nam lªn kinh tÕ hµng ho¸, gi¶i quyÕt nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ® éng . Cã thÓ nãi, k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong n «ng nghiÖp thêi gian qua ®· gãp phÇn x øng ®¸ng vµo thµnh tÝch cña ngµnh n «ng nghiÖp nãi chung: t¹o ra ¼ tæng s¶n lîng cña ViÖt Nam, vµ 30% kim ng¹ch hµng xuÊt khÈu9 bao gåm c¶ thuû s¶n). 2. Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp . Víi c¬ chÕ míi, k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n còng th©m nhËp m¹nh mÏ vµo lÜnh vùc c«ng nghiÖp. Toµn bé k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong c«ng nghiÖp (bao gåm c¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp võa vµ n há trong níc, c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi) ®· ®ua phÇn ® ãng gãp vµo s¶n lîng c«ng nghiÖp c¶ níc tõ 3 75 n¨m 1 990 lªn 58% n¨m 2000, trong ®ã ® ãng gãp quan träng nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi trong lÜnh vùc dÇu khÝ vµ lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ t¹o (khu vùc t nh©n trong níc n¨m 2 000 chiÕm 22,7%, k hu vùc ®Çu t níc ngoµi chiÕm 35,25). K hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong níc mµ ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh cã vai trß rÊt quan träng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ t¹o. N¨m 1 999 cã 6 00.000 doanh nghiÖp hé gia ®×nh n há ho¹t ® éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ t¹o, chiÕm ¼ sè doanh nghiÖp rÊt nhá, ® ãng gãp 2 85 gi¸ trÞ gia t¨ng trong c«ng nghiÖp chÕ t¹o. Ngoµi ra cßn 5 600 doanh nghiÖp võa vµ n há còng ho¹t ® éng trong ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ t¹o ra 10% GDP cña ngµnh c«ng nghiÖp nµy. Vai trß cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong c«ng nghiÖp sÏ cßn t¨ng h ¬n n÷a v× n h÷ng ®æi míi trong thÓ chÕ rÊt m¹nh víi n h÷ng bé luËt míi ra ®êi tõ n¨m 1 998 ®Õn nay, nhÊt lµ LuËt Doanh nghiÖp míi ®îc phª chuÈn n¨m 1 999 vµ cã hiÖu lùc thùc hiÖn tõ n¨m 2000, kÌm theo viÖc b·i bá h ¬n 1 00 lo¹i giÊy phÐp kinh doanh g©y phiÒn hµ, c¶n trë; LuËt §Çu t níc ngoµi còng ®îc söa ®æi víi n h÷ng thuËn lîi míi cho c¸c nhµ ®Çu t … Riªng trong lÜnh vùc n «ng nghiÖp vµ n «ng th«n, sù ph¸t triÓn cña k hu vùc kinh tÐ t nh©n trong ho¹t ® éng c«ng nghiÖp (bao gåm c¶ tiÓu, thñ c«ng nghiÖp) còng ph¸t triÓn rÊt m¹nh vµ ® ãng gãp lín vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung, kinh tÕ n «ng nghiÖp, n «ng th«n nãi riªng. Theo sè liÖu cña Tæng Côc Thèng kª vµ cña mét sè c¬ quan chøc n¨ng, trong n h÷ng n¨m gÇn ®©y, trong n «ng th«n c¶ níc cã kho¶ng tõ 18% ®Õn 20% sè hé n «ng d©n tham gia ho¹t ® éng phi n «ng nghiÖp, trong ®ã mét nöa lµ ho¹t ® éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ x©y d ùng thuéc kinh tÕ t b¶n t nh©n, c¸ thÓ vµ hé gia ®×nh (mµ vÒ c¬ b¶n chóng ta cã thÓ xÕp vµo k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n0. Theo b¸o c¸o cña héi nghÞ n hãm t vÊn c¸c nhf tµi trî ch ViÖt Nam (n¨m1998) th× k hu vùc t nh©n trong n «ng th«n c¶ níc hiÖn cã kho¶ng 2 4.000 doanh nghiÖp vµ tæ hîp s¶n xuÊt kinh doanh, trong ®ã cã 33% lµ c¸c doanh nghiÖp, tæ hîp t nh©n trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ tiªu thñ c«ng nghiÖp. 3. Trong lÜnh vùc th¬ng m¹i vµ dÞch vô . 15
§©y lµ lÜnh vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ho¹t ® éng s«i næi, ngµy cµng lÊn ¸t k hu vùc quèc doanh. Sè lîng t¨ng lªn nhanh chãng: n¨m 1 986 cã56,8 v¹n hé, n¨m 1 987 ®· lµ 64 v¹n hé , n¨m 1 988 lµ 71,9 v¹n hé, n¨m 1 989 lµ 81,1 v¹n hé vµ 16 v¹n hé kinh doanh k h«ng chuyªn nghiÖp, n¨m 1 995 lµ 94 v¹n hé. T th¬ng vµ hé c¸ thÓ ngµy cµng ® ãng vai trß quan träng trong viÖc lu chuyÓn hµng ho¸ vµ dÞch vô : n¨m 1987, k hu vùc nµy ®¶m nhËn tæng møc b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu d ïng x· héi lµ 59%, n¨m 1 988 lµ 59.6%, n¨m 1989lµ 66,9%, n¨m 1 990 lµ 69,6%, n¨m 1991lµ74,9%. Trong lÜnh vùc th¬ng m¹i dÞch vô , cßn ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong xuÊt nhËp khÈu. Tû träng cña k hu vùc doanh nghiÖp t nh©n trong níc trong gi¸ trÞ xuÊt khÈu kh«ng kÓ dÇu löa ®· t¨ng tõ 1 25 trong n¨m 1 997 lªn 22% vµo gi÷a n¨m 2 000 vµ tû träng trong gi¸ trÞ nhËp khÈu ®· t¨ng tõ 4% lªn tíi 16%. NÕu tÝnh c¶ doanh nghiÖp ®Çu t níc ngoµi th× k hu vùc doanh nghiÖp t nh©n ®· ® ãng gãp trong xuÊt khÈu lµ 35% n¨m 1 997 vµ 54%gi÷a n¨m 2000. 4. Trong x Êy d ùng kÕt cÊu h¹ tÇng. Víi chiÕn lîc phat triÓn khinh tÕ – x· héi 10 n¨m, Chnhs phñ ®· ®Ò ra ch¬ng tr×nh víi rÊt nhiÒu k× väng vÒ x©y d ùng kÕt cÊu h¹ tÇng, bao gåm n h÷ng ch¬ng tr×nh lín vÒ ph¸t triÓn ®êng s¾t, ®- êng bé víi hÖ thèng cÇu qua s«ng, ®êng hµng k h«ng vÐi hÖ thèng c¸c s©n bay quèc tÕ vµ néi ®Þa. KÕt cÊu h¹ tÇng cã vÞ trÝ quan träng trong viÖc thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt n h÷ng vÊn ®Ò x· héi nhng ®Ó cã hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng ph¸t triÓn nh kÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ th× cÇn cã n guån vèn rÊt lín mµ nÕu chØ Nhµ níc th× k h«ng ®ñ søc thùc hiÖn. N h÷ng chØ sè sau ®©y cho thÊy râ ®iÒu nµy: sè vèn ®Çu t cho ngµnh n¨ng lîng hµng n¨m xÊp xØ 2-2,5 tû USD, trong ®ã ngµnh ®iÖ dù kiÕn cÇn sè vèn ®Çu t trung b×nh hµng n¨m lµ 1,5-2 tû USD mµ 52-58%dµnh cho s¶n xuÊt ®iÖn vµ 42-48% dµnh cho truyÒn t¶i vµ ph©n phèi ®iÖn. V× kÕt cÊu h¹ tÇng ngµnh n¨ng l îng cña ViÖt Nam cßn l¹c hËu nªn ph¶i dµnh 5,3-5,5% GDP ®Çu t cho lÜnh vùc nµy, gÊp h ¬n 2 lÇn c¸c níc § «ng ¸. Víi ngµnh giao th«ng vËn t¶i, n hu cÇu ®Çu t còng rÊt lín. Theo nghiªn cøu chiÕn lîc giao th«ng vËn t¶i quèc gia ViÖt Nam th× sè vèn cÇn thiÕt ®Ó ®Çu t lµ 11,6 tû USD t¬ng ®¬ng kho¶ng 2,5%GDP tÝch luü. NÕu tÝnh c¶ chØ tiªu b¶o dìng mµ Nhµ níc bá ra th× tæng sè vèn cÇn thiÕt lµ 14,2 tûUSD, t¬ng ®¬ng 2,8% GDP tÝch luü trong thêi gian 10 n¨m 2001-2010. ChØ víi 2 ngµnh nªu trªn, sè vèn hµng n¨m cÇn thiÕt cho ®Çu t ®· lµ 3,4-3,5 tû USD, ®ã lµ cha kÓ n h÷ng ngµnh kÕt cÊu h¹ tÇng kh¸c ( nh viÔn th«ng , níc s¹ch vµ vÖ sinh …). Trong thËp kû tíi, n hu cÇu vèn sÏ rÊt lín, íc tÝnh kho¶ng 6-7%GDP, t¬ng ®¬ng víi toµn bé ch¬ng tr×nh ®Çu t c«ng tríc ®©y. V× thÕ viÖc thu hót sù tham gia cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ hÕt søc quan träng. Trong lÜnh vùc kÕt cÊu h¹ tÇng, ph¶i kÓ ®Õn hÖ thèng ®êng n «ng th«n mµ n h÷ng n¨m qua k hu vùc kinh tÕ hé n «ng d©n- thùc chÊt lµ k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ® ãng vai trß rÊt lín. III. Ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n theo vïng, l·nh thæ. Kinh tÕ t b¶n t nh©n ph©n bè k h«ng ®Òu gi÷a ® ång b»ng vµ miÒn nói, gi÷a thµnh thÞ vµ n «ng th«n. N¨m 1995, con sè thèng kª cho thÊy : 55% doanh nghiÖp t nh©n ë ® ång b»ng s«ng Cöu 16
Long vµ miÒn § «ng Nam Bé; 18,1% ë ® ång b»ng s«ng H ång vµ 10,1% ë vïng Duyªn h¶i miÒn Trung. Trong ®ã c¸c tØnh phÝa Nam th× chØ riªng thµnh phè Hå ChÝ Minh, tØnh B×nh D¬ng, tØnh §ång Nai ®· chiÕm 63%. N¨m 1 996 trong tæng sè 1 .439.683 c¬ së KTTN(bao gåm 1 .412.166 c¬ së cña c¸ nh©n vµ n hãm kinh doanh, 1 7.535 DNTN vµ 6.883 CTTNHH) th× 24% tËp trung ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long; 21% ë vïng ® ång b»ng s«ng Hång; 19% ë vïng § «ng Nam Bé; 13%ë vïng kh Bèn cò; 10% ë vïng Duyªn h¶i miÒn T rung; 9% ë vïng nói vµ trung du B¾c bé vµ 4% ë vïng T©y Nguyªn. N¨m 1 997 trong tæng sè 2 5.002 c¬ së KTTN( phÇn lín lµ DNTN) th× 18.728 c¬ së tËp trung ë miÒn Nam, chiÕm 75% trong khi ë miÒn B¾c chØ cã 4.178DN, chiÕm 17% vµ miÒn Trung cã 2 087 c¬ së, chiÕm 8,3%. Riªng thnhf phè Hå ChÝ Minh cã sè lîng 6 304 DN, chiÕm 25%, b¨ng toµn bé sè DN cña miÒn B¾c vµ miÒn Trung céng l¹i. N¨m 1 998 c¸c con sè t¬ng ø ng lµ: miÒn Nam chiÕm 73%, gÊp 3 lÇn sè lîng ë miÒn B¾c vµ miÒn Trung céng l¹i 27%, thµnh phè Hå ChÝ Minh vÉn lµ ®Þa bµn lín nhÊt 25%, Hµ Néi vµ miÒn Trung cã sè lîng t¬ng ®- ¬ng nhau kho¶ng 8%. Qua sè lÖu trªn chóng ta thÊy kinh tÕ t b¶n t nh©n ph©n bæ k h«ng ®Òu gi÷a c¸ vïng l·nh thæ. Ph¸t triÓn m¹nh vµ tËp trung nhiÒu nhÊt ë vïng ® ång b»ng s«ng Cöu Long 40%, ë ® ång b»ng s«ng H ång lµ 33% vµ ë § «ng Nam Bé lµ 25%. C¸c c«ng ty cæ phÇn ph¸t triÓn m¹nh ë § «ng Nam Bé 54% ® ång b»ng s«ng Hång23%. IV. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ vèn, lao ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh. 1. Kinh tÕ t b ¶n t nh©n. - VÒ v èn s¶n xuÊt: V èn cña doanh nghiÖp t¨ng nhanh c¶ vÒ vèn ®¨ng ký kinh doanh , tæng vèn thùc tÕ sö d ông vµ vèn ®Çu t ph¸t triÓn. Tæng vèn ®¨ng ký cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp t nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn tõ n¨m 1 991 ®Õn hÕt th¸ng 9 n¨m 2 001 ®¹t 5 0.795,142 tû ®ång; n¨m 2 000 t¨ng 87,5 lÇn so víi n¨m 1991. Trong ®ã doanh nghiÖp t nh©n ®¨ng ký 1 1.470,175 tû ® ång chiÕm 22,85%; c«ng ty tr¸ch nhiªm h ÷u h¹n ®¨ng ký 2 9.064,160 tû ® ång chiÕm 57,22%; c«ng ty cæ phÇn ®¨ng ký 1 0.260,770 tû ®ång, chiÕm 20,20% Tæng vèn ®¨ng ký kinh doanh liªn tôc t¨ng cïng víi sè doanh nghiÖp ®¨ng ký t¨ng. Sè vèn ®¨ng ký t¨ng tõ 1 3.000 tû ® ång n¨m 2 000 lªn 2 6.500 tû ® ång n¨m 2001; 4 th¸ng ®Çu n¨m 2 002 vèn ®¨ng ký kinh doanh t¨ng thªm 8.767 tû ®ång. TÝnh tõ khi cã LuËt doanh nghiÖp ®Õn hÕt th¸ng 4-2002 c¶ níc cã trªn 4 1.000 doanh nghiÖp míi thµnh lËp víi tæng vèn ®¨ng ký t¬ng ®¬ng 3,6 tû USD. B×nh qu©n vèn ®¨ng ký cña mét doanh nghiÖp míi còng k h«ng n gõng t¨ng lªn, tõ 9 00 triÖu ®ång n¨m 2 000 lªn 1.300 triÖu ® ång n¨m 2 001 vµ 1.500 triÖu ® ång vµo n¨m 2002. NÕu tÝnh c¶ sè vèn ®iÒu chØnh bæ sung cña c¸c doanh nghiÖp th× tæng sè vèn ®Çu t cña c¸c doanh nghiÖp t 17
nh©n trong níc trong h ¬n 2 n¨m 2001-2002 ®¹t kho¶ng 6 0.000 tû ®ång, t¬ng ®¬ng 4 tû USD. Tæng vèn thùc tÕ sö d ông cña doanh nghiÖp còng t¨ng nhanh. N¨m 2 000 lµ 1 10.071 tû ®ång, t¨ng 38,46% so víi n¨m 1999; trong ®ã cña c«ng ty tr¸ch nhiÖm h ÷u h¹n t¨ng 40%, doanh nghiÖp t nh©n t¨ng 37,64%, c«ng ty cæ phÇn t¨ng 36,7%. N¨m 2 000 k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ®Çu t mua 20,3% cæ phÇn cña doanh nghiÖp nhµ níc ®· cæ phÇn ho¸. Tæng vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp t nh©n t¨ng c¶ vÒ lîng vèn vµ tû träng trong tæng vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ cña toµn x· héi. Tæng vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp t¨ng tõ 17,84% n¨m 1 999 lªn 18,46% n¨m 2000; tû träng trong tæng vèn ®Çu t toµn x· héi tõ 4,29% n¨m 1 999 lªn 4,49% n¨m 2000. N¨m 2000, tæng vèn sö d ông cña doanh nghiÖp t nh©n phi n «ng nghiÖp lµ 1 73.862 tû ®ång, t¨ng 38,46% so víi n¨m 1999. Vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña k hu vùc nµy n¨m 2 000 lµ 17.981,6 tû, t¨ng 16,53% so víi n¨m 1999. Trong ngµnh n «ng nghiÖp n¨m 2 000 vèn ®¨ng ký kinh doanh t nh©n ®¹t 1.036 tû ®ång; vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña hé gia ®×nh ®¹t 1 7.633 tû ® ång t¨ng 11% so víi n¨m 1999. -Lùc lîng lao ® éng cña khu vùc kinh tÕ t b ¶n t nh©n: TÝnh tõ n¨m 1 996 –2000 sè lao ®éng lµm viÖc trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n phi n «ng nghiÖp trong c¸c n¨m ®Òu t¨ng trõ n¨m 1997. So víi tæng sè lao ® éng toµn x· héi th× k hu vùc nµy chiÕm tû lÖ kho¶ng 11% qua c¸c n¨m, riªng n¨m 2 000 lµ 12%. N¨m 2000, lao ® éng trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n, kÓ c¶ k hu vùc n«ng nghiÖp lµ 2 1.017.326 ngêi, chiÕm 56,3% lao ® éng cã viÖc lµm thêng xduyªn trong c¶ níc. Trong c¸c ngµnh phi n «ng nghiÖp, sè lao ® éng k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n n¨m 2 000 lµ 4.643.844 lao ®éng, t¨ng 20,12% so víi n¨m 1996; b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 1 94.670 lao ®éng, t¨ng 4,75%/n¨m. Trong 4 n¨m tõ 1 997 ®Õn n¨m 2 000 riªng k hu vùc nµy thu hót thªm 9 97.019 lao ®éng, gÊp 6,6 lÇn so víi k hu vùc kinh tÕ nhµ níc. N¨m 2000, lao ® éng k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ho¹t ® éng trong lÜnh vùc n «ng nghiÖp cã 16.373.482 ngêi, chiÕm 63,9% tæng sè lao ® éng n «ng nghiÖp toµn quèc. Trong ®ã c¸c trang tr¹i thu hót 3 63.048 lao ®éng, chiÕm 2,22%; c¸c doanh nghiÖp n «ng nghiÖp thu hót 5 3.097 lao ® éng chiÕm 0,33%. N¨m 2000, trong k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n c¸c ngµnh phi n «ng nghiÖp, lao ® éng trong c«ng nghiÖp chiÕm tû träng cao nhÊt. Lao ® éng trong c«ng nghiÖp cã 2 .121.228 ngêi, chiÕm 45,67%; lao ® éng trong ngµnh th¬ng m¹i, dÞch vô 1 .735.824 ngêi, chiÕm tû träng 37,37%; lao ® éng c¸c ngµnh kh¸c 7 86.729 ngêi, chiÕm 16,94%. TÝnh tõ n¨m 1996-2000, lao ® éng trong c«ng nghiÖp t¨ng nhiÒu h ¬n ngµnh th¬ng m¹i, dÞch vô. N¨m 2 000 so víi n¨m 1 996 lao ® éng trong c«ng nghiÖp thªm ®îc 3 36.442 ngêi, t¨ng 20,68%; trong khi lao ® éng th¬ng m¹i, dÞch vô thªm ®îc 271.476 ngêi. Lao ® éng c«ng nghiÖp ë doanh nghiÖp t nh©n t¨ng nhanh h ¬n ë hé kinh doanh c¸ 18
thÓ; n¨m 2 000 so víi n¨m 1996, lao ® éng c«ng nghiÖp ë doanh nghiÖp t¨ng 114,02%; lao ® éng c«ng nghiÖp ë hé kinh doanh c¸ thÓ chØ t¨ng ®îc 6,4%. 2. Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ. Hé kinh doanh c¸ thÓ cã sè lîng lín, ph¸t triÓn réng r·i tõ nhiÒu n¨m nay. Sè hé kinh doanh c¸ thÓ phi n «ng nghiÖp tõ 1 .498.611 hé n¨m 1 992 t¨ng lªn 2 .016.259 hé n¨m 1996. Tèc ®é t¨ng b×nh qu©n 7,68%/n¨m mçi n¨m t¨ng b×nh qu©n 1 29.412 hé. Tõ n¨m 1 996 ®Õn n¨m 2 000 sè lîng hé kinh doanh c¸ thÓ t¨ng chËm, ®Õn n¨m 2 000 míi cã 2.137.731 hé, b×nh qu©n t¨ng 1,47%/n¨m, mçi n¨m t¨ng 3 0.300 hé c¸ thÓ phi n «ng nghiÖp. Hé n«ng nghiÖp ngoµi hîp t¸c x· n¨m 2 000 cã 7 .656.165 hé. Tæng céng n¨m 2 000 cã 9 .793.787 hé kinh doanh c¸ thÓ. Trong c¬ cÊu ngµnh nghÒ ®Õn thêi ®iÓm ngµy 31-12-2000, hé c¸ thÓ kinh doanh th¬ng m¹i, dÞch vô chiÕm tû träng 51,9%(1.109.293 hé); s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp chiÕm tû träng 30,2%(645.801 hé), giao th«ng vËn t¶i chiÕm 11,63%; x©y d ùng 0,81%; c¸c ho¹t ® éng kh¸c chiÕm 5,46%. Hé kinh doanh c¸ thÓ ph©n bè k h«ng ®Òu gi÷a c¸c ®Þa ph¬ng. §Õn thêi ®iÓm 31-12-2000, n¨m ®Þa ph¬ng cã sè hé nhiÒu nhÊt lµ thµnh phè Hµ Néi :92.302 hé, Hµ T©y:97.180 hé, Thanh Ho¸: 9 6.777 hé,thµnh phè Hå ChÝ Minh:184.463 hé, § ång Th¸p:95.049 hé. Tæng céng lµ 565.771 hé chiÕm 26% c¶ níc. N¨m ®Þa ph¬ng cã sè hé Ýt nhÊt lµ B¾c C¹n:4.454 hé, Hµ Giang:7.575 hé, Lai Ch©u: 8.201 hé, Lµo Cai:9.029 hé, S¬n La:9,325 hé. Tæng céng lµ 3 8.584 hé chØ chiÕm 1,8% c¶ níc. Quy m« cña hé kinh doanh c¸ thÓ nãi chung rÊt nhá, sö d ông lao ® éng trong gia ®×nh lµ chÝnh, trung b×nh mçi hé cã 1-2 lao ®éng. Vèn kinh doanh Ýt. Ngo¹i lÖ, qua kh¶o s¸t thùc tÕ ë c¸c thµnh phè lín, cã nhiÒu hé kinh doanh c¸ thÓ thuª ®Õn hµng chôc thËm chÝ ®Õn hµng tr¨m lao ®éng. Vèn cña hé kinh doanh c¸ thÓ n¨m 2 000 lµ 2 9.267 tû ® ång t¨ng 12,93% so víi n¨m 1999. Vèn ®Çu t cña hé kinh doanh c¸ thÓ n¨m 2 000 chiÕm 81,54% trong tæng sè vèn ®Çu t cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ chiÕm 19,82% vèn ®Çu t toµn x· héi. Tæng vèn d ïng vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña hé kinh doanh c¸ thÓ lµ 6 3.668 tû ®ång, chiÕm 36,61% trong tæng sè vèn d ïng vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña k hu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n. 19