Đền Mẫu Âu Cơ - một giá trị văn hóa trường tồn

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 16 (41) - Thaùng 5/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> -<br /> <br /> Au Co Mother temple - A permanent cultural value<br /> <br /> <br /> r ờ ại họ ạ r<br /> <br /> Ph.D. Dao Dang Phuong<br /> National University of Art Education<br /> <br /> Tóm tắt<br /> ền Mẫu  C xã Hiề L , y n Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ l i ờ Tổ Mẫ  C ã ừ lâ đền<br /> Mẫ  C ú đ đô đảo nhân dân trong vùng và du khách th Hi ay đề đã<br /> d c tu tu bổ, tôn tạo lại vẫn giữ và bả l đ c nhữ k ô ia ũ k iến trúc, ngh<br /> thu t cổ và chứa đựng trong nó nhiều những hi n v t quý giá. Qua bài viết này tác giả muốn giới thi u<br /> với ời đọc một bức tranh khái quát nhất về đền Mẫ  C ù với những giá trị r ờng tồn của nó.<br /> Từ khóa: văn hóa, giá trị, Đền Mẫu, Âu Cơ, trường tồn…<br /> Abstract<br /> e e le f A C M er ( ền Mẫ  C ) l a ed i Hiề L e, Hạ Hoa district, Phú<br /> Thọ province is a relic of Au Co Mother Worship. The Mother Au Co Temple has attracted many<br /> people in its area and tourists from in different areas for a long time. The Temple of Au Co mother,<br /> which has been repaired and reconstructed with the retained and reserved space as well as architecture,<br /> ancient art, contains many valuable objects. Through this article, the author wants to introduce to the<br /> readers the most generalized picture of Au Co mother temple along with its permanent value.<br /> Keywords: culture, value, Mau temple, Au Co mother, permanently...<br /> <br /> <br /> <br /> Di tích lịch sử v óa (L VH) l i gia. Là một công trình kiến trúc có giá trị<br /> chứa đựng những truyền thống tố đẹp của cao với các kết cấu kiế rú đền cổ, các<br /> thế h r ớc trao truyền cho thế h sau. Ở bức chạ ù điê v á ng cổ<br /> đó, ời a đã ảm nh đ c những quý hiế V ế , i đây ứa đựng<br /> ô i đến từ quá khứ với truyền thống những giá trị v óa, lịch sử, tâm linh<br /> lịch sử, những giá trị đạ đức, thẩm mỹ, tín không chỉ cho một khu vực, một miền quê<br /> ỡng, tâm linh... rê sở những thông mà của cả một quốc gia, một dân tộc.<br /> tin, những nền tả đó, á ế h đi sa ó L ời đ c sinh ra là lớn lên<br /> thể tiếp nối và sáng tạo ra những giá trị v ngay chính mả đất thân yêu này, cùng<br /> hóa mới. với quá trình thực tế công tác, làm vi c<br /> ền Mẫ  C , l ột trong những r lĩ vự v óa thu t, tôi nh n<br /> di í L VH đã đ c xếp hạng cấp Quốc thấy vi c bảo tồn và phát huy các giá trị<br /> <br /> 47<br /> của di í L VH đền Mẫ  C vẫn còn  C đã đe e 49 ời con<br /> nhiều bất c , a iới thi u và phát huy dò sô a , đến khu vự đất<br /> đ c hết những giá trị vốn có của nó. Với Hiề L , ấy phong cảnh ở đây ữu<br /> mong muốn làm sao cho những giá trị ấy tình mới dừng chân nghỉ  C ấy cuộc<br /> không chỉ đọng lại trong nó, mà nó phải số ời dân ở đây è đói, vất vả<br /> đ c lan truyền tới đô đảo quần chúng nên mới quyế định ở lại iú đỡ. Nàng<br /> dân, tới toàn thể dân tộc Vi t Nam. Trên â ô á đi khai khẩ đất hoang<br /> tinh thầ đó, r k ô k ổ của bài viết và trực tiếp dạy dân cấy lúa, trồng dâu,<br /> này, chúng tôi sẽ t p trung vào các vấ đề: nuôi tằm, d t vải K i dâ đã biế l<br /> khái quát về sự hình thành phát triển của thành thạo, cuộc sống trở nên ấm no, khá<br /> đền Mẫ  C v ững giá trị tiêu biểu giả ì  C q yế định về trời.<br /> nổi b t của nó. ể tránh cuộc chia tay bịn rịn khó<br /> 1. Khái quát về lịch sử hình thành k ,  C đã ờ thầ á l a ,<br /> đền Mẫu Âu Cơ gió lớn vào lúc nửa đê , â ội đó,<br /> Theo truyền thuyế ,  C vốn là một đã bay về trời ( e r yền là<br /> nàng tiên chuyên trồng dâu, nuôi tằm, d t đê 25 á ạp). Trong lúc chia tay vội<br /> vải cho trời. Nhân tiế đầu xuân, nàng mới v ,  C đã đá r i dải yế v ớng<br /> d i, ì x ố d ới hạ giới thì thấy ở vào ngọ ây đa ổ thụ bên cạnh giếng<br /> độ L X , bê bờ sô ó bãi Loan và giế ng. Sáng hôm sau dân<br /> dâ xa i bá á v liền bay xuống làng không thấy  C đâ ữa ê đã đi<br /> ởng ngoạ a v i i ì bất ngờ tìm và nhìn thấy trên ngọ ây đa ổ thụ có<br /> trong giữa bãi dâu, xuất hi n một tràng trai dải yếm của  C vắt ngang, họ hiểu ra<br /> ca , đạo mạ i ờ , x l Lạc rằ  C đã về trời. Dân làng liền l p<br /> Long Quân vốn thuộc giống Rồng, làm vua miế ay d ới tán gố đa để thờ v định l<br /> ớ V La Hai ời gặp nhau chào ú v y " iê iá "<br /> hỏi, chuy n trò vui vẻ, Lạ L Q â đã (mồng 7 tháng giêng) và n y " iê "<br /> ngỏ lời cầu hôn với  C  (ngày 25 tháng chạ ) i ra r<br /> nói: Chàng là giống Rồng, thiếp là giống còn có các ngày lễ khác là 10 - 11 tháng 2,<br /> Tiên, thủy hỏa ng khắc, lấy nhau thế ngày 12 tháng 3 và ngày 13 tháng 8.<br /> đ c? Long Quan trả lời: tuy hỏa thủy ế 1465, v riề đại vua Lê<br /> k ắ â d vẫn giao hòa á ô , v a đã ra iếu chỉ cho<br /> mà sinh hạ đ c. Chỉ tiếc rằng là chúng ta phong thần, cấp tiền, xây dựng miếu thành<br /> không thể ở với a lâ d i đ c thôi. Âu đền và giao cho nhân dân xã Hiề L ờ<br /> C e v y đồng ý. phụ ến thời nhà Nguyễn (thế kỷ 19),<br /> Lạc Long Quân liề đ a  C về ở triề đì lại một lần nữa phong sắc công<br /> tại úi ĩa Lĩ - Phong Châu (nay nh đền Mẫ  C ến ngày 03/8/1991,<br /> thuộc khu vự ề Hù , xã Hy C , đền Mẫ  C đ ớc công nh n<br /> huy n Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ)  đã là di tích lịch sử v óa Q ốc gia.<br /> sinh ra một bọ r rứng nở thành 100 Hi ay đền Mẫ  C ằm trên một<br /> ời rai K i á đã k ô lớ , đã vạ đồi bằng phẳng ven bờ sông Thao, rộng<br /> đế lú ai ời phải ia ay, ời con 3 ha, tại trung tâm xã Hiề L , y n<br /> trai cả tên là Lân Lang ở lại làm vua. Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ. Từ thủ đô H ội và<br /> <br /> 48<br /> các tỉnh có thể đi bằng nhiề i để triề đì Lê, yễ đã<br /> đế đ ờng bộ, đ ờng thủy, đ ờng sắt. sắc cho phép, tu bổ xây dự ôi đền thờ<br /> Nế đi e đ ờng bộ thì đền Mẫ  C Mẫ  C - ời mẹ đầu tiên của dân<br /> cách Hà Nội 160km, cách thành phố Vi t tộc Vi a đã ứng tỏ tầm quan trọng,<br /> rì 80k , á ền Hùng 70km, cách thành ý ĩa lịch sử cùng sự tôn kính của chế<br /> phố Lào Cai 140km, và cách thành phố Yên độ quân chủ thời bấy giờ. Nó mang một ý<br /> Bái 20km... rất thu n ti â dâ địa ĩa lớn lao, thể hi n truyền thống "uống<br /> v d k á về , ớc nhớ nguồn", tri ân nhữ ời có<br /> dâ ởng ni m. công sinh thành.<br /> 2. Những giá trị tiêu biểu của đền Sự ki  C iú dâ rồng lúa,<br /> Mẫu Âu Cơ nuôi tằm, d t vải, đắ đê, k i ,đ<br /> ền Mẫ  C ó ột vị thế quan giếng... là hình ả đẹp của dâ Vi t<br /> trọ , l i ội tụ những giá trị điển hình, Nam - dâ ô i p, trồ lúa ớc.<br /> quý giá về lịch sử, kiến trúc ngh thu t mà Bá , anh áo hôm nay là khởi nguồn<br /> rất ít các di tích khác còn bả l đ c. từ cây lúa, cây dâu, con tằ x a kia ẹ Âu<br /> ền Mẫ  C ù với khu di tích lịch C đã dạy ta trồng cấy Gia s ấm<br /> sử ề Hù đã v đang góp phần khẳng vóc, sông ngồi, đồng bằng trù phú ngày<br /> định vị thế linh thiêng mấy dựng ay l d x a kia a Rồng - mẹ Tiên khai<br /> ớc và giữ ớc của dân tộc Vi t Nam. khẩ để lại ó l sức mạnh dòng giống<br /> ây í l ữ địa chỉ v óa đặc sắc, Lạc Hồng từ mấy đã quyết tâm<br /> tiêu biểu xứ đá đ ời dân Vi t xây dự đấ ớc ngày càng phồn vinh,<br /> Nam giới thi u tới các bạn bè trên thế giới. thị v ng.<br /> 2.1. Giá trị lịch sử, văn hóa Biế ổ tiên, nhớ về cội nguồn dân<br /> Truyền thuyết Lạc Long Quân lấy Âu tộ , q a, ời dân Hạ Hòa,<br /> C v si ra bọ r rứ đã ô vi Phú Thọ đã ù á Lạc Hồng khắp<br /> giống nòi Rồng - Tiên của dân tộc Vi t il ô ớ về v â dâ ,<br /> a Hì vĩ đại ấy a đ m tính kính lễ Mẫu Mẹ -  C ó l đạo đức,<br /> â v đ c kết tinh của những yếu tố tình cảm, lẽ số , đạo lý của đời sa đối với<br /> lịch sử, đ đú q a á ời đại, thể đời r ớc. Cho dù lịch sử ó ay đổi, thời<br /> hi n tình yêu q ê , đấ ớc nồng gian có biến thiên thế đi ữa thì<br /> nàn, bả lĩ kiê ờng, luôn kề vai sát mãi mãi truyền thố , đạo lý "uố ớc<br /> á , đ kết bên nhau với ý thức cùng nhớ nguồn" " q ả nhớ ời trồng cây"<br /> chung cội nguồ Q a đó, ời dũ vẫn còn mãi trong tâm huyết của những<br /> cảm chinh phụ iê iê , đấu tranh với ời đất Vi ó ũ l ý ĩa v<br /> kẻ ù xâ l c, bảo v vững chắc tổ quốc. khẳ định những công lao to lớn của Mẫu<br /> ồng thời tạ ê đặc tr v óa riê ,  C đối với ời dân Vi t Nam.<br /> làm nên bản sắc của dân tộc Vi t Nam. ền Mẫ  C l i bả l đ c<br /> ền Mẫ  C ằ r vù ất những di v t có giá trị quý hiếm, tiêu biểu<br /> Tổ, i diễn ra nhiều sự ki n lịch sử, v : ai ờ của đứ á ột Ngột Cao<br /> hóa, gắn liền với quá trình hình thành và ; ai v b i vị thờ của á ức Ông;<br /> phát triển của dân tộc. Là một trong những ngai thờ và bài vị ù iê đại thời<br /> đền cổ đ c xây dựng từ lâ đời. Vi c Nguyễn - trên bài vị này có ghi vị hi u<br /> <br /> 49<br /> bằng một dòng mỹ tự: ức Dự , ô í, (1880); sắc phong niên hi ồng Khánh<br /> H ại V , sắc nguyên tặng, ứ 2 (1886); sắc phong niên hi u Duy<br /> gia tặng, chi thầ ( ĩa l ức Dự , ô â ứ 3 (1909).<br /> í, H ại V r ớc đây Lễ hội đền Mẫ  C ò l i iữ<br /> đ c ban tặng sắc phong là thần); ngai và gìn, bảo tồn và phát huy bản sắ v óa<br /> bài vị thờ của Vua Hùng - trên bài vị này dân tộc. Bản sắ đó đ c thể hi n thông<br /> có ghi vị hi u của Vua Hùng bằng một qua những tục l và nhữ rò i, rò<br /> dòng mỹ tự: ứ đ Hùng Trấn, Hiền diễn dân gian, tiêu biểu là tích Tiên (Tổ<br /> Quố V , yê sắc phong tặng, Mẫu Âu C ) iá rầ , đó l vi c tái hi n<br /> đẳng thầ ( ĩa l ứ đ Hùng sự yê s ủa lịch sử đã ừng diễn ra ở<br /> Trấn, Hiền Quố V r ớ đây đ c địa y Bê ạnh những nét<br /> ban tặng sắ l đẳng thần); chung, lễ hội đền Mẫ  C ó ững nét<br /> ngai và bài vị thờ của Vua Hùng - trên bài đặc thù riêng, vốn là nghi lễ đì<br /> vị này có ghi vị hi u của á Ca chứa đựng nhiều giá trị lịch sử xã hội, tri<br /> bằng một dòng mỹ tự: ứ đ Hùng Trấn, thứ v óa dâ ia đặc sắ ồng thời<br /> Q ý Mi á V , yê sắc ũ l i ra r yền các giá trị v óa<br /> , đẳng thầ ( ĩa l ứ đ của cộ đồng từ thế h này sang thế h<br /> Hùng Trấ , Q ý Mi á V r ớc khác. Lễ hội đền Mẫ  C y ay<br /> đây đ c ban tặng sắ l ng a ý ĩa ái i n lịch sử nên thấm<br /> đẳng thần). đẫm chấ dâ ia ũ ó ững<br /> Sắc phong và ngọc phả: Hi n nay, tại yếu tố mang tính thời đại, phù h p với<br /> di í đền thờ Tổ Mẫ  C ò l iữ cuộc sống ngày nay. Chính sự hòa h đó<br /> đ c một cuốn Ngọc phả (bản sao) và bốn đã ạo ra cho nhiều thế h ời tham gia<br /> đạo sắc phong triề đại Nguyễ ó l lễ hội khả đồng sáng tạo và phù h p<br /> nguồ li u lịch sử quan trọng trong vi c với vi ởng thụ v óa ủa từng cá<br /> khẳ định giá trị lịch sử, v óa, k a nhân trong cộ đồ dâ r v<br /> học, mỹ thu t, kỹ thu t của vù đất lịch ngoài xã Hiề L<br /> sử. Ngọc phả là cuốn sách viết bằng chữ 2.2. Giá trị kiến trúc, nghệ thuật<br /> Hán với nội dung viết về tiểu sử xuất thân, - i ái đẹp cảnh quan thiên nhiên<br /> sự nghi p, công trạng của Tổ Mẫ  C sẵn có của đền Mẫu thì những công trình<br /> cùng các con là các Vua Hùng. Cuốn ngọc kiến trúc ở đây ũ ó ầ ô điểm cho<br /> phả y đ c sao lại khi cuốn ngọc phả bức tranh phong cảnh thêm phần linh<br /> đ c viết vào thời H u Lê và Nguyễn bị thiêng. Những cây cổ thụ sum suê, hồ ớc<br /> hỏng và mục nát... Còn bố đạo sắc phong trong xanh cùng với bó ái đề đã l<br /> đ c thể chế quân chủ phong kiến nhà cho mối quan giữa kiến trúc với<br /> Nguyễn ban phong cho Tổ Mẫ  C với cả q a v ôi r ờng thiên nhiên càng<br /> ý ĩa ầu mong Tổ Mẫ  C e ở thêm gắn bó, có sự á động, ả ởng<br /> và phù hộ cho quốc thái dân an, triề đại qua lại lẫ a r yề , đền Mẫu<br /> đ đời đời bền vữ D ới đây l ần  C ằm trọn vẹn trên cánh Hạc, xa xa<br /> iê đại cụ thể của từ đạo sắc phong: sắc ía r ớc có dãy núi Giác án ngữ, sau<br /> phong niên hi u Tự ứ ứ 6 (1853); l ó sô a vò ạo ra<br /> sắc phong niên hi u Tự ứ ứ 33 thế long ẩ , đó l i ụ khí thiêng trời đất.<br /> <br /> 50<br />  ền Mẫ  C đặ e ớng nam, nằm môn có gác chuông với quy mô bề thế,<br /> trên mộ k đất cao ráo, rộng rãi và toàn bộ cổ đ c làm bằng chất li đá<br /> thoáng mát có phong cả đẹp, tọa lạc giữa xanh, có thể hi á đề tài chạm khắc,<br /> không gian của xã Hiề L cổng gồm có tám trụ, bốn trụ cái và bốn trụ<br /> H thống cây xanh, thực v t tồn tại ở quân, các trụ cộ y ũ đ c chia làm<br /> đền Mẫ đã iếm một phần quan trọng về ba phần rõ r t, phầ đỉnh trụ ó đắp hình<br /> di n tích không gian và cảnh quan di tích. i ng úp bụng vào nhau, với<br /> Trong không gian của đền Mẫu có một số ý ĩa ú ọi sinh lực của trời a để<br /> cây cổ thụ rêu phong mang dấu ấn của thời truyền xuố đất mẹ. Nhìn một cách tổng<br /> ia : ây đa ổ thụ và các cây lâu niên thể, đây l ô rì ó q y ô lớn, với<br /> khác... Nhữ á ây s s êv rộng ô , ứ á k ô<br /> che mát cho các công trình kiế rú , đã ạo gian bên trong và bề i đền, không<br /> nên mộ k ô ia ĩ ại để ời gian thiêng liêng và trần tụ ồng thời<br /> đế đây ó ể thả hồn vào thế giới tâm linh. cổ đền và h thố ờng bao quanh khu<br /> K i đế đền Mẫ  C , bê ạnh những di tích còn có chứ k ẳ định vi c<br /> cây cổ thụ lâ , ú a sẽ ò đ c bất khả xâm phạ đến không gian trong di<br /> t n mắ iê ỡ v ờn cây do các cá í đền thờ này.<br /> â , á đ đại biểu từ tr đến + Hồ ớ : b ớc qua cổng vào bên<br /> địa đã về di í , rồ ây l r l đến hồ ớ i đ c coi là<br /> ni m với các giố ây q ý : ọc Lan, “ hiên quang tỉ ” để di tích và khách<br /> Bồ ề, a ỏ, Tùng La Hán... th ó ể soi mình xuố r ớc<br /> - i v ờ ây xa , đền Mẫu còn k i v đền thờ chính. Qua hồ ớc là một<br /> có h thống ao sen, giếng Loan, giếng khoảng sân rộng, ở hai bên phải và trái là<br /> ng. Theo truyền thuyết thì những ao, hai dãy nhà tả - hữu mạ , ía r ớc nữa là<br /> giếng này do Mẫu Mẹ  C dạy dâ đ tòa nhà Tiền tế ây l đ yê ó q y<br /> a ,đ iế để lấy ớ ới mát cho cây mô kiến trúc vừa phải, chỉ là ngôi nhà 3<br /> và sạch sinh hoạ y r ớ gian 2 chái. Toà tả mạ đ c dựng lên với<br /> 1960, dân làng ở ngần khu di tích vẫn lấy chứ l á ô rì ụ ki để<br /> ớc ở ao, ở giế để dùng. Sau những l i si ạt, bi n lễ vào những ngày<br /> 1980, a v iế đã bị san lấ để lấy lễ r òa ữu mạc là công trình<br /> đất trồng trọ ế 2004, ao và hai mang chứ ờ ú á ột Ngột<br /> giế đ c khôi phục lại, k ô Ca ại V , ai vị Vua Hùng (với<br /> nằm ở vị rí ũ x a ữa. danh hi u là hai vị ức Ông), ban thờ<br /> Với bố cục mặt bằng và không gian Mẫ , đức Thánh Trầ H ạ V<br /> v y, đền thờ Tổ Mẫ  C l ột + Tiền tế: là công trình có quy mô lớn<br /> công trình có quy mô vừa phải lại nhấ r á đ yê ủa di í đền<br /> tạo ra sự hòa h p giữa ôi r ờng tự nhiên thờ Tổ Mẫ  C Về k ô ia , đ<br /> và xã hội, giữa trời v đất. nguyên gồm có 5 gian 2 chái rộ v đ c<br /> - ói đến giá trị kiến trúc và giá trị dựng theo kiể đa lá ái Cô rì<br /> ngh thu t, chúng ta không thể không nói có một cửa chính và hai cửa phụ, các cửa<br /> đến các công kiế rú đ yê đó l : y đ c làm theo kiể “ ng song hạ<br /> + Cổ đền: đ c làm theo kiểu nghi bả ” v “bứ b ” Ở tòa nhà này có kết<br /> <br /> 51<br /> cấu bộ khung chịu lực bằng chất li u gỗ, tích này.<br /> với kiể vì ó “ ng giá chiêng, hạ + Ngoài ra, trong tổng thể mặt bằng<br /> chồ r ờng kẻ hiê ” l bằng gỗ thể hi n kiến trúc của k di í đền thờ Tổ Mẫu<br /> á đề i ra rí v đặt lên các cột gỗ  C ò ó á đ yê : iếu<br /> chịu lự v ờng bao quanh. Các bộ vì kèo ng thiên, miế Cô đề đ c dựng<br /> r đ yê đ c liên kết với nhau lại sa y để thờ cúng các nhân v t huyền<br /> ô q a á x ng và xà trung. Nhìn thoại của đạo Mẫ : iếu ng<br /> vào kiểu thức kiế rú đã a dấu ấn Thiên là sự hi n thân của Tổ Mẫ  C<br /> thời ia , đây l ô rì đ c xây dựng Có thể nói, ngh thu t kiến trúc ở đền<br /> vào nhữ đầu thế kỷ XX v đ c tu Mẫ đạt tới đỉnh cao của ngh thu t thẩm<br /> bổ lại vào nhữ ầ đây mỹ kiến trúc. Vi c trang trí trên kiến trúc<br /> +C á : b ớc qua Tiền tế là một đ c chú trọng nhiề , điều này nằm trong<br /> không gian nhỏ hẹp sẽ dẫn ta vào mộ đ một xu thế phát triển chung của ngh thu t<br /> nguyên kiến trúc lớn có bố cục hình chữ trang trí kiến trúc tại á ôi đền ở ớc<br /> nhất nằm dọc và vuông góc với tòa Tiền tế, a Cá đề tài trang trí ở á đ yê<br /> đó l một không gian của thế giới tâm linh, kiến trúc của ôi đề đã ần nào phản<br /> â iê , đầy huyề bí, i ự trị của ánh giá trị thẩm mỹ của tổng thể công trình<br /> Tổ Mẫ  C kiến trúc. Trang trí trên kiến trúc ở đền<br /> Từ ai ía đầu hồi có thể quan sát Mẫ đ c t p trung chủ yếu trên các cấu<br /> đ c toàn bộ công trình của ôi đền với ki n của 4 bộ vì nóc của Tiền tế và 2 bộ vì<br /> bố cục hình chữ “ i ” k é kí , đ ở h u cung với á ô i đề tài trang trí<br /> nguyên này bao gồ ba ia ó kí ớc giố a ất cả đề đã ạo nên<br /> ngắn về chiều dài và rộng về chiều ngang, những bứ ra si độ , đầy sức sáng<br /> đ yê y ó ứ ối với tòa tạo, có giá trị ngh thu t thẩ ĩ a<br /> Tiền tế. iều làm mọi ời quan tâm trong<br /> Về không gian kiến trúc của đ phần kiến trúc là những giá trị ngh thu t<br /> yê , đây l đ yê y ỏ về mặt chạm khắc trong kiến trúc với tiến bộ về kĩ<br /> di n tích, song lại l i ra rọng, thâm thu t và thẩ ĩ, thu đ ời.<br /> nghiêm nhất trong tổng thể á đ yê Các chi tiết kiế rú , a v đ c thể<br /> kiến trúc, i đây l ỗ đặ ng thờ - v t hi n công phu, mềm mại, tinh xảo với các<br /> biể r đại di n cho các b c thần linh, chủ đề trang trí quen thuộc.<br /> đó l ổ Mẫ  C v bộ ớng của mình. ền Mẫ  C i l iữ nhiều di<br /> Trên thực tế, có thể nh định rằng, bố v q ý, đa dạng, phong phú về cả chủng<br /> cục mặt bằng chữ “ i ” l ô rì x ất loại và chất li : ỗ, đá, đồng, sứ,<br /> hi đầu tiên với quy mô lớn, là yếu tố giấy… r đó di v t gỗ chiế đa số,<br /> nguyên gốc trong kiến trúc hi n nay của i, á , â đối, ng thờ…<br /> đền thờ Tổ Mẫ  C a y d sự phát đ c chạm khắc công phu, tinh xả ây l<br /> triển về mọi mặ , dâ đô đú , ầu những tác phẩm ngh thu t thể hi n bàn tay<br /> mở rộ sở thờ tự ê á đ yê tài hoa, khéo léo và tinh tế của ông cha ta<br /> kiế rú : k á , bi n lễ đ c trong ngh thu t tạo tác, phản ánh nhiều<br /> xây dự ê v để tạo nên bố cục mặt mặt của đời sống xã hội và nhữ ớc<br /> bằng kiến trúc tổng thể i n nay cho di vọng về cuộc sống tố đẹ<br /> <br /> 52<br />  2.3. Giá trị cấu kết cộng đồng và đa l ó liê q a đến cả cộ đồng.<br /> cân bằng đời sống tâm linh Niề i đó đ c cộ đồng tin rằng,<br /> Ngoài di sản v t thể, đền Mẫ  C những công vi liê q a đến thần thánh<br /> ò l iữ nhiều di sản phi v t thể, đó nếu làm tố ì đ c ban phúc còn làm<br /> chính là lễ hội ờng niên ở đền. Hàng không tốt thì tai vạ đến cả l C í điều<br /> v y7 á iê  lịch, nhân này là mối dây liên kế , á độ đến sự<br /> dân xã Hiề L , y n Hạ Hòa tổ chức đ kết nhất trí của cả cộ đồng. Kể cả<br /> lễ hội với nghi thức trang trọ để ởng nhữ ời k ô đ c giao nhi m vụ<br /> nhớ Mẫu Mẹ  C , ời mẹ đầu tiên ũ đều trong tâm thế sẵ s iú đỡ<br /> của dân tộc. Không chỉ có thế, lễ hội còn là nhữ ời có trách nhi m mà không<br /> sự ki để khắc sâu vào tâm thức của mỗi quản ngại, k ó k iễn là họ có thể hoàn<br /> ời dân về truyền thống uố ớc nhớ thành tốt công vi đ c giao trong ngày<br /> nguồn của dân tộc Vi t Nam. hội của làng. Qua thời gian vài ba ngày<br /> Diễn trình lễ hội đền Mẫ ờng cùng làm vi c, cùng, lo lắng, cùng vui<br /> đ c diễ ra sa : B ổi sáng ngày 6 i, ù ởng thụ các giá trị v óa,<br /> tháng riêng, 7h30' dân làng làm lễ mở cửa các thành viên trong cộ đồ đều có ý<br /> đền, tiến hành quét dọn v sinh, sắ đặt các thức cao về vai trò và trách nhi m của<br /> đồ thờ cúng... buổi chiề đ a á đồ thờ ì đối với t p thể ồng thời, q a đây đã<br /> phụng cho cuộ r ớc ra sân và thực hành thắt chặt mối quan h giữa các thành viên<br /> nghi lễ mộc dục, ra quan, nh p tịch. Ngày trong cộ đồng với nhau. Thực tế cho<br /> hôm sau (7 tháng riêng) 7h30' sáng làm lễ thấy, hội l đã v đa iú ời dân<br /> r ớ v , r ớc Tổ Mẫ  C , ổ chứ đại ó điều ki n hiể a , ầ ũi a<br /> lễ - dâ , b ổi chiều tổ chức hát v ók ả xóa tan những ấm ức,<br /> v , ầ đồ v á rò i dâ ia ại những mâu thuẫ r đời ờng. Lễ hội<br /> đề , đến 17h00' tổ chức lễ tạ á v đó ũ l dịp con cháu của l dù l xa<br /> cửa đền. ũ ố gắng thu xếp công vi để trở về<br /> Qua vi c tổ chức lễ hội, sự cố kết cộng q ê , về với hội l ó l dịp các<br /> đồ đ c củng cố, vi c phụng thờ ia đì đ c tụ họ đô đủ, gặp gỡ, trao<br /> chung một vị Tổ Mẫu chính là s i dây liên đổi v ù a bữa s ọp,<br /> kết tất cả các thành viên trong cộ đồng điề y đã ạo nên s i dây liên kết về mặt<br /> thành một khối thống nhất. Mỗi khi chuẩn tình cảm, thắt chặ á ối quan h<br /> bị tổ chức lễ hội, các cá nhân trong cộng trong cộ đồng. Mỗi lần tham dự lễ hội,<br /> đồ l d ờ đều nh n thấy trách ời dân lặ i e đọc bả ú v<br /> nhi m và vai trò của mình với sự ki n lớn rồi kí dâ é lê r ớc<br /> r K ô ỉ nhữ ời đ c linh vị thần linh là mỗi lầ á đ c<br /> dân làng cử ra lo li u tổ chức mà ngay cả nghe kể về cuộ đời và công trạng của Tổ<br /> từ nhữ ời đ c giao trách nhi m bi n Mẫ  C - Bà mẹ xứ sở dân tộc. Qua<br /> sắm v t phẩ dâ á đến nhữ ời thời gian, nhữ dò v ự ghi trong bản<br /> đ c chọn vào các vai diễn trong hội, các ú v ở k ó iểu, khó nhớ ấy<br /> chân bồi tế, chấp sự hay bất cứ một vi c đã ấm sâu vào tâm thức của các thế h<br /> nhỏ đó để phục vụ cho ngày hội đều ời dân trong cộ đồng.<br /> phải có ý thức rõ ràng về công vi c mình ã ừ lâ , ền Mẫ  C k ô ỉ<br /> <br /> 53<br /> là một thắng cả đẹ ò l i ầu v lê r ộc sống vốn chứa đầy<br /> nguy n tâm linh của nhữ ời dân xã những vấ đề phức tạ Q a đó, ái ôi đ c<br /> Hiề L v d k á p ph L thể hi n sự , a, đ c bảo tr giữa cái<br /> i ứa đựng những giá trị v óa â ta ồ v đầy tính ràng buộc. Niề i đó<br /> li vô iá, ê đền Mẫ  C ừ lâ đã là một trong những lý do sinh tồn của cuộc<br /> đ il i ầ a v ũ l i e đời mỗi ời dân sống trong cộ đồng<br /> chở về đời sống tâm linh của ời dâ địa làng xã.<br /> ế i đây ời dâ ờng Bên cạ đó, k i đến với lễ hội, mỗi<br /> cầu tài, cầu lộc, cầ d yê , ời thì cầu ời dâ đa rở về với cội nguồn,<br /> bình an, sức khỏe cho mọi ời trong gia gốc rễ của mình. Hòa mình trong những<br /> đì Cũ ó ữ ời đế đây ỉ để khoảng thời gian phi hi n tại phi quá khứ,<br /> tìm lấy những giây phút bình yên nhằm ời đ c t ởng những giây phút<br /> x a a đi ững lo toan bộn bề trong cuộc iê liê , đ iê bái, ỡng vọng<br /> sống. Dù mụ đí đi ữa, những biể ng cao cả, những biểu<br /> ựu chung lại, k i đế i y, ọi ng hi n thân của giá trị cao quý. Lễ hội<br /> ời đều mang theo tấm lòng thành kính, có lẽ không chỉ là chuyến du ngoạn vào thế<br /> từ đó ọ ì đ đến với đức tin, sự thanh giới của sự a i rần tục mà bởi<br /> thản, bình an trong tâm hồn. ù lú đó ời ta thấy vững vàng về<br /> ền Mẫ  C l i si ạ v mặt â lý , bởi ý thức về niềm tự hào,<br /> hóa, tâm linh của â dâ địa , về trụ cột tinh thần. Mỗi thành viên trong<br /> q a đó ững giá trị v óa i v t thể đã cộ đồng sẽ thấy mình là một bộ ph n<br /> đ c kết tinh và biểu hi n ở lễ hội qua các không thể tách rời, ràng buộc và mang tính<br /> trò diễn dân gian. Lễ hội đền Mẫ  C cộng sinh, cộng m nh, cộng cảm với một<br /> là một trong những lễ hội đặc sắc luôn ể lớ la đó l ộ đồng và dân<br /> ớng về cội nguồn, nhớ ời đã si tộc. Ở đây, lý trí và tình cảm trộn lẫ đa<br /> thành ra dân tộc Vi t Nam. xe a để tạ í á địa<br /> Khi xã hội hi đại, ời ngày , í á dâ ộc.<br /> càng b n rộ bởi nhiều công vi c khác Có ể ói, di í đề Mẫ  C<br /> a , đôi k i ời cảm thấy mình ứa đự ữ iá rị đặ bi về lị sử,<br /> đa bị cuố đi v k ô ò ời ia để v óa, , kiế rú , đồ ời<br /> tìm lại í ì í k i ũ í l i ắ bó iế với đời<br /> cầu v t chất dầ đ c cải thi n và nâng lên, số ộ đồ r si ạ v óa,<br /> thì nhu cầ ởng thụ v óa, đặc bi t là í ỡ , ể i đạ lý ố ớ ớ<br /> v óa â li y ủng cố v ồ , ự dâ ộ , sự ố kế ộ đồ<br /> lên theo thời gian. Lúc này, co ời tìm ủa dâ Hiề L - Hạ Hòa ói riê<br /> về nhữ i ờ tự l ột cách thứ để v ủa dâ ộ Vi a ói<br /> cân bằ â lý â si r ớc sự chứng * Lời kết: Di í L VH Mẫ  C<br /> giám của thần linh, của quyền lực vô biên, l ộ iá rị r ờ ồ ,l i sả vô iá<br /> ời đã b y ỏ đ c nhữ điề ớc ủa dâ ộ Vi a ầ đ bả v , iữ<br /> vọng, thầ kí riê , ọ thấy i ởng ì v á y iá rị để đá ứ ầ<br /> v r đầy hy vọng. Mỗi ời dân có cảm ở ụv óa y a ủa â<br /> iá đ c an ủi, ó lý d để tiếp tục sống và dân. ặ bi r ời kỳ đổi ới, đấ<br /> <br /> 54<br />  ớ đa đẩy ạ ô i óa, i ố ọi ời, những con cháu Mẫu Mẹ<br /> đại óa, ội q ố ế, vấ đề y  C ô ay, ãy ù a ay,<br /> đ đề a v í ò l ộ r chung sức giữ ì v á y á iá rị<br /> i vụ ấ bá H ba iờ ế , ô a đẹp của đền Mẫ  C để cho những<br /> á bả ồ v á y á iá rị ủa di giá trị ấy đ ãi ãi r ờng tồn.<br /> í đề Mẫ  C ầ đ ờ TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> v â a i q ả ạ độ<br /> 1. Trần Thị An, Phạm Minh Thảo, Bùi Xuân Mỹ<br /> Vi bả ồ , ô ạ v k ai á (1998), Truyền thuyết Việt Nam, xb V óa<br /> những giá trị của đền Mẫ  C ải đả thông tin, Hà Nội.<br /> bả yê ầ k ô l sai l á iá rị 2. Vũ Ki Biê (s ầm và biên soạn) (2008),<br /> vố ó ủa ó C í vì v y, ú a Giới thiệu khu di tích lịch sử Đền Tổ Mẫu Âu<br /> k ô ể để á iá rị r di í bị l Cơ, chịu trách nhi m xb Sở V óa v<br /> Thông tin Phú Thọ.<br /> sai l ặ ấ đi r q á rì bả ồ<br /> 3. UBND huy n Hạ Hòa, Ban quản lý khu di<br /> v k ai á , điề y sẽ l sai l lị<br /> í đền thờ Tổ Mẫ  C (2011), Khu di<br /> sử, ấ iá rị ố ủa di í tích lịch sử đền Mẫu Âu Cơ, chịu trách nhi m<br /> Thông qua bài viế , á iả Nxb Bả Hù V ú ọ.<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày b i: 25/4/2016 Biê x : 15/5/2016 D y đ : 20/5/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 55<br />