Di dân, phát triển và bất bình đẳng ở Việt Nam trên đường đổi mới và hội nhập - Nguyễn Thanh Liêm

X· héi häc sè 3 (95), 2006 61<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng ë<br /> ViÖt Nam trªn ®−êng §æi míi vµ héi nhËp<br /> NguyÔn Thanh Liªm<br /> <br /> <br /> I. Tæng quan vÒ mèi quan hÖ gi÷a di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng<br /> Di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng cã mèi quan hÖ hç t−¬ng, phøc t¹p vµ ®a<br /> d¹ng víi nhiÒu chiÒu c¹nh. Di d©n lao ®éng g¾n kÕt víi nh÷ng dÞch chuyÓn vµ ph©n<br /> phèi l¹i lao ®éng cã thÓ gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trong quan hÖ cung cÇu<br /> lao ®éng vµ v× vËy gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tÝch cùc cho c¶ vïng ®Õn vµ vïng<br /> ®i. Di d©n cã thÓ gãp phÇn gi¶i quyÕt thÊt nghiÖp cho vïng ®i vµ ®ång thêi ®¸p øng<br /> nhu cÇu lao ®éng ch−a ®−îc ®¸p øng cña vïng ®Õn. Nh÷ng kho¶n tiÒn do d©n di c− göi<br /> vÒ còng nh− c¸c kiÕn thøc hä thu nhËn ®−îc t¹i n¬i ®Õn vµ phæ biÕn l¹i cho nh÷ng<br /> ng−êi trong gia ®×nh vµ céng ®ång n¬i hä ra ®i cã thÓ t¹o ra nh÷ng có hÝch cho sù ph¸t<br /> triÓn cña c¸c gia ®×nh vµ céng ®ång ®Çu ®i. Di d©n còng cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi bÊt<br /> b×nh ®¼ng (Black vµ ®ång nghiÖp, 2005). Nh÷ng chªnh lÖch thùc tÕ hay kú väng vÒ<br /> møc l−¬ng vµ møc sèng gi÷a c¸c vïng miÒn th−êng ®−îc biÕt ®Õn nh− mét ®éng c¬ cho<br /> di d©n. MÆt kh¸c, di d©n cã thÓ gãp phÇn lµm gi¶m nh÷ng chªnh lÖch nµy.<br /> C¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn mµ g¾n kÕt víi nã lµ bÊt b×nh ®¼ng l¹i t¹o ra nh÷ng<br /> ®éng lùc cho sù trçi dËy cña di d©n vµ sù h×nh thµnh c¸c h×nh thøc di d©n míi. Sù trçi<br /> dËy cña c¸c dßng di d©n ®Õn ®« thÞ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp khi ®Çu t− trùc tiÕp n−íc<br /> ngoµi t¨ng nh− ®· thÊy ë Trung Quèc (Skeldon, 2004), ViÖt Nam (§Æng vµ Meyer,<br /> 1997) còng nh− nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn (Tsai vµ Tsay, 2004) lµ mét vÝ dô ®iÓn<br /> h×nh cña mèi quan hÖ nµy. M« h×nh “b−íu di d©n” còng cho thÊy ph¸t triÓn kinh tÕ<br /> g¾n chÆt víi sù trçi dËy cña di d©n ®i, Ýt nhÊt lµ trong giai ®o¹n ®Çu cña ph¸t triÓn.<br /> Mèi quan hÖ gi÷a di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng còng rÊt phøc t¹p, phô<br /> thuéc vµo møc ®é vµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn, h×nh thøc di d©n, c¸c yÕu tè bèi c¶nh hay<br /> c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi chÝnh trÞ cña ®Þa ph−¬ng còng nh− ®Æc ®iÓm cña ®Þa<br /> ph−¬ng lµ n¬i ra ®i hay n¬i tiÕp nhËn d©n di c−. Di d©n kh«ng chØ cã t¸c ®éng tÝch cùc<br /> ®Õn ph¸t triÓn nh− ®· thÊy ë trªn mµ trong nhiÒu tr−êng hîp nã còng cã thÓ t¹o ra<br /> nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn ph¸t triÓn. Ch¶y m¸u chÊt x¸m lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh<br /> cho tÝnh phøc t¹p cña c¸c mèi quan hÖ nµy. Râ rµng, ch¶y m¸u chÊt x¸m lµm gi¶m<br /> kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña n¬i hä ra ®i vµ sù ®ãng gãp cña hä cho ®Çu ®Õn cã thÓ t¹o ra<br /> nh÷ng ®ãng gãp lín cho nh÷ng n¬i nµy. Tuy nhiªn, Skeldon (2004: 170) ®· chØ ra r»ng,<br /> trªn thùc tÕ, mèi quan hÖ nµy phøc t¹p h¬n nhiÒu tïy thuéc vµo nh÷ng kho¶n tiÒn göi<br /> vÒ cña d©n di c− vµ kh¶ n¨ng sö dông c¸c kü n¨ng cña lao ®éng nhËp c− t¹i n¬i ®Õn.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 62 Di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt Nam trªn ®−êng §æi míi vµ héi nhËp<br /> <br /> Black vµ ®ång nghiÖp (2005) trong nghiªn cøu vÒ di d©n vµ bÊt b×nh ®¼ng qua c¸c<br /> ph©n tÝch tr−êng hîp còng nh− Skeldon (2004) vµ de Haan (2006) ®· cho thÊy nh÷ng<br /> phøc t¹p cña mèi quan hÖ trong nh÷ng bèi c¶nh kh¸c nhau. H¬n n÷a, tÝnh chän läc<br /> cña di d©n cµng lµm cho nh÷ng mèi quan hÖ nµy trë nªn phøc t¹p h¬n.<br /> Quan hÖ gi÷a di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng lµ rÊt ®a d¹ng do tÝnh ®a<br /> d¹ng cña b¶n th©n c¸c qu¸ tr×nh vµ hiÖn t−îng trªn. TÝnh ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc<br /> di d©n còng nh− néi hµm réng cña ph¸t triÓn lµ nguyªn nh©n chÝnh cña tÝnh ®a d¹ng<br /> trong c¸c mèi quan hÖ nµy. ChÝnh do tÝnh ®a d¹ng ®ã, rÊt khã cã thÓ cã ®−îc mét<br /> khung chung trong ®ã bao trïm toµn bé c¸c mèi quan hÖ nµy.<br /> Do nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cña di d©n vµ ph¸t triÓn vµ trong ph¹m vi h¹n chÕ<br /> cña nã, bµi viÕt nµy sÏ kh«ng nh»m ®−a ra mét bøc tranh tæng thÓ cña mèi quan hÖ<br /> gi÷a di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng mµ chØ nh»m tæng hîp, ®−a ra vµ th¶o luËn<br /> vÒ mét sè ®iÓm næi bËt cña c¸c mèi quan hÖ nµy trong bèi c¶nh biÕn ®æi nhanh cña<br /> ViÖt Nam sau §æi míi.<br /> II. T¸c ®éng cña §æi míi, ph¸t triÓn, gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng ®Õn di d©n<br /> C¸c thµnh tùu còng nh− c¸c ®Æc ®iÓm cña 20 n¨m §æi míi ë ViÖt Nam ®·<br /> ®−îc ®Ò cËp ®Õn rÊt nhiÒu trong c¸c tµi liÖu gÇn ®©y. KÕt luËn chung cña hÇu hÕt tÊt<br /> c¶ c¸c b¸o c¸o hay Ên phÈm nµy lµ §æi míi ®· ®−a ®Õn nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ<br /> trong ®êi sèng vµ mang l¹i nhiÒu c¬ héi h¬n cho ng−êi d©n, nh−ng ®ång thêi còng<br /> lµm gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng.<br /> Cïng víi §æi míi, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ theo vïng träng ®iÓm, nh÷ng kh¸c<br /> biÖt ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c khu vùc cña c¶ n−íc, t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm n«ng th«n, vµ<br /> viÖc níi láng chÝnh s¸ch rµng buéc di d©n còng dÉn ®Õn sù gia t¨ng cña di d©n néi ®Þa. C¸c<br /> sè liÖu Tæng ®iÒu tra D©n sè vµ Nhµ ë 1989 vµ 1999 cho thÊy d©n di c− liªn tØnh trong giai<br /> ®o¹n 1984-1989 chiÕm 2 phÇn tr¨m d©n sè tõ 5 tuæi trë lªn, vµ 10 n¨m sau ®ã (1994-1999)<br /> con sè nµy ®· t¨ng lªn ®Õn 6.5 phÇn tr¨m (§Æng vµ ®ång nghiÖp, 2003: 5). Trªn thùc tÕ, sè<br /> d©n di c− vµ tØ lÖ gia t¨ng cã thÓ cßn lín h¬n nhiÒu do c¸c nguån sè liÖu chÝnh thøc nµy<br /> ch−a tÝnh ®Õn nhãm d©n kh«ng ®¨ng ký th−êng tró (Guest, 1998; PWG, 1999) ®ang t¨ng<br /> nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do viÖc níi láng qu¶n lý d©n sè theo hé khÈu. Theo −íc<br /> tÝnh, tæng sè d©n di c− t¹m thêi kh«ng ®¨ng ký t¹m tró vµo kho¶ng 1,5 ®Õn 2,5 triÖu ng−êi<br /> (PWG, 1999). De Braux vµ Tomoko (2004: 7) ph©n tÝch sè liÖu 1997/98 VLSS vµ cho thÊy,<br /> di d©n thêi vô ®· t¨ng gÇn 6 lÇn kÓ tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 1997.<br /> Ba h×nh thøc biÕn ®æi c¬ cÊu mang tÝnh vÜ m« cã ¶nh h−ëng m¹nh tíi qu¸<br /> tr×nh di d©n trong giai ®o¹n sau 1975 theo §Æng vµ ®ång nghiÖp (1997) lµ: tr−íc tiªn,<br /> qu¸ tr×nh xo¸ bá chÕ ®é tËp thÓ ®· dÉn ®Õn viÖc ph©n chia l¹i ®Êt cho c¸c hé c¸ thÓ,<br /> t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ v× vËy t¹o ra lao ®éng d− thõa ë khu vùc n«ng th«n1; thø<br /> hai, viÖc xo¸ bá hÖ thèng bao cÊp ®· lo¹i bá tÝnh phô thuéc trong d©n vµ h×nh thµnh<br /> c¸c khu vùc dÞch vô; vµ cuèi cïng, viÖc xãa bá quy ®Þnh cÊm khu vùc kinh tÕ t− nh©n<br /> <br /> <br /> 1<br /> Kho¶ng 20 phÇn tr¨m d©n sè n«ng th«n hiÖn thiÕu viÖc lµm.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Thanh Liªm 63<br /> <br /> tham gia ho¹t ®éng kinh doanh vµ vËn t¶i ®· dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn giao th«ng vµ<br /> n©ng cao hiÖu qu¶ th«ng tin liªn l¹c, chi phÝ cho di c− v× thÕ còng thÊp h¬n.<br /> C¸c b»ng chøng hiÖn cã cßn cho thÊy nh÷ng kh¸c biÖt ngµy cµng t¨ng gi÷a<br /> thµnh thÞ vµ n«ng th«n ®−îc t¹o ra do ph¸t triÓn kinh tÕ (PWG, 1999), viÖc níi láng<br /> c¸c quy ®Þnh nh»m h¹n chÕ di c− (Do·n vµ TrÞnh, 1998; Guest, 1998; §ç vµ TrÞnh,<br /> 1999), sù phô thuéc Ýt h¬n vµo hé khÈu, còng nh− chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ theo<br /> vïng träng ®iÓm lµ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng gia t¨ng di d©n<br /> néi ®Þa tõ nh÷ng n¨m 90.<br /> Di d©n quèc tÕ còng cã nh÷ng biÕn ®éng m¹nh d−íi t¸c ®éng cña §æi míi vµ ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ. Di d©n ®Õn c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa vµ ®Æc biÖt trong giai ®o¹n gÇn ®©y<br /> lµ ®Õn c¸c n−íc kh¸c trong khu vùc ch©u ¸ næi lªn tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1990 ®· thay thÕ<br /> dßng di d©n ®Õn Liªn X« vµ khèi c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa cò cña nh÷ng n¨m 80 (§Æng<br /> vµ ®ång nghiÖp, 2003; TrÇn, 2004; Cï, 2005). Cïng víi chÝnh s¸ch më cöa vµ qu¸ tr×nh<br /> héi nhËp khu vùc, thÞ tr−êng lao ®éng cña c¸c quèc gia §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ - ®Æc<br /> biÖt lµ §µi Loan, Malaisya, Hµn Quèc vµ NhËt B¶n - ®· thu hót mét khèi l−îng lín lao<br /> ®éng xuÊt khÈu ViÖt Nam. HiÖn ViÖt Nam cã gÇn 400.000 lao ®éng ®ang lµm viÖc t¹i 40<br /> quèc gia trong 30 lÜnh vùc, ngµnh nghÒ kh¸c nhau (TrÇn, 2004: 9).<br /> Mét trong nh÷ng ®iÓm ®¸ng l−u ý víi dßng di d©n quèc tÕ lµ sù gia t¨ng nhanh<br /> chãng cña sè l−îng còng nh− tØ lÖ häc sinh du häc tù tóc vµ du lÞch quèc tÕ. Trong nh÷ng<br /> n¨m 1980, viÖc du häc chñ yÕu dùa vµo c¸c nguån häc bæng tõ kinh phÝ Nhµ n−íc vµ cña<br /> c¸c nguån quü tõ n−íc b¹n th× gÇn ®©y, víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh, du häc tù tóc<br /> ngµy cµng trë nªn phæ biÕn. T×nh tr¹ng nµy sÏ ®−îc ph©n tÝch s©u h¬n trong phÇn sau.<br /> Du lÞch quèc tÕ còng ®ang ngµy cµng trë nªn phæ biÕn trong d©n chóng, nhÊt lµ c¸c<br /> chuyÕn du lÞch ng¾n ngµy ®Õn c¸c n−íc ch©u ¸ l©n cËn. §iÒu nµy thÓ hiÖn kh¶ n¨ng tµi<br /> chÝnh cña mét bé phËn d©n c− vµ t¸c ®éng cña ph¸t triÓn ®Õn sù gia t¨ng m¹nh mÏ cña<br /> du lÞch quèc tÕ.<br /> III. T¸c ®éng cña di d©n ®Õn ph¸t triÓn<br /> Di d©n cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng<br /> thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n, thiÕu lao ®éng ë c¸c khu ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp, vµ lµ<br /> mét lèi tho¸t nghÌo. KÕt qu¶ ph©n tÝch 2004 VMS cho thÊy “di c− cã vai trß tÝch cùc<br /> trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc, ®¸p øng nhu cÇu lao ®éng cho c¸c khu c«ng<br /> nghiÖp ®ang ph¸t triÓn rÊt nhanh, vµ tiÒn göi cña ng−êi di c− vÒ cho gia ®×nh n¬i hä ra<br /> ®i ®ang gãp phÇn ph¸t triÓn nguån lùc con ng−êi ë nh÷ng ®Þa ph−¬ng nµy” (Tæng côc<br /> Thèng kª, 2005). §iÒu tra t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp cho thÊy cã ®Õn 70% trong sè 737.500<br /> lao ®éng t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp lµ d©n di c− (Tuæi trÎ Online, 2005). De Braux vµ<br /> Tomoko (2004: 18) còng cho thÊy “ho¹t ®éng di c− kh«ng chØ gióp c¸c hé gia ®×nh tho¸t<br /> khái t×nh tr¹ng tr× trÖ, mµ cßn gióp nhiÒu hé tho¸t khái c¶nh ®ãi nghÌo”. KÕt qu¶ nghiªn<br /> cøu cña hä cho thÊy mÆc dï d©n di c− cã tû lÖ tiªu dïng b×nh qu©n ®Çu ng−êi thÊp h¬n<br /> so víi d©n kh«ng di c−, nh÷ng hé gia ®×nh ë n«ng th«n cã ng−êi di c− thêi vô hoÆc cã<br /> ng−êi håi c− cã tû lÖ t¨ng tr−ëng vÒ tiªu dïng nhanh h¬n kho¶ng tõ 4,8% ®Õn 7,5% so<br /> víi nh÷ng hé gia ®Þnh kh«ng tham gia vµo ho¹t ®éng di d©n (®· trÝch dÉn: trang 15).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 64 Di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt Nam trªn ®−êng §æi míi vµ héi nhËp<br /> <br /> Thùc tr¹ng hiÖn nay ®ang x¶y ra mét m©u thuÉn cung cÇu lao ®éng khi tØ lÖ<br /> thiÕu viÖc lµm n«ng th«n ë n−íc ta vµo kho¶ng 20 phÇn tr¨m vµ tØ lÖ thÊt nghiÖp ®« thÞ<br /> vµo kho¶ng 5 phÇn tr¨m trong khi c¸c khu c«ng nghiÖp l¹i x¶y ra t×nh tr¹ng thiÕu lao<br /> ®éng. ChÝnh m©u thuÉn cña sù ph¸t triÓn nµy ®· dÉn ®Õn sù gia t¨ng cña c¸c dßng di<br /> d©n tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ vµ ®Õn c¸c khu c«ng nghiÖp. §óng nh− nh÷ng dù ®o¸n<br /> tõ m« h×nh “b−íu di d©n”, di d©n quèc tÕ ®Õn c¸c n−íc kh¸c t¨ng ®¸ng kÓ sau §æi míi<br /> vµ ®· gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho kho¶ng 400.000 lao ®éng.<br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch 2004 VMS cho thÊy t×m kiÕm viÖc lµm vµ c¶i thiÖn ®iÒu<br /> kiÖn sèng lµ hai lý do quan träng nhÊt cho di chuyÓn (Tæng côc Thèng kª, 2005)2.<br /> Mét dÊu hiÖu ®¸ng mõng cho d©n di c− nãi riªng vµ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi<br /> chung lµ d©n di c− ngµy nay mÊt t−¬ng ®èi Ýt thêi gian t×m kiÕm viÖc lµm vµ tho¶<br /> m·n víi c«ng viÖc míi cña m×nh3. KÕt qu¶ nµy gîi ý r»ng hoÆc thÞ tr−êng viÖc lµm<br /> cho d©n di c− ®ang ngµy mét tèt h¬n, hoÆc nh÷ng rµo c¶n h¹n chÕ di c− ®· ®−îc níi<br /> láng. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy còng cã thÓ ph¶n ¸nh mét thùc tÕ kh¸c lµ d©n di c− dÔ<br /> dµng chÊp nhËn lµm nh÷ng c«ng viÖc cã møc l−¬ng thÊp, nh÷ng c«ng viÖc nÆng nhäc<br /> mµ d©n ®Þa ph−¬ng kh«ng muèn nhËn (§Æng, 1998; White vµ ®ång nghiÖp, 2001).<br /> Víi nh÷ng g× ®· thÊy ë trªn vµ víi thùc tÕ lµ tû lÖ thÊt nghiÖp nãi chung ë<br /> ViÖt Nam lµ t−¬ng ®èi thÊp vµ cµng thÊp h¬n cho d©n di c−, cã thÓ thÊy thÊt nghiÖp<br /> kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n quan träng nhÊt dÉn ®Õn gia t¨ng di d©n trong nh÷ng<br /> n¨m gÇn ®©y: viÖc t×m ®−îc mét c«ng viÖc “tèt h¬n” chø kh«ng ph¶i “t×m ®−îc mét<br /> viÖc lµm” cã ý nghÜa quan träng h¬n víi d©n di c−. H¬n n÷a, de Brauw vµ Tomoko<br /> (2004: 16) tõ nguån sè liÖu cña VLSSs còng cho thÊy viÖc c¸c hé gia ®×nh tham gia<br /> vµo ho¹t ®éng di d©n n«ng th«n - ®« thÞ lµ mét phÇn cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña hé<br /> gia ®×nh chø kh«ng h¼n ®−îc t¹o ra do sù chªnh lÖch vÒ tû lÖ thÊt nghiÖp gi÷a thµnh<br /> thÞ vµ n«ng th«n nh− c¸ch lý gi¶i trong m« h×nh cña Harris vµ Todaro4.<br /> Kh«ng nh÷ng chØ gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm vµ thiÕu lao ®éng, d©n<br /> di c− cßn lµ nh÷ng “cÇu nèi”, nh÷ng ng−êi kh«ng nh÷ng ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn<br /> cña n¬i ®Õn mµ cßn cho c¶ n¬i ®i th«ng qua viÖc chuyÓn tiÒn, hµng ho¸, phæ biÕn kiÕn<br /> thøc vµ c«ng nghÖ cho nh÷ng ng−êi ë quª. C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch 2004 VMS còng<br /> nh− mét sè nghiªn cøu kh¸c (GSO & UNFPA, 2005; Cï 2005: 139) ®· cho thÊy râ<br /> ®iÒu nµy. KÕt qu¶ nghiªn cøu nhãm d©n di chuyÓn t¹m thêi còng cho thÊy, d©n di c−<br /> tham gia nhiÒu vµo m¹ng l−íi x· héi vµ nhËn ®−îc nh÷ng hç trî còng nh− cã ®ãng<br /> gãp cho m¹ng l−íi nµy ë c¶ ®Çu ®i vµ ®Çu ®Õn: trong sè d©n di c− sinh sèng t¹i c¸c<br /> nhµ trä, h¬n 90 phÇn tr¨m sè hä cã ng−êi th©n sèng ë quª, 32% sè hä nhËn ®−îc sù<br /> <br /> 2<br /> TÝnh to¸n cña chóng t«i tõ VMS 2004 ®· chØ ra r»ng 39% ng−êi di c− di tró ®Ó t×m viÖc lµm vµ 28% kh¸c<br /> di tró ®Ó nh»m c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng bao gåm thay ®æi c«ng viÖc vµ t¨ng thu nhËp.<br /> 3<br /> C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch 2004 VMS cña chóng t«i cho thÊy, d©n di c− kiÕm ®−îc viÖc lµm t−¬ng ®èi nhanh<br /> sau khi chuyÓn ®Õn víi gÇn 90% sè d©n di c− t×m ®−îc viÖc trong th¸ng ®Çu tiªn sau khi chuyÓn ®Õn. KÕt<br /> qu¶ nµy hoµn toµn phï hîp víi kÕt qu¶ tõ mét cuéc ®iÒu tra kh¸c tiÕn hµnh ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, Long<br /> An vµ B×nh D−¬ng, theo ®ã, tû lÖ thÊt nghiÖp trong sè ng−êi d©n di c− lµ kh¸ thÊp, chØ tõ 2% ®Õn 3% (Cï,<br /> 2005: trang 135). 83% d©n di c− cho r»ng c«ng viÖc míi ë n¬i ®Õn tèt h¬n c«ng viÖc cò cña hä ë n¬i ®i, chØ<br /> cã 3% cho rµng c«ng viÖc míi cña hä kÐm h¬n c«n viÖc cò (TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ tõ sè liÖu VMS 2004).<br /> 4<br /> Chi tiÕt vÒ m« h×nh nµy mêi tham kh¶o Harris vµ Todaro 1970.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Thanh Liªm 65<br /> <br /> gióp ®ì t¹i n¬i ®Õn vµ 40% sè hä cã gióp ®ì kinh tÕ cho nh÷ng ng−êi th©n cßn ®ang<br /> sèng ë quª (ViÖn X· héi häc vµ ®èi t¸c, 1998). Víi di d©n quèc tÕ, l−îng lao ®éng xuÊt<br /> khÈu t¨ng nhanh vµ l−îng ngo¹i hèi göi vÒ n−íc ngµy cµng lín. Trong n¨m 1996 vµ<br /> 1997, sè tiÒn göi vÒ mçi n¨m lµ 350 triÖu §«la Mü th× trong n¨m 1999 con sè nµy ®·<br /> t¨ng lªn 1 tû §«la vµ n¨m 2003 lµ 1,5 tû §«la (TrÇn 2004: trang 9).<br /> Kh«ng chØ ®ãng gãp vµo ph¸t triÓn qua tiÒn göi vÒ, di d©n cßn gãp phÇn n©ng<br /> cao chÊt l−îng d©n sè qua h×nh thøc du häc vµ ®µo t¹o nghÒ cho thanh niªn ë n−íc<br /> ngoµi. Mét nghiªn cøu gi¸o dôc ®· cho thÊy ë mét møc ph¸t triÓn thÊp, ViÖt Nam ®·<br /> ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh c«ng lín trong phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc vµ trung häc c¬ së vµ<br /> lµ mét trong nh÷ng quèc gia cã tû lÖ biÕt ch÷ cao trªn thÕ giíi, nh−ng bï l¹i gi¸o dôc<br /> ®¹i häc vµ sau ®¹i häc l¹i rÊt h¹n chÕ do nguån lùc ®· tËp trung hÕt vµo c¸c bËc häc<br /> phæ th«ng (Abuza, 1996: 618-619). Cho ®Õn n¨m 1990, ViÖt Nam dùa chñ yÕu vµo<br /> Liªn X« vµ c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u cò trong viÖc ®µo t¹o vµ cung cÊp<br /> nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ sau ®¹i häc; hµng n¨m 2.400 sinh viªn vµ<br /> 22.000 häc viªn häc nghÒ ®· ®−îc göi ®i ®µo t¹o ë c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa trong<br /> giai ®o¹n nµy (®· dÉn: 619) vµ l−îng du häc sinh tíi c¸c n−íc ph−¬ng T©y ®Õn cuèi<br /> nh÷ng n¨m 80 lµ rÊt nhá. Tõ nh÷ng n¨m 90, khi Nhµ n−íc cho phÐp sinh viªn ®i häc<br /> t¹i c¸c n−íc ph−¬ng T©y theo chÕ ®é b¶o l·nh c¸ nh©n vµ sau khi Quèc héi chÝnh<br /> thøc tuyªn bè ®Þnh h−íng t¨ng c−êng trao ®æi vµ hîp t¸c quèc tÕ (®· dÉn: 623), l−îng<br /> sinh viªn tíi c¸c n−íc ph−¬ng T©y t¨ng lªn râ rÖt vµ ®· cã 2.300 sinh viªn theo häc<br /> ch−¬ng tr×nh du häc tù tóc ë 22 quèc gia trong giai ®o¹n tõ 1992 ®Õn 1995. Sè l−îng<br /> sinh viªn theo häc ë c¸c n−íc ph−¬ng T©y vµ c¸c n−íc ch©u ¸ ®· t¨ng lªn nhanh<br /> chãng kÓ tõ ®Çu thÕ kû 21 nhê cã nhiÒu c¬ héi häc bæng h¬n, th«ng tin vÒ c¸c quü tµi<br /> trî ngµy cµng nhiÒu th«ng qua m¹ng l−íi sinh viªn réng r·i vµ chiÕn dÞch tiÕp thÞ<br /> cña c¸c tæ chøc gi¸o dôc ë c¸c n−íc së t¹i, ngµy cµng nhiÒu ng−êi ViÖt Nam cã kh¶<br /> n¨ng chi tr¶ ®Ó ®Çu t− cho con em m×nh còng nh− møc ®é ®Çu t− cña ChÝnh phñ vµo<br /> gi¸o dôc ngµy cµng t¨ng. C¸c con sè thèng kª cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o cho thÊy<br /> hiÖn ViÖt Nam cã kho¶ng 38.000 du häc sinh t¹i h¬n 20 quèc gia vµ vïng l·nh thæ<br /> trªn thÕ giíi, trong ®ã kho¶ng 20 phÇn tr¨m du häc b»ng ng©n s¸ch Nhµ n−íc (Ph¹m<br /> Sü TiÕn, 2005). Sè l−îng du häc sinh ViÖt Nam t¹i c¸c n−íc, vÝ dô nh− t¹i NhËt B¶n<br /> nh− trong b¶ng d−íi, t¨ng lªn râ rÖt qua c¸c n¨m. Bªn c¹nh ®ã, lao ®éng xuÊt khÈu<br /> th−êng còng ®−îc ®¹o t¹o nghÒ tr−íc khi lµm viÖc t¹i c¸c n−íc n¬i hä ®Õn vµ v× vËy<br /> chÊt l−îng lao ®éng xuÊt khÈu còng ®−îc c¶i thiÖn.<br /> B¶ng 1: Sè l−îng du häc sinh ViÖt Nam t¹i NhËt qua c¸c n¨m<br /> <br /> N¨m 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002<br /> Sè ng−êi 204 282 363 468 588 717 938 1115<br /> <br /> Nguån: L·nh sù qu¸n NhËt (2006): theo Bé Khoa häc vµ Gi¸o dôc NhËt B¶n.<br /> <br /> IV. T¸c ®éng cña di d©n ®Õn bÊt b×nh ®¼ng<br /> VÒ lý thuyÕt, kh¸c biÖt trong møc l−¬ng lµ mét lý do chÝnh h×nh thµnh quyÕt<br /> ®Þnh di chuyÓn vµ dÞch chuyÓn d©n c− tõ nh÷ng vïng cã møc l−¬ng thÊp sang nh÷ng<br /> vïng cã møc l−¬ng cao cã thÓ gãp phÇn t¹o ra mét ®iÓm c©n b»ng míi hay lµm gi¶m bÊt<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 66 Di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt Nam trªn ®−êng §æi míi vµ héi nhËp<br /> <br /> b×nh ®¼ng gi÷a c¸c vïng. Tuy nhiªn, mèi quan hÖ gi÷a di d©n vµ bÊt b×nh ®¼ng kh«ng<br /> ®¬n gi¶n nh− vËy vµ nh÷ng b»ng chøng hiÖn cã t¹i ViÖt Nam cho thÊy di d©n ®ang gãp<br /> phÇn gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng. Gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng do di d©n t¹i ViÖt Nam ®−îc thÓ<br /> hiÖn râ nhÊt ë hai cÊp: cÊp vÜ m« lµ nh÷ng kh¸c biÖt vïng miÒn vµ cÊp hé gia ®×nh.<br /> ë cÊp vÜ m«, lùc l−îng lao ®éng thanh niªn trÎ, khoÎ, häc vÊn cao h¬n di ®Õn<br /> c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm, c¸c khu ®« thÞ, ®ãng gãp lín h¬n cho c¸c vïng nµy vµ lµm<br /> gia t¨ng kh¸c biÖt vïng miÒn. Trong suèt nh÷ng n¨m 80 vµ nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp<br /> kû 90, di d©n tíi c¸c khu vùc kÐm ph¸t triÓn, bao gåm khu vùc T©y Nguyªn hay di d©n<br /> ®i x©y dùng vïng kinh tÕ míi vµ di d©n tíi nh÷ng khu vùc miÒn nói, vïng s©u vïng xa<br /> ®−îc khuyÕn khÝch. Vïng nói vµ vïng s©u vïng xa lµ nh÷ng vïng “thu nhËn chÊt<br /> x¸m” nhê c¸c chÝnh s¸ch −u tiªn ph¸t triÓn. Sinh viªn chuyÓn tíi c¸c vïng nµy ®−îc<br /> ®¶m b¶o mét c«ng viÖc tèt vµ thu nhËp kh¸, æn ®Þnh. ViÖc nµy ®−îc thùc hiÖn t−¬ng<br /> ®èi su«n sÎ do trong thêi kú nµy ®Êt n−íc vÉn cßn rÊt nghÌo vµ chªnh lÖch vïng miÒn<br /> cßn ch−a ®¸ng kÓ. KÕt qu¶ ®¹t ®−îc ®óng nh− mong ®îi: di d©n ®· gãp phÇn gi¶m bít<br /> kh¸c biÖt vïng miÒn. Sau nh÷ng c¶i c¸ch kinh tÕ trong nh÷ng n¨m 90 vµ viÖc ®−a vµo<br /> ¸p dông chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ theo vïng träng ®iÓm, lao ®éng di c− - nh÷ng<br /> lao ®éng chÝnh víi søc kháe, trÎ vµ tr×nh ®é häc vÊn th−êng cao h¬n nh÷ng ng−êi ë n¬i<br /> ®i - ®· ®ãng gãp nhiÒu h¬n cho nh÷ng vïng kinh tÕ ph¸t triÓn h¬n, bao gåm c¸c vïng<br /> ®« thÞ vµ c¸c vïng cã nhiÒu khu c«ng nghiÖp, vµ v× vËy lµm s©u s¾c thªm nh÷ng kh¸c<br /> biÖt vïng miÒn. Tõ sè liÖu 1997/98 VLSS, de Braux vµ Tomoko (2004: 7) cho thÊy<br /> trong khi sè n¨m ®i häc trung b×nh cña d©n di c− n«ng th«n-®« thÞ lµ 6,8 n¨m th× d©n<br /> kh«ng di c− ë n«ng th«n chØ dµnh trung b×nh 5,9 n¨m cho viÖc häc hµnh5. Nghiªn cøu<br /> nµy còng cho thÊy tØ lÖ d©n di c− (VLSS, 1997) ®· tõng tr¶i qua ®µo t¹o cao gÊp ®«i<br /> d©n kh«ng di c− t¹i ®Çu ®i. NhiÒu tranh luËn s«i næi ®· diÔn ra quanh mét thùc tÕ lµ<br /> hÇu hÕt sinh viªn cña c¸c tr−êng ®¹i häc sau khi tèt nghiÖp ®· kh«ng quay vÒ quª.<br /> T×nh tr¹ng “thu nhËn chÊt x¸m” ë vïng nói vµ vïng s©u vïng xa dÇn bÞ thay thÕ bëi<br /> t×nh tr¹ng “ch¶y m¸u chÊt x¸m” khi c¸c lîi Ých g¾n víi di d©n ®Õn c¸c vïng nµy gi¶m<br /> dÇn, kh«ng t−¬ng xøng vµ thÊp h¬n c¸c lîi Ých c¬ héi g¾n víi kh¸c biÖt vïng miÒn.<br /> Mét kh¸c biÖt lín n÷a gi÷a ®Çu ®i vµ ®Çu ®Õn lµ trong khi nh÷ng ®ãng gãp<br /> cña d©n di c− ®Õn ®« thÞ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp chñ yÕu lµ cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt<br /> vµ ®Çu t− th× nh÷ng ®ãng gãp cña hä cho vïng ®i hay khu vùc n«ng th«n chñ yÕu cho<br /> chi tiªu hµng ngµy (NguyÔn, 2000). C¸c khu vùc ®« thÞ, c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm<br /> v× thÕ sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n trong khi nh÷ng vïng n«ng th«n ®Çu ®i bÞ bÉy l¹i<br /> trong c¸i vßng luÈn quÈn cña ®ãi nghÌo vµ chËm ph¸t triÓn.<br /> Tuy lao ®éng di c− cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc vµo sù ph¸t triÓn cña vïng ®Õn,<br /> b¶n th©n hä l¹i th−êng bÞ kú thÞ, ph¶i sèng tËp trung trong nh÷ng khu vùc cã ®iÒu<br /> kiÖn sèng nghÌo nµn, thiÕu n−íc s¹ch vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh kÐm (NguyÔn vµ White,<br /> 2002; B¸o Ng−êi lao ®éng, 2005; §øc Trung, 2005). Nh÷ng ng−êi d©n di c− nµy cã thÓ<br /> t¹o thµnh hay më réng nh÷ng nhãm x· héi thuéc tÇng líp nghÌo t¹i n¬i ®Õn. §iÒu<br /> nµy cho thÊy di d©n kh«ng chØ gãp phÇn gia t¨ng kh¸c biÖt gi÷a n¬i ®i vµ n¬i ®Õn mµ<br /> <br /> 5<br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch 2003 SAVY cña t¸c gi¶ còng cho nh÷ng kÕt luËn t−¬ng tù.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Thanh Liªm 67<br /> <br /> cßn c¶ gi÷a c¸c khu vùc t¹i n¬i ®Õn. Nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n,<br /> gi÷a ®Çu ®i vµ ®Çu ®Õn, vµ tÝnh phøc t¹p cña nhãm d©n di c− nh− ®· ®Ò cËp ë trªn<br /> ®Æt ra yªu cÇu tÝnh ®Õn nh÷ng kh¸c biÖt vïng khi x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch x· héi vµ<br /> kh«ng thÓ ¸p ®Æt cïng mét ph−¬ng thøc tiÕp cËn cho tÊt c¶ c¸c nhãm d©n di c−.<br /> ë cÊp hé gia ®×nh, nh÷ng hé kh¸ gi¶ vÒ kinh tÕ hoÆc tri thøc cã thÓ sö dông di c−<br /> nh− mét h×nh thøc ®Çu t−, ®iÒu ®ã gióp hä cµng trë nªn kh¸ gi¶ h¬n vµ v× vËy gãp phÇn<br /> gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng kinh tÕ vµ x· héi gi÷a c¸c hé kh¸ gi¶ vµ c¸c hé nghÌo. Do di d©n<br /> lu«n g¾n víi nh÷ng chi phÝ, nhÊt lµ trong giai ®o¹n ban ®Çu, nh÷ng hé nghÌo th−êng<br /> kh«ng ®ñ n¨ng lùc tù di chuyÓn vµ bÞ bÉy l¹i trong c¸i vßng luÈn quÈn cña nghÌo ®ãi.<br /> Nh÷ng hé nghÌo th−êng rÊt Ýt cã kh¶ n¨ng trang tr¶i nh÷ng chi phÝ liªn quan tíi viÖc di<br /> d©n cña c¸c thµnh viªn trong hé, nh÷ng hé nghÌo còng Ýt cã kh¶ n¨ng chi tr¶ c¸c kho¶n<br /> dich vô phÝ ®¾t ®á ®Ó cã thÓ ra nhËp dßng di c− lao ®éng quèc tÕ, vµ nh÷ng hé nghÌo<br /> còng Ýt cã kh¶ n¨ng chi tr¶ cho viÖc häc hµnh ë c¸c bËc häc cao nh− ®¹i häc, hä cµng<br /> kh«ng thÓ bá ra 10 ®Õn 15 ngh×n ®« mét n¨m cho viÖc ®i häc ng−íc ngoµi (Th¶o Nguyªn,<br /> 2005), vµ ngay c¶ khi häc bæng ®−îc miÔn gi¶m, hä còng kh«ng thÓ chÞu ®−îc c¸c chi phÝ<br /> cho viÖc ®i l¹i vµ ¨n ë. Nh÷ng kho¶n tiÒn göi vÒ lín h¬n tõ di d©n quèc tÕ cho phÐp<br /> nh÷ng hé kh¸ gi¶ d− dËt vµ ®Çu t− cho s¶n xuÊt, kinh doanh, vµ còng cã thÓ ®Çu t− cho<br /> nh÷ng thµnh viªn kh¸c trong hé tiÕp tôc di chuyÓn. Tr×nh ®é häc vÊn cao cña c¸c thµnh<br /> viªn hé kh¸ gi¶ d−êng nh− ®¶m b¶o nh÷ng lîi Ých (thu nhËp vµ tri thøc) lín h¬n trong<br /> t−¬ng lai vµ v× vËy nh÷ng hé nµy sÏ l¹i cµng kh¸ gi¶ thªm. Còng cÇn l−u ý r»ng, gia<br /> t¨ng bÊt b×nh ®¼ng x¶y ra gi÷a nh÷ng hé di d©n vµ hé kh«ng di d©n ë n¬i ®i, nh−ng di<br /> d©n còng cã thÓ gãp phÇn lµm gi¶m tèc ®é gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng hoÆc gi¶m bÊt b×nh<br /> ®¼ng gi÷a nh÷ng hé di d©n ë n¬i ®i vµ nh÷ng hé gia ®×nh ë n¬i ®Õn.<br /> V. Di d©n quèc tÕ ë ViÖt Nam trªn ®−êng §æi míi vµ héi nhËp<br /> Cã thÓ coi gia t¨ng di d©n quèc tÕ gÇn ®©y ®Õn c¸c n−íc ch©u ¸ kh¸c lµ mét<br /> chØ b¸o cho sù gia t¨ng héi nhËp cña ViÖt Nam víi thÕ giíi vµ ®Æc biÖt lµ víi c¸c n−íc<br /> trong khu vùc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. ViÖt Nam ®· tÝch cùc hîp t¸c vµ tham gia<br /> vµo c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh− ASEAN, AFTA, APEC vµ ®ang trong<br /> giai ®o¹n cuèi ®Ó gia nhËp WTO. Møc ®é tham gia vµo c¸c tæ chøc quèc tÕ ngµy cµng<br /> t¨ng ®· vµ sÏ gãp phÇn thóc ®Èy quan hÖ quèc tÕ vµ di d©n.<br /> Tuy nhiªn, ViÖt Nam d−êng nh− vÉn ch−a cã sù chuÈn bÞ tèt cho di d©n quèc tÕ<br /> vµ héi nhËp, nh÷ng chÝnh s¸ch qu¶n lý, b¶o vÖ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña d©n di c−<br /> quèc tÕ ch−a râ rµng. HiÖn t−îng lao ®éng xuÊt khÈu bá trèn vµ ë l¹i bÊt hîp ph¸p t¹i<br /> Malaysia vµ Hµn Quèc lµ nh÷ng minh chøng cho sù lóng tóng trong qu¶n lý lao ®éng<br /> xuÊt khÈu. RÊt nhiÒu c©u hái liªn quan tíi nh÷ng ¶nh h−ëng x· héi cña biÕn ®éng di<br /> d©n quèc tÕ cßn ch−a ®−îc biÕt tíi. Trªn khÝa c¹nh nh©n khÈu häc, mét vÊn ®Ò quan<br /> träng lµ t¸c ®éng cña di d©n quèc tÕ tíi cÊu tróc d©n sè, c©n b»ng giíi vµ t¸c ®éng cña<br /> nã ®Õn h«n nh©n gia ®×nh cña giíi trÎ. Sè l−îng ngµy cµng t¨ng cña c¸c c« d©u ViÖt<br /> Nam t¹i §µi Loan, Hµn Quèc, Trung Quèc, NhËt B¶n vµ Singapore lµ mét hiÖn t−îng<br /> ®ang næi lªn nh−ng d−êng nh− thùc tr¹ng vµ c¸c t¸c ®éng x· héi còng nh− t¸c ®éng<br /> ®Õn b¶n th©n vµ gia ®×nh hä vÉn cßn lµ nh÷ng vÊn ®Ò cßn ch−a ®−îc khai th¸c hÕt.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 68 Di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt Nam trªn ®−êng §æi míi vµ héi nhËp<br /> <br /> Héi nhËp còng ®ång nghÜa víi viÖc g¾n kÕt vµ phô thuéc nhiÒu h¬n vµo c¸c<br /> quèc gia kh¸c. Khñng ho¶ng kinh tÕ n¨m 1997 ë ch©u ¸ lµ mét vÝ dô vÒ viÖc c¸c n−íc<br /> cã møc ®é héi nhËp cao ph¶i chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu h¬n nh− thÕ nµo tõ khñng ho¶ng<br /> khu vùc. Víi mét l−îng ngµy cµng t¨ng d©n sè lao ®éng vµ häc tËp ë n−íc ngoµi, ViÖt<br /> Nam cÇn tÝnh tr−íc c¸c kÕ ho¹ch dµi h¹n chuÈn bÞ cho sù trë vÒ cña c¸c lao ®éng nµy<br /> vµ còng cÇn tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè rñi ro nh− trong tr−êng hîp cã khñng ho¶ng kinh tÕ<br /> khu vùc. Mét vÊn ®Ò kh¸c cÇn xem xÐt lµ ngoµi nh÷ng kho¶n tiÒn göi vÒ n−íc, liÖu<br /> Nhµ n−íc cã nªn cã nh÷ng h×nh thøc khuyÕn khÝch lao ®éng xuÊt khÈu ®Çu t− vµo hÖ<br /> thèng phóc lîi x· héi cho b¶n th©n hä kh«ng (?)<br /> Trong khi chóng ta cßn ch−a cã nh÷ng hiÓu biÕt ®Çy ®ñ còng nh− ch−a cã c¸c<br /> ph−¬ng thøc qu¶n lý vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña d©n di c− quèc tÕ hiÖn nay, thÞ tr−êng xuÊt<br /> khÈu lao ®éng l¹i rÊt bÊp bªnh, phô thuéc m¹nh vµo nhu cÇu cña c¸c n−íc nhËp khÈu<br /> lao ®éng. B¶ng 2 chØ ra r»ng sù t¨ng lªn ®¸ng kÓ cña di d©n n÷ gÇn ®©y chñ yÕu do sù<br /> gia t¨ng ®ét biÕn vÒ di d©n n÷ sang §µi Loan tõ n¨m 2000. ThÞ tr−êng lao ®éng Hµn<br /> Quèc l¹i diÔn ra mét xu h−íng tr¸i ng−îc, ®©y lµ thÞ tr−êng duy nhÊt cã tû lÖ lao ®éng n÷<br /> xuÊt khÈu kh¸ cao trong giai ®o¹n tõ 1992 ®Õn 2001 vµ gi¶m ®¸ng kÓ tõ n¨m 2002. ThÞ<br /> tr−êng lao ®éng NhËt B¶n hiÖn kh¸ æn ®Þnh sau khi t¨ng m¹nh trong n¨m 1996.<br /> B¶ng 2: Sè l−îng lao ®éng xuÊt khÈu chia theo giíi 1992-2004<br /> §¬n vÞ: ng−êi<br /> <br /> N¨m Hµn Quèc §µi Loan NhËt B¶n Malaysia C¸c n−íc kh¸c<br /> Tæng N÷ Tæng N÷ Tæng N÷ Tæng N÷ Tæng N÷<br /> 1992 56 38 % 0 - 210 4% 0 - 550 13 %<br /> 1993 1.352 27 % 0 - 289 5% 53 91 % 2.274 4%<br /> 1994 4.378 18 % 37 0% 257 14 % 15 60 % 4.541 3%<br /> 1995 5.674 25 % 87 0% 723 10 % 2 50 % 3.083 8%<br /> 1996 6.275 23 % 122 0% 1.343 40 % 2 100 % 4.916 1%<br /> 1997 4.880 18 % 191 0% 2.250 39 % 0 - 11.126 2%<br /> 1998 1.322 29 % 197 0% 1.926 37 % 7 100 % 8.732 4%<br /> 1999 4.518 27 % 558 10 % 1.856 33 % 1 0% 13.037 3%<br /> 2000 7.316 35 % 8.099 67 % 1.497 50 % 239 62 % 14.349 1%<br /> 2001 3.910 27 % 7.782 68 % 3.249 31 % 23 0% 21.204 2%<br /> 2002 1.190 1% 13.191 62 % 2.202 29 % 19.965 7% 9.574 2%<br /> 2003 4.326 13 % 29.974 78 % 2.384 34 % 40.552 12 % 1.253 17 %<br /> 2004* 1.966 8% 23.780 76 % 1.296 46 % 8.939 15 % 5.526 31 %<br /> Total 47.163 23 % 84.018 72 % 19.482 34 % 69.798 11 % 100.165 4%<br /> <br /> * Thèng kª cña n¨m 2004 lµ cho 8 th¸ng ®Çu n¨m, sè liÖu cña n¨m lµ sè liÖu ®−îc céng dån.<br /> Nguån: Sè liÖu tõ TrÇn, 2004: trang 19 - MOLISA.<br /> <br /> Mét vÊn ®Ò quan träng kh¸c liªn quan ®Õn héi nhËp, gia t¨ng di d©n quèc tÕ,<br /> vµ ph¸t triÓn lµ ch¶y m¸u vµ thu nhËn chÊt x¸m. VÊn ®Ò nµy liªn quan trùc tiÕp ®Õn<br /> c¸c chiÕn l−îc vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ thu hÑp kho¶ng c¸ch víi<br /> c¸c n−íc ph¸t triÓn h¬n. Víi dßng di d©n trong n−íc, vÊn ®Ò ch¶y m¸u hay thu nhËn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Thanh Liªm 69<br /> <br /> chÊt x¸m ®· ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng h¬n: c¸c vïng ®i mµ th−êng lµ c¸c vïng n«ng<br /> th«n, miÒn nói, vïng s©u vïng xa lµ nh÷ng vïng ®ang chÞu ¶nh h−ëng cña ch¶y m¸u<br /> chÊt x¸m trong khi c¸c vïng ®Õn trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c vïng ®« thÞ vµ khu c«ng<br /> nghiÖp ®ang thu nhËn chÊt x¸m.<br /> Víi dßng di d©n quèc tÕ, vÊn ®Ò ch¶y m¸u hay thu nhËn chÊt x¸m cßn ch−a râ<br /> nÐt. Mét mÆt, di d©n quèc tÕ gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng d©n sè qua c¸c c¬ héi häc<br /> hµnh vµ ®µo t¹o ë n−íc ngoµi. MÆt kh¸c, viÖc ra ®i cña c¸c lao ®éng kü n¨ng vµ lao<br /> ®éng chuyªn m«n hay ch¶y m¸u chÊt x¸m cã thÓ t¹o ra nh÷ng tæn thÊt cho ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ trong n−íc. Gièng nhiÒu quèc gia ®ang ph¸t triÓn kh¸c, ch¶y m¸u chÊt<br /> x¸m qua xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam lµ ch−a ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, ®©y kh«ng<br /> ph¶i lµ mét dÊu hiÖu tèt cho ph¸t triÓn v× lý do cho ®iÒu “ch−a ®¸ng lo” ®ã l¹i lµ do c¬<br /> cÊu lùc l−îng lao ®éng xuÊt khÈu hiÖn nay chñ yÕu lao ®éng gi¶n ®¬n (Thµnh ý,<br /> 2006). T×nh tr¹ng ch¶y m¸u vµ thu nhËn chÊt x¸m tõ di d©n quèc tÕ cã lÏ liªn quan<br /> nhiÒu h¬n ®Õn sinh viªn du häc.<br /> B¶ng 3: Lùa chän c«ng viÖc sau khi kÕt thóc ch−¬ng tr×nh sau ®¹i häc ë n−íc ngoµi<br /> trong sè nh÷ng ng−êi ®· hoÆc ®ang theo häc<br /> <br /> Lùa chän TÇn sè PhÇn tr¨m<br /> ë l¹i t×m viÖc lµm 32475 56.05 %<br /> Sang n−íc thø 3 t×m viÖc lµm 5550 9.58 %<br /> VÒ n−íc, lµm cho c¬ quan cò 4889 8.44 %<br /> VÒ n−íc t×m viÖc lµm míi 5158 8.90 %<br /> VÒ n−íc vµ lËp c«ng ty riªng 6907 11.92 %<br /> Ch−a cã dù ®Þnh cô thÓ 2963 5.11 %<br /> Tæng céng 57942 100.00 %<br /> <br /> Nguån: KÕt qu¶ th¨m dß d− luËn B¸o ®iÖn tö Vietnamnet tõ 8h28 ngµy 14/7/2005 ®Õn 0h31 ngµy 3/5/2006.<br /> <br /> RÊt nhiÒu b¨n kho¨n vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Çu t− cho du häc ®· ®−îc<br /> nªu ra gÇn ®©y khi du häc ®ang trë thµnh mét trµo l−u. Cã ý kiÕn cho r»ng còng<br /> gièng nh− c¸c n−íc ch©u ¸ kh¸c tØ lÖ quay trë vÒ ViÖt Nam sau khi häc xong cña sinh<br /> viªn sau ®¹i häc lµ rÊt thÊp vµ cã thÓ mçi n¨m chóng ta ®ang “®æ biÓn 250 triÖu ®«” -<br /> tæng chi phÝ ®Çu t− cho du häc sau ®¹i häc (Ph¹m ThÞ Ly, 2005). C¸c ý kiÕn ®ãng gãp<br /> cho diÔn ®µn “Tu nghiÖp trêi T©y: vÒ hay ë?” cña vietnamnet ®· thu hót ®−îc nhiÒu<br /> sù quan t©m vµ thu ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®¸ng l−u ý6. Nh×n chung, ®a sè du häc sinh<br /> sau ®¹i häc ®Òu thÓ hiÖn ý muèn trë vÒ nh−ng viÖc sö dông (kh«ng ®−îc sö dông,<br /> thiÕu viÖc lµm, hoÆc kh«ng t×m ®−îc viÖc lµm phï hîp) vµ chÝnh s¸ch ®·i ngé ch−a<br /> tho¶ ®¸ng (l−¬ng thÊp) lµ nh÷ng rµo c¶n chÝnh. KÕt qu¶ th¨m dß d− luËn cña B¸o<br /> ®iÖn tö Vietnamnet cho thÊy cã qu¸ mét nöa sè ng−êi tham dù bá phiÕu th¨m dß cho<br /> r»ng hä ®· hoÆc sÏ ë l¹i vµ t×m viÖc lµm, gÇn 10% kh¸c cho r»ng hä sÏ sang n−íc thø<br /> ba t×m viÖc lµm, vµ tØ lÖ nh÷ng ng−êi cho r»ng hä ®· hoÆc sÏ quay vÒ lµ 29%.<br /> <br /> 6<br /> DiÔn ®µn “Du häc trêi T©y: vÒ hay ë?” b¾t ®Çu tõ bµi viÕt cña NguyÔn Quang Dzung víi tùa ®Ò “Cã b»ng<br /> TiÕn sÜ ë trêi T©y: T«i nªn vÒ hay nªn ë” ®−îc vietnamnet ®¨ng l¹i tõ b¸o Tuæi TrÎ vµ sau ®ã lµ mét lo¹t bµi<br /> viÕt ph¶n håi ý kiÕn vÒ chñ ®Ò nµy.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 70 Di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt Nam trªn ®−êng §æi míi vµ héi nhËp<br /> <br /> C¸c sè liÖu trªn tuy kh«ng ph¶i lµ c¸c sè liÖu chÝnh thèng nh−ng còng cho<br /> chóng ta m−êng t−îng ®−îc phÇn nµo bøc tranh ch¶y m¸u chÊt x¸m ë ViÖt Nam vµ<br /> c¸c vÊn ®Ò cña nã. Dï sao ch¨ng n÷a, víi gÇn 30% “chÊt x¸m quay vÒ”, chóng ta cã c¬<br /> së ®Ó hy väng r»ng hä sÏ ®ãng gãp tÝch cùc cho sù thay ®æi nhËn thøc, cho qu¸ tr×nh<br /> ph¸t triÓn vµ gióp ViÖt Nam xÝch l¹i gÇn h¬n víi c¸c n−íc ph¸t triÓn h¬n.<br /> VÊn ®Ò quan trong h¬n cã lÏ kh«ng ph¶i vÒ hay ë mµ lµ nh÷ng du häc sinh nµy<br /> ®ãng gãp ®−îc g× cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn ë ViÖt Nam vµ liÖu nh÷ng ®ãng gãp ®ã cã xøng<br /> ®¸ng víi kho¶n ®Çu t− 250 triÖu ®« mçi n¨m hay kh«ng. §©y lµ mét vÊn ®Ò cßn ch−a<br /> ®−îc biÕt ®Õn vµ cÇn cã nh÷ng ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vµ rÊt ®¸ng ®−îc c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh<br /> chÝnh s¸ch gi¸o dôc nãi chung vµ du häc nãi riªng suy nghÜ. ViÖc ®Çu t− hîp lý cho<br /> nh÷ng ngµnh nghÒ cã nhu cÇu cao vµ cã c¬ héi ph¸t triÓn lín ë ViÖt Nam sÏ gãp phÇn<br /> n©ng cao tØ lÖ quay trë vÒ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t− cho gi¸o dôc bËc cao.<br /> Trë l¹i víi vÊn ®Ò chÊt l−îng lao ®éng xuÊt khÈu, viÖc lao ®éng gi¶n ®¬n trong<br /> xuÊt khÈu lao ®éng quèc tÕ chiÕm chiÕm tØ träng lín ®Æt ra c©u hái vÒ chÊt l−îng lao<br /> ®éng vµ hiÖu qu¶ xuÊt khÈu lao ®éng. HiÖn tØ lÖ lao ®éng xuÊt khÈu ®−îc qua ®µo t¹o<br /> nghÒ míi chØ ®¹t 17% (Thµnh ý, 2006). Tû lÖ lao ®éng gi¶n ®¬n cao còng ®ång nghÜa<br /> víi thu nhËp thÊp, tiÒn göi vÒ n−íc thÊp h¬n t−¬ng ®èi so víi c¸c n−íc kh¸c, tØ lÖ<br /> ®ãng gãp vµo thu nhËp quèc d©n thÊp (®· dÉn, 2006) vµ h¬n thÕ n÷a lµ kh¶ n¨ng rÊt<br /> thÊp cña ViÖt Nam trong viÖc thu hÑp kho¶ng c¸ch víi c¸c n−íc ph¸t triÓn h¬n. NÕu<br /> kh«ng cã sù chuÈn bÞ tèt cho lao ®éng xuÊt khÈu víi kü n¨ng tèt h¬n, th× xuÊt khÈu<br /> lao ®éng chØ lµm gi¶m ®«i chót t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cña lao ®éng gi¶n ®¬n - mµ<br /> t×nh tr¹ng nµy hiÖn kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò lín t¹i ViÖt Nam ngµy nay - vµ nã còng<br /> kh«ng gióp cho ViÖt Nam thu hÑp ®−îc kho¶ng c¸ch víi c¸c n−íc ph¸t triÓn h¬n.<br /> VI. KÕt luËn<br /> C¸c b»ng chøng hiÖn cã cho thÊy di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng t¹i ViÖt<br /> Nam trong thêi kú §æi míi cã nh÷ng mèi quan hÖ qua l¹i hÕt søc phøc t¹p. Qu¸<br /> tr×nh §æi míi vµ më cöa vµ cïng víi nã lµ nh÷ng thµnh tùu trong ph¸t triÓn vµ gia<br /> t¨ng bÊt b×nh ®¼ng ®· gãp phÇn ®Èy m¹nh di d©n nh−ng ®ång thêi di d©n còng cã<br /> nh÷ng t¸c ®éng m¹nh ®Õn ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng. Víi mét n−íc nghÌo ®ang<br /> trong giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh nh− ViÖt Nam, m« h×nh “b−íu di d©n” gîi ý r»ng di<br /> d©n sÏ cßn tiÕp tôc t¨ng nhanh. C¸c b»ng chøng ë ViÖt Nam cho thÊy, nh÷ng gîi ý<br /> cña m« h×nh nµy cho ®Õn nay lµ hoµn toµn chÝnh x¸c khi kÌm theo ph¸t triÓn lµ gia<br /> t¨ng bÊt b×nh ®¼ng, gia t¨ng nh÷ng kh¸c biÖt vïng miÒn, sù níi láng c¸c chÝnh s¸ch<br /> h¹n chÕ di d©n, sù gia t¨ng c¬ héi vµ kh¶ n¨ng di chuyÓn v× nhiÒu lý do, sù ®a d¹ng<br /> hãa thÞ tr−êng viÖc lµm,… Ng−îc l¹i, di d©n ®· gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thÊt<br /> nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm, n©ng cao chÊt l−îng d©n sè, n©ng cao tr×nh ®é ph¸t triÓn<br /> cña ®Çu ®i. TÝnh chän läc cña di d©n (d©n di c− th−êng lµ nh÷ng lao ®éng chÝnh, trÎ,<br /> kháe, cã häc vÊn cao) vµ viÖc sö dông di d©n nh− mét chiÕn l−îc sèng hay mét h×nh<br /> thøc ®Çu t− cña hé gia ®×nh ®· lµm cho nh÷ng ¶nh h−ëng cña di d©n ®Õn ph¸t triÓn<br /> trë nªn phøc t¹p h¬n, vµ khi tÝnh ®Õn yÕu tè nµy di d©n ®· gãp phÇn gia t¨ng bÊt<br /> b×nh ®¼ng vµ kh¸c biÖt vïng miÒn. H¬n n÷a, qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa, héi nhËp quèc<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Thanh Liªm 71<br /> <br /> tÕ vµ héi nhËp khu vùc ®· gãp phÇn thóc ®Èy di d©n vµ lµm phøc t¹p thªm nh÷ng<br /> mèi quan hÖ vèn ®· phøc t¹p nµy.<br /> Ngoµi nh÷ng chi tiÕt cña c¸c mèi quan hÖ phøc t¹p gi÷a di d©n, ph¸t triÓn vµ<br /> bÊt b×nh ®¼ng nh− ®· ®−îc tr×nh bµy trong bµi, mét ®iÓm xuyªn suèt cÇn ®−îc nhÊn<br /> m¹nh lµ tÝnh l−ìng nan cña c¸c mèi quan hÖ ®ã. Hai tr¹ng th¸i l−ìng nan râ nhÊt<br /> næi lªn lµ: 1) mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng; vµ 2) mèi quan hÖ gi÷a<br /> ph¸t triÓn nguån nh©n lùc bËc cao vµ ch¶y m¸u chÊt x¸m. Víi tr¹ng th¸i l−ìng nan<br /> thø nhÊt, c¸c b»ng chøng hiÖn cã cho thÊy di d©n gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh<br /> ph¸t triÓn nh−ng còng ®ång thêi gãp phÇn gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng. Gia t¨ng bÊt b×nh<br /> ®¼ng lµ mét ®éng c¬ ®ång thêi lµ c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho ph¸t triÓn nhanh. V× vËy, ®Ó cã<br /> thÓ ®¹t ®−îc ph¸t triÓn nhanh ®Ó cã thÓ ®uæi kÞp c¸c n−íc ph¸t triÓn h¬n, cÇn chÊp<br /> nhËn vµ coi gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng lµ mét tÊt yÕu. Tuy nhiªn, gia t¨ng bÊt b×nh ®¼ng<br /> lu«n ®i kÌm víi viÖc n¶y sinh c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ ®i ng−îc l¹i víi cam kÕt cña ChÝnh<br /> phñ víi ph¸t triÓn. X¸c ®Þnh møc chÊp nhËn ®−îc cña bÊt b×nh ®¼ng hay lµm thÕ nµo<br /> ®Ó gi¶m thiÓu nã trong khi vÉn ®¹t ®−îc tèc ®é ph¸t triÓn cao kh«ng ph¶i lµ mét bµi<br /> to¸n dÔ vµ cÇn ®−îc chó träng. Víi tr¹ng th¸i l−ìng nan thø hai, n©ng cao chÊt l−îng<br /> lao ®éng di d©n cã thÓ n©ng cao tÝnh c¹nh tranh cña lao ®éng, mang l¹i nguån thu vµ<br /> tiÒn göi vÒ lín h¬n cho n¬i hä ra ®i nh−ng kÌm theo nã lµ nguy c¬ lín h¬n cña ch¶y<br /> m¸u chÊt x¸m vµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi lu«n g¾n víi nã. Lµm thÕ nµo ®Ó vÉn ph¸t<br /> triÓn ®−îc nguån lao ®éng di d©n chÊt l−îng cao ®em l¹i l−îng ngo¹i hèi lín h¬n<br /> trong khi vÉn h¹n chÕ ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña ch¶y m¸u chÊt x¸m ®Õn<br /> ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc còng lµ mét bµi to¸n kh«ng dÔ gi¶i. Hai bµi to¸n nµy lµ<br /> nh÷ng th¸ch thøc lín cho ph¸t triÓn ë ViÖt Nam vµ v× vËy cÇn nhËn ®−îc nhiÒu sù<br /> quan t©m h¬n trong c¸c nghiªn cøu vµ ph©n tÝch chÝnh s¸ch trong bèi c¶nh chuyÓn<br /> ®æi kinh tÕ x· héi nhanh nh− hiÖn nay.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. Abuza, Zachary (1996) “The Politics of Educational Diplomacy in Vietnam: Educational Exchanges<br /> under Doi Moi”, Asian Survey, Vol. 36(6), tr. 618-631.<br /> 2. B¸o Ng−êi Lao §éng (2005) Sè ra ngµy Thø ba 25 th¸ng 1 n¨m 2005.<br /> 3. Black, Richard, Claudia Natali vµ Jessica Skinner (2005) “Migration and inequality”, World<br /> Development Report 2006: Equity & Development. 26 trang.<br /> 4. Cu, Chi Loi (2005) “Rural to urban migration in Vietnam”, trong Socio-economic Changes on the<br /> Livelihoods of People Living in Poverty in Vietnam, Chñ biªn: Hµ Huy Thµnh vµ Shozo Sakata, Joint<br /> Studies of Economic Development Policies in ASEAN and Neighboring Countries (ASEDP), No. 71,<br /> Institute of Developing Economies, Japan External Trade Organization, tr. 115-143.<br /> 5. §Æng, Anh N. (1998), “Patterns of Migration and Economic Development in Vietnam”, Vietnam<br /> Economic Review, XIV, Vol. 7(52), tr.38-45.<br /> 6. §Æng, Anh N. vµ David R. Meyer (1999), “Impact of Human Capital on Joint-Venture Investment in<br /> Vietnam”, World Development, Vol. 27 (8), tr. 1413-1426.<br /> 7. §Æng, Anh N., Cecilia Tacoli, vµ Hoµng Xu©n Thµnh (2003), Migration in Vietnam: A review of<br /> information on current trends and patterns, and their policy implications, bµi tr×nh bµy t¹i Héi th¶o<br /> Migration, Development and Pro-Poor Policy Choices in Asia t¹i Bangladesh, 36 trang.<br /> 8. §Æng, Anh N., Sidney Goldstein vµ James McNally (1997), “Internal Migration and Development in<br /> Vietnam”, International Migration Review, Vol. 31(2), tr.312-337.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 72 Di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt Nam trªn ®−êng §æi míi vµ héi nhËp<br /> <br /> 9. De Brauw, Alan vµ Tomoko Harigaya (2004) Seasonal Migration and Improving Living Standards in<br /> Vietnam. Mimeo, Williams College.<br /> 10. De Haan, Arjan (2006), Migration in the Development Studies Literature, Research paper, No.<br /> 2006/19, UNU-WIDER, 26 trang.<br /> 11. §ç, V¨n Hßa vµ TrÞnh Kh¾c ThÈm (1999), Migration studies in Vietnam, HaNoi: Agricultural<br /> Publishing House, 179 trang.<br /> 12. Do·n, MËu DiÖp vµ TrÞnh Kh¾c ThÈm (1998), “Rural-Urban Migration in Vietnam: Nature, Relations, and<br /> Management Policies”, Migration Policies in Asia, HaNoi: Agricultural Publishing House, tr.103-115.<br /> 13. §øc Trung (2005) “Nhøc nhèi t×nh tr¹ng kú thÞ ‘d©n nhËp c−’”, B¸o Thanh niªn Online, sè 15/12/2005, theo<br /> xem ngµy 1/5/2006.<br /> 14. GSO vµ UNFPA (2005) Vietnam Migration Survey 2004: Major findings. Hanoi: Statistic Publishing House.<br /> 15. Guest, Phillip (1998), The Dynamics of Internal Migration in Vietnam, UNDP Discussion Paper 1,<br /> Hanoi, Vietnam, 40 trang.<br /> 16. Harris, J.R. vµ M.P. Todaro (1970), “Migration, unemployment, and development: A Two-Sector<br /> Analysis.” American Economic Review 60: tr. 126-42.<br /> 17. NguyÔn, §øc Vinh (2000), T×m hiÓu vÒ sù trî gióp kinh tÕ cho ng−êi th©n cña ng−êi di c− ë mét sè khu<br /> vùc ®« thÞ, §Ò tµi nghiªn cøu tiÒm lùc n¨m 2000 - ViÖn X· héi häc, 24 trang.<br /> 18. NguyÔn, Thanh Liªm vµ Michael White (2002) “Toward a Better Health Policy in Urban Areas:<br /> Determinants of Health Status of Urbanward Migrants and Non-migrants in Vietnam”, bµi tr×nh bµy<br /> t¹i héi th¶o quèc tÕ Bangkok: IUSSP.<br /> 19. Ph¹m Sü TiÕn (2005) “Du häc b»ng ng©n s¸ch”, B¸o Tuæi trÎ Online, sè ra ngµy 1/11/2005, lÊy tõ<br /> ngµy 2/5/2006.<br /> 20. Ph¹m ThÞ Ly (2005) “250 triÖu USD ®æ biÓn mçi n¨m?”, B¸o Tuæi trÎ ®iÖn tö, sè ra ngµy 10/7/2005,<br /> lÊy tõ ngµy 3/5/2006.<br /> 21. PWG (1999), Attacking Poverty, Vietnam Development Report 2000 by Poverty Working Group.<br /> 22. Skeldon, Ronald (2004) “More than remittances: Other aspects of the relationship between migration and<br /> development”, trong Emerging Issues of International Migration, Population Division, New York: UN, tr. 165-183.<br /> 23. Tæng côc Thèng kª (2005) “Di c− cã vai trß tÝch cùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc”, Th«ng c¸o<br /> b¸o chÝ cña Tæng côc Thèng kª ra ngµy 3/11/2005, lÊy t¹i ngµy 1/5/2006.<br /> 24. Thµnh ý (2006) “XuÊt khÈu lao ®éng giai ®o¹n 2006-2010: Cßn qu¸ nhiÒu bÊt cËp”, B¸o §iÖn tö §µi<br /> tiÕng nãi ViÖt Nam, sè ra ngµy 6/4/2006, lÊy t¹i ngµy 30/4/2006.l<br /> 25. Th¶o Nguyªn (2005), “Mang tiÒn du häc trêi T©y”, B¸o ViÖt Nam Net ®iÖn tö, ra ngµy 30/10/2005, lÊy<br /> tõ ngµy 2/5/2006.<br /> 26. TrÇn, Minh Ngäc (2004) “Labour export and gender issues”, Gender equality project, Vietnam<br /> Academy of Social Sciences, Vietnam Economic Institute. Hanoi: November, 35 trang.<br /> 27. Tsai, Pan-Long vµ Ching-Lung Tsay (2004), “Foreign Direct Investment and International Labor<br /> Migration in Economic Development: Indonesia, Malaysia, Phillippines and Thailand”, trong<br /> International Migration in Southeast Asia, Chñ biªn: Aris Ananta & Evi Nurvidya Arifin, tr.94-136.<br /> 28. Tuæi TrÎ Online (2005) “70% cong nhan khu cong nghiep, khu che xuat la lao dong nhap cu”. Tuoi Tre<br /> Online 10 December 2005. lÊy t¹i ngµy 12 th¸ng 4 n¨m 2006.<br /> 29. ViÖn X· héi häc, Quü D©n sè Liªn HiÖp Quèc vµ §¹i häc Tæng hîp Brown (1998) Di d©n vµ søc khoÎ<br /> t¹i ViÖt Nam: B¸o c¸o héi th¶o. Hµ Néi: Th− viÖn ViÖn X· héi häc.<br /> 30. White, Michael J., Djamba K. Yanyi, vµ Anh N. Dang (2001), “Implications of economic reform and<br /> spatial mobility for fertility in Vietnam”, Population Research and Policy Review, Vol. 20, tr. 207-228.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />