Dịch vụ thông tin - thư viện của các thư viện trong quân đội

DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƯ VIỆN CỦA CÁC THƯ VIỆN TRONG QUÂN ĐỘI<br /> Trần Thị Bích Huệ<br /> Trần Nữ Quế Phương<br /> Tóm tắt: Trên cơ sở phân tích và đánh giá thực trạng dịch vụ thông tin - thư viện của các<br /> thư viện trong quân đội, bài viết đưa ra một số giải pháp nhằm phát triển dịch vụ thông tin<br /> - thư viện của các thư viện trong quân đội giai đoạn hiện nay.<br /> 1. DỊCH VỤ THÔNG TIN THƯ VIỆN<br /> Cho đến nay, chưa có một khái niệm chính xác về dịch vụ thông tin - thư viện (DV<br /> TT-TV). Mỗi quốc gia, đặt trong từng bối cảnh nghiên cứu, có cách hiểu về dịch vụ TT –<br /> TV khác nhau.<br /> Trong khuôn khổ của bài viết này, DV TT-TV được nghiên cứu với tư cách là các<br /> hình thức hoạt động thông tin, tư liệu của các cơ quan TT-TV nhằm thoả mãn nhu cầu và<br /> trao đổi thông tin của NDT.<br /> Theo đó, DVTT-TV chính là quá trình, phương thức để tạo ra các sản phẩm hay<br /> hoạt động phân phối sản phẩm TT-TV, với tư cách là một hoạt động dịch vụ khoa học, tác<br /> động vào các đối tượng nguồn tin thực để chúng được biến đổi và chuyển sang các dạng<br /> sản phẩm và dịch vụ thông tin khoa học (ấn phẩm, cơ sở dữ liệu, bảng tra, danh mục, tổng<br /> luận, phản biện TT, đánh giá TT,… ). Như vậy, các DVTT-TV được coi là một phương<br /> thức để tạo lập tài nguyên TT và hàng hoá TT trong xã hội. Và hệ thống DV TT–TV là một<br /> phức thể bao gồm sự hoà hợp của nhiều yếu tố cấu thành (con người, sản phẩm TT-TV,<br /> nguồn lực thông tin (NLTT), trang thiết bị CNTT,..., ) là phương thức thiết yếu để các cơ<br /> quan TT-TV thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Là cầu nối để NLTT và sản phẩm<br /> TT-TV đến với NDT. Chất lượng của DVTT-TV được xem là thước đo hiệu quả hoạt động<br /> TT – TV, là yếu tố cụ thể hoá chức năng, nhiệm vụ của cơ quan TT – TV. Một cơ quan TT<br /> – TV hoạt động có chất lượng, hiệu quả hay không phụ thuộc vào chính khả năng tổ chức<br /> và cung cấp các DVTT-TV cùng với việc tạo ra các sản phẩm TT-TV có giá trị cao. Thông<br /> qua hệ thống DVTT-TV có thể xác định được mức độ đóng góp của cơ quan TT-TV đó<br /> trong sứ mệnh phục vụ TT nói chung.<br /> Vì vậy, mỗi cơ quan TT – TV thường tổ chức nhiều DV TT-TV để phục vụ nhu cầu<br /> đa dạng của NDT như: DV cung cấp tài liệu, DV trao đổi TT, DV phổ biến TT, DV tra cứu<br /> tin,...Hiệu quả của mỗi dịch vụ phụ thuộc vào năng lực về nguồn tin, trình độ của đội ngũ<br /> cán bộ làm dịch vụ, hạ tầng kĩ thuật, kinh phí,...<br /> <br /> <br /> <br /> Đại tá, Thạc sĩ, Giám đốc Thư viện Quân đội<br /> Thiếu tá, Thạc sĩ, Trưởng phòng Thông tin - Thư mục - Máy tính, Thư viện Quân đội<br /> <br /> 2. SƠ LƯỢC VỀ HỆ THỐNG THƯ VIỆN TRONG QUÂN ĐỘI<br /> Hệ thống thư viện trong quân đội (QĐ) là một hợp phần quan trọng của hệ thống<br /> thư viện Việt Nam. Trong HTTVQĐ, Thư viện Quân đội (TVQĐ) là Thư viện chuyên<br /> ngành cấp Nhà nước về quân sự, là cơ quan nghiệp vụ đầu ngành của hệ thống thư viện<br /> toàn quân, trực thuộc Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, có chức năng tham<br /> mưu giúp Thủ trưởng Tổng cục Chính trị về công tác thư viện và hoạt động sách báo, với<br /> những nhiệm vụ sau: Bổ sung, sưu tầm, thu thập, tàng trữ sách báo, tài liệu về quân sự,<br /> quốc phòng ở trong và ngoài nước; Tổ chức phục vụ công tác học tập, nghiên cứu, cung<br /> cấp thông tin, định hướng đọc và xây dựng phong trào đọc sách trong QĐ; Hướng dẫn<br /> nghiệp vụ, bồi dưỡng cán bộ, nhân viên thư viện cho hệ thống thư viện toàn quân; Bổ sung<br /> sách tập trung, bảo đảm đời sống văn hóa tinh thần cho bộ đội<br /> Cùng với sự phát triển của QĐ, hệ thống TV trong QĐ không ngừng được củng cố<br /> và phát triển, được tổ chức theo đơn vị hành chính của QĐ từ Trung ương đến các đơn vị<br /> cơ sở trong toàn quân. Đến nay, toàn quân có hàng trăm TV cơ sở và hơn 1000 tủ sách<br /> phòng Hồ Chí Minh hoạt động có hiệu quả.<br /> Các thư viện cấp Tổng cục, Quân khu, Quân đoàn, Quân chủng, Binh chủng là TV<br /> khoa học tổng hợp với vốn tài liệu phong phú và đa dạng. Riêng các thư viện cấp Sư đoàn,<br /> Trung đoàn, Lữ đoàn chủ yếu phục vụ công tác học tập và nâng cao đời sống văn hóa tinh<br /> thần cho bộ đội. Còn các TV thuộc các Học viện, Nhà trường, Viện nghiên cứu là các TV<br /> chuyên ngành. Các TV này được tổ chức nhằm phục vụ công tác nghiên cứu khoa học, đào<br /> tạo, huấn luyện, tác chiến,...theo đặc thù của từng đơn vị. Vốn tài liệu của thư viện khoa<br /> học là các sách, tạp chí chuyên ngành quân sự và các khoa học liên quan mang tính chuyên<br /> sâu, chuyên ngành hẹp của từng lĩnh vực nghiên cứu quân sự cụ thể.<br /> NLTT của các TV trong QĐ không chỉ tập trung chú trọng xây dựng NLTT chuyên<br /> ngành khoa học quân sự, lịch sử chiến tranh, cách mạng,... đáp ứng chức năng, nhiệm vụ<br /> cụ thể của mỗi TV, mà còn phải bảo đảm tính toàn diện của các lĩnh vực tri thức khác, đòi<br /> hỏi các TV phải thường xuyên nghiên cứu nắm rõ thực trạng, đề ra các giải pháp xây dựng<br /> NLTT phù hợp, góp phần giải quyết những vấn đề cấp thiết của Quân đội và đất nước đặt<br /> ra.<br /> Đối tượng NDT của các TV trong QĐ bao gồm lãnh đạo, chỉ huy; cán bộ nghiên<br /> cứu, giảng dạy; học viên, cán bộ, nhân viên, chiến sĩ trong QĐ. Riêng TVQĐ phục vụ cả<br /> đối tượng ngoài QĐ.<br /> Từ khi thành lập đến nay, các TV trong HTTVQĐ đã không ngừng được củng cố<br /> và lớn mạnh, trở thành một trong những hệ thống cơ quan TT-TV chuyên ngành lớn mạnh<br /> của ngành Thư viện Việt Nam, có tổ chức chặt chẽ, thống nhất, hoạt động có hiệu quả, nề<br /> nếp, …Tuy nhiên, để tiếp tục phát triển và hội nhập trong thời gian tới, các TV trong QĐ<br /> cần có những hướng đi mới, đột phá trong các khâu nghiệp vụ then chốt, đặc biệt trong<br /> việc tạo lập, xây dựng và phát triển DVTT-TV, một trong những cơ sở để hoạt động của<br /> TVQĐ nói riêng và các TV trong QĐ nói chung đi vào chất lượng và chiều sâu.<br /> <br /> 3. THỰC TRẠNG DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƯ VIỆN CỦA CÁC THƯ VIỆN TRONG<br /> QUÂN ĐỘI<br /> TVQĐ nói riêng và các TV trong QĐ có nhiều chức năng, nhưng cơ bản vẫn là:<br /> trung tâm lưu giữ, phục vụ TT/TL đáp ứng yêu cầu của công tác nghiên cứu khoa học,<br /> công tác Đảng, công tác chính trị trong QĐ, thoả mãn nhu cầu đọc của NDT trong và ngoài<br /> QĐ trên các lĩnh vực khoa học quân sự, chiến tranh và quốc phòng. Để thực hiện đúng<br /> chức năng và nhiệm vụ của mình, các TV trong QĐ đã tổ chức nhiều DVTT-TV nhằm đáp<br /> ứng nhu cầu TT/TL của NDT trong QĐ nói chung và cơ quan đơn vị mình nói riêng. Các<br /> DVTT-TV tiêu biểu là:<br /> Dịch vụ cung cấp tài liệu<br /> Cung cấp TL là một DV cơ bản của các cơ quan TT-TV nhằm giúp NDT sử dụng<br /> được TL phù hợp với nhu cầu của mình.<br /> Các TV trong QĐ đã tổ chức nhiều hình thức phục vụ TT/TL như: DV đọc TL tại<br /> chỗ, DV mượn TL về nhà, DV phục vụ lưu động, DV cung cấp bản sao TT, TL theo yêu<br /> cầu.<br /> Đọc TL tại chỗ: Phục vụ đọc tại chỗ là hình thức phục vụ mang tính truyền thống<br /> của các cơ quan TT-TV, là yêu cầu không thể thiếu đối với NDT tại các TV trong QĐ. Tại<br /> đây, NDT được sử dụng tất cả các tài liệu, các nguồn tin khác nhau có trong TV hoặc ở<br /> ngoài TV mà TV có khả năng đáp ứng. Căn cứ vào chức năng nhiệm vụ, nhu cầu của NDT,<br /> mỗi TV trong QĐ đã có các cách tổ chức DV khác nhau. Ví dụ, TVQĐ đã tổ chức các<br /> phòng đọc tại chỗ như: Phòng đọc tra cứu, Phòng đọc tổng hợp, Phòng đọc Báo tạp chí,<br /> Phòng đọc điện tử.<br /> Dịch vụ mượn về nhà: DV mượn về nhà được các TV thực hiện thông qua phòng<br /> Mượn. nhằm phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu, nâng cao trình độ, nâng cao đời sống<br /> văn hoá tinh thần và giúp người đọc giải trí lành mạnh. DV mượn về nhà cho phép NDT<br /> mang TL về nhà sử dụng trong một thời gian nhất định do TV đặt ra.<br /> Dịch vụ phục vụ lưu động: Cùng với việc tổ chức phục vụ tại chỗ, để tạo điều kiện<br /> thuận lợi cho người đọc trong việc sử dụng tài liệu, TVQĐ rất chú ý tới phục vụ lưu động.<br /> Với khẩu hiệu “sách đi tìm người”, ngay từ khi mới thành lập. các TV trong HTTVQĐ đã<br /> tổ chức nhiều hình thức phục vụ lưu động sao cho sách báo đến với NDT nhanh nhất. Trong<br /> những năm chiến tranh, những “Tủ sách trên vai”, “Dây sách”, “Trạm sách” đã góp phần<br /> không nhỏ vào việc động viên tinh thần chiến đấu, đáp ứng nhu cầu đọc, nâng cao đời sống<br /> văn hoá tinh thần cho bộ đội, phục vụ đắc lực công tác chính trị tư tưởng, công tác tuyên<br /> truyền của Đảng và QĐ.<br /> Từ năm 2001 đến nay, với phương châm hướng về cơ sở, TVQĐ nói riêng và các<br /> TV trong hệ thống nói chung chủ trương đẩy mạnh việc phục vụ lưu động dưới hình thức<br /> cho mượn sách tập thể đối với tất cả các TV cơ sở trong hệ thống, với số lượng từ 200 –<br /> 500 bản sách. Hàng năm, riêng TVQĐ tổ chức luân chuyển khoảng 4000 – 5000 cuốn sách<br /> xuống 10-15 đơn vị.<br /> <br /> Dịch vụ cung cấp bản sao thông tin, tài liệu theo yêu cầu: Sao chép TL là DV cung<br /> cấp bản sao TL gốc cho NDT dưới hình thức bản sao hoặc scan. Hình thức DV này được<br /> áp dụng tại đại đa số các TV vì số bản TL tại các phòng đọc có hạn nên NDT chỉ có thể<br /> đọc tại chỗ, không được mượn về nhà, nhất là đối với TL quý hiếm, độc bản, TL có giá<br /> thành cao,...hoặc NDT muốn có TL để sử dụng lâu dài thì DV này tạo điều kiện cho NDT<br /> có thể sở hữu một phần hoặc toàn bộ TL gốc đang lưu tại phòng đọc. DV này đặc biệt rất<br /> thiết thực đối với NDT không có nhiều thời gian đến TV.<br /> Dịch vụ tra cứu tin (TCT)<br /> Tại các TV trong QĐ, DV TCT nhằm mục đích cung cấp cho NDT những TT phù<br /> hợp với yêu cầu của họ theo các dấu hiệu đã có thông qua các công cụ hỗ trợ tra cứu như<br /> kho tra cứu, HTMLP, danh mục, CSDL,...<br /> DV TCT được thực hiện dưới hai hình thức: TCT truyền thống (tra cứu thông qua<br /> kho TL tra cứu, tủ phích mục lục) và TCT hiện đại (tra cứu trực tuyến trên mạng hoặc tra<br /> cứu thông qua các CSDL trên máy tính).<br /> Dịch vụ hỏi - đáp và tư vấn thông tin<br /> Hỏi - đáp và tư vấn thông tin được các TV trong QĐ thực hiện nhằm đáp ứng nhu<br /> cầu TT của NDT muốn hỏi về một vấn đề nào đó mà họ chưa biết, chưa rõ trong quá trình<br /> tìm kiếm TT. Tại các TV trong HTTVQĐ, chưa có một bộ phận riêng thực hiện DV này<br /> mà chỉ dừng lại ở việc cán bộ thủ thư phụ trách tại các phòng đọc trực tiếp trả lời các câu<br /> hỏi mà NDT yêu cầu.<br /> Dịch vụ trao đổi và phổ biến thông tin<br /> Đây là một trong những DV chủ yếu nhất nhằm thoả mãn nhu cầu trao đổi, phổ biến<br /> TT/TL mà nhiều loại hình cơ quan TT-TV triển khai. Trong HTTVQĐ, dịch vụ này đã<br /> được các TV lớn như TVQĐ, Trung tâm Thông tin Khoa học Quân sự, các TV học viện,<br /> nhà trường triển khai, thực hiện có hiệu quả và đi vào nề nếp với các hình thức như Hội<br /> nghị Bạn đọc, Hội nghị giao tin, Giao lưu tọa đàm, nói chuyện chuyên đề, Trưng bày, triễn<br /> lãm sách, báo, Dịch vụ phổ biến thông tin có chọn lọc,...<br /> Hội nghị Bạn đọc: được TV tổ chức 1 năm một lần. Mục đích của hội nghị này là<br /> tạo cơ hội để đông đảo bạn đọc và cán bộ làm công tác TT-TV có dịp giao lưu, chia sẻ,<br /> nhằm phát triển các hoạt động TT-TV. Trong toàn quân, hoạt động này, cơ bản ít được tổ<br /> chức ở các TV, mà chỉ tập trung vào các TV lớn, có số lượng NDT nhiều như TVQĐ, TV<br /> các học viện, nhà trường, viện nghiên cứu,...<br /> Hội nghị giao tin: là hình thức để trao đổi, chia sẻ, giới thiệu các sản phẩm, dịch<br /> vụ thông tin của các cơ quan. Phổ biến nhất cho dịch vụ này là các cơ quan TT-TV thuộc<br /> các cơ quan BQP, được tổ chức 1 tháng một lần tại TVQĐ. Hơn 10 đơn vị cùng tham giao<br /> hội nghị giao tin trong đó có 2 cơ quan chuyên trách là TVQĐ và Trung tâm Thông tin<br /> Khoa học Quân sự - Bộ Quốc phòng. Mục đích của hội nghị này là tạo cơ hội để các đơn<br /> vị tổ chức nói trên có dịp để trao đổi, chia sẻ, quảng cáo và mua bán các sản phẩm TT-TV<br /> của mình với các đơn vị bạn.<br /> <br /> Giao lưu, tọa đàm Tác giả - Tác phẩm, Nói chuyện chuyên đề: Đây là một trong<br /> những hoạt động nhằm mục đích tạo cơ hội để: Đông đảo NDT tiếp xúc trực tiếp với các<br /> nhà khoa học, công nghệ, các nhà quản lý kinh tế xã hội, các nhà hoạt động trong lĩnh vực<br /> văn hoá, nghệ thuật, …Những người cùng quan tâm tới những vấn đề cụ thể có cơ hội tiếp<br /> xúc, trao đổi TT cho nhau. DV này là một công cụ quan trọng để thực hiện mục đích phổ<br /> biến TT, các thành tựu mới trong khoa học và công nghệ, các vấn đề kinh tế – xã hội, văn<br /> hoá nghệ thuật…ở nước ta và trên thế giới.<br /> Những năm qua, hoạt động này được TVQĐ tổ chức thường xuyên một năm khoảng<br /> 5 đến 6 cuộc về một vấn đề cụ thể. Trong đó, TV là đơn vị trực tiếp lên kế hoạch, nội dung,<br /> chương trình, thời gian, mời báo cáo viên, diễn giả. Có thể tổ chức tại TVQĐ hoặc phối<br /> hợp tổ chức với các đơn vị tại Hà Nội hoặc các TV cơ sở ở các quân khu, quân đoàn, quân<br /> binh chủng.<br /> Trưng bày, triễn lãm sách, báo: Là một hình thức phổ biến TT/TL được các TV<br /> trong QĐ áp dụng có hiệu quả từ lâu nhằm mục đích giới thiệu trực tiếp cho NDT về NLTT,<br /> sản phẩm và DV của một hoặc nhiều cơ quan TT-TV về một hay nhiều chủ đề, đề tài nhân<br /> các sự kiện quan trọng của Đảng, Nhà nước, Quân đội, đơn vị tạo ra môi trường giao tiếp<br /> giữa các cơ quan TT-TV và với NDT.<br /> Hằng năm, nhân các ngày lễ và kỷ niệm lớn của Đảng, Nhà nước và QĐ, và đơn vị,<br /> TVQĐ nói riêng và các TV đơn vị cơ sở nói chung đều tổ chức, hoặc phối hợp tổ chức<br /> trưng bày, triễn lãm sách báo nhằm giới thiệu với NDT những cuốn sách, những tác phẩm<br /> và tư liệu có trong TV viết về các sự kiện lịch sử nói trên. Đây cũng là cơ hội để các cán<br /> bộ, nhân viên các cơ quan TT-TV gặp gỡ, trao đổi kinh nghiệm, phổ biến TT và giao lưu<br /> với NDT.<br /> Dịch vụ phổ biến thông tin có chọn lọc: TVQĐ và các TV trong hệ thống đã sử dụng<br /> hình thức này nhằm cung cấp TT theo chuyên đề, có nội dung và hình thức đã được xác<br /> định từ trước một cách chủ động và định kỳ tới NDT. DV này tại TVQĐ đang thực hiện<br /> phục vụ miễn phí tới các đầu mối cán bộ lãnh đạo trong quân đội và TV thành viên trong<br /> hệ thống TVQĐ. Theo định kỳ hàng tháng, quý, các cơ quan TT-TV lớn như: TVQĐ,<br /> Trung tâm Thông tin Khoa học quân sự BQP, các TV thuộc các học viện nhà trường, các<br /> viện nghiên cứu đều ra các sản phẩm TT-TV dưới dạng: tài liệu phục vụ nghiên cứu cho<br /> lãnh đạo, chỉ huy; Thư mục chuyên đề nhân các ngày lễ kỷ niệm lớn của Đảng, Nhà nước,<br /> Quân đội, đơn vị; Thư mục thông báo tài liệu mới, Các đĩa CD, DVD chuyên đề về khoa<br /> học quân sự nước ngoài, hoặc là các chùm bài viết theo chuyên đề phục vụ cho các hoạt<br /> động nghiên cứu, học tập, hoặc các clip giới thiệu tài liệu, Danh mục TT/TL chuyên đề<br /> phục vụ riêng một cá nhân, hay nhóm người khi có yêu cầu.<br /> Với chức năng tuyên truyền và hướng dẫn đọc sách báo cho hệ thống TV trong toàn<br /> quân, TVQĐ đã triển khai có hiệu quả các hoạt động trọng điểm về văn hóa, văn học, nghệ<br /> thuật trong QĐ. Các TV trong hệ thống đã thường xuyên phối hợp với các cơ quan, đơn vị<br /> trong quân và ngoài QĐ tổ chức các hoạt động trao đổi, phổ biến TT.<br /> <br />