Ebook Lịch sử Đảng bộ thành phố Thái Nguyên (1930-1975) - Tập 1

Chia sẻ: Hoangnhanduc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:167

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung cuốn sách nhằm dựng lại một cách trung thực quá trình xây dựng và trưởng thành của Đảng bộ thành phố Thái Nguyên qua hai chặng đường lịch sử 1930-1954 và 1954-1975; trên cơ sở đó khơi dậy lòng tự hào của cán bộ, đảng viên và nhân dân các dân tộc thành phố, phát huy tinh thần tự lực, tự cường của mọi người dân trong sự nghiệp cách mạng hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ebook Lịch sử Đảng bộ thành phố Thái Nguyên (1930-1975) - Tập 1

THANH UY THAI NGUYEN LICH Sly RANG BO THANH PHO THAI NGUYEN 1930-1975 fAiP I Chju trach nhiOnt xuat ban : BUI XUAN HONG Chiu trach nhiCm ban thao : PHAM TAT GWYNN NGUYEN DOAN KWH Bien tap : NGUYEN XUAN MINH (CHO BIN HOANG NGQC LA Sib ban in : VU CHO NGHIA Trinh bay bia : NGUYEN CUoNG THINH
Thcb.D.T.TITThir ka Mei4: lourid.L r, 40 4 1-€61,- 1,4- u k.,a4 , VRnt ta c:414*. ?to 5) dcr 444.' tn. LAM /34, (4. Vi U/Katti etue:4... A4 Cs/ 4t4-4 LZ -)( 470.4./efa . 7• cater ye 41-6- V. it 8 k C. /4 C. tie )Cer Ce /10/ Mtnt ettaw A.0 4-14/ • 61.4 fat[y v-di. cafriA tr eact exi r O. 4P‘c,... 4sta" frueticu t dr d 4/-41- DC wo g et a * Atvil 1244.1 it *CNA- OCal / (Pb ". -4 I e k er it .iA/ 20-00915-1-1 - eal,,, tra 1 3.0 • .c 41. v e f 7 • e eti . Ph a.. 41 tio ...0 ,- 4 ,--,?! I.- - e''-) 1-trlacciY--at/ er- 44. O 2 1144411 e-Pa'Ytt,i. aq/1! ' -Taw /. , vt et, 4q If d- ° c.94_, 4 6 d: ", el, . t h: p - erta ' olt^ at'' itav oyt .,_,,ii e .. 64t, 71 „! lb40/1 t q . C4444 4444. 41.0ni• -,,-2 il ;YdA I, l:t: ilta.;.", ii:.' . /),am ‘. ryttd'ai v ., di:h la ' A-1 el: e:-: kt..;: qp..e ' ,n2 ai , .• 1/1461AA, (6) ..1.4>vv1------
th L THIEU Gido dyc truyan thong cdch wing xdy dyng tinh yeu qui hisong let mdt ndi dung c6 tam quan trong dflc biet trong cling Mc gido dyc chtnh tri to twang hien nay. Nhdn Iliac TO dieu d6, chip hank chf thi cues Tinh ay Bdc Thdi, Ban thudng vu Thank ay Thdi Nguyen quyei dinh Win hdnh viec nghien cau vet bien soon cuOn: "Lich sti Ddng bd thdnh phi). Thdi Nguyen 1930-1975". Ndi dung cudn sdch nhAm dyng lgi mdt cdch trong thyc qud trinh xdy dyng vd truing thdnh caa Ddng b¢ thdnh ph6' Thdi Nguyen qua hai clang throng lich sir : 1930-1954 vd 1954-1975; tren cash d6, khoi d4 long tuhdo cad cdn bd, (king vie!' vd nhiln diin cdc din tdc thdnh phi, phdt huy tinh than to to cuing cat' moi ngudi din trong su nghiep cdch mang hien nay. Trong qud trinh suu tam to lieu, nghien cth4 vd bien sogn clan sdch, cluing t6i luon nhgn duos sirquan tdm gulp do caa cdc dang chf cdn 66 lao thdnh cdch wing dd tang song, hogt ddng d Thdi Nguyen, aid cdc (fang chi lanh dgo cdc cdp, cdc ngdnh trong tInh, nhdt sychf dao sett sag day tinh than trdch nhiem cda Ban nghien cziu lich sir Ddng &lc Thdi. Dac biet cudn sdch duos hodn thdnh let nhir cd sit thorn gia truc dip caa hai clang chf cdn bd gang d4y khoa sir truemg dai hoc sic phom Viet Mc. Do thoi gian c6 hgn vd nhift M do viec suu tam cdc nguan.tu lieu glip nhieu kh6 khan, cho nen ndi dung cudn sdch chlic can c6 nhau thidu sat. Chang fel Mt mong cdc clang chi vet cdc ban dgc gdp Nhiln dip may, cluing t oi xin chin thdnh cam on Mt cd cdc clang chi dd to thane gia y kiln xdy dyng trong qud trinh bien sogn vd xult ban cubit sdch. Thdi Nguyen, ngdy 10 thing 10 nam 1991 111 tint. Thanh by NguyEn Ng9c YEn
, .0' - se >At f. .' ' NO; c- 2 9 A
CHUONG Met &AU THANH PHO THAI NGUYEN Vao (Di cac vua Hung, nuerc to ducrc chia thanh 15 bQ. Thai • Nguyen thuoc b0 va Dinh. Tir dO trer di, ding veri nhang bien than caa lich sir, Thai Nguyen a tad qua nhieu su &Si thay. Dueri thin thong tri caa nha Mang (dr the k9 VIII den the k9 0 IX), Thai Nguyen atm trong dat Chau Long va sau dO thuOc chau Vu Nga. Diu nam 1011, sau khi thanh lap, nha L9 d6i 10 dao trong ca nuOc thanh 24 a; cac yang xa xOi heo lanh goi la chau. Thai Nguyen la mOt trong cac chau theri ve sau d6i thanh chau Vu L c. Nha Tian len thay, do thanh tran Thai Nguyen. Dtred theft thuOc Minh (1407 -1427), Thai Nguyen trer thanh pha. Den trieu dai nha U, nam Thuan thien titer nhat, ca nuerc chia thanh 5 dao (1) . Thai Nguyen la dia phan caa Bac Dao. Vao nam Quang Thuan thti bay (1466), U Thanh Tong chia nuerc thanh 12 dao thira tuyen va d6i k) thanh phu, d6i tr5n thanh chau. Thai nguyen la mOt trong s6 12 thira tuyen lac bay gib va den nam tit* 10 (1469) d6i thanh thira tuyen Ninh &Sc. Tir theft Le Trung hung (1533-1788) den het theri Nguy6n.Gia Long (1802-1819), Thai Nguyen lai d6i thanh tran. Tha pha caa trail Thai Nguyen dat tai huyen Than Phew (nay la Sec San, Ha N0i) va den nam Gia Long tha 12 (1813) duor chuYen ve yang dit S (1) 5 dao : Nam dao, Bdc dao, Deng dao, Tay deo Hai My dam 5
hiOn nay. Vao nam Minh Menh thir 12 (1831), tran Thai Nguyen chinh thtic doi thanh tinh Thai Nguyen. "Tinh thanh dat bang pitting, Ong rai, du6ng thay,duerng b0 giao thong deu thuan lien" (1). Chu vi tinh thanh dai 345 tnrcrng (khoang 1.145m40), cao 9 thtrOc (khoang 2m88); m6 4 cira; hao rang 3 truong (khoang 9m96), sau 5 thuc (khoang 1m66). Tung thanh dap bang dat; den nam Tv Dirc thir 2 (1849) chuic xay bang Bach. Ngay 19/3/1884, sau khi binh dinh Ong ha Itru Bac ky, thuc dan Phap danh chiem thanh Thai Nguyen. Tir dO, cUng yen viec tang cu6ng b 0 may cai tri, cac ar s6 dich vu cira thuc dan Phap va tay sai ding nay cang tn6 rOng. Tang 16p vien chtic, th6 thu ding va nhirng nguOi buon ban nhO nay cang (ing dan len. Viec buOn ban moi ngay them nhOn nhip. Vito nhCrng ham cuOi the kjt XIX dau the 14 XX, khu vuc Dong MiS (2) dupe m6 Ong va phat trien dan ve phia tay !tam, tr6 thanh melt thi xa, bao gom phan dat co then tich twang dtii vOi phuiyng Trung Wang, melt phan phtr6ng Hoang Van Thu va phtremg Phan Dinh Pilling ngay nay. Th6i d6, thi zit Thai Nguyen throe )(ay dung tren nhiing QIN cay co ao sau bao boc xung quanh. Ve sau, viec san lap binh dia dutyc thuc hien bang ding sirc cua dan chUng va nhirng to nhan 6 day. Cac nha tranh duct thay the bang nhting tea nha kien 05. C.Ach thi xa 200 met vc phia bac, melt chiec cau dai 93 met (ttic eau Gia Bay), xay dung trong nam 1928-1929, vat qua clOng song Cau, nhu melt net chiim pha to diem cho btic tranh thi Sau ngay each mang thang Tam, khi Loan quOc NI& viii' cuOc khang chien chOng thuc dan Phap xam lupe (19/12/1946), quan dan (1) "Doi Nam nhgt thgng chr - tap IV - Quygn )0C - NXB Khoa hoc xa ha/ - HN - 1971 - hang 153. Pluart (2) Nay got la xam Of Ca (1Mc Duyen) 6
thi xa Thai Nguyen thuc hien triet lieu th6 khang chien, to tay pha 66 nhting wing trinh, nha dm, cau Ong... do chinh stic laodOng cua mlnh dung nen. Nam 1954, mien Bac throe giai phOng va chuydn sang giai doon each mang x5 hOi ehu nghia. Thi xa Thai Nguyen khting ngimg melft rang. arc ca s6 cong nghiep Trung uong va dia phuang fan lucrt ra dal, too cho thi xe co vi tri quan trong. Dac Wet , to nam 1958 khu lien MO gang thep Thai Nguyen bat dau duac khai cong xay dt,mg. • Su ra dai cua khu lien hiep gang they - met nganh cong nghiOp luyen kim dau tien 6 nufrc to tren dia ban Thai Nguyen- a 'tang thi xa len tam vac med. Ngay 19/10/1962, theo quyet dinh so 114 caa PIM Thu trUng, thi x5 Thai Nguyen tat thanh thanh ph6 true thuec tinh, vai dien tich to nhien la 16 km2 va dim so la 60.000 nguai. Nam 1965, do taw eau !Mat trign kinh to va tang cuerng Icha nang quiic pheng, hai tinh Bac Con va Thai Nguyen dupe sap nhl)p thanh tinh Bac Thai, lay thanh 06 Thai Nguyen lam tinh ly. Tit met thi xa nh6 be dui thin thuOc nap, Thai Nguyen trer thanh met thanh pho ring I6n, bao gtim 16 phuerng va 8 xa ngooi thanh. Thanh phi') Thai Nguyen dam trong khu vuc toa de tir 21029' den 21o37 vi de bac va tv 105o43' den 105055' kinh tuyen (tong. phia dting, thanh pito giap huyen Dting Fly; tay giap huyOnryfqi Tie va Ph6 Yen; bac giap huyen Phu Ltrong; nam giap huyen Phu Binh va thi xa Sting Cong. Nam 6 vi tri then chtit va la met trong nhihig thi trtrerng quan trong nha't dm Bac Ky, thanh ph6 'Thai Nguyen da tr6 thanh dau • moi giao thong giCra cac dia phuong trong va ngoai tinh. Querc 10 so 3 n6i lien Ha NOi vdri Cao Bang la met trong nhiing con duerng chien lucre quan trong di qua trung tam thanh ph45 Thai Nguyen. Tir Thai Nguyen, doe theo clueing so 3 nguor len phfa Bfic, 7
den km 11 (B6 Dau) re ve htrang tay thco doing 13A qua htio^ Doi Tir, thing sang Tuyen Quang, Ha Giang. Con during 1B xulit phat tir thanh 06 Thai Nguyen, di thco huang (king bac qua huyen VO Nhai, len Bac Scm roi d6n tan xtr Lang. Noi lien trung tam thanh phO vii cac huyen va thi trlin trong tinh la min he thCing duang d5t, during (IA tucmg d6i hoan chinh T6 trung tam thanh pho, duang t6a di muon nga. Thanh ph6 Thai Nguyen khOng co nhieu khc su6i nhu min so 111 dia phtrang khac, nhtmg c6 hai con song I6n chay qua. Song Cau- m6t clang song da di vao Lich sir dan tOc - bat ngtain Iir xa Bang Phtic (Cho. don). men theo cac day nui dOi nhiip nhO cua viing Bach ThOng, Phti Luang, VO Nhai, vOng ve thanh ph6 Thai Nguyen theo htrerng tay bac - dOng nam, to thanh ranh giai to nhien vii huyen DOng Hy ngay nay, roi King 16 tail ye Phi! Binh, Pho Yen va chay vao dia phan Ha Bac, Luu luang nude mirc lin ntait trung binh hang !tam la 1.090 m3/gy, c6 hic len aid 4.300 m3/gy, mire nh6 nhiit trung binh la 420 m3/gy. Doan song 6 alining nguon, dOng nu6c chay xiet, ding ve ha luu thi tOc d6 dong chay cham lai, mat song tra nen phang ling, hien hoa, thuan Icri cho thuyen be di lai. DOng song Cling bat ngtion tir viing nui Ba La (Dinh Him), chay . qua cac huyen Dinh FiCia, Dai Tir, 'Yong Hy, (16 vao ho Ndi Coe va theo htrang tay bac - (long nam di vao dia phan thanh ph6 roi xueing huyen Ph6 Yen. Hai con song khong chi la huyen duang thay quan trong, ngtion ttred nuerc cho &Ong ruling va cungcap nu& cho tic nha may, xi nghiep, ma hang nam can bOi dap cho thanh ph6 m6t khOi itrang phir sa kha len, mac du no cling gay ra nhCrng non la lut c6 sire phi hoai khong nh6. Tir nhirng nam sau hem binh (1954), mang Itrai giao thong phat 8
trien nhanh chung. Con &rang sat Ha NOi - Thai Nguyen dupe xay dung tir nam 1958, hang ngay chuyen ch6 met hazing 16n ve ngutri va hang haa qua loi, each phia nam thanh pho chirng 10 km la tuyen during sat Ltru Xd - Kap ding la mat con dtrang quan trong. Toan be he thOng duUng giao thong thity be not lien thanh ph6 Thai Nguyen vri die dia phuang kh6ng Mang coy nghia rat quan trong doi vari viec phat tridn kinh te, van Ma, ma ca trong linh vuc quan skr. Do 6 vi tri tiep gap giva yang rang ntli va dOng bang Bac b0, loi c6 nhieu &rang giao thong they, be doe ngang, Thai NguYen trar thanh not trao d6i cac luting hang. Ngay tit thari truon, ben song DOng MO, chi nh6 hep nhung da la met nai thuang xuyen ra vita cita cac looi thuyen be. Cac hang lam, th6 san 6 mien nguac then be mang xuali ve cap ben Dong MO, red loi tap tuc thuyen van theo dOng nuOc ve xuOi. Vao flitting maa nuOc to, thuyen lam tir Dap Cu (BSc Ninh) aft the deg dang ngutic dbng song au, tha neo tai ben DOng MO de dua hang tai cac huyen mien nai. Ngay nay, phom vi thanh phi; dugs mar Ong, cac nganh kinh to deu phat trait, viec di loi de dang, thuan 161 han nhieu. Nha do, mOi quan he giva thanh ph6 Thai Nguyen vai cac dia phtrcmg trong va ngdai tinh dtrac tang curing. Hang h6a,san vat tau:id& giva man nal va mien xutii phan larn deu clang lai 6 thanh ph6 Thai Nguyen, hien nal nay tra thanh mat thi truOng chung cho ca khu vuc phia I bac. BO mat dm thanh ph6 cang dan dan d6i thay. Canh tren ben dual thuyen xua kia 6 DOng MO, nay &roc thay the bang canh tap nap, nhen nhjp 6 tren tat di mai nga duang va gac ph6. Hang loot ear nha may, xi nghiep ding nghiep caa trung trang va dia phuang Ian luat &vac xay dung, phan b6 deu khap tan dia ban thank ph8. St; ra dtri caa cat nganh cong nghiOp nOng, Ong nghiOp nhe,•c4ng 9
veri cac khu mO giau tra Wong (1) da tao cho Thai Nguyen có clang hlnh cita mitt thanh phi). tong nghiep. Tieng coi tam, tieng may chay...lam tang them ye song Ong trong thanh phO. Tai cac khu trung tam va doc thco cac doting 06, dcu moc len cac dm hang dich vu, ding lam cho bac tranh thanh ph6 them hoan thien, hoan mi. Ngoai ve dep cua m6t thanh phi') tre mai hinh thanh, Thai Nguyen Iai co them ve dcp tri tue. Tir thiri xua, truing hoc cult Phi, Phu Binh (2) dt tai dia phan xa Phu Li8n, phia ngoai cira tay tinh • thanh (3). Cho den nhang nam sau khi hoa binh lap lai, ding veri skr phat trictn nhanh chOng caa nganh giau due phi thong, cac truing chuyen nghiep tir so cap den dai hoc dove thanh lap. Hi'en nay, tren dia ban thanh pito c6 4 truing dal hoc thu6c cac nganh giao duc, 'tong nghiep, y to va aing nghiep; 17 truing trung hoc chuyen nghi'ep, bao gOm nhieu nganh nghe khac nhau. MOi nam, cac truing thu nhan hang ngan con cm cac clan t6c vao hoc tap; dao tao m6t d)i nga can b6 c6 trinh d6 va nang lac cho cac dia phuong mien nal va trung du. Qic co quan nghien ciru khoa hoc - kji thuat cang ra doi, ngay cang phat huy tac dung trong ngoai tinh. Thanh phi) Thai Nguyen chinh la m01 trung tam van hoa, khoa hoc cua tinh ding nhu cua ca k hu vac phia bac. Thanh phO Thai Nguyen co vi tri chicon luoc quan trong: n6 vira (1) Theo tai lieu coa Phap di; !pi, than Phan M6 rat giau chat bay hal co gia tri cao tran Chi truing ()Ong Duong; trung binh ma Chang ce 2.000 tan &roc xuat ra ngoai tinh. MO than Khanh Hba c5ng la mat mO co tn7 luring va chat loon tat. • • MO sat Trai Cau la mó to thien, quang thuac loaf tot. Bon tu bin Phap cid (ham db ter nhimg nam 1927, 1928; clan Min., 1939 chong b6r dau tuy4n me tong nhan to cac tinh mien xuoi. Nam 1940, 1941 chOng den harsh khai that de xuat cang cho Nhat va V. (2) Theo sach D.* Nam nhat (hang chi - tap N - 0)0C phO Phil Binh clati Nguyen Gia Long bas gam 8 huyan: Tu Nang, Binh Tuyi5n VO Nhai, Ph6 Ygn, bong KY, PhO Luring, Dai Ti,, Van Lang tea 1 chau la Dinh Hoa. (3) 'Dal Nam nhat thong chi - TN - 0.)0( - NXB KHXH - HN 1971 trang 156. 10
la ctla ngO phia bac, la cal ao giap the chef kinh thanh ThOng Long- trai tim cua T6 quoc; vira la chia khOa caa mien chau th6 Bac bO. mOt the dot bang phong, day deo nho len nhang ge d5t nhlixen I5n vOl dam ho (1), 'Mirth phO Thai Nguyen duct bao boc beri nhimg day ntli (IA coo va Mem trer. Ntli Voi tr5n mat tay bac, (ba ngon mii hlnh voi phyc, lam hall an cho tinh thanh); cac ngon ef phia deing 411 bac Om lai (cac mii Con Lim va Yen Dinh); cac ntii phia tay nam btx quanh (cac nal Ngoc Bpi va CO Lan); mOt dai keo dai lien tip • nhu btic truirng thanh (mOt dal mil cao ve phfa bac, to dia pan chau Bach ThOng keo qua dia phan huyen DOng Hy, huyen Vii Nhai, den tan huyen Han Lung... mOt dal nni cao ve phfa nam, tir dia phan huyen Dai Tir keo qua dia phan huyen Pho Yen, huyen Binh Xuyen den huyen Son Duong...(2). Xcm the dti th5y rO thanh Thai Nguyen ding là mOt mien quan yeu. BcYi vay, ngay tir thin tonic, bon phong kien phocmg bac thtremg 15y mien d5t nay vira lam diem tap ket cid tin danh kinh thanh. Thong Long, vira 1a mOt can cti phong thu mei khi chting rat chay. Khi Ly Bon dung dy inning nghia (nam 542), nghia quan ding a dtra vao ho Dien Triet (Dam Vac, nay thuOc phtremg Quart Tau) lam nal cii tha. Khi thic dan nap chiem dtroc tinh thanh (1884), chung hien noi day thanh can di xulit phat, dem quan di chinh phyc cac dia phuung khac. Nam J945, phat zit Nhat ra stir ding c6 thi x5 Thai Nguyen thanh mOt diem ch6t manh, lam ban dap uy hiep khu giai pitting Viet Bac. Cling chinh vi vay, thi xa Thai Nguyen la mOt diem trong yCiu tren darn tien ve giai pining Ha NOi cam dOi Viet Nam giai phOng Tv sau khi hoa binh lap lai (1954), thanh phCi Thai Nguyen • (1) Hi5n nay, diOn tich ao atm trong thanh ph6 la 137 ha (2) Xem 'Dal Nam nh5t thting - T.N - QX4- sach a an hang 153, 154. 11
khong chi t5p trung cac co quan lanh dao cua tinh, ma con la not dat town b6 b0 may lanh ciao cult khu to tri Viet B5c. Hien nay, thanh phi) la trung tam van tufa chinh tri va kinh to cua tinh Bac Thai. Thinh ph6 Thai Nguyen co dien tich ttr nhien hart 153 km2 trong dO , dien tich da't canh tic la 8.670 ha. (tinh ca dat hoang, hOa); d5t tieing nghiep la 4297 ha; dant trung chi: la 243 ha (1). Dia hinh ttrung doi tang phAng, thu5'n loi cho viec canh tic, MCA só (IN true ch6 yeu t5p trung a vung Luang Son, Phtic Triu, Thinh Dtic, Tan Cuong. NhErng khu dOi nay von xua kia la nhiing rung cay xanh tot, co nhieu g6 guy. Duoi che d0 th6c dan phong kien, bon de qu6c va dia cha chiem doat hau het dat dai (16 15p don dien (2) cluing ra sue beic let sac ngtrai, stIc cua va khai thac het d6 phi nhieu cua dat. Ngoai viec khai khAn mei r6ng don dien va khai thac go pluic vu cho viec vo vet tai nguyen dual lOng d5t, cluing din chat pha rung khOng tiec tay. Rirng cay bi tan pha nhieu Ian, then tich cay Ian bi thu hop va diet vong, nhuang chaff cho cac IOW lau s5y Va ceo dal. Nhang di tich rung ngay truUc, den nay chi cOn lai qua ten goi: rung 135n (Luang Son) deic Lim (Thinh RUng cay bi pha tr6i, chi can tro l?i nhang dOi troc, cid gay anh huong )(au khOng nhO den m8i truing sinh thai, den san xuat va den song con ngueri. Hien nay, vii phong trio trung cay gay rirng, nhang khu (IN tux, hoang dal dang dugs tra lai mau xanh. D5t canh tic trong khu vire thanh pho co hal loaf chit yeu. loci (1) T(nh den nam 1987 (2) Theo 'Tigu chi Thai Nguyen ' cua E sina (Echinard) - cang sir Thai Nguyen nam 1932, clan dien cua nguai Phap va Vial 6 khu vyc thanh oho Thai Nguyen gem c6: - Dan then Kap le : 2850 ha - Dan dien Pham Ba Oanh (Ding Quang) : 125 ha - Den Dien Cam Gia cua Becna Hieu: 1.200 ha. - Dan dien Documay : 3.650 ha (6 (ging Bern) v.v... - Den then Corn ming : 209 ha (6 Thinh Dan) 12
Feralit mau vang phlin 16n tap trung a cac x5 Luang San, Thinh Dan, Thinh Dac, Thanh Cling (nay thuec thi xa SOng Cong), Tich Ltomg, Phuc Xuan, Deng Quang, Cam Gia, Gia Sang. Loai &it nay thich hop vai viec trong cay cling nghiep (cite) va cay An qua. Mt phu sa do sty IA dap thuang xuyen cita hai Iva vac song Cling va sting Cu philn I6n nhin 6 cac x5 Quang Vinh, Cao Ngan, Tan arcing, Thinh Cling, Ttic Duyen, Cam Gia, Gia Sang. Loai dilt nay 6 dO phi nhieu titling del cao so vai cac viing trong tinh, thuan loi cho viec tieing cac loci rau va hoa m5u. Ca met dai oat nhm ven • thanh pito (nhuTuc Duyen, Gia Sang, Cam Gia...) quanh nam &lac phi' kin bhng 16p tham rau xanh. D6 chinh la nguen thuc phfim doi dao, khong nhang chi phuc va dal song cila can b0 va nhan dan trong thanh ph& ma con cho ca cac dia phuong khac. Ngoai cAc loci rau xanh, oat phit xa song 05ng, song au con co kha nang phat tan cac loci giong laa mai, nh5t la Ilia xuan. Nhm trong khu vac gib mita nhiet dai, kid hau Thai Nguyen chia lam 4 mita : swan, ha, thu, Ong. Vao mita ha, tiet tr&i n6ng bac; nhiet de trung binh to 25°C den 27°C; c6 'tang to, dO am fart vi mita nhieu. Luang mua ttrangdoi cao, cuang de with 0 mua tap trung; c6 trail mita, chi trong met ngay (ngay 26/4/1924) Luang nu& da dtrac 632 mm (1). Nhieu khi trong thanh phe xuat hien det net nhang tran giO lac quet tang vet dai iii kha manh, gay ra nhAng thiet hal ve nha cira va Mull mang.Chu) n sang rota thu, khi hau mat dan. Den cut- thu, treri.bht du se lanh. Mita citing Wing vai A mita gi6 mita clang bac; nhiet de ha dan, dao Ong to 12°C den 0 15°C, c6 ram xuting th5p dm% 10°C, tiet treri gia lanh. Do It mua, co nhang thang kheng mua, hoac mua vai Itrqng nu& kheong dang • ke, nen de 5m kitting khi t hap. So voi cac dia phuong phia bac tinh, (1) "De! 85c Thai - Cry ban ruing nghi5p tinh 85c xuet ben 1975- trang 27. 13
nhiet d6 trong thanh ph6 thuang cao hen va it c6 nhang tran strung mu6i. DO la mOt dieu kien thuan lai cho vice trong trot, ch5n nuOi va nhang heat (king kinh to - xa h6i oh con nguai. Buck vao mita xuan, thuang c6 mini phan, nhiet d6 am dan; cite feral d6ng vat va thuc vat co dip sinh s6i, phat tri6n. Sir xuat hien mita (long lanh, khi hau kho hanh, da gay nhieu tr6 not cho san xuat va dai sting con nguai. Nhtrng so vat cite dia phuung mien nai phia b5c, mita dong lanh trong khu vac thanh pho Thai Nguyen thuang kitting keo dai. Thai gian co mat trai thuc to dat ty 16 cao, do (16 tang Innyng brie xa mat tari ttrang dot kin. Kha nang phong phd tie bac xa va tiem nhiet da co tac dung flak d5y sty phat tri6n manh me caa (Ong, that vat 6 Thai Nguyen. Nhieu lacti cay cet kha nang rut ngan thai gian sinh twang va quay vOng nhieu Ian trong mOt nam. Ban chat nOng am cua khi hau la mot trong nhangdieu kien thuan lqi rat can ban (16 day nhanh qua trinh sinh truing city trong, nang cao hieu qua trao C6i chat va gOp phan tang san luang mita mang. Tuy nhien, trong dieu kien nang am, situ benh va co dai ding phat tri6n nhanh chOng. Dieu d6 clang gay nhang khO khan khOng nh6 trong san xuat va dai sing. Song, v6i trInh d6 khoa hoc - ky thuat ngay nay, con nguai da va dang the ngu duct nhang lac hai do situ benh gay nen. Nhin chung, so vai CAC dia phuong khac trong tinh, ve mat dieu kien to nhien, thanh phO Thai Nguyen co nhieu thuan lqi hen (16 phat tri6n mOt nen kinh te tuong d6i town dien. Thien nhien da tru dai cho xti ser nay mot yang dat tru phu, mot di) am thich hop va mot vi tri dia ly d5c biet - VOti tat ca nhang tru the ay, thanh phi) Thai Nguyen dan dan tra thanh not sinh to Oa con nguiri. Tren cuang tax khong lern cua tinh Thai Nguyen xua, dau vet caa con nguai thuong co dm a lai a nhieu nal. Thanh tuu khao cO hoc trong nhang nam gan day chobiet, tai cite mien nui da, hang d6ng thu6c cite xa Than Sa, Thuong Nung, Sang M6c, Quang San, 14
Binh Long, Vu Chin, (VO Nhai) co cac di chi thugc van Ma Than Sa (trong ky dg (IA ca),23000 +200-23100+300 van hga Ma Binh (dr) da Olt), van hOa Bac Son (dCi. da m(i) va dg ding DEng San. NM-mg hien vat khao có (15 khang (firth Thai Nguyen la mgt trong nhang cai not khai sinh ra [cal nguii tren dit nucc Viet nam. CAC 111 by tgc nguui nguyen thay sinh sting bang nghe hai luom va salt bat. Trai qua mgt thoi gian dai, dan se') tang len, nguOn thirc an can dan, ho di doc thco cac trien song, khe sugi, mg rgng dia ban cu tra. • Thanh pho Thai Nguyen - nal tip giap viing ding bang Bac bg vii mien nai, nal gap g6 va tiep xuc giCra cac bg lac va cac luOng giao Itru van boa dm cac bg tgc - tr6 thanh digm hgi ty cua cac tgc nguii. Ngay nay, dan so tap trung trong thanh pho CO 173.413 ngugi (1), thugc gin 10 dan tgc anh em. Chigm so dgng nhit la dan tgc Viet, co khoang 157.531 ngugi. Thanh phan ctr dan nay Om nhieu bg phan hryp thanh. Mgt bg pilau von la dan ban dia, CO mat tit lau dgi, sinh sOng ding cat dan tgc khac. Mgt bg phan 1a dan phu dtroc ttly8n mg vao lam tong trong cac m6 hoc trong cac don dien dm bon chit thuc dan Phap va nguCi Viet. Mgt bg phan la nhirng ngugi dan phieu bat, di cu to cac viing Ha Nam, Nam Dinh, Thai Binh, Hung Yen...lon kigm song. Mgt lig phan khac la linh caa trieu Nguyen 6 loi sinh Co lap nghiep. Nhang di dan mei Ten thugng duoc nhiing ngtreci dung tgc da co mat tit- truck giap dg d6 on dinh cugc song va canh tac. HQ nhanh chong hga nhap v(i nhan dan dia phtrung vi On c6 quan he 0 gan gii ve huyet thong, tigng ngi phong tyc tap quan. Dan dan, hQ dinh cu trong khu vyc thi x5, sOng bang nghe 'tong hoac nghe tha cgng va burin ban. Trai qua nhieu dgi, ho sinh ca lap nghiep va ger thanh mgt cgng ding chit thg cua vung nay. (1) Theo e6 liOu clieu tra dan so 1/411989. 15
Dan tOc Tay 0 khoang 8.603 ngtr6i. Ho song xen ke vOi cac dan tOc khac trong thanh phi. Ngu6i Tay c6 mOt nen nOng nghidp c6 truyen kha phat tri6n. Ngoai vidc trong lila, ding bao cOn trong ngo, khoai, sin va cac looicay flux phlm khac nhu rau, dau. Cang nhu ngudri Vidt, ky thuat canh tac va nOng cu cua ngu6i Tay tuung doi cao va hoan chinh. Tir lau, ding bao Tay da co tap quan bOn lot, bOn thac, kdt hqp vOi cai too &It bang vOi 6 cac chan ruOng chua va thud-rig (I& citing giup nhau dua phan ra ruOng. Ben conh nghd trong trot va chan nuoi, dOng bao Tay rat khdo tay trong nghd thu cOng dan lat. Dan tOc Cao Lan - San Chi cO 267 nguin. DOng bao song chit yeu bhng nghd nOng, vita lam ruOng nuOc, vita lam fluting ray. Ho lam ruOng nuerc mOt cach kha thanh too; ky thuat canh lac khong khac gt.so vOi dan tOc Vidt, Tay, Nung. Van nghd lam ruOng nu6c, ding bao Cao Lan - San Chi slim dinh cu. Ho song thanh tirng chum )(dim, rai rac tren dia phan cac xa. Ngoiti lam ruOng nude va nuung ray, nghd chan nuoi gia sac, gia cam trong eac gia dinh Sing bao Cao Lan - San Chi kha phat tri6n. DOng bao Cao Lan - San Chi 0 jr thirc ve tic ngtr6i kha monh me. Tinh thircmg yeu, nbi cam thOng Ian nhau giva nhirng ngueri ding tOc duqc coi nhu la meg trach nhidm cna nbi nguin den with vidc gni gin va phat tridn tOc ngtz6i cua minh.Ngtrin Cao Lan - San Chi co tap quan hOn nhan men vq mOt chbng kha bsdn Yang. Trudmg hqp khOng 0 con, ngutri to it khi vq Id, ma thu6ng xin con nuoi. O no, cling it thay nhang truing hqp ly hOn. Tat ca nhang tap quan tot dep d6 d6n nay An duqc ding bao gia gin va phat huy, nhat la khi quydn to do yeu duang, xay dung gia dinh da c8 phap luOt cua nha nu& bac) dam. Tuy nhian Ong nhu cac gia dinh Tay, Nung mOt ski dia pluton khac, vidc ma chay, an% xin cOn nhidu tuc Id phtle tap va ton ken ma cho den nay An chua khac phuc duct. Dan tdoc San Diu (Troi Dat) vOi 1.920 ripen, cd truyen thong 16
lam nglie ruOng nuerc.Do vay, ho eau kinh nghiem va c8 nhting tri • that dan gian rat phong phti vc trong trot. Quan sat hien tuong xay ra trong tkr nhien, Sing bao co the (loan Met treri mita to, bao lut hay Wang han... Truk d5y, quan he hon nhan cua ngtrOi San Diu h'a'u nhu chi dOng khung trong nei be dan tec cua minh. Ngay nay,do tinh down ket, binh clang sit Ma hop gifra cac dan tee tang len, cho nen quan he dO duce mer reng. Tuy mei dan tec CO met tap quan, phong tuc rieng, nhung- deu chung met nguOn gee. Do dO, gifra cac dan tec cu trti tren dia ban thanh pith` CO met mai quan he gan gal tau dOi.Quan he dO duoc nhic den trong nhieu truyen thuyet. Nhirng truyen o5 tich, nhu truyen "Tram tiing" aia ngufri Viet, truyen "Qua bau" cua nhieu dan tec thieu se, da nOi vc nguen gee chung cua cac dan tec anh em tren &it ntroc ta va mei quan he gida cac dan tee. Du cho bon th5ng tri truck day tim MO each chia re cac dan tec, nhtrng m6i quan he down ket gan bO van viing ben. N.goai tinh ho hang va tinh dOng tec, tinh lang nghia xom ngay cang them ben Oat. Tir nhting viec ma chay, arcii xin, nh Ling ngay IC, cho den viec lam nha, dao muung dan nufic vac, rueng..., deu co str quan tam tharn hOi, gitip der lAn nhau giCra cac dan tee trong vung. Deng bao slang trong skr ctru Mang, dum boc nhau. Tir sau each twig Chang Tam, nhat la trong nhfrng nam xay dung chit nghia xa hei, v6i chinh sach doan k'et dan tee cua Dang va nhk 1 nude ta, sit nh5t tri ve chinh tri va tinh than trong nhan dan cac dan tec va gifra cac elan tec ngay cang cao. Nen kinh to m6i xa hei chit nghia da tao ra nhfrng dieu kien cho six lien he von c6 gifra cac I dan tic thuan loi han trtrac. Su CO ket Sing hcia va Ma hop gifra aic dan tec tr6 thanh met hien tuvng ph6 bien tren dat nu6c ta hien nay. Thanh pito Thai N:niven von la not gian luu kinh te, Van boa 17 •
giva cac hon 'lira, do (lac diem cu trO cua cac dan tec 6 day tap trung thanh nhting don vi nhe va xen ke, cho nen qua trinh hoa Nip de dien ra kha sem va de dang, gan nhu la met le to nhien. Trong cuOc &Au tranh dung nuac va gifr nuac, cac dan tec song tren clat thanh pheo, du citing nguai hay it nguai, di' la dan ban dia hay to nai khac den, deu cO nhung d6ng gOp to len. 0 De bao dam san xuat, duy trl cuec Ong cita minh, cac dan tec thanh pito Thai Nguyen, trai qua bao the he not tiep, cid Wet dtra vao nhau thong choi veri MQi thien tai. Xua kia, do trinh de van hea • - khoa hoc oh con nguei 'Con thap kern, cho nen thien nhien co met sirc manh ghe gem, gan nhtr chi phOi dal song con nguai. Trong qua trinh sari xuat 'tong nghiep, nguai neng dan co nhieu kinh nghiem xem xat thai tiet de cay cay cho dung thai vti.MOt khi da gieo cay xong lei, hp eau mong intra thuan giO hOa cho den ngay thu hoach. Dieu kien thien nhien 6 khu vtrc thanh phi) kitting khac nghiet nhtr met se not khac, nhung ding co nhung nam gay ra nhiing tai hcoa lan nhu bao to, hi lut..., lam thiet hai nghiem acing den tai san, mua mang va tinh mang con nguai. Truck the luc quai ac cita thien nhien, nguai nOng dan 6 day van khOng chiu khulit pu tic. HQ cla biet co lc& chat che, giup nhau khac phut thien tai, gift- yang san xuat. Hp ding nhau bat doi, san bai, dao mucmg dap dap, ngan ba giu nuerc, tirng btrac tai tao dia hinh. Phai trai qua nhieu gian nan, khe nhQc, nhung cu dan 6 day mei co the tao dung dupc met thanh pho vOi clang vie be the nhu ngay nay. Trong qua trinh dO, khOng phai chi ce cai tao (tat dai, m6 Ong di'en tich canh tac va xay dung, ma hp con bao ton va phat trien cac loai cay Ong. Cay lila la loai cay Krung thuc chinh nuOi song con nguai. Phai mat bao nhieu 'Deng sric va tri tue, nguai 'tong dan cac dan tee da tot. Ben canh al biet chop loc, gifr gin va phat tri6n cac giong nhung giting l la co hucrng vi thorn ngon nhu tam me, di huang, sem lai, con c6 them gieng l la mei c6 nang swat cao nhtr Wang nghiep 5, tieing nghiep 8, than trau Ian, bao thai !fang, mOc tuyen, mOc kham, dai bac tam, 314 vv..., cho den nay, Ong bao cla gay 18
&nye. met tap down giong lila rat phong pita, 5n dinh va ct nang suit cao, bait gem ca giOng dia phmmg, giCing nhap nisi va giCing do vien cay hung thuc Viet Nam lai tam Cang vai cay lila lit !Igo, khoai, san... DO la nguon luung thoc cho con nguiri trong nhung kSt giap hat, detig thin ding la nguen that an chinh de phat trien chin nuoi. Nhang khu del troc, soi • bai...duor khai pha va hien thanh rhang hill khoai, nuung san xanh tot. Xua kia, khi nhung yang yen thi xa can la nhung khu rung cay • ram rap, con nguai a day phai chong ktai thu da do bao ye, va !Mat trien boa mau. Ngity nay, ngti, khoai, san... la nhung loci cay hoa mau chinh da thing yang tren dia ban thanh ph5. Ngoiti cay lutmg t hoc va hoa mau, la cay che. Tren dat nude Viet Nam, hau nhu dia phumg nao ding co che, nhung khan dau co the sanh (Imre viyi che Thai. Cay che la met ate san cua Thai Nguyen. Vai huung vi thorn ngon, to lau che Thai - nhat la che Tan Chang - da tang noi tieng khap ca ntrac. Che Tan Cuong co Mau sac xanh trong, vi dam ngot va Wong thorn mat, khac han che a cac nal khac. Citi hutmg vi thorn ngon dac Net de khting phai chi do chat' dat yang nay to nen, ma dm do kjr thuat sao che caa ngueri danp day. Bao nhieu dal nay, che Thai van gia duoc hmmg vi co met khOng hal dti. Cu dan thanh p h5 Thai Nguyen phan lam là to muon tart chuyen den. Ho mang thco ca kinh nghiem t6 chtrc lam an cfing nhu cgc nganh nghe c truyen h que hutrng cu. Tir ded nay sang del khac, do c6 su trao kinh van hOa giira dic viing va giCia dic vimg 4 din toe, thanh phei Thai Nguyen ngity cang tra thanh met khu.vvc nhieu nganh san xuat da dang, phong phti. Ben canh nhung nghe thil ding có truyen nhu dan lat, ren dtic roilg cu, nung \rot, lam gach..., cart xutit hien cgc co sa thit cOngva tieu thu cOng nghe nhu xuang det tham, lam manh co, manhilitc, xi nghiep Bach voi, xtn'rng xe, rAc xf nghiep a khf...Den nay, lien dia ban thanh phCi ce ca met he thong ctic nganh cOng nghiep nOng 19-
va ding nghiep nhe cua dia phurrng, kheng ke cac ca sa Ong nghiep do Trung von quan 19. Hoot deng thucmg mai Ong ngay tang mer reng. Tir the k9 XV, than sa Deng MO di dirge lap ra, co Oa Non ban,. cx5 phuang san xuat thtl Ong. Wing nong then baoquanh cung dan dan hInh thanh va mer Ong. Den the k5' XVIII, tan ser Deng MO phat trier' thinh vuang, tra thanh trung tam buon ban gbh cac vung. Phong canh ncri day that la hilu tinh. Nha tha ducrng thin Ngo Thl Si ghi lei may clang sau day: "MOt ddi non xanh trung xuang km nude biirc, cha'n bien thanh ma co canh dip nhtr the nay cung it cO. ara hang ham ban, Ole xa nguai 6 c6 nhang nha cat cao cal thap. Ser thug tan, thuyen khach buon 6 tren ben, dual nude" Duai trieu Nguyen, viec burin ban trong tinh thanh c6 phtin Oat Wen lilting cung con be hop 6 ben Deng MO. Mat hang trao vai ben ngoai chit yeti chi la lam the san. Den khi thi xa Thai Nguyen duet hlnh thanh va ma Ong, met siS m ser dich vu va hieu buon xuat hien. Viec trao dpi hang has 6 trong thi xa va giva thi xa vat ben ngoai tang len cling veri su ra dai va phat tan fling lap tieu among (1). Ngay nay, haat Ong thuong mai trong thanh pho phat tri6n thanh met mang Itrai mau dich, hap lac x5 mua ban va die cira hang dich vu thuec du cac nganh nghe khac nhau. Hang hem trao doi rat phong phu. Con ngueri rat Ong deng va thao vat. Trong qua trinh lao Ong san xuat va dal tranh the ngtr thien nhien, nhan dan cac dan tee thanh Ole Thai Nguyen da sang tao met nen van h6a rat nhieu mau nhieu ye. (1) Thai thu6c Phep, (hi xa Thai Nguyen c6 13 eau oho, lam nhiam vu trung chuygn, giao Itnt hang h6a trong vang rung not phia bac. 20