Gia tăng gánh nặng bệnh không truyền nhiễm ở Đông Nam Á: Thời điểm hành động

| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Gia taêng gaùnh naëng<br /> beänh khoâng truyeàn nhieãm ôû Ñoâng Nam AÙ<br /> THÔØI ÑIEÅM HAØNH ÑOÄNG<br /> Prof Antonio Dans MD a , Nawi Ng PhD b c, Cherian Varghese MD d,<br /> E Shyong Tai MB ChB e, Rebecca Firestone ScD f, Prof Ruth Bonita PhD g<br /> <br /> Ngöôøi dòch: Vuõ Hoaøng Lan<br /> <br /> Ñoâng Nam AÙ ñang phaûi ñoái maët vôùi ñaïi dòch<br /> beänh khoâng truyeàn nhieãm, hieän taïi laø nguyeân nhaân<br /> cuûa 60% soá töû vong trong khu vöïc. Khôûi nguoàn cuûa<br /> vaán ñeà naøy chính laø caùc yeáu toá veà moâi tröôøng nhö<br /> chính saùch khuyeán khích thuoác laù, cheá ñoä aên khoâng<br /> laønh maïnh vaø thieáu cheá ñoä taäp theå duïc ñeàu ñaën.<br /> Quaàn theå coù thu nhaäp thaáp chòu aûnh höôûng naëng neà<br /> nhaát, vôùi tyû leä töû vong tyû leä nghòch vôùi thu nhaäp quoác<br /> gia trung bình. Gia ñình beänh nhaân laø nôi ñaàu tieân<br /> phaûi höùng chòu nhöõng gaùnh naëng taøi chính, tuy<br /> nhieân toaøn boä neàn kinh teá quoác gia cuõng seõ bò taùc<br /> ñoäng. Maëc duø caùc quoác gia ñaõ coù nhieàu noã löïc nhaèm<br /> giaûm söï gia taêng cuûa beänh khoâng truyeàn nhieãm<br /> nhöng chuùng ta vaãn caàn noã löïc hôn nöõa. Heä thoáng y<br /> teá caàn ñöôïc thieát keá laïi ñeå coù theå cung caáp dòch vuï<br /> cho caùc ca beänh ñöôïc phaùt hieän ôû heä thoáng chaêm soùc<br /> söùc khoûe ban ñaàu, nhöng ñöôïc hoã trôï bôûi heä thoáng<br /> chuyeån tuyeán toát. Heä thoáng giaùm saùt caùc yeáu toá<br /> nguy cô coù theå thay ñoåi ñöôïc caàn ñöôïc xaây döïng ñeå<br /> 84<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> theo doõi möùc ñoä cuûa vaán ñeà cuõng nhö hieäu quaû cuûa<br /> caùc chöông trình can thieäp. Taát caû caùc cô quan chính<br /> phuû cuõng nhö caùc ban ngaønh xaõ hoäi caàn ñoàng taâm<br /> hieäp löïc xaây döïng moâi tröôøng toát cho söùc khoûe. Toå<br /> chöùc caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ coù vai troø ñaëc bieät<br /> trong vieäc lieân keát caùc quoác gia trong hoaït ñoäng<br /> phoøng choáng beänh khoâng truyeàn nhieãm trong khu<br /> vöïc. Hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû seõ aûnh höôûng ñeán<br /> sinh maïng cuûa haøng trieäu ngöôøi. Ñaây laø baøi baùo thöù<br /> 4 trong loaït 6 baøi veà söùc khoûe ôû Ñoâng Nam AÙ.<br /> <br /> Giôùi thieäu<br /> Khoâng gioáng nhö caùc khu vöïc khaùc treân theá<br /> giôùi, Ñoâng Nam AÙ bò chia caét bôûi bieån, taïo ra raát<br /> nhieàu ñaûo, quaàn ñaûo traûi daøi vôùi kích thöôùc ña daïng.<br /> Ñaëc ñieåm ñòa lyù naøy ñaõ taïo neân neùt ña daïng veà lòch<br /> söû, vaên hoùa xaõ hoäi khoâng chæ giöõa caùc quoác gia maø<br /> ngay caû trong moãi quoác gia. Tuy nhieân, trong nhöõng<br /> naêm gaàn ñaây, xu höôùng toaøn caàu hoùa cuøng vôùi caùc<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> kyõ thuaät tieân tieán ñaõ taïo neân ñoäng löïc tieàm aån cho<br /> söï hoäi nhaäp, ñöa caùc quoác gia laïi gaàn nhau hôn veà<br /> thoâng tin, kinh teá, thöông maïi vaø thaäm chí caû vaên<br /> hoùa. Ngaøy nay, Ñoâng Nam AÙ ñaõ trôû thaønh moät khu<br /> vöïc vôùi söï pha troän tinh tuùy giöõa beà daøy lòch söû ña<br /> daïng vaø söï hoäi nhaäp ñöông ñaïi.<br /> Quaù trình hoäi nhaäp naøy ñaõ gaây ra hieän töôïng<br /> chuyeån dòch veà nhaân khaåu vaø dòch teã hoïc trong khu<br /> vöïc, theå hieän qua tyû leä töû vong do beänh truyeàn<br /> nhieãm giaûm, tuoåi thoï taêng vaø söï gia taêng gaùnh naëng<br /> beänh khoâng truyeàn nhieãm nhö beänh tim maïch, ñoät<br /> quò, ung thö vaø beänh phoåi taéc ngheõn (COPD). Caùc<br /> beänh khoâng truyeàn nhieãm naøy ñang ñe doïa coäng<br /> ñoàng khoaûng 600 trieäu ngöôøi trong khu vöïc, phaàn<br /> lôùn döôùi 65 tuoåi vaø ñang trong giai ñoaïn coù khaû<br /> naêng coáng hieán nhaát cho xaõ hoäi. Raát nhieàu ngöôøi<br /> trong soá naøy khoâng coù ñuû thoâng tin vaø nguoàn löïc ñeå<br /> ñoái phoù vôùi beänh maõn tính vaø töû vong sôùm, tình<br /> traïng ñe doïa khoâng chæ gia ñình hoï maø toaøn boä neàn<br /> kinh teá quoác gia. Caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ, ñaïi<br /> <br /> •<br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> Thoâng ñieäp chính<br /> Beänh khoâng truyeàn nhieãm maïn tính laø vaán ñeà söùc<br /> khoûe lôùn ôû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ.<br /> Beänh khoâng truyeàn nhieãm (vaø caùc yeáu toá nguy<br /> cô) coù moái lieân heä chaët cheõ vôùi ngheøo ñoùi vaø laø<br /> yeáu toá aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán neàn kinh teá bôûi<br /> gaùnh naëng beänh taät vaø töû vong coù theå phoøng<br /> traùnh ñöôïc.<br /> Caùc yeáu toá nguy cô coù theå thay ñoåi ñöôïc ñang gia<br /> taêng trong quaàn theå coù thu nhaäp thaáp vì caùc hoaït<br /> ñoäng qui hoaïch thieáu keá hoaïch, caùc loaïi thöïc<br /> phaåm khoâng toát cho söùc khoûe xuaát hieän ngaøy<br /> caøng nhieàu vaø thieáu huït caùc chính saùch y teá coâng<br /> coäng hôïp lyù.<br /> Heä thoáng giaùm saùt beänh khoâng truyeàn nhieãm vaø<br /> caùc yeáu toá nguy cô caàn ñöôïc caûi thieän song song<br /> vôùi vieäc ñieàu chænh moâi tröôøng chính saùch nhaèm<br /> ñaûm baûo caùc quoác gia coù theå theo doõi ñöôïc hieäu<br /> quaû cuûa chöông trình can thieäp.<br /> Heä thoáng y teá caàn ñöôïc caûi toå ñeå coù theå ñaùp öùng<br /> ñöôïc nhu caàu veà beänh khoâng truyeàn nhieãm qua<br /> heä thoáng chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu vaø heä thoáng<br /> ñieàu trò ôû tuyeán cao hôn.<br /> Taát caû caùc cô quan chính phuû vaø caùc ban ngaønh<br /> xaõ hoäi caàn ñoàng taâm hieäp löïc ñeå taïo ra moâi<br /> tröôøng thuaän lôïi cho caùc thoùi quen söùc khoûe toát.<br /> <br /> dieän laø hieäp hoäi ASEAN, caàn coù nhöõng haønh ñoäng<br /> khaån caáp vaø maïnh meõ ñeå phoøng choáng beänh maïn<br /> tính, khoâng truyeàn nhieãm.<br /> Döõ lieäu veà söï phaân boá vaø gaùnh gaëng beänh khoâng<br /> truyeàn nhieãm vaø caùc yeáu toá nguy cô coù taàm quan<br /> troïng to lôùn vôùi caùc hoaït ñoäng can thieäp nhöng<br /> nhöõng döõ lieäu naøy coøn töông ñoái hieám vôùi caùc quoác<br /> gia Ñoâng Nam AÙ. Trong khuoân khoå baøi baùo naøy,<br /> chuùng toâi coá gaéng cung caáp nhöõng thoâng tin coù theå<br /> thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa coäng ñoàng vaø nhöõng<br /> noã löïc ñeå giaûi quyeát ñaïi dòch naøy. Muïc tieâu cuûa baøi<br /> baùo laø: Moâ taû vaø so saùnh gaùnh naëng beänh khoâng<br /> truyeàn nhieãm vaø caùc yeáu toá nguy cô ôû Ñoâng Nam AÙ<br /> taäp trung vaøo caùc quaàn theå coù ñieàu kieän kinh teá xaõ<br /> hoäi thaáp; Moâ taû caùc hoaït ñoäng cuûa caùc quoác gia<br /> höôûng öùng caùc hoaït ñoäng cuûa khu vöïc vaø toaøn caàu;<br /> Ñeà xuaát moät soá caùch tieáp caän toaøn dieän vaø khaû thi<br /> cho hoaït ñoäng phoøng choáng beänh khoâng truyeàn<br /> nhieãm trong khu vöïc.<br /> Thuaät ngöõ beänh khoâng truyeàn nhieãm maïn tính<br /> trong baøi baùo naøy ñeà caäp ñeán nhöõng roái loaïn maïn<br /> tính chính nhö beänh tim maïch, ñoät quò, ung thö vaø<br /> beänh phoåi taéc ngheõn (COPD). Caùc beänh naøy coù<br /> moät soá yeáu toá nguy cô chung ñöôïc theå hieän ôû Hình<br /> 1. Caùc beänh roái loaïn veà thaàn kinh vaø caùc beänh maïn<br /> tính khaùc coù lieân quan ñeán chu trình laây nhieãm (ví<br /> duï nhö vieâm gan B hoaëc nhieãm u nhuù HPV) khoâng<br /> naèm trong khuoân khoå baøi baùo naøy. Gaùnh naëng töû<br /> vong, beänh taät vaø kinh teá cuûa beänh khoâng truyeàn<br /> nhieãm maïn tính seõ ñöôïc moâ taû vaø so saùnh öôùc tính<br /> tyû leä hieän maéc cuûa moät soá yeáu toá nguy cô sinh hoïc<br /> vaø haønh vi quan troïng. Caùc soá yeáu toá nguy cô moâi<br /> tröôøng nhö xu höôùng toaøn caàu hoùa, ñoâ thò hoùa vaø<br /> ngheøo ñoùi ñaõ ñöôïc thaûo luaän trong baøi baùo soá moät<br /> trong taïp chí Lancet laàn naøy. Trong phaïm vi cho<br /> pheùp, chuùng toâi cuõng seõ tìm hieåu vai troø cuûa caùc<br /> yeáu toá moâi tröôøng trong ñaïi dòch beänh khoâng<br /> truyeàn nhieãm.<br /> Döïa treân thoâng tin veà thu nhaäp trung bình cuûa<br /> Ngaân haøng theá giôùi, trong 10 quoác gia Ñoâng Nam<br /> AÙ, coù 4 quoác gia ñöôïc xeáp haïng coù thu nhaäp thaáp laø<br /> Campuchia, Laøo, Myanmar vaø Vieät Nam, 3 quoác<br /> gia coù thu nhaäp trung bình thaáp laø Indonesia,<br /> Philippines, vaø Thaùi Lan[1] quoác gia coù thu nhaäp<br /> trung bình khaù laø Malaysia vaø 2 quoác gia coù thu<br /> nhaäp cao laø Singapore vaø Brunei.<br /> Caùc quoác gia naøy coù söï khaùc bieät raát lôùn veà maët<br /> kinh teá xaõ hoäi cuõng nhö chính saùch, ví duï nhö<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> 85<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Töû vong, taøn taät vaø<br /> gaùnh naëng kinh teá<br /> <br /> Tỷ suất tử vong của bệnh KTN trên 100000 dân<br /> <br /> Tỷ lệ tử vong do bệnh KTN trên tổng số tử vong (%)<br /> <br /> Döïa vaøo caùc tính toaùn<br /> veà gaùnh naëng beänh taät toaøn<br /> Caùc beänh tim maïch<br /> Ñöôøng maùu cao<br /> Huùt thuoác<br /> Toaøn caàu hoùa<br /> Ñoät quî<br /> Cao huyeát aùp<br /> Thoùi quen aên<br /> Ñoâ thò hoùa<br /> caàu, trong naêm 2005 coù<br /> uoáng khoâng<br /> Lipid maùu baát thöôøng Ung thö<br /> Ngheøo ñoùi<br /> khoaûng 2,6 trieäu ngöôøi taïi<br /> laønh maïnh<br /> Caùc beänh phoåi maïn tính<br /> Tyû leä eo hoâng cao<br /> Daân trí thaáp<br /> caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ<br /> Thieáu hoaït ñoäng<br /> Chöùc naêng phoåi<br /> Caêng thaúng<br /> theå löïc<br /> töû vong vì beänh khoâng<br /> baát thöôøng<br /> truyeàn nhieãm. Con soá naøy<br /> töông ñöông cho caû nam vaø<br /> Caùc yeáu toá nguy cô<br /> Caùc beänh khoâng<br /> Caùc yeáu toá nguy Caùc yeáu toá<br /> truyeàn nhieãm<br /> cô moâi tröôøng<br /> nöõ vaø chieám tyû leä 61,5%<br /> sinh hoïc<br /> nguy cô haønh vi<br /> caùc tröôøng hôïp töû vong ôû<br /> caùc quoác gia noùi treân. Vôùi<br /> Hình 1. Moái lieân heä nhaân quaû trong beänh khoâng truyeàn nhieãm (phaùt<br /> söï giaø hoùa cuûa caùc quaàn theå<br /> trieån töø taøi lieäu tham khaûo -TLTK soá 12).<br /> naøy cuõng nhö söï gia taêng<br /> caùc yeáu toá nguy cô, döï<br /> ñoaùn ñeán naêm 2030 seõ coù<br /> A<br /> 90<br /> 4,2 trieäu ngöôøi töû vong. Khi<br /> Brunei<br /> hieäu chænh cho tuoåi, tyû leä töû<br /> 80<br /> Singapore<br /> Vietnam<br /> vong do beänh khoâng truyeàn<br /> Malaysia<br /> 70<br /> Philippines<br /> nhieãm (KTN) trong quaàn<br /> Thailand<br /> Myanmar<br /> Indonesia<br /> 60<br /> theå töø 15 tuoåi trôû leân cuûa<br /> Laos<br /> Cambodia<br /> Ñoâng Nam AÙ cao nhaát ôû<br /> 50<br /> caùc quoác gia coù thu nhaäp<br /> 40<br /> trung bình cao nhaát nhö<br /> Brunei, Singapore vaø<br /> 0<br /> Malaysia (Hình 2A). Tuy<br /> B<br /> 900<br /> Myanmar<br /> nhieân tyû leä töû vong hieäu<br /> Laos<br /> chænh theo tuoåi treân<br /> 800<br /> Cambodia<br /> Indonesia<br /> 100.000 daân laïi cao nhaát ôû<br /> 700<br /> caùc quoác gia coù thu nhaäp<br /> Vietnam<br /> Malaysia<br /> Thailand<br /> 600<br /> thaáp<br /> nhö<br /> Myanmar,<br /> Philippines<br /> Campuchia, Laøo vaø Vieät<br /> 500<br /> Brunei<br /> Nam (Hình 2B). Beân caïnh<br /> Singapore<br /> 400<br /> ñoù, khoaûng 30% caùc tröôøng<br /> hôïp töû vong vì beänh KTN<br /> 0<br /> 5<br /> 10<br /> 20<br /> 30<br /> 40 50 60 70 80<br /> xaûy ra trong ñoä tuoåi töø 15Tổng thu nhập quốc gia, đô la quốc tế x 10 3<br /> 59 tuoåi. Ñaây laø caùc tröôøng<br /> Hình 2. Thu nhaäp trung bình quoác gia vaø tyû leä töû vong do beänh KTN<br /> hôïp töû vong sôùm vaø caùc<br /> hieäu chænh theo tuoåi, Bieåu ñoà A laø tyû leä töû vong ñaëc hieäu bôûi<br /> tröôøng hôïp töû vong coù theå<br /> beänh KTN trong toång soá tröôøng hôïp töû vong vaø B laø tyû leä töû<br /> döï phoøng ñöôïc trong nhoùm<br /> vong treân 100000 daân soá .<br /> daân soá ôû ñoä tuoåi vaøng cuûa<br /> Caùc tính toaùn naøy söû duïng soá lieäu trong taøi lieäu tham khaûo 14 vaø soá lieäu<br /> löïc löôïng lao ñoäng Ñoâng<br /> veà töû vong beänh khoâng truyeàn nhieãm trong taøi lieäu tham khaûo soá 2.<br /> Nam AÙ. Trong ñoä tuoåi naøy,<br /> töû vong vì beänh khoâng<br /> truyeàn nhieãm chieám 51%<br /> Myanma coù toång thu nhaäp trung bình chæ coù 1.290<br /> tröôø<br /> n<br /> g<br /> hôï<br /> p<br /> töû<br /> vong<br /> taï<br /> i<br /> 10<br /> quoác gia noùi treân[2].<br /> ñoâla Myõ trong khi Brunei coù thu nhaäp trung bình laø<br /> 49.900 ñoâla Myõ.<br /> 86<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> Veà maët taøn taät, theo soá lieäu naêm 2008, beänh<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> KTN gaây ra khoaûng 61% soá naêm taøn taät hieäu chænh<br /> trong daân soá töø 15-59 tuoåi vaø khoaûng 84% trong ñoä<br /> tuoåi töø 60 trôû leân. Gaùnh naëng naøy ñöôïc öôùc tính seõ<br /> taêng leân khoaûng 74% vaø 89% trong naêm 2030[2]<br /> neáu giaû ñònh phôi nhieãm vôùi caùc yeáu toá nguy cô nhö<br /> thuoác laù, beùo phì seõ giaûm cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa<br /> neàn kinh teá cuõng nhö caùc caûi caùch trong heä thoáng y<br /> teá. Neáu nhö giaû ñònh naøy khoâng ñaït ñöôïc, gaùnh<br /> naëng veà taøn taät do beänh KTN thaäm chí seõ coøn lôùn<br /> hôn nhieàu.<br /> Töû vong vaø taøn taät vì beänh KTN coù aûnh höôûng<br /> naëng neà ñeán kinh teá theo hai höôùng: Giaùn tieáp thoâng<br /> qua löïc löôïng lao ñoäng giaûm suùt vaø tröïc tieáp thoâng<br /> qua caùc khoaûn chi phí chaêm soùc y teá thoâng thöôøng<br /> laø raát lôùn[15] Caùc toån thaát kinh teá naøy khoâng chæ ôû<br /> möùc ñoä hoä gia ñình maø coøn ôû caáp ñoä quoác gia[16].<br /> Caùc öôùc tính söû duïng moâ hình kinh teá ñeå ñaùnh giaù<br /> taùc ñoäng cuûa beänh KTN leân neàn kinh teá ñaõ cho thaáy<br /> chæ tính 5 quoác gia Ñoâng Nam AÙ: Myanmar,<br /> Indonesia, Philipines, Thaùi Lan vaø Vieät Nam, trong<br /> khoaûng thôøi gian töø naêm 2006 ñeán 2015 öôùc tính<br /> beänh KTN coù theå gaây ra toån thaát khoaûng 7 tyû USD.<br /> Nhöõng tính toaùn naøy coøn coù theå öôùc tính döôùi<br /> ngöôõng bôûi chöa bao goàm beänh ung thö, beänh phoåi<br /> taéc ngheõn vaø caùc chi phí giaùn tieáp töø beänh taät[16].<br /> <br /> Baûng 1 theå hieän tyû leä hieän maéc cuûa boán nhoùm<br /> yeáu toá nguy cô treân taïi caùc quoác gia khaùc nhau saép<br /> xeáp theo thöù töï thu nhaäp trung bình quoác gia.<br /> Indonesia (quoác gia coù thu nhaäp trung bình) coù<br /> huyeát aùp taâm tröông trung bình cao nhaát trong khi<br /> ñoù Brunei (quoác gia coù thu nhaäp cao) coù huyeát aùp<br /> trung bình ôû ngöôõng trung bình cuûa khu vöïc. Veà chæ<br /> soá môõ maùu toaøn phaàn, Vieät Nam (quoác gia coù thu<br /> nhaäp thaáp) coù chæ soá cao nhaát cho caû nam vaø nöõ, hai<br /> quoác gia coù chæ soá môõ maùu cao sau Vieät Nam laø<br /> Brunei vaø Singapore. Döôøng nhö chæ coù beänh tieåu<br /> ñöôøng laø coù moái lieân heä roõ nhaát vôùi neàn kinh teá cuûa<br /> caùc quoác gia. Tyû leä tieåu ñöôøng cao nhaát ôû caùc quoác<br /> gia coù thu nhaäp cao nhö Brunei, Malaysia, vaø<br /> Singapore (töø 10,2-12,6%) vaø thaáp nhaát ôû<br /> Myanmar, Campuchia, Laøo, Vieät Nam vaø<br /> Indonesia (3,2-5,6%).<br /> Caùc nghieân cöùu ñaõ chæ ra tyû leä eo so vôùi hoâng laø<br /> moät chæ soá döï baùo nguy cô maïch vaønh toát hôn chæ soá<br /> troïng löôïng cô theå BMI. Tuy nhieân chuùng toâi chöa<br /> tìm thaáy soá lieäu quoác gia veà beùo phì döïa treân tyû leä<br /> voøng eo so vôùi hoâng. Coù moät soá döõ lieäu veà beùo phì<br /> döïa treân BMI, nhöng caùc soá lieäu naøy khoâng theå hieän<br /> moái lieân heä roõ raøng vôùi thu nhaäp trung bình cuûa<br /> quoác gia. Tyû leä beùo phì cao nhaát thuoäc veà quoác gia<br /> <br /> Yeáu toá nguy cô<br /> Moät nhoùm nhoû caùc<br /> yeáu toá nguy cô chòu traùch<br /> nhieäm cho phaàn lôùn caùc<br /> beänh KTN toaøn caàu. Soá<br /> lieäu töø Toå chöùc nghieân<br /> cöùu thuaàn taäp chaâu AÙ Thaùi<br /> Bình Döông cho thaáy aûnh<br /> höôûng caùc yeáu toá nguy cô<br /> naøy ñeán caùc quaàn theå<br /> chaâu AÙ cuõng töông töï nhö<br /> aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán<br /> caùc quaàn theå khaùc. Caùc<br /> yeáu toá nguy cô naøy bao<br /> goàm taêng huyeát aùp, chæ soá<br /> khoái cô theå (BMI) cao<br /> hoaëc chæ soá voøng eo so vôùi<br /> hoâng cao, ñöôøng huyeát<br /> cao vaø môõ maùu cao. Caû 4<br /> tình traïng naøy ñeàu coù xu<br /> höôùng taêng cao ôû Ñoâng<br /> Nam AÙ.<br /> <br /> Baûng 1. Tyû leä hieän maéc vaø möùc ñoä cuûa yeáu toá nguy cô haønh vi trong daân soá<br /> treân 15 tuoåi taïi Ñoâng Nam AÙ, 2010<br /> <br /> BMI=Chæ soá khoái cô theå. * Nhöõng nöôùc ñöôïc xeáp theo GNI giaûm daàn. + Soá lieäu töø baûn doà beänh ñaùi<br /> thaùo ñöôøng lieân bang quoác teá. ± Soá lieäu töø INFOBASE y teá toaøn caàu 10.<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> 87<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> coù thu nhaäp cao nhaát, Brunei. Tuy nhieân, hai quoác<br /> gia coù tyû leä beùo phì cao thöù 2 laïi laø hai quoác gia coù<br /> thu nhaäp thaáp, Myanmar vaø Laøo.<br /> Ba yeáu toá haønh vi chính döï baùo nguy cô beänh<br /> KTN laø huùt thuoác laù, cheá ñoä aên khoâng ñaày ñuû rau<br /> quaû vaø cheá ñoä taäp theå duïc khoâng ñaày ñuû. Caùc yeáu<br /> toá nguy cô treân ñeàu coù theå thay ñoåi khi coù caùc can<br /> thieäp vôùi chi phí hieäu quaû. Hình 3 bieåu thò tyû leä caùc<br /> yeáu toá nguy cô naøy chia theo nhoùm thu nhaäp<br /> (quintile) ôû 5 quoác gia Ñoâng Nam AÙ tham gia cuoäc<br /> Ñieàu tra söùc khoûe theá giôùi (World Health Survey).<br /> Huùt thuoác laù laø yeáu toá nguy cô quan troïng nhaát cuûa<br /> töû vong vaø taøn taät do caùc beänh KTN. Tyû leä huùt thuoác<br /> laù ôû nam giôùi tröôûng thaønh dao ñoäng töø 36% taïi<br /> Singapore ñeán 64% ôû Laøo. Tyû leä naøy nhìn chung laø<br /> thaáp ôû nöõ giôùi, dao ñoäng töø 2% taïi Vieät Nam vaø Thaùi<br /> lan ñeán 15% ôû Myanmar vaø Laøo. Trong ñoä tuoåi töø<br /> 13-15, tyû leä huùt thuoác laù khaù cao, ñaëc bieät ôû<br /> A<br /> <br /> Tỷ lệ người hút thuốc hàng ngày<br /> <br /> Tỷ lệ hiện mắc (%)<br /> <br /> 50<br /> 40<br /> 30<br /> 20<br /> 10<br /> 0<br /> <br /> B<br /> <br /> Tỷ lệ tiêu thụ rau và hoa quả không đủ<br /> <br /> Tỷ lệ hiện mắc (%)<br /> <br /> 100<br /> 80<br /> <br /> 40<br /> 20<br /> 0<br /> Tỷ lệ hoạt động thể lực không đủ<br /> <br /> Tỷ lệ hiện mắc (%)<br /> <br /> 20<br /> 15<br /> 10<br /> 5<br /> 0<br /> Malaysia<br /> <br /> Philippines<br /> <br /> Nghèo nhất<br /> Q2<br /> <br /> Vietnam<br /> Q3<br /> Q4<br /> <br /> Laos<br /> <br /> Myanmar<br /> <br /> Giàu nhất<br /> <br /> Hình 3. Tyû leä hieän maéc cuûa haønh vi nguy cô theo<br /> phaân nhoùm nguõ vò phaân cuûa thu nhaäp<br /> trung bình ôû moät soá quoác gia Ñoâng Nam<br /> AÙ, naêm 2003.<br /> Soá lieäu töø baùo caùo Ñieàu tra söùc khoûe theá giôùi 2003.<br /> <br /> 88<br /> <br /> Trong naêm 2007, caùc nöôùc ASEAN ñaõ tieâu thuï<br /> khoaûng 488 tyû ñieáu thuoác, chieám 8% soá löôïng thuoác<br /> tieâu thuï treân toaøn theá giôùi. Myanmar laø quoác gia coù<br /> soá löôïng thuoác laù trung bình ñaàu ngöôøi thaáp nhaát<br /> (209 ñieáu/ngöôøi) vaø Singapore (406 ñieáu/ngöôøi),<br /> tuy nhieân soá löôïng tieâu thuï cao nhaát laø Indonesia<br /> (974 ñieáu) vaø Philippines (1.073 ñieáu). Tyû leä huùt<br /> thuoác laù coù moái lieân heä tyû leä nghich vôùi ñieàu kieän<br /> kinh teá xaõ hoäi trong töøng quoác gia. Tyû leä huùt thuoác<br /> trong nhoùm ngheøo cao gaáp ñoâi so vôùi nhoùm giaøu vaø<br /> xu höôùng naøy ñöôïc ghi nhaän ôû Malaysia,<br /> Philippines, Laøo, Vieät Nam vaø Myanmar. Caùc keát<br /> quaû nghieân cöùu naøy cho thaáy daân soá coù ñieàu kieän<br /> kinh teá-xaõ hoäi (KTXH) thaáp nhaát laïi laø nhoùm coù<br /> tieáp xuùc vôùi nguy cô söû duïng thuoác laù cao nhaát.<br /> Cheá ñoä aên khoâng hôïp lyù nhö cheá ñoä aên nhieàu<br /> naêng löôïng, nhieàu chaát beùo, duøng quaù nhieàu daàu aên<br /> vôùi môõ baõo hoøa cao, nhieàu ñöôøng vaø caùc chaát taïo<br /> ngoït, nhieàu muoái vaø ít rau quaû cuõng laø nguyeân nhaân<br /> gaây beänh KTN. Tuy nhieân soá lieäu dòch teã veà löôïng<br /> muoái tieâu thuï ôû chaâu AÙ raát ít. Cheá ñoä aên truyeàn<br /> thoáng thoâng thöôøng coù löôïng muoái cao vaø xu höôùng<br /> naøy coù phaàn taêng leân do laøn soùng thöùc aên nhanh vaø<br /> thöïc phaåm cheá bieán saün ôû chaâu AÙ. ÔÛ Philippines,<br /> löôïng muoái tieâu thuï trung bình moät ngaøy laø töø 7-15g,<br /> cao hôn gaáp 3 laàn so vôùi löôïng tieâu thuï cho pheùp.<br /> Ngöôïc laïi vôùi caùc quoác gia chaâu AÂu vaø Baéc Myõ,<br /> nôi nguoàn muoái chuû yeáu ñeán töø thöïc phaåm cheá bieán<br /> saün, thöïc phaåm ôû nhaø haøng vaø caêng tin, nguoàn muoái<br /> chuû yeáu ôû caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ ñöôïc caùc baø<br /> noäi trôï theâm vaøo khi naáu nöôùng (nhö söû duïng nöôùc<br /> töông, nöôùc maém).<br /> <br /> 60<br /> <br /> C<br /> <br /> Philippines (28% ôû treû em trai vaø 17% ôû treû em<br /> gaùi)[11].<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> Maëc duø coøn raát nhieàu vuøng chöa bò ñoâ thò hoùa,<br /> tieâu thuï rau vaø hoa quaû ôû Ñoâng Nam AÙ vaãn raát thaáp.<br /> Khoaûng 80% daân soá tieâu thuï ít hôn 5 khaåu phaàn rau<br /> vaø hoa quaû moãi ngaøy. Tröø Philippines, tyû leä cheá ñoä<br /> aên khoâng ñuû rau quaû tyû leä nghòch vôùi ñieàu kieän kinh<br /> teá xaõ hoäi, nhoùm ngheøo coù xu höôùng aên ít rau quaû hôn<br /> so vôùi nhoùm giaøu. Caùc soá lieäu naøy khaù nhaát quaùn vôùi<br /> keát quaû ñieàu tra caáp huyeän trong moãi quoác gia (Heä<br /> thoáng giaùm saùt nhaân khaåu hoïc vaø söùc khoûe - HDSS<br /> trong heä thoáng INDEPTH). Soá lieäu ñieàu tra naøy cho<br /> thaáy coù hôn 74% daân soá noâng thoân Thaùi Lan vaø Vieät<br /> Nam vaø 91% daân soá Indonesia khoâng aên ñuû rau quaû.<br /> Trong khi ñoù, xu höôùng taêng calo trong khaåu phaàn<br /> aên töø caùc nguoàn nhö ñoà uoáng chöùa ñöôøng cuõng ñöôïc<br /> <br />