316
GIÁO DỤC VÀ KIẾN THỨC KHỞI NGHIỆP CÓ ẢNH HƢỞNG
ĐẾN Ý ĐỊNH KHỞI NGHIỆP? VAI TRÕ TRUNG GIAN
CỦA THÁI ĐỘ KHỞI NGHIỆP
Nguyễn Đình Uông(1)
TÓM TẮT:
Giáo dục khởi nghiệp ở các nước Ďang phát triển như Việt Nam Ďang nhận
Ďược sự chú ý Ďặc biệt vì vai trò của nó trong việc thúc Ďẩy tăng trưởng kinh tế,
sáng tạo, và giảm nghèo. Việt Nam Ďã triển khai nhiều chính sách Ďể thúc Ďẩy
giáo dục khởi nghiệp, như Ďưa nó vào chương trình hướng nghiệp học Ďường, với
mục tiêu trang bị kiến thức và kĩ năng cần thiết cho học sinh. Sự hỗ trợ từ Tổ
chức Lao Ďộng Quốc tế (ILO) cũng Ďược nhấn mạnh trong việc cung cấp tài liệu
giáo dục khởi nghiệp. Tuy nhiên, giáo dục khởi nghiệp ở Việt Nam vẫn Ďối mặt
với thách thức như thiếu tài liệu phù hợp, liên kết giữa giáo dục và thực tiễn kinh
doanh và văn hoá sợ hãi thất bại. Nghiên cứu này tập trung vào mối liên hệ giữa
giáo dục khởi nghiệp với kiến thức và ý Ďịnh khởi nghiệp của sinh viên, Ďồng
thời khám phá vai trò trung gian của thái Ďộ khởi nghiệp trong việc kết nối giáo
dục khởi nghiệp với kiến thức và ý Ďịnh khởi nghiệp. Kết quả sẽ mở ra cái nhìn
toàn diện về tác Ďộng của giáo dục khởi nghiệp chưa Ďược khám phá Ďầy Ďủ ở
Việt Nam, nhấn mạnh sự cần thiết của việc nuôi dưỡng thái Ďộ tích cực Ďối với
khởi nghiệp Ďể thúc Ďẩy quá trình khởi nghiệp và Ďổi mới sáng tạo.
Từ khoá: Giáo dục khởi nghiệp, kiến thức khởi nghiệp, thái Ďộ khởi nghiệp.
ABSTRACT:
Entrepreneurship education in developing countries like Vietnam is receiving
special attention due to its role in promoting economic growth, innovation, and
poverty reduction. Vietnam has implemented numerous policies to foster
entrepreneurship education, such as incorporating it into career guidance
programs in schools, aiming to equip students with the necessary knowledge and
skills. The support from the International Labour Organization (ILO) is also
emphasized in providing entrepreneurship education materials. However,
entrepreneurship education in Vietnam still faces challenges such as a lack of
suitable materials, a connection between education and business practice, and a
culture of fear of failure. This study focuses on the relationship between
entrepreneurship education and students' entrepreneurial knowledge and
1. Đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Email: uongnd@uel.edu.vn
317
intentions, while also exploring the mediating role of entrepreneurial attitude in
connecting entrepreneurship education with knowledge and entrepreneurial
intentions. The results will offer a comprehensive view of the impact of
entrepreneurship education not fully explored in Vietnam, highlighting the need
to nurture a positive attitude towards entrepreneurship to encourage the
entrepreneurial process and innovation.
Keywords: Entrepreneurship Education, Entrepreneurial Knowledge,
Entrepreneurial Attitude.
1. Giới thiệu
Giáo dục khởi nghiệp tại các nước Ďang phát triển, bao gồm Việt Nam, Ďang
ngày càng Ďược chú trọng vì vai trò quan trọng của nó trong việc thúc Ďẩy tăng
trưởng kinh tế, tạo việc làm và giảm nghèo (Kurotimi & cộng sự, 2017); thúc Ďẩy
Ďổi mới và sáng tạo (Vụ Giáo dục thường xuyên, 2017; Lê Anh Đức, 2021); nâng
cao năng lực cạnh tranh (Đoàn Khánh Hưng, 2021); phát triển kĩ năng sống và kĩ
năng mềm (Fayolle, 2018). Việt Nam Ďã thực hiện nhiều quyết Ďịnh và chính
sách nhằm thúc Ďẩy giáo dục khởi nghiệp, Ďặc biệt là trong bối cảnh hội nhập và
phát triển kinh tế Ďất nước. Một trong những bước tiến quan trọng là việc Ďưa
giáo dục khởi nghiệp trở thành một bộ môn trong chương trình hướng nghiệp cho
học sinh các trường phổ thông và các trung tâm giáo dục thường xuyên. Mục tiêu
là trang bị cho học sinh có Ďược tinh thần khởi nghiệp và những kiến thức, kĩ
năng cần thiết Ďể khởi nghiệp thành công. Điều này Ďược Bộ Giáo dục - Đào tạo
thực hiện thông qua việc tổ chức các khoá tập huấn thí Ďiểm, cung cấp tài liệu
giáo dục khởi nghiệp với sự hỗ trợ từ Tổ chức Lao Ďộng Quốc tế (ILO). Tuy
nhiên, việc triển khai giáo dục khởi nghiệp tại Việt Nam vẫn còn gặp một số
thách thức và rào cản. Các vấn Ďề này bao gồm sự thiếu hụt về tài liệu giáo dục
khởi nghiệp phù hợp, Ďặc biệt là những tài liệu giúp sinh viên hiểu Ďầy Ďủ và
chính xác về các vấn Ďề pháp lí liên quan khi khởi nghiệp. Ngoài ra, việc thiếu
liên kết giữa giáo dục khởi nghiệp với thực tiễn kinh doanh cũng là một hạn chế,
khiến cho sinh viên chưa Ďược trang bị Ďầy Ďủ kĩ năng thực tế cần thiết (Giao Thị
Hoàng Yến, 2021). Tuy nhiên, khi so sánh với các quốc gia khác, giáo dục khởi
nghiệp ở Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế và thách thức cần Ďược giải quyết. Dù
Chính phủ Ďã có nhiều nỗ lực trong việc thúc Ďẩy tinh thần khởi nghiệp thông
qua việc triển khai chính sách hỗ trợ và tạo lập môi trường thuận lợi, giáo dục
khởi nghiệp trong các cơ sở giáo dục vẫn chưa thực sự Ďược chú trọng (Phạm
Thế Kiên & Nguyễn Thị Hương Giang, 2021). Cụ thể, các chương trình Ďào tạo
thường thiếu sự kết nối giữa lí thuyết và thực tiễn, cũng như không Ďáp ứng Ďược
nhu cầu thực tế của thị trường và sinh viên. Ngoài ra, văn hoá sợ hãi thất bại và
thiếu sự hỗ trợ từ môi trường xã hội là những rào cản Ďáng kể Ďối với việc phát
triển tinh thần khởi nghiệp ở Việt Nam (Lâm Ngọc Thuỳ & Nguyễn Thị Hồng
Hoa, 2023). Trong khi Ďó, tại các quốc gia có nền giáo dục khởi nghiệp phát
triển, thất bại Ďược coi là một phần không thể thiếu của quá trình học hỏi và phát
triển (Simpson, 2017).
318
Các nghiên cứu Ďã chỉ ra rằng, giáo dục khởi nghiệp cung cấp cho sinh viên
cơ sở kiến thức vững chắc về lập kế hoạch kinh doanh, quản lí tài chính,
marketing và các kĩ năng quản lí dự án cần thiết Ďể khởi sự và duy trì một doanh
nghiệp thành công. Qua Ďó, giúp họ hiểu biết về cách thức xác Ďịnh cơ hội, Ďánh
giá rủi ro và phát triển các chiến lược kinh doanh hiệu quả (Võ Văn Hiền & Lê
Hoàng Vân Trang, 2021). Sinh viên tham gia vào các chương trình giáo dục khởi
nghiệp thường có kiến thức kinh doanh tốt hơn và sẵn sàng Ďể tiếp nhận và áp
dụng các công cụ, kĩ thuật mới trong việc khởi nghiệp của mình (Wibowo &
cộng sự, 2023). Điều này cho thấy, giáo dục khởi nghiệp Ďóng một vai trò quan
trọng trong việc nâng cao trình Ďộ kiến thức khởi nghiệp của sinh viên (Saptono
& cộng sự, 2020). Ý Ďịnh khởi nghiệp Ďược ảnh hưởng mạnh mẽ bởi sự tự tin,
nhận thức về khả năng cá nhân và sự hiểu biết về khởi nghiệp (Nguyễn Hà Thu
& cộng sự, 2023). Giáo dục khởi nghiệp giúp sinh viên phát triển tư duy tích cực
về việc trở thành doanh nhân thông qua việc tăng cường kiến thức, kĩ năng và sự
tự tin cần thiết Ďể bắt Ďầu và quản lí một doanh nghiệp mới (Mukhtar & cộng sự,
2021). Kiến thức khởi nghiệp Ďóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành
và phát triển ý Ďịnh khởi nghiệp gồm: (1) cung cấp nền tảng kiến thức cần thiết
(Vũ Lê Quỳnh Phương & Nguyễn Khắc Trung, 2023); (2) tăng cường tư duy
sáng tạo và phát triển cơ hội (Nguyễn Thị Minh Trâm, 2021); (3) phát triển kĩ
năng quản lí (Ngô Thị Thanh Tiên & Cao Quốc Việt, 2016); (4) hiểu biết về quy
trình và thách thức khởi nghiệp (Martins, 2023). Giáo dục khởi nghiệp Ďóng vai
trò quan trọng trong việc hình thành và nuôi dưỡng thái Ďộ khởi nghiệp tích cực.
Thái Ďộ tích cực này tạo Ďộng lực cho người học áp dụng kiến thức vào thực tiễn,
khám phá và phát triển ý tưởng kinh doanh mới, từ Ďó thúc Ďẩy quá trình khởi
nghiệp và Ďổi mới (Kusumojanto & cộng sự, 2021).
Nghiên cứu này Ďược thực hiện với hai mục Ďích chính. Thứ nhất, nghiên cứu
tìm hiểu về mối liên hệ giữa giáo dục khởi nghiệp ảnh hưởng như thế nào Ďến
kiến thức khởi nghiệp và ý Ďịnh khởi nghiệp của sinh viên Việt Nam. Kết quả
này sẽ góp phần cung cấp một cái nhìn Ďầy Ďủ về các khía cạnh mà giáo dục khởi
nghiệp có thể tác Ďộng nhưng chưa Ďược các nghiên cứu Ďi trước tìm hiểu nhiều,
Ďặc biệt ở Việt Nam, hầu như không có. Thứ hai, nghiên cứu tìm hiểu về vai trò
trung gian của thái Ďộ khởi nghiệp như một cầu nối cho thấy tầm quan trọng
trong việc kết nối giữa giáo dục khởi nghiệp với ý Ďịnh khởi nghiệp cũng như
kiến thức khởi nghiệp và ý Ďịnh khởi nghiệp.
2. Cơ sở lí thuyết và giả thuyết nghiên cứu
2.1. Ý định khởi nghiệp và lí thuyết hành vi d định
Lí thuyết hành vi dự Ďịnh (Theory of Planned Behavior - TPB) và lí thuyết ý
Ďịnh khởi nghiệp (Entrepreneurial intentions - EI) cung cấp khung sườn Ďể hiểu
và dự Ďoán hành vi khởi nghiệp. Theo Ajzen (1991), hành vi dự Ďịnh như khởi
nghiệp doanh nghiệp chủ yếu Ďược hình thành và dự Ďoán qua ý Ďịnh Ďối với
319
hành vi, chứ không phải qua thái Ďộ, niềm tin, tính cách hay Ďặc Ďiểm nhân khẩu
học. Ý Ďịnh Ďược coi là biến số trung gian quan trọng nhất trong việc dẫn dắt từ
thái Ďộ Ďến hành vi mục tiêu (Souitaris & cộng sự, 2007). Ý Ďịnh Ďược hình
thành qua quá trình nhận thức, kết hợp niềm tin, nhận thức và các yếu tố bên
ngoài khác thành ý Ďịnh hành Ďộng, sau Ďó dẫn Ďến hành Ďộng thực sự (Kuckertz
& Wagner, 2010). Nghiên cứu về ý Ďịnh Ďịnh khởi nghiệp cho phép chúng ta
hiểu sâu hơn về quá trình bắt Ďầu doanh nghiệp mới mà không cần thiết phải
quan sát trực tiếp. Điều này là Ďặc biệt hữu ích trong các trường hợp hành vi có tỉ
lệ xuất hiện thấp, như khởi nghiệp (Dvouletý & cộng sự, 2018). Hành vi khởi
nghiệp là một hành vi có kế hoạch và có ý Ďịnh (Lê Đặng Xuân Bách, 2023). Sự
hiểu biết về ý Ďịnh khởi nghiệp là chìa khoá Ďể hiểu các yếu tố tiền Ďề khác, các
Ďiều kiện sau Ďó và kết quả cuối cùng của hành vi khởi nghiệp (Nguyễn Quang
Thu & cộng sự, 2018). Các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng Ďến hành vi khởi nghiệp
chủ yếu thông qua sự thay Ďổi thái Ďộ và sau Ďó ảnh hưởng Ďến ý Ďịnh. Các
nghiên cứu cho thấy, mối liên hệ giữa thái Ďộ khởi nghiệp và ý Ďịnh khởi nghiệp
là một yếu tố quan trọng trong việc dự Ďoán hành vi khởi nghiệp (Nguyễn Quang
Thu & cộng sự, 2017). Khởi nghiệp dựa trên ý Ďịnh Ďược chứng minh là có giá
trị dự Ďoán cao, thường giải thích khoảng 30 hành vi tương lai, cung cấp cái
nhìn sâu sắc về cách các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng Ďến thái Ďộ, ý Ďịnh và cuối
cùng là hành vi khởi nghiệp (Krueger & cộng sự, 2000). Lí thuyết hành vi dự
Ďịnh của Ajzen khẳng Ďịnh rằng, ý Ďịnh khởi nghiệp là trung tâm trong việc dự
Ďoán hành vi khởi nghiệp. Các nghiên cứu cho thấy rằng, thái Ďộ, niềm tin và các
yếu tố bên ngoài như tình huống và Ďặc Ďiểm cá nhân ảnh hưởng Ďến ý Ďịnh khởi
nghiệp, nhưng thông qua một quá trình gián tiếp (Al-Qadasi & cộng sự, 2023;
Iddris & cộng sự, 2020). Ý Ďịnh khởi nghiệp không chỉ phản ánh sự sẵn lòng của
cá nhân Ďể thực hiện hành vi khởi nghiệp mà còn là kết quả của sự tương tác
phức tạp giữa các yếu tố bên trong và bên ngoài cá nhân (Nguyen & cộng sự,
2019; Gao & Qin, 2022; Tian & cộng sự, 2022). Các mô hình dựa trên ý Ďịnh
khởi nghiệp giúp nhận diện các yếu tố tiên quyết của hành vi khởi nghiệp và cách
chúng ảnh hưởng Ďến việc hình thành ý Ďịnh khởi nghiệp. Nghiên cứu trong lĩnh
vực này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về quá trình khởi nghiệp doanh nghiệp mà
còn góp phần vào việc thiết kế các chương trình giáo dục và hỗ trợ khởi nghiệp
hiệu quả hơn (Nguyễn Văn Định & cộng sự, 2021). Quan trọng hơn, mối liên hệ
giữa ý Ďịnh và hành vi khởi nghiệp cung cấp cái nhìn sâu sắc về vai trò của ý
Ďịnh trong việc chuyển hoá ý tưởng kinh doanh thành hành Ďộng thực tế, qua Ďó
Ďánh giá Ďược tiềm năng khởi nghiệp của cá nhân và xác Ďịnh các Ďiểm can thiệp
Ďể tăng cường khả năng khởi nghiệp (Nguyễn Đình Toàn & Phạm Thị Hiền,
2021). Mối liên hệ này dựa trên ý Ďịnh như là một công cụ quan trọng trong việc
nghiên cứu và thúc Ďẩy hoạt Ďộng khởi nghiệp, hướng dẫn cách thức mà các nhà
lãnh Ďạo, giáo viên, và nhà hoạch Ďịnh chính sách có thể tạo Ďiều kiện cho sự
phát triển của tinh thần kinh doanh và khởi nghiệp doanh nghiệp thành công.
320
2.2. Giáo dục khởi nghiệp, kiến thức khởi nghiệp, ý định khởi nghiệp: vai
trò trung gian của thái độ khởi nghiệp
Giáo dục khởi nghiệp Ďược thiết kế nhằm cung cấp và sâu sắc hoá kiến thức
khởi nghiệp cho người học, thông qua việc nâng cao nhận thức và kiến thức về
quy trình khởi nghiệp bao gồm từ việc nhận diện cơ hội Ďến quản lí rủi ro
(George & Bock, 2011). Chương trình giáo dục này không chỉ dừng lại ở việc
truyền Ďạt kiến thức lí thuyết mà còn tập trung phát triển kĩ năng thực tế thông
qua các hoạt Ďộng như làm việc nhóm, dự án thực tế, và tham gia cuộc thi kinh
doanh, giúp sinh viên rèn luyện những kĩ năng cần thiết Ďể thành công trong môi
trường khởi nghiệp (Jena, 2020). Ngoài ra, giáo dục khởi nghiệp còn khuyến khích
thái Ďộ tích cực và tạo Ďộng lực cho sinh viên thông qua việc chia sẻ kinh nghiệm từ
các doanh nhân thành công và cung cấp cơ hội thực hành, từ Ďó phát triển niềm tin
vào bản thân và khích lệ họ theo Ďuổi ước mơ khởi nghiệp (Thái Văn Thơ & Lý
Ngọc Yến Nhi, 2018). Đồng thời, các chương trình này thường xuyên kết nối sinh
viên với cộng Ďồng khởi nghiệp rộng lớn, bao gồm các nhà Ďầu tư và mentor, giúp
họ mở rộng mạng lưới quan hệ và tiếp cận nguồn lực cần thiết Ďể phát triển doanh
nghiệp (Vụ Giáo dục thường xuyên, 2017). Từ Ďây nghiên cứu Ďề xuất 2 giả thuyết
sau: H1: Giáo dục khởi nghiệp c tác động đến kiến thức khởi nghiệp; H2: Giáo dục
khởi nghiệp c tác động đến ý định khởi nghiệp.
Mối quan hệ giữa kiến thức khởi nghiệp và ý Ďịnh khởi nghiệp là trọng tâm
của nhiều nghiên cứu, phản ánh một liên kết phức tạp nhưng vô cùng quan trọng
(Saptono & cộng sự, 2020; Roxas, 2014; Roxas & cộng sự, 2008; Alkhalaf &
cộng sự, 2022). Lí thuyết hành vi có kế hoạch của Ajzen chỉ ra rằng, ý Ďịnh khởi
nghiệp bị ảnh hưởng bởi thái Ďộ, chuẩn mực xã hội, và kiểm soát hành vi cảm
nhận, nơi mà kiến thức khởi nghiệp, bao gồm cả lí thuyết và thực hành, có thể tác
Ďộng mạnh mẽ. Kiến thức sâu rộng về khởi nghiệp không chỉ cải thiện hiểu biết
và kĩ năng cần thiết cho việc thành công, mà còn tăng cường sự tự tin và thúc Ďẩy
mạnh mẽ hướng tới việc khởi sự doanh nghiệp (Đoàn Xuân Hậu, 2023). Nó bao
gồm các kĩ năng giải quyết vấn Ďề và lãnh Ďạo, quan trọng cho việc thúc Ďẩy
niềm tin vào khả năng thành công. Sự hiểu biết về cách quản lí rủi ro cũng làm
giảm thiểu e ngại và thúc Ďẩy ý Ďịnh khởi nghiệp (Nowinski & cộng sự, 2019).
Hơn nữa, học hỏi từ mô hình vai trò và trải nghiệm thực tế cung cấp cái nhìn
thực tiễn về khả năng thành công, từ Ďó tăng cường ý Ďịnh khởi nghiệp (George
& Bock, 2011). Như vậy, kiến thức khởi nghiệp là yếu tố then chốt Ďể phát triển
và nuôi dưỡng ý Ďịnh khởi nghiệp trong cá nhân, qua Ďó hỗ trợ con Ďường trở
thành doanh nhân. Từ Ďây nghiên cứu Ďưa ra giả thuyết sau: H3. Kiến thức khởi
nghiệp c tác động đến ý định khởi nghiệp.
Lí thuyết hành vi dự Ďịnh (TPB) cho thấy thái Ďộ Ďối với hành vi, cùng với
chuẩn mực xã hội và kiểm soát hành vi cảm nhận, ảnh hưởng Ďến ý Ďịnh hành