Giáo trình âm nhạc cơ bản

Chia sẻ: Trần Văn Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

277
lượt xem 90
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Âm nhạc là nghệ thuật lấy âm thanh làm phương tiện biểu hiện, khắc họa cuộc sống và thể hiện tư tưởng tình cảm của con người. Âm nhạc có tính trừu tượng nó không thể hiện đầy đủ các chi tiết thực thi mô tả chung chung nhưng tạo cho ta cảm giác, hứng thú mạnh mẽ và sự liên tưởng phong phú.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình âm nhạc cơ bản

TRƯ NG ð I H C QUY NHƠN KHOA GIÁO D C TI U H C PH M TH THU HÀ GIÁO TRÌNH ÂM NH C CƠ B N 1 (LÝ THUY T ÂM NH C CƠ B N – KÝ XƯ NG ÂM) Quy Nhơn, 2009
1 M CL C Trang 1 Ph n I: LÝ THUY T ÂM NH C CƠ B N...................................................... 4 Bài m ñ u: KHÁI QUÁT V NGH THU T ÂM NH C ................................. 5 1. Ngh thu t âm nh c ............................................................................... 5 2. Ngu n g c c a âm nh c.......................................................................... 5 3. Âm nh c v i tr thơ................................................................................ 6 Chương 1: ÂM THANH VÀ PHƯƠNG PHÁP KÝ ÂM....................................... 8 1.1. ð cao ................................................................................................. 8 1.1.1 H th ng âm, hàng âm, b c và âm cơ b n .......................................... 8 1.1.2. T m c và khu âm ............................................................................ 9 1.1.3. H th ng ñi u hoà và s phân chia cung – n a cung ........................ 9 1.2. ð dài.................................................................................................. 12 1.2.1. N t nh c và các giá tr ñ dài............................................................ 12 1.2.2. Khuông nh c .................................................................................... 12 1.2.3. Khóa nh c ........................................................................................ 13 1.2.4. D u tăng giá tr ñ dài ...................................................................... 14 1.2.5. D u l ng ........................................................................................... 15 1.2.6. Nh ng hình th c phân chia ñ c bi t c a các giá tr ñ dài ................ 15 1.2.7. Nh ng ký hi u và quy ư c vi t t t .................................................... 16 1.3. ð vang (cư ng ñ )............................................................................. 17 1.3.1. Ký hi u ch s c thái .......................................................................... 17 1.3.2. Nh n, ng t ........................................................................................ 18 1.3.3. D u luy n ......................................................................................... 18 1.3.4. Âm tô ñi m....................................................................................... 19 Chương 2: NH P ðI U - CÁC LO I NH P – NH P ð ...................................... 20 2.1. Nh p ñi u, các lo i nh p ....................................................................... 20 2.1.1. Nh p ñi u.......................................................................................... 20 2.1.2. Nh p ................................................................................................. 20 2.1.3. Các lo i nh p .................................................................................... 24 2.1.4. Nh p ñ ............................................................................................. 27 2.2. ð o phách - ngh ch phách ................................................................... 28 2.2.1. ð o phách ........................................................................................ 28 2.2.2. Ngh ch phách ................................................................................... 30 2.3. Nguyên t c phân nhóm các n t nh c trong ký âm ................................ 30 Chương 3: QUÃNG .............................................................................................. 32 3.1. Khái ni m............................................................................................ 32
2 3.2. Nh ng quãng cơ b n............................................................................ 33 3.3. Các quãng tăng, gi m .......................................................................... 33 3.3.1. Quãng tăng, quãng tăng kép.............................................................. 33 3.3.2. Quãng gi m, quãng gi m kép ........................................................... 33 3.4. Quãng ñơn, quãng kép......................................................................... 34 3.4.1. Quãng ñơn........................................................................................ 34 3.4.2. Quãng kép ....................................................................................... 34 3.5. ð o quãng ........................................................................................... 34 3.5.1. Khái ni m......................................................................................... 34 3.5.2. Tính ch t .......................................................................................... 34 3.6. Quãng trùng......................................................................................... 35 3.7. Tính ch t thu n ngh ch ........................................................................ 35 3.7.1. Quãng thu n ..................................................................................... 35 3.7.2. Quãng ngh ch ................................................................................... 36 Chương 4: ðI U TH C ....................................................................................... 37 4.1. Khái ni m............................................................................................ 37 4.1.1. Khái ni m v các nhân t c a ñi u th c ........................................... 37 4.1.2. Các b c c a ñi u th c ....................................................................... 38 4.2. Gi ng, gam.......................................................................................... 39 4.2.1. Gi ng, ñi u tính ............................................................................... 39 4.2.2. Gam.................................................................................................. 39 4.3. ði u th c trư ng, gi ng trư ng .......................................................... 39 4.3.1. Khái ni m và các hình th c c a ñi u th c trư ng ........................... 39 4.3.2. Gi ng trư ng thu c h th ng d u thăng ............................................ 40 4.3.3. Gi ng trư ng thu c h th ng d u giáng ............................................ 41 4.4. ði u th c th , gi ng th ...................................................................... 42 4.4.1. Khái ni m và các hình th c c a ñi u th c th .................................. 42 4.4.2. Gi ng th thu c h th ng d u thăng ................................................. 44 4.4.3. Gi ng th thu c h th ng d u giáng ................................................. 44 4.5. Gi ng song song, gi ng cùng tên, gi ng trùng ..................................... 45 4.5.1. Gi ng song song............................................................................... 45 4.5.2. Gi ng cùng tên ................................................................................. 45 4.6. ði u th c trong âm nh c dân t c ......................................................... 46 4.7. Xác ñ nh gi ng, chuy n gi ng, d ch gi ng ........................................... 48 4.7.1. Xác ñ nh gi ng ................................................................................. 48 4.7.2. Chuy n gi ng ................................................................................... 49 4.7.3. D ch gi ng........................................................................................ 50
3 Chương 5: H P ÂM ............................................................................................ 52 5.1. Khái ni m............................................................................................ 52 5.2. H p âm 3............................................................................................. 52 5.2.1. H p âm 3 trư ng (h p âm trư ng) .................................................... 52 5.2.2. H p âm 3 th (h p âm th ) .............................................................. 52 5.2.3. H p âm 3 tăng (h p âm 5 tăng) ........................................................ 53 5.2.4. H p âm 3 gi m (h p âm 5 gi m) ...................................................... 53 5.2.5. Các th ñ o c a h p âm .................................................................... 53 5.3. Các h p âm 3 chính, h p âm 3 ph ...................................................... 54 5.3.1. Các h p âm 3 chính .......................................................................... 54 5.3.2. Các h p âm 3 ph ............................................................................. 55 5.4. H p âm 7............................................................................................. 55 5.4.1. H p âm 7.......................................................................................... 55 5.4.2. H p âm 7 át ...................................................................................... 55 Ph n II: KÝ – XƯ NG ÂM............................................................................... 57 1. Bài t p ký âm và bài t p v ti t t u ......................................................... 58 2. Bài t p xư ng âm gi ng C-dur, G-dur, D-dur, F-dur............................ 59 2.1. Bài t p xư ng âm gi ng C-dur.......................................................... 59 2.2. Bài t p xư ng âm gi ng G-dur ............................................................ 63 2.3. Bài t p xư ng âm gi ng F-dur ............................................................. 64 2.4. Bài t p xư ng âm gi ng D-dur ............................................................ 67 3. Bài t p xư ng âm gi ng a-moll, e-moll. d-moll ................................... 68 3.1. Bài t p xư ng âm gi ng a-moll ........................................................... 68 3.2. Bài t p xư ng âm gi ng e-moll ........................................................... 71 3.3. Bài t p xư ng âm gi ng d-moll ........................................................... 72 TÀI LI U THAM KH O..................................................................................... 73
4 PH N I LÝ THUY T ÂM NH C CƠ B N
5 BÀI M ð U KHÁI QUÁT V NGH THU T ÂM NH C 1. Ngh thu t âm nh c Âm nh c là ngh thu t l y âm thanh làm phương ti n bi u hi n, kh c h a cu c s ng và th hi n tư tư ng tình c m con ngư i. Âm nh c có tính tr u tư ng nó không th hi n ñ y ñ các chi ti t th c ch mô t chung nhưng t o cho ta c m giác, h ng thú m nh m và s liên tư ng phong phú. Tình tr u tư ng c a âm nh c g n v i trí tư ng tư ng c a con ngư i. Âm nh c là ti ng nói tình c m sâu s c, nó ñi th ng tr c ti p vào trái tim con ngư i và không th di n t b ng l i. Ngh thu t âm nh c có kh năng l n tác ñ ng ñ n v n ñ giáo d c tình c m. Th hi n ñư c nh ng tư tư ng ti n b c a th i ñ i. Nó góp ph n tích c c thúc ñ y xã h i phát tri n. Tóm l i: Ngh thu t âm nh c là ngh thu t bi u hi n c m xúc c a con ngư i v i con ngư i và cu c s ng b ng âm thanh, là ngh thu t di n ra trong th i gian , ngh thu t ñ ng, ngh thu t c a thình giác. Nó luôn g n bó v i con ngư i và ñòi h i ho t ñ ng bi u hi n tr c ti p c a con ngư i. Nh ng ñ c trưng cơ b n này khác bi t n u so sánh v i ngh thu t văn chương, ngh thu t t o hình... 2. Ngu n g c c a âm nh c So v i các môn ngh thu t khác vi c tìm ra ngu n g c c a âm nh c g p ph i nhi u khó khăn hơn. ðiêu kh c có th căn c vào di tích kh o c ñ ch ng minh s t n t i c a m t trung tâm văn hóa. Nhi u h a sĩ tìm nh ng b c tranh trong hang ñá ñ phát hi n v các b c ti n b i c a mình. Nh ch vi t mà ta ñư c thư ng th c nh ng áng văn chương, nh ng ki t tác c a các nhà văn nhà thơ hàng ngàn năm trư c ñây. Còn l i vi t nh c thì ch m i ñ t ra kho ng 1000 năm và chi c máy ghi âm thì m i ñư c hoàn thi n trong th k XX. Song không ph i vì v y mà con ngư i không th tìm ra ngu n g c c a âm nh c và nh ng sinh ho t âm nh c th i xa xưa c a t tiên. Nh nh ng di v t kh o c v ñiêu kh c, h i h a… ta bi t ñư c hình dáng các lo i nh c c thô sơ và ph ng ñoán ñư c cách di n t u c a chúng (h a ti t trang trí trên tr ng ñ ng có nh ng hình ngư i nh y múa cùng v i m t s lo i nh c c thô sơ), căn c vào các bài hát dân gian mà ta có th xét ñư c ng n ngu n c a chúng. Khi bàn v ngu n g c âm nh c có nhi u ý ki n khác nhau: Có ý ki n cho r ng âm nh c s n có trong thiên nhiên như ti ng su i ch y, ti ng chim hót, ti ng gió reo và con ngư i b t chư c nh ng âm thanh ñó mà t o ra âm nh c. Có ý ki n cho r ng âm nh c là do th n thánh t o ra. Theo th n tho i Hy L p, th n Apolong là v th n ánh sáng và cũng là v th n âm nh c. Trên các tranh v c thư ng v th n Apolong v i cây ñàn Lia b ng vàng. Trung Qu c th i c có truy n thuy t cho r ng có m t ông vua tên Ph c Hy m t hôm n m mơ th y 5 v tinh tú trên tr i xu ng cây ngô ñ ng mà l p ra thang 5 âm: cung, thương, gi c, ch y, vũ. Quan ni m âm nh c ch là s b t chư c thiên nhiên là quan ni m phi n di n, ñơn gi n hóa âm nh c và ph nh n vai trò sáng t o c a con ngư i. Quan ni m âm nh c do th n thánh t o ra là quan ni m duy tâm do chưa ñ cơ s khoa h c ñ tìm hi u ngu n g c c a âm nh c. Th c ra âm nh c ra ñ i t r t s m khi con ngư i còn ñang th i kỳ nguyên th y. Có ý ki n cho r ng cùng v i s xu t hi n c a ti ng nói thì âm nh c cũng xu t hi n. ðã t lâu ngư i ta nh n th y có s gi ng nhau gi a âm nh c và ti ng nói. Giai
6 ñi u âm nh c không gi ng ti ng nói nhưng v n “nói” ñư c. S dĩ như v y là vì có m t vài nguyên t c bi u hi n tình c m chung cho gi ng ñi u trong ti ng nói và trong âm nh c. Trong giai ñi u cũng như ti ng nói, nét ñi lên thư ng bi u hi n s tăng ti n c a tình c m, còn nét ñi xu ng bi u hi n s d u l ng, trong khi nét chuy n ñ ng b ng ph ng bi u hi n s ti n tri n ñi m ñ m c a nh ng xúc ñ ng, còn quãng nh y r ng bi u hi n m t ñà bay b ng c a nh ng xúc ñ ng y. Ti ng nói chính là cơ s ñ hình thành giai ñi u (tuy n ñ cao) trong âm nh c. Ta có th so sánh ti ng nói c a ngư i Vi t Nam và ti ng nói c a ngư i châu Âu thì s th y rõ ti ng nói có nh hư ng ñ n c u trúc giai ñi u như th nào. Ti ng nói c a ngư i Vi t Nam là ngôn ng ña thanh có d u gi ng, do ñó trong các bài hát giai ñi u ph i có c u trúc quãng phù h p v i d u gi ng c a l i ca. Còn ngư i châu Âu trong gi ng nói không có d u gi ng nên các bài hát không c n tuân theo quy lu t trên. Trong m t qu c gia nhi u các dân t c khác nhau thì cũng có nh ng làn ñi u dân ca khác nhau phù h p v i phương ng c a ñ a phương mình, ti ng nói c a dân t c mình. khía c nh nh p ñi u c a âm nh c v i nh p ñi u c a nh ng ñ ng tác, c ch c a con ngư i cũng có m i tương quan như th . Nh p ñi u d n d p trong nhi u trư ng h p bi u hi n s lo l ng, kích ñ ng, nh p ñi u ng t quãng và ñ o ngư c bi u hi n s xao xuy n, b i r i, nh p ñi u ñ u ñ n và khoan thai bi u hi n s v ng vàng và ñi m tĩnh. Cùng v i âm ñi u ti ng nói âm nh c còn b t ngu n t nh p ñi u lao ñ ng, là cơ s ñ t o ra ti t t u trong âm nh c. Ban ñ u ch là nh ng ti ng hò dô ñ th ng nh t ñ ng tác làm vi c c a nhi u ngư i, sau d n tr thành nh p ñi u ti t t u c a m t làn ñi u âm nh c. Nh p sinh lý c a con ngư i như hơi th , nh p tim ñ p, bư c ñi cũng có nh hư ng không nh t i s hình thành ti t t u trong âm nh c, nh t là khi ñư c th hi n vào các ñ ng tác nh y múa (th lo i hành khúc là m t th lo i có ti t t u hình thành trên cơ s bư c ñi c a con ngư i). C u trúc ti t nh c, câu nh c cũng ph i d a vào quy lu t hơi th c a con ngư i. Ch gi ng nhau gi a âm nh c v i ng ñi u c a ti ng nói và v i các c ch giúp ta hi u ñư c n i dung n náu trong nh ng âm thanh c a nó. Âm nh c ñã l y t ng ñi u c a ti ng nói và t nh p ñi u c a các ñ ng tác cái kh năng bi u hi n c m xúc c a chúng, ñã phát tri n vô h n kh năng ñó làm cho nó phong phú thêm. Bi u hi n các tình c m, các tâm tr ng, ni m say mê, ñó là ñi m m nh nh t c a âm nh c. Tóm l i: Ngh thu t âm nh c xu t hi n t th i sơ khai c a con ngư i. Các nhân t như: âm ñi u, ti ng nói, nh p ñi u lao ñ ng, nh p sinh lý… t o nên hai ch t li u quan tr ng nh t c a âm nh c ñó là tuy n ñ cao (cao ñ ) và tuy n ñ ngân (ti t t u). 3. Âm nh c v i tr thơ Âm nh c g n bó m t thi t v i cu c s ng và tr thành m t nhu c u l n không th thi u trong ñ i s ng xã h i, nó có s c h p d n m nh m ñ i v i m i l a tu i. ð i v i tr thơ, âm nh c là ngu n s a nuôi dư ng th gi i tinh th n và có vai trò quan tr ng trong ñ i s ng c a tr . Âm nh c góp ph n phát tri n năng l c th m m , ñ o ñ c, trí tu và th ch t cho tr t ñó t o cơ s ban ñ u ñ hình thành nhân cách con ngư i. Giai ñi u tr m b ng, s phong phú c a âm hình ti t t u, s ña d ng c a các th lo i âm nh c ñưa tr em vào th gi i c a cái ñ p m t cách h p d n và lý thú. Âm nh c là ngh thu t có s c lôi cu n m nh m nh t, nh ng n tư ng ñ p s theo su t cu c ñ i các em. ð i v i tr em thì tu i thơ u không th thi u âm nh c cũng như không th thi u trò chơi và truy n c tích, thi u nh ng cái ñó thì tr em ch còn là nh ng bông hoa khô héo. Âm nh c s d n d t tr ñi vào th gi i c a nh ng ñi u thi n,
7 t o ra ñư c s ñ ng c m và là m t phương ti n b i dư ng năng l c sáng t o c a trí tu mà không m t phương ti n nào sánh ñư c. Âm nh c có vai trò r t quan tr ng trong ñ i s ng c a con ngư i, ñ c bi t là tr em, nó t o ra nh ng c m xúc, nó khơi g i tr t t c nh ng cái t t ñ p và có s c thuy t ph c m nh m . Ngh thu t âm nh c ñem ñ n cho tr cái ñ p, ñ ng th i phê phán nh nhàng nh ng cái x u t o nên tr ng thái tâm h n thanh th n, khoan khoái.
8 Chương 1 ÂM THANH VÀ PHƯƠNG PHÁP KÝ ÂM Ngh thu t âm nh c l y âm thanh làm ngôn ng c a mình. Trong thiên nhiên có vô vàn âm thanh, nhưng ch nh ng âm thanh có ch t lư ng nh t ñ nh m i ñư c dùng trong âm nh c. Âm thanh là m t hi n tư ng v t lý, nó ñư c t o ra b i s dao ñ ng c a m t v t th ñàn h i nào ñó. Nh ng dao ñ ng này g i là nh ng sóng âm. Cơ quan thính giác khi ti p nh n nh ng sóng âm này ñã truy n qua h th n kinh c a b não t o nên c m giác v âm thanh. Âm thanh có hai thu c tính ñó là hi n tư ng v t lý và c m giác. Âm thanh ñư c chia thành hai lo i: * Lo i âm thanh s d ng trong âm nh c (âm thanh mang tính nh c) bao g m 4 thu c tính như: ñ cao (cao ñ ), ñ dài (trư ng ñ ), ñ m nh nh (cư ng ñ ), âm s c (màu s c c a âm thanh). * Lo i âm thanh không mang tính nh c là nh ng ti ng ñ ng không có ñ cao xác ñ nh như ti ng gõ, ñ p, ti ng gió, ti ng rì rào c a cây c … tuy nhiên trong các tác ph m âm nh c ngư i ta có th dùng nh ng âm thanh này làm hi u ng, làm tăng thêm hi u qu c a tác ph m âm nh c. 1.1. ð cao V m t v t lý, ñ cao là do t n s dao ñ ng c a m t ngu n âm xác ñ nh. ð cao th p c a âm thanh ph thu c vào t n s giao ñ ng c a th rung. ð giao ñ ng càng nhi u âm thanh càng cao và ngư c l i. 1.1.1 H th ng âm, hàng âm, b c và âm cơ b n * H th ng âm Qua quá trình lâu ñ i và h p v i nh ng quy lu t t nhiên, con ngư i ñã l a ch n ra nh ng âm thanh dùng trong âm nh c. Tùy t ng th i ñ i, t ng dân t c, t ng ñ a phương nh ng âm thanh ñó ñư c xác ñ nh thành nh ng h th ng khác nhau: H th ng âm nh c 5 âm (hay còn g i là thang 5 âm), h th ng âm nh c 7 âm (hay còn g i là thang 7 âm)… H th ng âm ban ñ u ch h n ch trong ph m vi gi ng hát c a con ngư i, nhưng sau ñó cùng v i s phát tri n c a khí nh c h th ng âm cũng ñư c m r ng d n. H th ng âm c a chúng ta ñang dùng hi n có 97 âm v i ñ cao khác nhau (Tài li u tóm t t v tính ch t v t lý c a âm thanh). * Hàng âm Các âm c a h th ng ñư c s p x p theo th t t th p lên cao ho c ngư c l i hình thành hàng âm. Nhìn vào bàn phím ñàn Pianô ho c Oocgan ñ hình dung ra hàng âm c a h th ng âm, trên ñàn có 88 phím ñàn ñư c s p x p theo th t t th p ñ n cao tính t trái sang ph i. ðây là nh ng âm thanh có ñ cao mà tai ngư i có th phân bi t ñư c. * B c và các âm cơ b n S lư ng âm thanh thì r t l n chúng ch g m có 7 b c ñư c g i là 7 b c âm cơ b n và ñư c l p ñi, l p l i tu n hoàn v i 7 tên g i theo th t ñ cao ñi lên: ðÔ RÊ MI FA SON LA XI (SI) Ngoài tên g i ngư i ta còn dùng ch cái ñ ký hi u các b c. C D E F G A H ðô Rê Mi Fa Son La Xi
9 trên bàn phím ñàn Pianô ho c Oocgan các b c cơ b n chính là nh ng phím tr ng và ñư c phân thành nhóm, m i nhóm có 5 phím ñen xen k . M i nhóm 7 âm cơ b n ñư c coi là m t quãng 8. Các b c cơ b n tương ng v i các phím ñàn màu tr ng, các phím màu ñen là các b c hoá. ð xác ñ nh m t âm thu c nhóm quãng tám nào trong hàng âm, ngư i ta dùng ký hi u ch cái ch tên âm ñó cùng v i ký hi u nhóm quãng tám như sau: - Quãng tám c c tr m: Ch cái vi t hoa thêm s 2 bên dư i Ví d : C2, G2, A2, H2... - Quãng tám tr m: Ch cái vi t hoa thêm s 1 bên dư i. Ví d : C1, D1, E1, G1... - Quãng tám l n: Ch cái vi t hoa Ví d : D, F, G, H... - Quáng tám nh : Ch cái vi t thư ng Ví d : c, d, e, g, h.. - Các quãng tám th nh t t i quãng tám th năm: Ch cái ch tên âm vi t thư ng v i ch s ch nhóm phía trên. Ví d : c1, g1; c2, f2; c3, a3; c4, h4; c5... Quãng tám c c tr m và quãng tám th năm là các quãng tám không ñ âm. 1.1.2. T m c và khu âm *T m c : là kho ng r ng v ñ cao c a các âm tính t âm tr m t i âm cao nh t. T m c nh c: Là kho ng r ng có hàng âm c a h th ng âm (C2 - c5). T m c c a m t nh c khí (t m c ñàn piano là A2 - c5), m t gi ng hát (t m c c a gi ng n cao là c1 - a2) ñ u n m trong t m c âm nh c, là kho ng r ng v ñ cao tính t âm tr m nh t c a nh c khí ñó, gi ng hát ñó có th phát ra ñư c. Vì v y t m c c a b t kỳ nh c khí nào, gi ng hát nào ñ u n m trong t m c nh c. * Âm khu: trong m t t m c , thông thư ng ngư i ta thư ng phân ñ nh ra các khu v c âm thanh mang màu s c khác nhau. ðây là các khu âm tr m, khu âm trung và khu âm cao. m i lo i gi ng hát, nh c khí vi c phân ñ nh v âm khu không th có qui ñ nh th ng nh t. 1.1.3. H th ng ñi u hoà và s phân chia cung – n a cung Trong h th ng âm nh c hi n nay m t quãng tám ñư c phân chia thành 12 ph n b ng nhau g i là 12 n a cung. H âm như v y ñư c g i là h ñi u hoà. Kho ng cách r ng là 1 cung, kho ng cách h p là 1/2 cung. Trong m t quãng 8, gi a các b c cơ b n c a hàng âm có 2 n a cung và 5 nguyên cung. V i các âm cơ b n li n b c, chúng có kho ng cách như sau:
10 - N a cung diatonic và n a cung cromatic: + N a cung t o thành gi a hai b c khác tên g i là n a cung diatonic. Ví d : mi – fa, xi - ñô, fa thăng – sol, la - xi giáng… + N a cung t o thành gi a hai b c cùng tên g i là n a cung cromatic. Ví d : fa - fa thăng, xi - xi giáng, sol thăng - sol bình… M i b c cơ b n c a hàng âm có th nâng cao ho c h th p n a cung g i là b c chuy n hoá. Tuy l y t âm cơ b n, âm hoá, b c chuy n hoá v n là m t âm m i hoàn toàn. Trên bàn phím ñàn Piano âm hoá là nh ng phím ñen n m gi a hai phím tr ng. ð c u t o các âm hoá, ñ ký hi u s chuy n hoá ngư i ta s d ng các d u hoá. Có 5 lo i d u hoá: D u thăng # Nâng cao ñ n t nh c lên 1/2 cung. D u thăng kép x Nâng cao ñ n t nh c lên 1 cung. D u giáng b H th p cao ñ n t nh c xu ng ½ cung. D u giáng kép bb H th p cao ñ n t nh c xu ng 1 cung. D u hoàn (bình) Hu b hi u l c c a các d u #, b, x, bb. Các âm hoá ñư c g i tên theo âm cơ b n ñ c li n v i d u hoá: pha thăng, xi giáng, rê thăng, ñô bình … Ho c có th dùng hoàn toàn các ch cái ñ ký hi u âm hoá: is thay cho d u # es, thay cho d u b. isis ,, ,. , , , , , , x eses, ,,,,,,,,,,,,,,, bb. Ví d : Cis (ñô thăng), Fes (fa giáng)… As (la giáng), Es (mi giáng)… * Có hai cách s d ng d u hoá: 1.1.3.1 D u hoá theo khoá: Là d u hoá ñ t ngay sau khoá nh c ñ u khuông nh c và nó có giá tr trong toàn b tác ph m. T t c các n t nh c mang tên c a d u hoá thì ñ u ph i ch u tác d ng c a d u hoá b t c quãng tám nào. Ví d : Ư C MƠ (trích) N u gi a khuông nh c c n thay ñ i d u hoá theo khoá, ngư i ta dùng v ch nh p kép ñ k t thúc hi u l c c a d u hoá ghi ñ u khuông r i tuỳ yêu c u s b nh ng d u hoá không c n thi t và ghi d u hoá m i có hi u l c trong ño n, khuông nh c sau.
11 Ví d : QUÊ HƯƠNG (trích) 1.1.3.2 D u hoá b t thư ng: D u hoá b t thư ng xu t hi n b t thư ng trong tác ph m, nó ñ ng trư c n t nh c nào thì ch ñ nh n t nh c ñó ph i hoá. D u hoá b t thư ng có giá tr v i các n t nh c ñ ng sau nó và ch có giá tr trong m t ô nh p. Ví d : CHI U NGO I Ô MATXCƠVA 1.1.3.3 Hoá bi u: D u hoá theo khoá có t ng b t 1 ñ n 7 d u hoá. Nh ng d u này xu t hi n theo m t tr t t riêng, tuỳ t ng lo i khoá mà ñư c ghi nh ng v trí nh t ñ nh trên khuông nh c. B d u hoá theo khoá ñư c g i là hoá bi u. 1.1.3.3.1 Hoá bi u thăng: Tr t t xu t hi n c a các d u hoá trên hoá bi u thăng là: FA, ðÔ, SOL, RÊ, LA, MI, XI. 1.1.3.3.2 Hoá bi u giáng: Tr t t xu t hi n c a các d u hoá trên hoá bi u giáng ngư c l i v i hoá bi u thăng: XI, MI, LA, RÊ, SOL, ðÔ, FA. 1.1.3.4 Âm trùng: Hai âm có ñ cao tuy t ñ i như nhau mà tên g i khác nhau là hai âm trùng. Hi n tư ng này ñư c g i là s trùng âm. Ví d : Các âm trùng: mi - fa giáng, la thăng - xi giáng, xi thăng - ñô
12 1.2. ð dài ð dài là giá tr th i gian c a âm thanh. V m t v t lý, ñ dài ño th i gian phát ra giao ñ ng c a ngu n âm thanh quy t ñ nh. Trong âm nh c, ñ dài c a âm thanh ñư c quy ñ nh b ng các n t nh c v i nh ng hình d ng khác nhau. 1.2.1. N t nh c và các giá tr ñ dài * N t nh c có hai b ph n: - Thân n t nh c là m t hình tròn r ng ho c ñ c ru t. Ph n này ñ xác ñ nh v trí cao ñ c a âm thanh. - ðuôi và d u móc c a n t nh c: ðuôi n t nh c là m t v ch th ng ñ ng, ph n này ñ xác ñ nh ñ dài khác nhau c a âm thanh, ñuôi n t nh c có th quay lên ho c quay xu ng. D u móc luôn n m bên ph i c a ñuôi n t. * Hình n t và giá tr ñ dài tương ñ i gi a các hình n t: N t tròn N t tr ng N t ñen móc ñơn móc kép móc ba móc b n M i tương quan ñ dài gi a chúng là: n t ñ ng trư c có giá tr g p ñôi n t ñ ng sau. N u: N t tròn = 4 ñơn v ño ñ dài (ñv), thì các n t còn l i s có giá tr như sau: N t tr ng = 2 ñv N t ñen = 1 ñv N t móc ñơn = 1/2 ñv N t móc kép = 1/4 ñv N t móc ba = 1/8 ñv N t móc b n = 1/16 ñv ð dài c a các n t không có giá tr th i gian quy ñ nh s n. Vì v y, n t nh c ch bi u hi n m i tương quan v th i gian trong ñi u ki n cùng m t t c ñ chuy n ñ ng. Trong trư ng h p có t c ñô chuy n ñ ng khác nhau, giá tr th i gian th c t c a các n t nh c không theo ñúng tương quan bình thư ng gi a chúng v i nhau n a. Không có giá tr tuy t ñ i v th i, ñó là tính tương ñ i c a các giá tr ñ dài. 1.2.2. Khuông nh c ð xác ñ nh ñ cao c a âm thanh, các n t nh c ñư c trình bày trên khuông nh c. Khuông nh c là m t h th ng g m 5 dòng k và 4 khe song song cách ñ u nhau tính t dư i lên. V i 5 dòng 4 khe, khuông nh c không ñ ñ ghi các ñ cao nên ñ di n t nh ng ñ cao hơn khuông nh c s dùng các dòng k ph ng n cho t ng n t. Các dòng k ph ñư c ñ t trên ho c dư i khuông nh c. V ch và khe ph bên trên khuông g i tên theo th t t dư i lên, v ch và khe ph bên dư i khuông g i tên theo th t t trên xu ng. * Cách ghi các n t nh c trong khuông nh c: Các n t nh c ñư c ghi nhi u v trí khác nhau trên khuông nh c ñ xác ñ nh ñ cao, nhưng bao gi thân n t nh c cũng ph i trên dòng ho c khe. trên dòng, thân n t ñư c c t ngang chính gi a, trong
13 khe thân n t không ñư c ch m vào các dòng. Nh ng n t nh c n m ph n v ch ph cũng ph i ghi ñúng v trí ñã nói, không bao gi dùng m t ho c m t nhóm v ch ph chung cho hai âm ñi li n nhau. Ví d : Khi ghi t ng n t r i nhau, n t nh c thư ng v trí t khe th 2 tr xu ng ñuôi n t nh c quay lên, n t nh c t khe th 3 tr lên ñuôi n t vi t quay xu ng. Riêng n t nh c n m trên dòng k th 3 có th quay lên ho c xu ng tùy ý theo giai ñi u ñi lên ho c ñi xu ng Ví d : 1.2.3. Khóa nh c Là ký hi u ghi ñ u khuông nh c ñ ch ñ nh tên các n t nh c, ñ ng th i xác ñ nh v trí cao ñ c a chúng trong hàng âm c a h th ng nh c. Có ba lo i khoá nh c thư ng dùng: Khoá son dòng 2, Khoá ñô dòng 3, Khoá pha dòng 4. 1.2.3.1 Khoá son xác ñ nh âm son c a quãng 8 th nh t n m trên dòng k th hai c a khuông nh c. Căn c vào khoá son dòng 2 th t c a 7 âm cơ b n ñư c s p x p như sau: ðÔ1 RÊ MI FA SOL LA XI ðÔ2 1.2.3.2 Khoá Pha xác ñ nh âm pha c a quãng 8 nh (f) n m trên dòng th tư c a khuông nh c. Căn c vào khoá Pha dòng 4 v trí c a 7 âm cơ b n ñư c s p x p như sau: FA1 FA SOL LA XI ðÔ RÊ MI 1.2.3.3 Khoá ðô Altô xác ñ nh âm ñô quãng 8 th nh t n m trên dòng th ba c a khuông nh c. Căn c vào khoá ðô dòng 3 v trí c a 7 âm cơ b n ñư c s p x p như sau: ðÔ1 RÊ MI FA SOL LA ðÔ2 XI ð cao tương quan gi a ba lo i khoá: C1 C1 C1
14 1.2.4. D u tăng giá tr ñ dài Trong nhi u trư ng h p, nh ng n t nh c ñã có v n không ñ ñáp ng nh ng yêu c u th hi n ñ dài c a âm thanh, ngư i ta ph i b sung b ng nhi u hình th c v i nhi u ký hi u tăng thêm ñ dài. 1.2.4.1. D u n i (d u liên k t) D u n i là m t hình vòng cung n i li n hai ho c nhi u n t có cùng ñ cao tuy t ñ i c nh nhau. ð dài chung b ng t ng ñ dài c a các n t có d u n i ñi kèm. Ví d : Ư C MƠ NGÀY MAI (trích) ... 1.2.4.2. D u ch m dôi D u ch m dôi là d u ch m nh ñ t bên ph i c nh n t nh c làm tăng thêm n a ñ dài s n có. Ví d : HÀNH KHÚC ð I THI U NIÊN TI N PHONG H CHÍ MINH (trích) D u ch m th hai có giá tr b ng n a ñ dài d u ch m th nh t. D u ch m dôi có th dùng cho c d u l ng. Ví d : 1.2.4.3. D u mi n nh p (d u ngân t do, d u ch m lưu) Là m t hình vòng cung gi a có m t d u ch m. D u này ñ t trên hay dư i n t nh c ho c d u l ng cho phép t do x lý ñ dài c a n t nh c, d u l ng ñó tuỳ theo s thích và ý ñ th hi n mà không ph thu c vào giá tr quy ñ nh cho n t nh c ho c d u l ng ñó.
15 Ví d : 1.2.5. D u l ng L ng là th i gian ng ng vang c a âm thanh, là kho nh kh c im l ng, là s ng ng ngh trong âm nh c. L ng cũng là m t lo i ch t li u dùng trong c u trúc âm nh c. Th i gian im l ng trong âm nh c ñư c xác ñ nh b ng các d u l ng. D u l ng cũng ñư c qui ñ nh ñ dài và g i tên d a vào các n t nh c. l ng tròn: l ng tr ng: l ng ñen: l ng ñơn: l ng kép: l ng móc tam: l ng móc t - D u ch m, d u ngân t do cũng ñư c dùng v i các d u l ng và cũng có hi u l c tương t như v i các n t nh c. 1) 2) - D u l ng cũng ñư c dùng bình thư ng trong các chùm n t ñ c bi t như các n t cùng giá tr . - Khi mu n l ng c 1 nh p có th dùng d u l ng tr ng. 1.2.6. Nh ng hình th c phân chia ñ c bi t c a các giá tr ñ dài Các n t nh c bình thư ng có th phân ñôi, n t nh c có ch m có th phân ba. Phân ñôi n t nguyên và phân ba n t có ch m là cách phân chia cơ b n c a các giá tr ñ dài. Bên c nh cách phân chia cơ b n còn có nh ng hình th c phân chia ñ c bi t. 1.2.6.1. Chùm n t phân chia ñ c bi t t m t n t nguyên Chùm ba: ðây là hình th c ñem chia ba m t n t nguyên thay cho s chia hai. Chùm 5: Là hình th c ñem m t n t nguyên chia thành 5 ph n b ng nhau thay cho s chia 4.
16 Ngoài ra còn có chùm 6, chùm 7, chùm 9… 1.2.6.2. Chùm n t phân chia ñ c bi t t m t n t có ch m Chùm 2. ðây là hình th c ñem m t n t có ch m chia 2 thay cho s chia 3. Chùm 4. ðây là hình th c ñem m t n t có ch m chia 4 thay cho s chia 3. Ngoài ra còn có chùm 7, 10... 1.2.7. Nh ng ký hi u và quy ư c vi t t t Trong ghi chép nh c ñ gi m b t vi c ghi chép b ng n t nh c ngư i ta dùng nhi u ký hi u quy ư c vi t t t. 1.2.7.1. D u quay l i (d u nh c l i) Là ký hi u ch ñ nh m t ño n nh c ñư c nh c l i hai l n. Ví d : N u nh c l i l n hai có thay ñ i thì s d ng khung thay ñ i. Ví d : TRÊN CON ðƯ NG ð N TRƯ NG (trích) Ngô M nh Thu 1.2.7.2. D u h i. (d u segno) Là d u hi u dùng ñ ch ñ nh vi c nh c l i m t b ph n c a tác ph m. ði cùng v id u có th có thêm ch D.C (Da capo) và Fine. Ví d :
17 Khi yêu c u ph i l p l i nhi u hơn n a và l n tr l i cu i cùng có b b t m t ño n nh c gi a bài ngư i ta dùng d u (coda) Ví d : * D u nh c l i t ng nh p, d u này ñ t trong m t ô nh p. * D u nh c l i m t âm hình trong m t nh p. 1.3. ð vang (cư ng ñ ) ð vang là s c ngân m nh y u c a âm thanh. V m t v t lý biên ñ c a dao ñ ng quy t ñ nh ñ vang. ð vang thư ng ñư c ch ñ nh b ng m t s t ti ng Ý thông d ng nhi u nư c. Nh ng t ñó ñư c vi t t t, ghi dư i khuông nh c g i chung là s c thái. Chúng có hi u l c ch ñ nh ñ vang cho c ño n nh c ho c m t s nh p. 1.3.1. Ký hi u ch s c thái Ký hi u Ýnghĩa Piano (p) nh , y u . Pianissimo(pp) r t nh . Mezzopiano(mp) hơi nh . Mezzoforte(mf) hơi m nh. Forte(f) m nh. Fortissimo(ff) r t m nh… M nh d n, to d n lên. Nh d n Crescendo (cresc) To lên Poco a poco To d n lên Diminuedo ( dim) Nh ñi ... Ký hi u ch s c thái thư ng hay ñư c ký hi u b ng ti ng Ý, nhi u qu c gia khác nhau thì ký hi u ch s c thái còn ñư c s d ng b ng nhi u ngôn ng vi t khác nhau.
18 Ví d : ANH V N HÀNH QUÂN (trích) 1.3.2. Nh n, ng t * Ng t và ký hi u ng t (.), (v) và (-). Ng t là cách th hi n các âm tách r i nhau ra, ký hi u ng t ñư c ghi trên hay dư i n t nh c. Ví d : * D u nh n (>): Nh n là cách x lý ñ vang m t âm cho n i b t hơn các âm khác. D u nh n ñư c ghi trên ho c dư i n t nh c. Ví d : QUÊ EM (trích) 1.3.3. D u luy n Ngư c v i ng t là luy n, ñây là cách th hi n các âm quy n ch t v i nhau. D u luy n là m t hình vòng cung dùng ñ n i 2 ho c nhi u âm có ñ cao khác nhau ñ ch ñ nh ph n luy n c a các âm ñó l i. Trong nh c hát d u luy n n i chung các n t vào m t l i ca.
19 Ví d : 1) 2) 1.3.4. Âm tô ñi m Âm tô ñi m là nh ng âm hình giai ñi u b sung, tô ñi m cho các âm chính c a giai ñi u. ð dài c a các âm tô ñi m ñư c tính vào ñ dài c a âm ñ ng trư c nó ho c vào âm mà nó tô ñi m. Trong tác ph m âm tô ñi m ñư c ghi b ng nh ng n t nh . Ví d BÀI CA BÊN CÁNH VÕNG (trích) Ngoài ra còn có các ký hi u ch s c thái khác như: Âm v ( ), láy chùm ( ), láy r n ( )... Nh ng ký hi u này thư ng g p trong các tác ph m khí nh c. - Láy chùm - Láy r n