Giáo trình chăn nuôi cơ bản - Chương 1

Chia sẻ: Le Quang Hoang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

415
lượt xem 180
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình này trang bị cho sinh viên những kiến thức cơ bản nhất về biện pháp kĩ thuật chăn nuôi trong giai đoạn hiện nay và trong thời gian sắp tới. Những kiến thức này dùng để giảng dạy cho đối tượng là sinh viên các trường DH Nông nghiệp ....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chăn nuôi cơ bản - Chương 1

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P 1-HÀ N I MSc. Ph¹m Quang Hïng – GS.TS. §Æng Vò B×nh ThS. NguyÔn V¨n Th¾ng – ThS. §o n Liªn – ThS. NguyÔn ThÞ Tó Chñ biªn: MSc. Ph¹m Quang Hïng Gi¸o tr×nh Ch¨n nu«i c¬ b¶n H Néi - 2006 -1-
L i nói ñ u Giáo trình Chăn nuôi cơ b n (CNCB) ñư c m t s th y cô giáo trong khoa CNTY trư ng ðHNN I biên so n. Giáo trình này trang b cho sinh viên nh ng ki n th c cơ b n nh t v các bi n pháp k thu t chăn nuôi trong giai ño n hi n nay và trong th i gian s p t i. Nh ng ki n th c này dùng ñ gi ng d y cho các ñ i tư ng là sinh viên ðH Nông nghi p mà không ñư c h c chuyên ngành chăn nuôi như kinh t , tr ng tr t, cơ khí… Chúng tôi ñã tham kh o nhi u tài li u c a các tác gi trong và ngoài nư c ñ biên so n giáo trình này. Nhưng do yêu c u c a ñ i tư ng ph c v và khuôn kh c a chương trình nên các chương ch gi i thi u nh ng ki n th c c n thi t nh t. Trong ch ng m c, giáo trình biên so n và xu t b n l n ñ u tiên nên không tránh kh i thi u sót. Mong các ñ c gi thông c m và góp ý ñ b sung giáo trình hoàn thi n hơn. Các tác gi -2-
Bài m ñ u I. T m quan tr ng c a ngành chăn nuôi 1.1. Cung c p th c ph m Con ngư i c n ph i có nh ng ch t dinh dư ng ñ duy trì s s ng. Ngoài nư c và không khí, con ngư i c n nh ng nguyên li u cung c p năng lư ng, cung c p nh ng ch t c n thi t ñ c u t o nên cơ th ... ñ con ngư i sinh trư ng và phát tri n. M t trong nh ng ngu n nguyên li u là th c ph m mà gia súc, gia c m ñã cung c p như tr ng, th t, s a, có giá tr dinh dư ng cao, không nh ng cung c p thêm ch t b mà còn thay th m t ph n lương th c. 1.2. Cung c p phân bón Phân do gia súc th i ra hàng ngày là phân h u cơ, có tác d ng làm tăng thêm ñ x p và ñ phì c a ñ t. Phân này có hàm lư ng cao v nitơ, ph t phát và kali..., ñóng góp tích c c vào vi c thâm canh tăng năng su t cây tr ng. Lư ng phân do gia súc, gia c m th i ra: Trung bình: Gà : 50 - 60 kg/con/năm Vt : 75 - 90 kg/con/năm Ng ng : 125 - 150 kg/con/năm Trâu : 4500 kg/con/năm L n : 1000 kg/con/năm. 1.3. Cung c p s c kéo Hi n nay ñ i v i nư c ta chăn nuôi còn là ngu n s c kéo chính cho ngành tr ng tr t. Như vi c khai thác, v n chuy n g các lâm trư ng, vi c cày, b a ñ t, kéo xe v n chuy n hàng hoá v n ñang là nhu c u l n v i nhân dân. Ngay c m t s nư c tiên ti n v n còn ph i dùng s c kéo c a gia súc như trâu,bò, ng a, l c ñà... 1.4. Cung c p nguyên li u cho ngành công nghi p và y h c - Da, xương, s ng, móng: dùng trong công nghi p và th công nghi p t o ra các s n ph m như gi y, dép, bóng, keo dán, ñ m ngh .... - Lông dùng làm chăn g i, len và các lo i áo m... - Ngành y h c ñã s d ng m t g u ñ ch bi n thành m t s lo i thu c ch a b nh - Tr ng gà dùng ñ ch vacxin, thu c bóng nh ... 1.5. T n d ng ph ph ph m c a các ngành công, nông nghi p - Như: cám, t m, b i, ... - B t cá, bã m m, bã bia, bã ñ u, ... - B t th t, b t xương, b t máu, … - V d a, v dưa, … - Bã mía, r m t ñư ng, … 1.6. Ph c v cho qu c phòng - Như: da làm bao súng, bao ñ n... - Ng a dùng ñ cư i. -3-
- Chó dùng ñ phát hi n. -Voi ñ kéo và v n chuy n... -Th t ñ nuôi quân... 1.7 -Cung c p ngu n hàng xu t kh u - Con gi ng ñư c bán ra nư c ngoài. - Da dùng ñ làm d y, áo mũ ñ xu t kh u. - Th t h p là m t hàng tiêu dùng trong nư c và xu t kh u. - Tr ng gia c m còn làm tr ng mu i ñ tiêu dùng và xu t kh u - V tr ng ñà ñi u làm ñ trang s c ñ xu t kh u II. Tình hình chăn nuôi trong nư c và trên th gi i 2.1. Tình hình chăn nuôi trong nư c Vi t Nam là m t nư c nông nghi p, có ngh tr ng lúa, ngô, khoai, s n và chăn nuôi l n, gà, v t, ngan, ng ng, trâu bò … ñã t lâu ñ i. 2.1.1. Tình hình chăn nuôi l n Các gi ng l n c a Vi t Nam thư ng nh con, có t l n c th p. Do v y t nh ng năm 1960, nư c ta ñã ti n hành nh p m t s gi ng l n ngo i, ch y u ñ ph c v lai gi ng là chính. Trong các gi ng l n nh p t nư c ngoài thì gi ng l n Landrace và Yorkshire ñang ñư c coi là 2 gi ng t t nh t và ñư c nuôi r ng rãi nhi u tr i chăn nuôi trong c nư c. Gi ng l n Yorkshire ñư c nh p t năm 1964 và gi ng l n Landrace ñư c nh p t năm 1970, ñây là 2 gi ng l n thiên hư ng n c, v i t l n c trên 50%. L n Landrace và Yorkshire ñư c lai v i l n cái n i t o ra con lai F1 có 1/2 máu ngo i, và ti p t c dùng l n ñ c ngo i cho lai v i con cái F1 ñ t o ra con lai 3/4 và 7/8 máu ngo i. Theo ðinh Văn Ch nh và c ng tác viên (2001) cho bi t k t qu ñánh giá ch tiêu sinh lý, sinh d c và kh năng sinh s n c a l n Landrace, và Yorkshire như sau: Các ch tiêu ðVT Landrace Yorkshire Tu i ph i gi ng l n ñ u ngày 254,11 282,00 Tu i ñ l a ñ u ngày 368,11 395,88 S con ñ ra s ng/ con 9,98 10,29 Kh i lư ng sơ sinh/ kg 13,32 13,14 Kh i lư ng sơ sinh/con kg 1,34 1,28 S con 21 ngày tu i con 9,10 8,86 Kh i lư ng 21 ngày tu i/ kg 44,20 41,04 Kh i lư ng 21 ngày tu i/con kg 4,88 4,36 S con cai s a/ con 8,96 8,67 Kh i lư ng cai s a/ kg 86,17 75,73 Kh i lư ng cai s a/con kg 7,36 8,72 T l nuôi s ng % 92,97 93,77 Song song v i 2 gi ng l n trên, Vi t Nam còn nuôi gi ng l n Duroc do mi n Nam nh p vào t M trong nh ng năm chi n tranh. Và g n ñây l i nh p thêm gi ng l n Pietrain t B v ñ c i t o các gi ng l n n i. -4-
B ng: S lư ng l n phân theo ñ a phương (Theo niên giám th ng kê năm 2004 - ðV: nghìn con) Sơ b 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 C nư c 18132.4 18885.8 20193.8 21800.1 23169.5 24884.6 26143.7 ð ng b ng sông H ng 4795.0 5051.2 5398.5 5921.8 6307.1 6757.6 6898.4 Hà N i 298.3 302.9 307.9 341.3 366.6 366.6 372.0 Vĩnh Phúc 385.9 399.9 461.8 432.8 466.8 496.2 520.5 B c Ninh 368.8 398.5 419.7 417.5 443.6 473.3 451.3 Hà Tây 780.9 830.8 896.8 1030.7 1117.4 1224.8 1137.8 H i Dương 566.7 589.7 613.5 709.4 752.9 787.3 820.1 H i Phòng 430.8 464.8 483.0 518.2 562.9 588.0 589.2 Hưng Yên 344.3 400.2 432.8 459.2 499.3 545.6 Thái Bình 582.1 690.8 778.3 794.6 905.9 1015.1 Hà Nam 251.6 268.2 278.4 308.2 327.2 348.3 348.9 Nam ð nh 523.0 537.6 562.7 629.1 675.4 716.2 736.8 Ninh Bình 262.6 270.5 283.7 323.5 340.5 351.7 361.1 ðông B c B 3191.0 3338.4 3509.8 3868.0 4007.4 4236.1 4391.0 Hà Giang 220.2 235.8 248.0 271.2 277.6 290.6 308.1 Cao B ng 230.5 238.6 245.0 262.9 269.6 284.1 295.9 B cK n 124.5 128.1 157.2 152.7 147.3 154.0 158.6 Tuyên Quang 243.3 256.5 266.1 276.4 293.5 315.0 330.6 Lào Cai 211.1 219.1 229.1 316.7 326.3 342.9 316.8 Yên Bái 257.9 268.1 283.0 296.1 307.3 321.2 336.8 Thái Nguyên 335.9 339.1 348.1 430.4 448.3 465.9 502.4 L ng Sơn 240.4 257.2 277.5 304.4 315.5 333.6 333.8 Qu ng Ninh 258.9 271.5 289.2 305.0 328.2 355.4 366.4 B c Giang 669.7 703.9 718.3 781.0 803.4 843.0 899.2 Phú Th 398.6 420.6 448.3 471.2 490.4 530.4 542.4 Tây B c B 818.7 834.9 867.5 1026.9 1050.9 1098.9 1176.2 ði n Biên 199.8 221.2 220.8 232.4 268.1 275.9 287.3 Lai Châu 143.0 Sơn La 333.9 336.5 340.4 419.7 431.1 441.0 452.9 Hoà Bình 263.6 277.6 294.7 339.1 343.9 370.6 380.5 B c Trung B 2774.3 2709.6 2944.0 3351.9 3569.9 3803.4 3852.4 Thanh Hoá 1009.3 1037.7 1088.1 1114.9 1290.2 1359.1 1351.0 Ngh An 775.8 794.5 821.7 1093.8 1117.8 1190.4 1215.2 Hà Tĩnh 351.0 355.2 366.9 406.3 400.3 473.9 466.5 Qu ng Bình 267.3 273.0 278.5 281.0 293.7 300.8 317.7 Qu ng Tr 172.0 136.2 185.6 211.5 222.8 226.8 242.4 Th a Thiên-Hu 198.9 113.1 203.2 244.4 245.1 252.4 259.6 -5-
Duyên h i Nam Trung B 1617.8 1626.1 1725.0 1922.0 2028.7 2137.7 2220.5 ðà N ng 101.4 89.4 107.4 106.6 108.8 108.5 111.0 Qu ng Nam 459.7 431.9 474.2 501.7 526.5 542.3 555.8 Qu ng Ngãi 354.2 386.1 402.7 482.5 517.4 539.5 562.8 Bình ð nh 384.5 393.0 411.1 545.2 574.9 627.6 663.0 Phú Yên 202.2 206.4 209.5 164.6 172.7 181.1 187.2 Khánh Hoà 115.8 119.3 120.1 121.4 128.4 138.7 140.7 Tây Nguyên 948.0 1030.4 1122.8 1111.6 1191.2 1329.8 1488.7 Kon Tum 118.2 120.7 123.9 125.1 106.9 119.7 122.7 Gia Lai 268.1 283.8 302.0 280.2 294.2 317.0 337.7 ð kL k 589.9 382.0 442.4 497.9 507.7 549.9 622.6 ð k Nông 117.3 Lâm ð ng 179.7 183.4 199.0 198.6 240.2 270.5 321.1 ðông Nam B 1394.0 1497.9 1649.6 1651.8 1862.7 2072.5 2402.7 Ninh Thu n 66.7 69.9 72.6 65.1 67.8 81.8 99.8 Bình Thu n 190.1 194.1 211.8 212.2 234.7 242.5 260.4 Bình Phư c 106.8 120.0 134.5 127.3 146.2 160.0 187.5 Tây Ninh 107.4 113.3 120.4 118.0 130.7 156.3 184.5 Bình Dương 118.2 135.1 178.9 222.8 246.7 269.0 288.2 ð ng Nai 487.5 537.2 580.8 575.5 681.1 771.5 966.7 Bà R a-Vũng Tàu 127.1 137.3 138.9 136.8 144.0 169.5 194.5 TP. H Chí Minh 190.2 190.9 211.7 194.1 211.5 221.9 221.1 ðB sông C u Long 2593.6 2797.2 2976.6 2946.1 3151.6 3448.6 3713.8 Long An 178.4 183.8 187.1 212.1 213.7 241.1 280.2 Ti n Giang 384.2 406.3 429.1 437.6 464.6 486.4 495.4 B n Tre 252.2 261.8 280.8 272.6 288.5 312.1 315.4 Trà Vinh 202.3 208.1 225.2 232.0 282.5 307.8 349.6 Vĩnh Long 217.5 234.7 245.7 256.9 269.0 285.2 300.9 ð ng Tháp 176.5 186.9 186.5 214.3 227.4 272.2 304.0 An Giang 162.6 165.5 186.1 164.9 179.8 203.8 252.3 Kiên Giang 220.2 263.1 277.0 265.2 296.7 331.0 358.2 C n Thơ 149.3 H u Giang 217.0 242.6 242.6 289.2 288.0 314.5 181.0 Sóc Trăng 204.9 218.2 224.7 226.4 236.3 256.1 273.8 B c Liêu 168.9 185.7 206.0 187.1 203.3 222.3 226.4 Cà Mau 208.9 240.7 285.8 187.8 201.8 216.1 227.3 2.1.2. Tình hình chăn nuôi gia c m Vào nh ng năm 1960-1970 c a th k 20, ngành chăn nuôi gia c m c a nư c ta còn phát tri n theo phương th c chăn th là chính. Sau nh ng năm 1970, nư c ta ñã t ng bư c chuy n vào chăn nuôi trang tr i theo phương th c công nghi p, ñã nh p nhi u gi ng gia c m vào nuôi nhân thu n ho c lai t o như gi ng gà Leghorn, Rhode Island, Hybro, Gold-line, -6-
Brown Nick, Hy-line, Sasso, Kabir, Tam Hoàng, Lương Phư ng và các gi ng v t như v t siêu tr ng QH1, Khakicampbell, CV2000 Layer; các gi ng ngan R31, R51, R71, … S lư ng gia c m phân theo ñ a phương (Ngu n: T ng c c Th ng kê năm 2004 - ðV: nghìn con) 2000 2001 2002 2003 Sơ b 2004 C nư c 196188 218102 233287 254610 218153 ð ng b ng sông H ng 52577 57137 59695 65503 59084 Hà N i 2938 3155 3299 3321 2759 Vĩnh Phúc 5018 6871 5231 6028 5030 B c Ninh 3038 3406 3802 3956 3388 Hà Tây 7743 8824 9912 11393 10485 H i Dương 7003 7312 7981 8592 7758 H i Phòng 4247 4438 4567 5051 4396 Hưng Yên 5543 5790 6073 6179 6206 Thái Bình 6615 6360 7085 8531 7796 Hà Nam 2573 3187 3276 3510 3348 Nam ð nh 4846 5027 5415 5729 5068 Ninh Bình 3013 2767 3054 3213 2850 ðông B c B 31602 35346 38301 42190 39510 Hà Giang 1223 1597 1745 2055 2047 Cao B ng 1549 1509 1590 1845 1909 B cK n 1227 948 990 1208 1220 Tuyên Quang 2432 3029 3366 3982 4131 Lào Cai 1376 1965 2074 2100 1857 Yên Bái 2411 2429 2526 2674 2324 Thái Nguyên 2621 4700 5015 4818 4735 L ng Sơn 2962 3495 3534 3641 3658 Qu ng Ninh 2165 1815 2299 2448 2167 B c Giang 7077 7564 8102 9662 8257 Phú Th 6559 6295 7060 7757 7205 Tây B c B 5077 6856 7114 7849 7875 B c Trung B 22504 27159 29786 36680 35595 Duyên h i Nam Trung B 13682 14361 15365 16192 14797 Tây Nguyên 6102 7415 8440 10059 8682 ðông Nam B 20633 23111 24595 24674 17050 ð ng b ng sông C u Long 44011 46717 49991 51463 35561 2.1.3. Tình hình chăn nuôi trâu bò T xa xưa, con trâu, con bò ñư c coi như "ñ u cơ nghi p" c a ngư i nông dân Vi t Nam v i chăn nuôi nh , l thì ngày nay v trí c a chúng ñư c m r ng r t nhi u, ñ c bi t là ñàn bò ñư c m r ng v i quy mô l n như các nông trư ng, trang tr i kh p nơi trong c -7-
nư c. ð ng th i nhi u gi ng bò cũng ñư c nh p t nư c ngoài vào ñ nuôi thu n ch ng và c i t o gi ng ñ a phương như: - bò Holstein Friesian ñư c nh p t Hà Lan là gi ng chuyên s a có màu lông lang tr ng ñen - bò Sahival có ngu n g c t n ð lông màu ñ nâu, ñ vàng - bò Zebu, bò Red Sindhi lông màu ñ cánh gián có ngu n g c t n ð và Pakistan S lư ng trâu và bò phân theo ñ a phương (Ngu n: T ng c c Th ng kê năm 2004 - ðV: nghìn con) S lư ng trâu S lư ng bò Sơ b Sơ b 2002 2003 2002 2003 2004 2004 C nư c 2814.5 2834.9 2869.8 4062.9 4394.4 4907.7 ð ng b ng sông H ng 171.2 165.0 154.6 502.1 542.3 604.4 Hà N i 12.7 12.4 11.2 41.7 43.3 45.1 Vĩnh Phúc 33.4 33.2 32.3 108.2 121.4 134.8 B c Ninh 12.0 11.3 9.5 44.0 48.3 54.6 Hà Tây 28.6 27.4 26.2 98.2 105.7 119.8 H i Dương 27.0 24.7 21.6 42.2 43.1 44.6 H i Phòng 12.9 12.2 10.9 10.5 11.1 12.0 Hưng Yên 5.2 4.8 3.9 30.5 31.6 36.9 Thái Bình 7.6 7.1 6.7 41.0 43.6 47.4 Hà Nam 3.6 3.6 3.4 27.2 29.9 34.8 Nam ð nh 9.4 9.3 9.1 27.1 29.4 34.1 Ninh Bình 18.8 19.0 19.8 31.5 34.9 40.3 ðông B c B 1222.4 1224.1 1213.1 543.9 577.8 618.7 Hà Giang 129.9 133.0 134.7 62.6 65.6 69.0 Cao B ng 107.5 108.8 111.2 111.4 114.5 117.9 B cK n 83.0 81.7 83.5 33.5 35.3 37.2 Tuyên Quang 131.8 129.5 131.8 26.7 32.5 38.5 Lào Cai 120.9 124.4 102.4 18.5 19.2 16.6 Yên Bái 89.2 93.2 96.3 27.5 26.5 26.3 Thái Nguyên 121.5 114.7 112.3 26.1 32.4 39.9 L ng Sơn 185.2 188.2 188.7 46.0 48.4 48.8 Qu ng Ninh 62.1 62.1 61.8 15.2 15.8 18.9 B c Giang 99.0 94.2 94.3 76.7 82.4 90.5 Phú Th 92.3 94.3 96.1 99.7 105.2 115.1 Tây B c B 390.3 399.4 437.8 182.0 193.5 209.7 B c Trung B 689.4 706.9 719.4 855.9 899.0 990.4 Thanh Hoá 204.4 212.4 216.7 236.2 243.3 282.3 Ngh An 283.4 287.9 288.8 294.7 315.2 350.0 Hà Tĩnh 101.1 104.8 109.0 146.5 157.0 167.7 -8-
Qu ng Bình 35.8 36.0 36.7 104.4 105.4 107.0 Qu ng Tr 36.0 36.5 37.9 55.1 57.7 61.8 Th a Thiên-Hu 28.7 29.3 30.3 19.0 20.4 21.6 Duyên h i Nam Trung B 129.9 131.9 134.3 793.5 842.1 917.9 Tây Nguyên 62.1 65.8 68.7 432.5 476.0 547.1 ðông Nam B 112.0 106.0 105.5 474.8 534.6 599.7 ðB sông C u Long 37.3 35.8 36.4 278.2 329.1 419.8 2.1.4. Tình hình th c ăn cho v t nuôi Trong các ñi u ki n s ng c a cơ th thì dinh dư ng là nhân t quan tr ng nh t mà ñ ng v t không ng ng l y th c ăn t bên ngoài ñ nuôi cơ th . Tác d ng c a các ch t dinh dư ng ñ i v i ñ ng v t ho c là phân gi i thành nhi t năng ñ xúc ti n s ho t ñ ng c a cơ th ho c là t ng h p thành các v t ch t ph c t p ñ tu b cho các t ch c ch t ho c già c i. Vì v y th c ăn không nh ng là nhu c u c n thi t ñ duy trì s s ng mà còn là nhu c u c a s sinh trư ng, cho s n ph m… Nư c ta là m t nư c nông nghi p tr ng nhi u lúa, ngô, khoai, s n, ñ u tương… là nh ng nguyên li u t t làm th c ăn cho v t nuôi, ñư c tr ng nhi u các vùng trong c nư c. V di n tích gieo tr ng và s n lư ng thu ñư c cũng có nh hư ng không nh ñ n tình hình chăn nuôi. B ng: Di n tích tr ng các lo i cây lương th c năm 2000 và 2004 phân theo ñ a phương (Ngu n: T ng c c Th ng kê năm 2004 - ðV: nghìn ha) Ngô S n Khoai lang L c ð u tương 2000 2004 2000 2004 2000 2004 2000 2004 2000 2004 C nư c 730.2 990.4 237.6 383.6 254.3 203.6 244.9 258.7 124.1 182.5 ð ng b ng sông H ng 92.9 84.0 8.3 7.4 64.2 40.5 30.2 33.6 33.5 48,7 Hà N i 12.1 8.6 0.4 0.2 3.8 2.9 3.5 3.9 2.3 1.9 Vĩnh Phúc 20.1 18.7 2.1 2.6 7.8 5.1 3.7 3.9 4.6 6.2 B c Ninh 4.4 2.4 0.1 0.1 3.3 2.2 1.8 1.9 1.4 1.9 Hà Tây 20.6 14.3 3.1 2.9 11.2 9.0 4.2 4.7 12.5 19.0 H i Dương 5.2 5.6 0.1 0.1 7.7 3.7 1.6 1.4 1.8 1.9 H i Phòng 0.6 1.6 0.2 0.1 4.1 2.7 0.1 0.1 - - Hưng Yên 7.2 6.7 - - 3.7 1.3 2.9 2.5 3.6 5.5 Thái Bình 4.7 11.3 0.1 0.1 8.9 4.2 2.6 2.6 3.0 6.0 Hà Nam 7.9 5.6 1.1 0.2 3.4 2.1 1.0 1.0 2.3 3.5 Nam ð nh 3.4 4.1 0.3 0.3 7.0 4.3 3.7 6.1 2.0 2.8 Ninh Bình 6.7 5.1 0.8 0.8 3.3 3.0 5.1 5.5 - - ðông B c 183.2 216.0 48.4 49.5 49.7 47.0 31.6 34.4 31.9 43.6 Hà Giang 41.8 43.7 3.2 2.5 1.2 1.3 2.1 3.6 6.2 14.8 Cao B ng 31.5 34.4 1.6 2.3 2.1 1.8 0.6 0.8 6.9 7.3 -9-
B cK n 9.9 13.5 3.1 2.9 0.4 0.4 0.4 0.5 1.1 2.5 Tuyên Quang 11.7 14.3 3.7 3.5 2.4 4.7 3.0 2.9 1.8 2.1 Lào Cai 22.5 23.9 6.2 5.1 0.4 0.4 0.7 1.0 3.6 5.2 Yên Bái 9.9 13.0 8.6 12.0 2.5 2.4 1.1 1.4 - - Thái Nguyên 10.7 15.9 3.6 4.2 11.8 10.1 5.5 4.3 3.4 3.6 L ng Sơn 12.7 17.6 4.7 4.5 2.6 2.7 1.6 1.7 2.0 2.3 Qu ng Ninh 4.9 5.8 1.6 1.3 6.7 6.2 2.5 2.9 1.4 1.0 B c Giang 11.4 13.8 3.5 3.2 14.8 12.9 7.3 9.1 5.5 4.8 Phú Th 16.2 20.1 8.6 8.0 4.8 4.1 6.8 6.2 - - Tây B c 104.2 138.1 35.3 40.5 6.0 6.4 6.8 8.0 11.6 23.0 B c Trung B 92.8 141.0 38.4 48.4 89.0 67.1 70.2 79.2 2.7 6.2 Duyên h i Nam Trung B 28.5 38.5 37.1 51.5 18.5 12.2 26.3 24.4 - - Tây Nguyên 86.8 208.9 38.0 69.9 9.3 10.3 21.9 24.8 15.0 24.6 ðông Nam B 122.8 131.4 24.4 109.9 7.7 8.1 49.0 41.3 9.9 5.2 ðB sông C u Long 19.0 32.5 7.7 6.5 9.9 12.0 8.9 13.0 5.5 13.7 B ng: S n lư ng các lo i cây lương th c năm 2000 và 2004 phân theo ñ a phương (Ngu n: T ng c c Th ng kê năm 2004 - ðV: nghìn t n) Ngô S n Khoai lang L c ð u tương 2000 2004 2000 2004 2000 2004 2000 2004 2000 2004 C nư c 2005.9 3453.6 1986.3 5572.8 1611.3 1535.7 355.3 451.1 149.3 242.1 ð ng b ng sông H ng 279.6 343.4 74.4 86.2 508.0 360.7 53.3 75.7 44.6 80.2 Hà N i 31.7 27.0 2.8 1.9 24.7 19.4 4.2 5.1 0.7 2.2 Vĩnh Phúc 54.9 72.2 17.3 25.1 45.0 40.8 4.6 5.9 5.7 9.6 B c Ninh 11.5 7.6 0.6 0.4 30.6 27.1 2.9 3.6 2.0 3.1 Hà Tây 69.0 64.8 24.0 35.5 85.3 73.4 5.7 8.9 14.4 28.9 H i Dương 19.4 24.8 0.8 0.7 72.1 36.8 2.2 2.2 3.3 3.4 H i Phòng 1.8 7.4 1.6 1.2 37.8 26.4 0.3 0.4 - - Hưng Yên 19.1 28.3 - - 33.1 14.0 7.3 7.5 5.7 10.2 Thái Bình 19.1 55.4 0.8 0.9 85.2 48.1 5.4 6.5 6.4 11.9 Hà Nam 23.3 22.7 15.5 3.4 23.1 19.9 2.2 2.5 3.5 6.2 Nam ð nh 10.9 15.6 2.0 2.6 52.1 33.2 11.0 21.8 2.9 4.7 Ninh Bình 18.9 17.6 9.0 14.5 19.0 21.6 7.5 11.3 - - ðông B c 425.5 629.5 426.7 580.8 287.0 299.4 35.4 51.4 27.9 42.6 Hà Giang 71.7 88.6 21.2 18.6 4.2 5.9 1.8 3.3 4.4 12.6 Cao B ng 75.8 88.7 13.0 19.4 8.9 8.4 0.3 0.5 4.3 5.2 B cK n 21.2 36.9 26.8 30.6 1.4 1.6 0.3 0.4 1.2 2.6 Tuyên Quang 38.6 56.2 38.2 40.3 14.8 25.8 3.9 6.1 2.1 2.9 - 10 -
Lào Cai 38.3 61.0 64.1 56.7 1.7 2.2 0.7 1.0 2.2 4.2 Yên Bái 19.5 30.3 68.5 206.9 12.5 12.3 1.2 1.7 - - Thái Nguyên 30.8 54.4 31.4 40.9 54.9 55.2 5.4 5.0 3.8 4.3 L ng Sơn 44.8 76.5 37.0 35.7 11.7 12.9 2.0 2.5 2.3 2.4 Qu ng Ninh 12.9 19.3 13.5 10.4 39.4 36.1 2.4 4.2 1.2 1.1 B c Giang 29.4 45.8 32.2 30.7 115.7 117.4 8.7 17.1 6.4 7.3 Phú Th 42.5 71.8 80.8 90.6 21.8 21.6 8.7 9.6 - - Tây B c 227.8 384.0 265.3 390.0 23.6 30.4 6.5 9.5 15.0 24.5 B c Trung B 227.4 517.5 255.2 554.7 470.7 414.9 98.3 138.5 3.4 8.6 Duyên h i Nam Trung B 71.6 136.9 329.5 776.2 95.0 74.4 35.2 38.4 - - Tây Nguyên 320.3 737.0 351.5 995.6 63.2 81.4 25.5 24.2 21.1 24.2 ðông Nam B 401.9 534.5 215.5 2138.4 39.7 56.1 81.5 78.9 5.0 5.0 ðB sông C u Long 51.8 170.8 68.2 50.9 124.1 218.4 19.6 34.5 12.1 30.7 2.1.5. Nh ng thu n l i và khó khăn c a ngành chăn nuôi Vi t Nam a) Thu n l i - Nhà nư c ñã có nhi u chính sách ñ khuy n khích chăn nuôi. - ð i ngũ cán b khoa h c k thu t ñư c ñào t o ngày càng nhi u. - Các trang thi t b ph c v cho ngành chăn nuôi ngày càng hi n ñ i. - Các trang tr i tư nhân cũng ñ u tư phát tri n chăn nuôi các lo i gia súc gia c m. - Các công ty nư c ngoài ñã ñ u tư, liên doanh ñ phát tri n ngành chăn nuôi Vi t Nam như ñ u tư con gi ng và th c ăn. - Vi t Nam có ñi u ki n thu n l i v khí h u ñ phát tri n các lo i cây tr ng quanh năm. - Nhân dân ta l i có nhi u kinh nghi m t n d ng và ch bi n th c ăn cho v t nuôi. - Nhi u gi ng v t nuôi Vi t Nam ñã thích nghi v i ñi u ki n nhi t ñ i và có kh năng ch ng b nh t t cao như l n , l n Móng Cái , gà Ri… - Trên th gi i có nhi u gi ng v t nuôi t t mà chúng ta có th nh p vào ñ nuôi thu n ch ng ho c lai t o. b) Khó khăn Ngành chăn nuôi v n còn ñang g p nhi u h n ch như - Nhà nư c chưa qu n lý ñư c h t các con gi ng, mà các con gi ng ph n nhi u thư ng do các công ty ho c các trang tr i tùy ti n nh p nư c ngoài vào ho c t lai t o. - Các con gi ng còn do các h chăn nuôi tùy ti n lai t o kh p nơi gây nh hư ng không nh ñ n ch t lư ng ñàn gi ng. - V th c ăn cho v t nuôi, các ñ a phương ñua nhau s n xu t ch y theo l i nhu n mà nhà nư c chưa có ñi u ki n ñ ki m tra ch t lư ng. - V di n tích dùng cho chăn nuôi cũng do nh hư ng c a chuy n ñ i cơ c u cây tr ng ho c do b trí l i khu dân cư cũng làm nh hư ng ñ n ngu n th c ăn c a v t nuôi. - 11 -
- V khí h u, do nh ng năm g n ñây n n phá r ng nghiêm tr ng ñã x y ra n ng h n ho c lũ, l t cũng nh hư ng ñ n kh năng sinh trư ng, phát tri n c a v t nuôi. - V tình hình b nh d ch nhi u nư c trên th gi i cũng như Vi t Nam ñã gây thi t h i ñáng k cho ngành chăn nuôi. 2. 2. Tình hình chăn nuôi trên th gi i S phát tri n chăn nuôi trên th gi i ngày nay ñư c th hi n t c ñ phát tri n c v s lư ng và ch t lư ng v t nuôi cũng như v s c s n xu t c a chúng (th t, tr ng, s a,…) S lư ng v t nuôi trên th gi i (Theo t p chí chăn nuôi s 3 năm 2004) Năm 2002 Lo i v t nuôi (ðV: nghìn con) Bò 1.366.664 Trâu 167.162 C u 1.034.008 Dê 743.374 Ng a 56.324 L a 40.447 La 13.325 L c ñà 18.483 Th 522.885 L n 941.022 Gà 15.853.857 Vt 1.065.701 Ng ng 245.911 Gà tây 250.662 S n xu t th t l n trên th gi i giai ño n 1997-2003 (Ngu n: FAO) Năm S lư ng ñàn l n (tri u con) S n lư ng th t l n (tri u t n) 1997 1.061,6 82,3 1998 1.125,0 87,7 1999 1.150,0 88,7 2000 1.149,3 89,5 2001 1.170,6 91,2 2002 1.201,9 94,2 2003 1.219,6 95,8 Bình quân 1.154,0 89,6 - 12 -
S n xu t và phân ph i th t l n c a m t s qu c gia năm 2001 (ðV: nghìn t n; Ngu n: FAO) Qu c gia S n xu t Xu t kh u Nh p kh u ðan M ch 1.700 1.390 44,0 ð c 4.070 560 780,0 Braxin 1.970 340 0,3 Canaña 1.730 730 110,0 Hà Lan 1.460 810 780,0 H ng Kông 0 60 340,0 Mêhicô 1.060 67 287,0 M 8.690 640 440,0 Nga 1.500 12 420,0 Nh t B n 1.200 1 1.120,0 Trung Qu c 42.980 290 440,0 Vi t Nam 1.415 50 0,3 S n lư ng xu t nh p kh u th t l n c a m t s nư c trên th gi i năm 2003 (ðV: nghìn t n; Ngu n: FAO) Qu c qia Xu t kh u Nh p kh u EU 1.300 - M 726 490 Canaña 815 - Braxin 379 - H ng Kông - 300 Nh t B n - 1.200 Nga - 710 Mêhicô - 310 Các nư c khác 680 190 T ng 3.900 3.200 - 13 -
CHƯƠNG I SINH LÝ GIA SÚC, GIA C M Trong chương sinh lý gia súc, gia c m, chúng tôi ch ñ c p ñ n nh ng v n ñ cơ b n nh t như sinh lý tiêu hóa, sinh lý n i ti t, sinh lý sinh d c c a v t nuôi nh m ñáp ng k p th i cho nh ng ñ i tư ng không ñư c h c chuyên ngành chăn nuôi nhưng mu n hi u bi t ñ nâng cao hi u qu kinh t trong chăn nuôi. I. Sinh lý tiêu hoá 1.1. Ý nghĩa c a quá trình tiêu hoá th c ăn Tiêu hoá là quá trình phân gi i các ch t dinh dư ng trong th c ăn t nh ng h p ch t hoá h c ph c t p ñ n d ng ñơn gi n ñ cơ th ñ ng v t có th h p th và l i d ng ñư c. Trong quá trình trao ñ i ch t ñ ng v t ph i l y th c ăn t bên ngoài vào ñ cung c p các ch t dinh dư ng cho cơ th . Trong th c ăn có ch a các ch t dinh dư ng c n thi t cho cơ th ñ duy trì quá trình s ng bình thư ng. Nh ng ch t dinh dư ng g m có: - Protein - Gluxit - Lipit - Nư c - Khoáng - Vitamin Th c ăn sau khi vào ng tiêu hoá c a gia súc ph i ñư c phân gi i thành các v t ch t ñơn gi n m i ñư c cơ th gia súc l i d ng ñ t o thành các v t ch t ñ c bi t c a b n thân chúng. Riêng mu i vô cơ, nư c và vitamin có th ñư c h p thu t tr ng thái ban ñ u. Cho nên trong chăn nuôi có th thông qua con ñư ng th c ăn và ho t ñ ng tiêu hoá, h p thu ñ ñ t t i m c ñích c i t o gi ng v t nuôi. 1.2. Quá trình tiêu hoá và h p thu 1.2.1. Tiêu hóa th c ăn mi ng Mi ng có nhi m v l y th c ăn và nư c u ng nh vào hai cơ quan th giác và kh u giác ñ phân bi t và ch n l c th c ăn cho thích h p. Vì th khi nuôi gia súc, gia c m chúng ta ph i căn c vào kh u v c a gia súc, gia c m ñ ch bi n th c ăn. ð ng tác l y th c ăn các loài gia súc có khác nhau: l n dùng môi dư i nh n ñưa th c ăn vào mi ng, k t h p v i răng, lư i và v n ñ ng ñ c bi t c a ñ u ñ l y th c ăn; trâu bò dùng lư i vì lư i trâu bò r t dài, v n ñ ng linh ho t và m nh, k t h p v i răng hàm dư i và l i hàm trên ho c nh ñ ng tác kéo gi t c a ñ u ñ l y th c ăn; ng a ch y u dùng môi trên và răng c a ñ l y th c ăn; dê, c u l y th c ăn g n gi ng như ng a, môi trên c a c u có khe h ti n cho vi c g m c r t ng n. Cách u ng thì ñ ng v t nh vào tác ñ ng h p d n c a áp l c âm xoang mi ng. trong xoang mi ng, th c ăn ch u tác d ng c a hai quá trình là tiêu hoá hoá h c và tiêu hoá cơ h c: - 14 -
+ Tiêu hoá cơ h c: là nh tác ñ ng ch y u c a răng và cơ hàm nhai nghi n th c ăn. Cho nên có th d a vào ñ mòn c a răng mà ñoán tu i trâu bò. Quá trình nhai còn ñ h n h p th c ăn v i nư c b t, làm tăng di n tích ti p xúc c a th c ăn v i d ch v tiêu hoá ñ ng th i th c ăn ñư c th m ñ u v i nư c b t. Ngoài ra ñ ng tác nhai còn kích thích các th quan trong mi ng gây ra s ti t d ch tiêu hoá và s v n ñ ng c a d dày, ru t m t cách ph n x , chu n b t t cho quá trình tiêu hoá. + Tiêu hoá hoá h c: Ch y u nh vào các enzym có trong nư c b t ti t ra. Khi nhai thì có 3 tuy n nư c b t là. - ðôi tuy n dư i hàm. - ðôi tuy n dư i lư i. - ðôi tuy n dư i tai ti t ra d ch ñ vào xoang mi ng. Ngoài ra còn nhi u tuy n nư c b t nh ñư c phân b t n m n trên b m t c a xoang mi ng cũng ñư c ti t ra ñ vào xoang mi ng. * V thành ph n, tính ch t, tác d ng c a nư c b t - Thành ph n: Trong nư c b t ch a 99-99,4 % nư c và 0,6-1 % v t ch t khô. Trong v t ch t khô có ch a ch t h u cơ mà ch y u là Protein ( th keo là ch t nhày Muxin và enzym). Ch t vô cơ thì g m các lo i mu i như mu i clorua, mu i sunphat, mu i photphat c a các nguyên t natri, canxi, kali và magiê. Nư c b t còn ch a m t s s n ph m trao ñ i như CO2, urê, mu i Bicacbonat natri. Trong nư c b t còn ch a enzym Amilaza và Mantaza. - Tính ch t: Nư c b t là d ch th không có màu s c, ch hơi ánh, có ph n ng ki m (pH c a nư c b t: 7,32 ( l n); 7,36 ( chó và ng a); 8,1 ( ñ ng v t nhai l i)). T tr ng c a nư c b t: t 1,002 - 1,009. - Tác d ng c a nư c b t: + Nh ch t nhày Muxin làm cho th c ăn ñư c dính l i t ng viên ñ gia súc d nu t + Phân gi i tinh b t c a th c ăn thành nh ng v t ch t ñơn gi n như: Amilaza (C6H10O5) n Dextrin + Mantoza Khi nhai t o thành ñư ng Mantoz: Mantaza C12H22O11 + H2O 2 Glucoz (C6H12O6) Nư c b t có th hoà tan ñư c các ch t trong th c ăn, làm xu t hi n v giác và các ph n x ti t d ch tiêu hoá. Nư c b t c a ñ ng v t nhai l i còn có tác d ng trung hoà axit h u cơ sinh ra trong quá trình lên men c a vi sinh v t trong d c . Nư c b t còn có kh năng di t khu n, ñ c bi t nó có kh năng hoà tan vi khu n. nh ng gia súc mà tuy n m hôi kém phát tri n thì s th i nư c b t có tác d ng ñi u hoà thân nhi t. gia súc trư ng thành, trong m t ngày ñêm bò ti t ra kho ng 60 lít, ng a ti t ra kho ng 40 lít, l n ti t ra kho ng 15 lít ... - 15 -
gia c m thì m không có kh năng nghi n nát th c ăn. Quá trình tiêu hoá th c ăn mi ng không ñáng k vì tuy n nư c b t c a gia c m không phát tri n, nư c b t r t ít men tiêu hoá. M là m t cơ quan v n năng c a gia c m. gà và gà tây thì m ñư c bao ph b i m t l p s ng c ng. ng ng và v t, m ñư c ph m t l p màng m ng b ng sáp. Màng này có các ñ u mút th n kinh nên cũng là m t cơ quan xúc giác. Vòm c a khoang mi ng là ñáy c a khoang mũi, ñ ng th i là ch ñ t c a thân lư i trong n a trư c c a khoang. Trong ph n sau c a khoang mi ng có lõ mũi sau, qua ñó mà liên h ñư c v i h c mũi. hàng lo t các m u g c a h u làm ranh gi i cho khoang mi ng và h u, nh ng m u g này x p theo hàng ngang ñi qua vòm trên c a khoang mi ng. ðáy khoang mi ng có lư i g n vào khoang mi ng nh các dây hãm c a lư i. Phù h p v i hình d ng c a m , lư i gà h p và nh n ñ u, lư i ng ng và v t r ng hơn. v t hai bên lư i còn có các m u g m nh như s i. Ngoài các m u g (ch i) v giác còn có nh ng ch i xúc giác. Khoang mi ng có màng nh y. Các tuy n c a khoang mi ng và h u phát tri n r t m nh gà và gà tây cũng như t t c các loài chim ăn h t khác. Tuy n nư c b t ti t ra d ch nh y ñ b c l y th c ăn và làm cho th c ăn ñư c bôi trơn t o ñi u ki n d nu t. 1.2.2. Tiêu hóa th c ăn d dày 1.2.2.1. Tiêu hoá th c ăn d dày ñơn Th c ăn t mi ng ñư c ñưa xu ng d dày nh ph n x ph c t p có s tham gia c a cơ lư i, cơ hàm .... Như d dày ñơn c a chó, mèo, ng a, ... t ngoài vào trong ñư c chia làm 4 l p: + L p tương m c: là l p ngoài cùng + L p cơ + L p dư i màng nhày + L p màng nhày: là l p trong cùng Trong l p màng nhày thì có tuy n ti t ra d ch nhày và tuy n ti t d ch tiêu hoá, ch có m t s ít sâu vào dư i l p màng nhày. Màng nhày c a d dày ñư c chia làm 3 vùng rõ r t: thư ng v , thân v và h v . Các tuy n vùng thân v có t bào ch , t bào vách và t bào ph . Tuy n vùng thư ng v có t bào ph . Tuy n vùng h v có t bào ch và t bào ph . - T bào ch ti t ra men - T bào vách ti t ra HCL - T bào ph ti t ra d ch nhày Gia súc có d dày ñơn thì tiêu hoá g m hai quá trình : - Tiêu hoá cơ h c: nh tác d ng co bóp c a các l p cơ d dày. - Tiêu hoá hoá h c: ñư c th c hi n nh d ch v c a d dày ti t ra - 16 -
nh: S phân b các khu tuy n c a các lo i d dày A. Ngư i, B. Chó, C. Ng a, D. L n, E. Loài nhai l i 1. Th c qu n, 2. Khu tuy n thư ng v , 3. Khu tuy n thân v 4. Khu tuy n h v , 5. Tá tràng * Thành ph n và tính ch t, tác d ng c a d ch v : D ch v là m t d ch th thu n khi t, trong su t có ph n ng axit và ñ pH c a d ch v thay ñ i tuỳ thu c vào loài: VD: pH = 1,5 - 2 ( chó) pH = 2,5 - 3 ( l n) pH = 2,17 - 3,14 ( bò) pH = 1,3 - 3,1 ( ng a). T tr ng c a d ch v : 1,002 - 1.004 ( chó); 1,003 ( bê); 1,006 ( dê). Trong d ch v có ch a 99,5% nư c và 0,5% v t ch t khô. Trong v t ch t khô có ch a ch t h u cơ và ch t vô cơ. Thành ph n c a ch t vô cơ g m axit HCl, mu i clorua, mu i sunphat, mu i photphat c a các nguyên t Ca, Na, K, Mg. Ch t h u cơ g m có: Protein (ch y u là các enzym, axit lactic, adenozin triphotphat, urê, axit uric ... Hàm lư ng c a chúng trong d ch v khác nhau các loài gia súc. Nó ph thu c vào tu i và các lo i th c ăn. Axit HCl có trong d ch v t n t i 2 d ng: t do và liên k t ( d ng liên k t thì liên k t v i d ch nhày ho c v i ch t h u cơ trong th c ăn). D ch v ti t ra càng nhanh thì hàm lư ng HCl t do càng nhi u. Axit HCl t do là thành ph n ch y u quy t ñ nh ñ axit c a d ch v (ñ axit c a d ch v do HCl t do, HCl liên k t, photphat axit và axit lactic t o nên). Trong các b nh khác nhau thì hàm lư ng axit HCl d ch v cũng bi n ñ i. - 17 -
HCl ñư c hình thành t các t bào vách ph n màng nhày thân v . Quá trình trao ñ i ch t trong t bào nh xúc tác c a anhydraza cacbonic CO2 k t h p v i nư c: CO2 + H2O H2CO3 Khi v n chuy n các ch t ñ nuôi t bào vách thì trong thành ph n c a máu có mu i NaCl cho nên có s k t h p: NaCl + H2CO3 NaHCO3 + HCl Sau khi HCl ñư c hình thành thì ñ vào xoang d dày ñ t o thành thành ph n c a d ch v . + Axit HCl trong d ch v có tác d ng: - Ho t hoá men pepxinogen - Làm trương n kh i th c ăn ñ làm tăng di n tích ti p xúc c a th c ăn v i d ch tiêu hoá - Duy trì ñ pH c a d ch v - Di t vi khu n không có l i d dày - Kích thích ñóng m van h v và ti t d ch t y. * M t s enzym (men) c a d ch v - Pepxin Là enzym ch y u c a d ch v . Khi m i ti t ra d ng không ho t ñ ng (pepxinogen). Nh tác d ng ho t hoá c a HCl m t ph n pepxinogen chuy n thành pepxin ho t ñ ng, pepxin này l i ti p t c ho t hoá pepxinogen còn l i (giai ño n t xúc tác). Pepxin có tác d ng phân gi i protein c a th c ăn t o thành nh ng thành ph n ñơn gi n (anbumoz và pepton). Enzym pepxin ch ho t ñ ng trong môi trư ng axit và t c ñ phân gi i Protein cũng khác nhau. N ng ñ HCl thích h p cho s phân gi i các lo i protein cũng khác nhau (thư ng dao ñ ng t 0,1 - 0,5 %). - Chymozin Enzym này có tác d ng làm ngưng k t s a. Chymozin thu phân l p protein b o v trên b m t mixen cazeinogen, tách polipeptit. Sau ñó cazeinogen chuy n thành cazein. Enzym này có tác d ng trong môi trư ng toan y u, trung tính và ki m y u v i s có m t c a mu i Canxi, t o Ca-Cazeinat ñông vón ñ lưu l i trong d dày lâu hơn. ñ ng v t bú s a enzym chymozin nhi u hơn enzym pepxin vì nó có liên quan ñ n dinh dư ng s a. - Catepxin Enzym này có tác d ng phân gi i protein gi ng pepsin, pH thích h p cho enzym này ho t ñ ng dao ñ ng t 4 - 5 ch y u gia súc non. N u pH = 7 thì enzym này không ho t ñ ng. Trong d ch v c a ñ ng v t bú s a enzym này d ng ho t ñ ng. ñ ng v t trư ng thành h u như nó không ho t ñ ng. - Lipaza Enzym này ho t ñ ng y u. Nó phân gi i m trung tính thành axit béo và glyxerin. Tác d ng c a nó bi u hi n rõ m s a (m nhũ hoá). Trong d ch v ñ ng v t trư ng thành lipaza ho t ñ ng y u hơn, pH thích h p cho lipaza ho t ñ ng ph thu c vào t ng loài ñ ng v t. - 18 -
các vùng khác nhau c a d dày, ho t l c c a d ch v ti t ra cũng khác nhau. Ví d : D ch v c a tuy n ñư ng cong nh ti t ra có ho t tính cao hơn so v i d ch v ñư c ti t ra ñư ng cong l n. - Amilaza Ph n thư ng v trong d dày x y ra s phân gi i tinh b t vì có enzym amilaza c a nư c b t l n trong th c ăn t mi ng ñưa xu ng. Trong d ch v thu n khi t không có enzym amilaza (có tác gi cho r ng trong d ch v c a l n có loa enzym này). Nói chung s ti t d ch v ñ i v i các lo i th c ăn khác nhau thì cũng khác nhau vì s lư ng và ch t lư ng c a d ch v ph thu c vào tính ch t c a th c ăn. Ví d : Khi ăn th t thì d ch v c a chó ti t ra nhi u, ñ toan cao và s c tiêu hoá m nh, ho c cùng m t lo i th c ăn n u th c ăn vào càng nhi u thì lư ng d ch v ti t ra càng nhi u, ñ c ng c a th c ăn càng l n thì lư ng d ch v càng l n. * ð i v i gia c m thì tiêu hóa th c ăn di u, d dày tuy n, d dày cơ. Di u c a gia c m là túi ch a th c ăn r t phát tri n gà. V t ng ng không có di u, nhưng ño n dư i th c qu n có m t ch phình ra t o thành hình b u d c. Kh năng tiêu hoá th c ăn di u r t kém. Th c ăn d ng l i di u t 3-4 gi , lâu nh t t 16-18 gi , th c ăn ñư c làm m m ư t và ñ y d n xu ng d dày. - Tiêu hoá th c ăn d dày tuy n (cu ng m ): Trong d dày tuy n th c ăn ch u s bi n ñ i hóa h c. Trong n p màng nhày c a d dày tuy n có nhi u tuy n hình ng và hình m u l i. Các tuy n hình ng ti t ra d ch nh y ñ tránh cho thành d dày không t tiêu hóa mình, còn các tuy n hình m u l i ti t ra enzym pepxin làm phân gi i protein. - Tiêu hoá d dày cơ (m ): Ph n d d y cơ gà và gà tây có thành r t d y, ñư c t o thành ch y u nh các cơ trơn r t kh e màu ñ l n màu xanh. Hai bên m t ngoài c a d d y có l p gân sáng, t t c các cơ trơn ñ u g n ch t vào ñó. ph n trên và ph n dư i d d y có m i ph n m t túi kín. Bên trong có màng nh y ch a nhi u tuy n hình ng chia thành t ng ñám. Ch t ti t c a tuy n này th m vào th c ăn r n. Cùng v i bi u bì b m t, l p s ng d y t o thành m t b m t v ng ch c. Do ph i làm vi c liên t c, l p s ng luôn luôn ñư c b sung thêm. Gà và gà tây thư ng ăn thêm các viên ñá nh vào d dày cơ. V i s co bóp m nh c a m t h th ng cơ kh e, th c ăn d b nghi n gi a các hòn ñá nh . 1.2.2.2. Tiêu hoá th c ăn d dày kép Như d dày 4 túi trâu, bò, dê, c u. + Túi 1 là d c có dung tích 80% + Túi 2 là d t ong có dung tích 5% + Túi 3 là d lá sách có dung tích 7% + Túi 4 là d múi kh có dung tích 8% Các túi 1, 2, 3 g i là d dày trư c. d dày trư c không có tuy n ti t d ch tiêu hoá. Và s tiêu hoá nh vào vi sinh v t s ng c ng sinh ñó. d múi kh thì có tuy n ti t ra d ch tiêu hoá. - 19 -
Trâu, bò, dê, c u khi ăn ch nhai sơ b r i nu t xu ng d c , ñ n lúc ngh ngơi yên tĩnh m i lên ñ nhai l i. Nhai l i ñư c xem như m t thích ng sinh lý c a lo i gia súc này. Nhai l i có tác d ng giúp cho con v t ăn nhanh, d tr ñư c kh i lư ng th c ăn l n trong d c . Sau khi vào d c th c ăn ñư c nư c b t và d ch trong d c th m ư t làm m m. Khi v n ñ ng c a d c b ng ng thì th c ăn s tích t l i trong d c , t ñó các th khí do quá trình lên men và th i r a sinh ra s không ñư c th i ra ngoài và gây nên hi n tư ng trư ng hơi. Sau khi ñ 3 tu n, bê nghé b t ñ u nhai l i. N u như cho bê nghé ăn th c ăn thô s m thì ñ ng tác nhai l i s xu t hi n s m hơn. Bình thư ng sau khi ăn 30-70 phút thì trâu, bò b t ñ u nhai l i (dê c u sau khi ăn 20-45 phút). Th i gian c a m i l n nhai l i trung bình t 40 - 50 phút. Sau ñó ngh m t th i gian r i l i ti p t c nhai l i. M i ngày ñêm con v t nhai l i t 6 - 8 l n (gia súc non kho ng 16 l n). Th i gian nhai l i trung bình trong m i ngày là 7 gi . * Tiêu hoá d c D c ñư c coi như m t túi lên men l n, có 50% v t ch t khô tiêu hoá c a kh u ph n ñư c tiêu hoá nh các loài VSV s ng c ng sinh ñó. Nư c b t trâu, bò thư ng ti t ra v i lư ng l n, có pH = 8,1 nên khi nư c b t ñưa xu ng d c thì có tác d ng trung hoà các axít sinh ra trong quá trình lên men ñ gi cho pH d c luôn b ng 6,5-7,4. K t qu c a quá trình lên men trong d c sinh ra các axít: axetic, propionic, butiric ... Các s n ph m t o thành trong quá trình lên men thì m t ph n ñư c d c h p thu và ph n còn l i ñư c chuy n xu ng b ph n dư i. Do ñó nh ng s n ph m có tính axit không b tích t l i d c , còn m t ít n a thì ñư c nư c b t trung hoà. Trong m t ngày ñêm loài nhai l i có th s d ng ñư c kho ng 100g protein có giá tr hoàn toàn t vi sinh v t. Vi sinh v t d c có 3 lo i: Th o phúc trùng, n m, vi khu n. Khi thay ñ i kh u ph n ăn thì h vi sinh v t cũng thay ñ i cho nên ñ i v i loài nhai l i, vi c chuy n d n t kh u ph n này sang kh u ph n kia có ý nghĩa h t s c quan tr ng. + Th o phúc trùng: có kho ng 100 loài khác nhau và sinh s n nhanh, m t ngày t 4 - 5 th h . Tác d ng c a th o phúc trùng là tiêu hoá v m t cơ gi i t c là xé rách màng xelluloz bên ngoài màng t bào ñ làm ngu n dinh dư ng c a b n thân và t o ñi u ki n cho các lo i vi khu n khác ti p t c phân gi i. Th o phúc trùng bi n ñ i protein, tinh b t, ñư ng và m t ph n celluloz thành protein, polisacarit c a b n thân. Trong 1g ch t ch a d c ch a kho ng 1 tri u th o phúc trùng. + N m: Có tác d ng là m c ch i làm phá v các c u trúc vách các t bào c a th c ăn th c v t và ti t m t s enzym tiêu hóa xơ. + Vi khu n: Chi m m t s lư ng l n d c , trong 1g ch t ch a có t i 1010 vi khu n và chia làm 10 nhóm chính. - Vi khu n phân gi i cellulo. Chúng ti t ra enzym cellulaza thu phân các ch t xơ t nhiên như Bacteroides, succinogenes, flavefaxiens… - Vi khu n phân gi i hemicellulo, như butyrivibrio fibrisolvens, Bacteroides, ruminicola... - 20 -