Giáo trình Chăn nuôi trâu bò (ĐH Nông nghiệp I HN) - Chương 3

Chia sẻ: Le Quang Hoang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:50

Thêm vào BST

Báo xấu

560
lượt xem 228
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 3 DINH DƯỠNG VÀ THỨC ĂN Chương này hệ thống hóa những kiến thức cơ bản liên quan đến dặc điểm tiêu hóa thức ăn và nhu cầu dinh dưỡng của gia súc nhai lại nói chung và của trâu bò nói riêng....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Chăn nuôi trâu bò (ĐH Nông nghiệp I HN) - Chương 3

Chương 3 DINH DƯ NG VÀ TH C ĂN Chương này h th ng hoá nh ng ki n th c cơ b n liên quan ñ n ñ c ñi m tiêu hoá th c ăn và nhu c u dinh dư ng c a gia súc nhai l i nói chung và trâu bò nói riêng. Ti p theo, các lo i th c ăn cơ b n c a trâu bò s ñư c th o lu n trên các khía c ch dinh dư ng, sinh thái cũng như các chi n lư c t o ngu n trong s n xu t. Ph n cu i c a chương s ñ c p ñ n nh ng v n ñ liên quan ñ n kh u ph n ăn c a trâu bò, trong ñó nh n m nh ñ n nh ng nguyên t c b sung dinh dư ng trong vi c ph i h p kh u ph n l y th c ăn thô nhi u xơ làm kh u ph n cơ s . I. ð C THÙ LIÊU HOÁ C A GIA SÚC NHAI L I 1.1. B máy tiêu hoá ðư ng tiêu hoá c a bò cũng tương t như các gia súc nhai l i khác có c u t o chung như hình 3-1. Ch c năng cơ b n c a t ng b ph n trong ñư ng tiêu hoá bò cũng tương t như gia súc d ñơn, nhưng ñ ng th i có nh ng nét ñ c thù riêng c a gia súc nhai l i. Tính ñ c thù c a ñư ng tiêu hoá gia súc nhai l i là k t qu c a quá trình ti n hoá theo hư ng tiêu hoá c và th c ăn thô nh s c ng sinh c a vi sinh v t. HËu m«n Thùc qu¶n D¹ cá Manh tr ng D¹ l¸ s¸ch Ruét gi Ruét non D¹ tæ ong D¹ mói khÕ Hình 3-1: C u t o ñư ng tiêu hoá c a gia súc nhai l i 1.1.1. Mi ng Mi ng có vai trò l y th c ăn, ti t nư c b t, nhai và nhai l i. Tham gia vào quá trình l y và nhai nghi n th c ăn có môi, hàm răng và lư i. Bò không có răng c a hàm trên, có 8 răng c a hàm dư i và 24 răng hàm. Răng có vai trò nghi n nát th c ăn giúp cho d dày và ru t tiêu hóa d dàng. Lư i có có 3 lo i gai th t là gai hình ñài hoa, gai hình n m (có vai trò v giác) và gai th t hình s i (có vai trò xúc giác). Khi ăn m t lo i th c ăn nào thì bò không nh ng bi t Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 57
ñư c v c a th c ăn mà còn bi t ñư c th c ăn r n hay m m nh các gai lư i này. Các gai th t này cũng giúp dê nghi n nát th c ăn. Lư i còn giúp cho vi c l y th c ăn và nhào tr n th c ăn trong mi ng. Bò có ba ñôi tuy n nư c b t (dư i tai, dư i lư i và dư i hàm) r t phát tri n, hàng ngày ti t ra m t lư ng nư c b t r t l n (130-180 lít). Nư c b t bò ñư c phân ti t và nu t xu ng d c tương ñ i liên t c. Mu i cácbônát và ph tphát trong nu c b t có tác d ng trung hoà các s n ph m axit sinh ra trong d c ñ duy trì pH m c thu n l i cho vi sinh v t phân gi i xơ ho t ñ ng.. Nư c b t còn có tác d ng quan tr ng trong vi c th m ư t th c ăn, giúp cho quá trình nu t và nhai l i ñư c d dàng. Nư c b t còn cung c p cho môi trư ng d c các ch t ñi n gi i như Na+, K+, Ca++, Mg++. ð c bi t trong nư c b t còn có urê và ph t-pho, có tác d ng ñi u hoà dinh dư ng N và P cho nhu c u c a VSV d c . 1.1.2. Th c qu n Th c qu n là ng n i li n mi ng qua h u xu ng ti n ñình d c , có tác d ng nu t th c ăn và các mi ng th c ăn lên mi ng ñ nhai l i. Th c qu n còn có vai trò hơi ñ th i các khí th sinh ra trong quá trình lên men d c ñưa lên mi ng ñ th i ra ngoài. Trong ñi u ki n bình thư ng gia súc trư ng thành c th c ăn và nư c u ng ñ u ñi th ng vào d c và d t ong (xem ph n sau). 1.1.3. D dày và rãnh th c qu n ðư ng tiêu hoá c a gia súc nhai l i ñư c ñ c trưng b i h d dày kép g m 4 túi: ba túi trư c (d c , d t ong, d lá sách) ñư c g i chung là d dày trư c (không có gia súc d dày ñơn), còn túi th tư g i là d múi kh (tương t d dày ñơn). D c là túi l n nh t, chi m h u h t n a trái c a xoang b ng, t cơ hoành ñ n xương ch u. D c chi m t i 85-90% dung tích d dày, 75% dung tích ñư ng tiêu hoá, có tác d ng tích tr , nhào l n và lên men phân gi i th c ăn. Th c ăn sau khi ăn ñư c nu t xu ng d c , ph n l n ñư c lên men b i h vi sinh v t c ng sinh ñây (xem k ph n sau). Ch t ch a trong d c trung bình có kho ng 850-930g nư c/kg, nhưng t n t i hai t ng: t ng l ng phía dư i ch a nhi u ti u ph n th c ăn m n lơ l ng trong ñó và ph n trên khô hơn ch a nhi u th c ăn kích thư c l n. Ngoài ch c năng lên men d c còn có vai trò h p thu. Các axit béo bay hơi (AXBBH) sinh ra t qua trình lên men vi sinh v t ñư c h p thu qua vách d c (cũng như d t ong và d lá sách) vào máu và tr thành ngu n năng lư ng cho v t ch . Sinh kh i vi sinh v t cùng v i nh ng ti u ph n th c ăn có kích thư c bé (
múi kh qua rãnh th c qu n này. bò trư ng thành d c và d t ong phát tri n, còn rãnh th c qu n không ho t ñ ng trong ñi u ki n nuôi dư ng bình thư ng, nên c th c ăn và nư c ñ u ñư c ñ vào ti n ñình d c . 1.1.4. Ru t non Ru t non c a gia súc nhai l i có c u t o và ch c năng tương t như c a gia súc d dày ñơn. Trong ru t non có các enzym tiêu hoá ti t qua thành ru t và tuy n tu ñ tiêu hoá các lo i tinh b t, ñư ng, protein và lipid. Nh ng ph n th c ăn chưa ñư c lên men d c (dinh dư ng thoát qua) và sinh kh i VSV ñư c ñưa xu ng ru t non s ñư c tiêu hoá b ng men. Ru t non còn làm nhi m v h p thu nư c, khoáng, vitamin và các s n ph m tiêu hoá ru t (glucoza, axít amin và axít béo). Gia súc càng cao s n thì vai trò tiêu hoá ru t non (th c ăn thoát qua) càng quan tr ng vì kh năng tiêu hoá d c là có h n. 1.1.5. Ru t già Ru t già có ch c năng lên men, h p thu và t o phân. Trong ph n manh tràng có h vi sinh v t tương t như trong d c có vai trò lên men các s n ph m ñưa t trên xu ng. ð i v i gia súc nhai l i lên men vi sinh v t d c là lên men th c p, còn ñ i v i m t s ñ ng v t ăn c d dày ñơn (ng a, th ) thì lên men vi sinh v t manh tràng l i là ho t ñ ng tiêu hoá chính. Các axit béo bay hơi sinh ra t quá trình lên men trong ru t già ñư c h p thu tương t như d c , nhưng xác vi sinh v t không ñư c tiêu hoá ti p mà th i ra ngoài qua phân. Tr c tràng có tác d ng h p thu nư c, t o khuôn và tích tr phân. 1.2. H sinh thái d c 1.2.1. Môi trư ng sinh thái d c Ch t ch a d c là m t h n h p g m th c ăn ăn vào, vi sinh v t d c , các s n ph m trao ñ i trung gian, nư c b t và các ch t ch ti t vào qua vách d c . ðây là m t h sinh thái r t ph c h p trong ñó liên t c có s tương tác gi a th c ăn, h vi sinh v t và v t ch . D c có môi trư ng thu n l i cho vi sinh v t (VSV) y m khí s ng và phát tri n. ðáp l i, VSV d c ñóng góp vai trò r t quan tr ng vào quá trình tiêu hoá th c ăn c a v t ch , ñ c bi t là nh chúng có các enzyme phân gi i liên k t β-glucosid c a xơ trong vách t bào th c v t c a th c ăn và có kh năng t ng h p ñ i phân t protein t amôniac (NH3). Ngoài dinh dư ng môi trư ng d c có nh ng ñ c ñi m thi t y u cho s lên men c a vi sinh v t c ng sinh như sau: ñ m cao (85-90%), pH trong kho ng 6,4-7,0, nhi t ñ khá n ñ nh (38-420C), áp su t th m th u n ñ nh và là môi trư ng y m khí (n ng ñ ôxy
Hơn n a, trong d c các ch t ch a luôn luôn ñư c nhào tr n b i s co bóp c a vách d c , ph n th c ăn không lên men thư ng xuyên ñư c gi i phóng ra kh i d c xu ng ph n dư i c a ñư ng tiêu hoá và các cơ ch t m i l i ñư c n p vào thông qua th c ăn, nh v y dòng dinh dư ng ñư c liên t c lưu thông. S v n chuy n các s n ph m cu i cùng ra kh i d c và n p m i cơ ch t có nh hư ng l n ñ n s cân b ng sinh thái trong d c và nh ñó mà d c tr thành m t môi trư ng lên men liên t c. Sinh kh i VSV ñư c chuy n xu ng ph n dư i c a ñư ng tiêu hóa cùng v i kh i dư ng ch p còn l i sau lên men làm cho s lư ng c a chúng ñư c duy trì m c khá n ñ nh. 1.2.2. H vi sinh v t d c H vi sinh v t (VSV) c ng sinh trong d c và d t ong r t ph c t p và thư ng g i chung là vi sinh v t d c . H vi sinh v t d c g m có 3 nhóm chính là vi khu n (Bacteria), ñ ng v t nguyên sinh (Protozoa) và n m (Fungi); ngoài ra còn có mycoplasma, các lo i virus và các th th c khu n. Mycoplasma, virus và th th c khu n không ñóng vai trò quan tr ng trong tiêu hoá th c ăn. Qu n th vi sinh v t d c có s bi n ñ i theo th i gian và ph thu c vào tính ch t c a kh u ph n ăn. H vi sinh v t d c ñ u là vi sinh v t y m khí và s ng ch y u b ng năng lư ng sinh ra t quá trình lên men các ch t dinh dư ng. a. Vi khu n (Bacteria) Vi khu n xu t hi n trong d c loài nhai l i trong l a tu i còn non, m c dù chúng ñư c nuôi cách bi t ho c cùng v i m chúng. Thông thư ng vi khu n chi m s lư ng l n nh t trong VSV d c và là tác nhân chính trong quá trình tiêu hóa xơ. Tính t năm 1941 là năm Hungate công b nh ng công trình nghiên c u ñ u tiên v vi sinh v t d c ñ n nay ñã có t i hơn 200 loài vi khu n d c ñã ñư c mô t (Theodorou và France, 1993). T ng s vi khu n có trong d c thư ng vào kho ng 109-1010 t bào/g ch t ch a d c . Trong d c vi khu n th t do chi m kho ng 25-30%, s còn l i bám vào các m u th c ăn, trú ng các n p g p bi u mô và bám vào protozoa. S phân lo i vi khu n d c có th ñư c ti n hành d a vào cơ ch t mà vi khu n s d ng hay s n ph m lên men cu i cùng c a chúng. Sau ñây là m t s nhóm vi khu n d c chính: - Vi khu n phân gi i xenluloza. ðây là nhóm có s lư ng r t l n trong d c c a nh ng gia súc s d ng kh u ph n giàu xenluloza. Nh ng loài vi khu n phân gi i xenluloza quan tr ng nh t là Bacteroides succinogenes, Butyrivibrio fibrisolvens, Ruminoccocus flavefaciens, Ruminococcus albus, Cillobacterium cellulosolvens. - Vi khu n phân gi i hemixenluloza. Hemixenluloza khác xenluloza là ch a c ñư ng pentoza và hexoza và cũng thư ng ch a axit uronic. Nh ng vi khu n có kh năng thu phân xenluloza thì cũng có kh năng s d ng hemixenluloza. Tuy nhiên, không ph i t t c các loài s d ng ñư c hemixenluloza ñ u có kh năng thu phân xenluloza. M t s loài s d ng hemixenluloza là Butyrivibrio fibrisolvens, Lachnospira multiparus và Bacteroides ruminicola. Các loài vi khu n phân gi i hemixenluloza cũng như vi khu n phân gi i xenluloza ñ u b c ch b i pH th p. - Vi khu n phân gi i tinh b t. Trong dinh dư ng carbohydrate c a loài nhai l i, tinh b t ñ ng v trí th hai sau xenluloza. Ph n l n tinh b t theo th c ăn vào d c ñư c phân gi i nh s ho t ñ ng c a VSV. Tinh b t ñư c phân gi i b i nhi u loài vi khu n d c , trong ñó có c nh ng vi khu n phân gi i xenluloza. Nh ng loài vi khu n phân gi i tinh b t quan tr ng là Bacteroides amylophilus, Succinimonas amylolytica, Butyrivibrio fibrisolbvens, Bacteroides ruminantium, Selenomonas ruminantium và Steptococcus bovis. 60
- Vi khu n phân gi i ñư ng. H u h t các vi khu n s d ng ñư c các lo i polysaccharid nói trên thì cũng s d ng ñư c ñư ng disaccharid và monosaccharid. Celobioza cũng có th là ngu n năng lư ng cung c p cho nhóm vi khu n này vì chúng có men bêta-glucosidaza có th thu phân cellobioza. Các vi khu n thu c loài Lachnospira multiparus, Selenomonas ruminantium... ñ u có khă năng s d ng t t hydratcacbon hoà tan. - Vi khu n s d ng các axit h u cơ. H u h t các vi khu n ñ u có kh năng s d ng axit lactic m c dù lư ng axit này trong d c thư ng không ñáng k tr trong nh ng trư ng h p ñ c bi t. M t s có th s d ng axit succinic, malic, fumaric, formic hay acetic. Nh ng loài s d ng lactic là Veillonella gazogenes, Veillonella alacalescens, Peptostreptococcus elsdenii, Propioni bacterium và Selenomonas lactilytica. - Vi khu n phân gi i protein. S phân gi i protein và axit amin ñ s n sinh ra amoniac trong d c có ý nghĩa quan tr ng ñ c bi t c v phương di n ti t ki m nitơ cũng như nguy cơ dư th a amoniac. Amoniac c n cho các loài vi khu n d c ñ t ng h p nên sinh kh i protein c a b n thân chúng, ñ ng th i m t s vi khu n ñòi h i hay ñư c kích thích b i axit amin, peptit và isoaxit có ngu n g c t valine, leucine và isoleucine. Như v y c n ph i có m t lư ng protein ñư c phân gi i trong d c ñ ñáp ng nhu c u này c a vi sinh v t d c . Trong s nh ng loài sinh amoniac thì Peptostreptococus và Clostridium có kh năng l n nh t. - Vi khu n t o mêtan. Nhóm vi khu n này r t khó nuôi c y trong ng nghi m, cho nên nh ng thông tin v nh ng VSV này còn h n ch . Các loài vi khu n c a nhóm này là Methano baccterium, Methano ruminantium và Methano forminicum. - Vi khu n t ng h p vitamin. Nhi u loài vi khu n d c có kh năng t ng h p các vitamin nhóm B và vitamin K. b. ð ng v t nguyên sinh (Protozoa) Protozoa xu t hi n trong d c khi gia súc b t ñ u ăn th c ăn th c v t thô. Sau khi ñ và trong th i gian bú s a d dày trư c không có protozoa. Protozoa không thích ng v i môi trư ng bên ngoài và b ch t nhanh. Trong d c protozoa có s lư ng kho ng 105-106 t bào/g ch t ch a d c , ít hơn vi khu n, nhưng do có kích thư c l n hơn nên có th tương ñương v t ng sinh kh i. Có hơn 100 loài protozoa trong d c ñã ñư c xác ñ nh. M i loài gia súc có s loài protozoa khá ñ c thù. Protozoa trong d c là các lo i ciliate thu c hai h khác nhau. H Isotrichidae, thư ng g i là Holotrich, g m nh ng protozoa có cơ th r ng ñư c ph b i các tiêm mao (cilia); chúng g m các b Isotricha và Dasytricha. H kia là Ophryoscolecidae, hay Oligotrich, g m nhi u loài khác nhau v kích th c, hình thái và di n m o; chúng g m các b Entodinium, Diplodinium, Epidinium và Ophryoscolex. Protozoa có m t s tác d ng chính như sau: - Tiêu hoá tinh b t và ñư ng. Tuy có m t vài lo i protozoa có kh năng phân gi i xenluloza nhưng cơ ch t chính v n là ñư ng và tinh b t vì th mà khi gia súc ăn kh u ph n nhi u b t ñư ng thì s lư ng protozoa tăng lên. - Xé rách màng màng t bào th c v t. Tác d ng này có ñư c thông qua tác ñ ng cơ h c và làm tăng di n tích ti p xúc, do ñó mà th c ăn d dàng ch u tác ñ ng c a vi khu n. - Tích lu polysaccarit. Protozoa có kh năng nu t tinh b t ngay sau khi ăn. Polysaccarit này có th ñư c phân gi i v sau ho c không b lên men d c mà ñư c phân gi i thành ñư ng ñơn và ñư c h p thu ru t. ði u này không nh ng quan tr ng ñ i v i protozoa mà Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 61
còn có ý nghĩa dinh dư ng cho gia súc nhai l i nh hi u ng ñ m ch ng phân gi i ñư ng quá nhanh làm gi m pH ñ t ng t, ñ ng th i cung c p năng lư ng t t hơn cho nhu c u c a b n thân VSV d c trong nh ng th i gian xa b a ăn. - B o t n m ch n i ñôi c a các axit béo không no. Các axit béo không no m ch dài quan tr ng ñ i v i gia súc (linoleic, linolenic) ñư c protozoa nu t và ñưa xu ng ph n sau c a ñư ng tiêu hoá ñ cung c p tr c ti p cho v t ch , n u không các axit béo này s b làm no hoá b i vi khu n. Tuy nhiên, nhi u ý ki n cho r ng protozoa trong d c có m t s tác h i nh t ñ nh: - Protozoa không có kh năng s d ng NH3 như vi khu n. Ngu n nitơ ñáp ng nhu c u c a chúng là nh ng m nh protein th c ăn và vi khu n. Nhi u nghiên c u cho th y protozoa không th xây d ng protein b n thân t các amit ñư c. Khi m t ñ protozoa trong d c cao thì m t t l l n vi khu n b protozoa th c bào. M i protozoa có th th c bào 600-700 vi khu n trong m t gi m t ñ vi khu n 109/ml d ch d c . Do có hi n tư ng này mà protozoa ñã làm gi m hi u qu s d ng protein nói chung. Protozoa cũng góp ph n làm tăng n ng ñ amoniac trong d c do s phân gi i protein c a chúng. - Protozoa không t ng h p ñư c vitamin mà s d ng vitamin t th c ăn hay do vi khu n t o nên nên làm gi m r t nhi u vitamin cho v t ch . V i tính ch t hai m t như trên protozoa có trò khác nhau tuỳ theo b n ch t c a kh u ph n. ð i v i nh ng kh u ph n d a trên th c ăn thô nghèo protein thì ho t ñ ng c a protozoa là không có l i cho v t ch , do ñó lo i b chúng trong d c s làm tăng năng su t gia súc. Ngư c l i, ñ i v i kh u ph n giàu th c ăn tinh có nhi u protein thì s hi n di n và ho t ñ ng c a protozoa l i có l i. c. N m (Fungi) N m trong d c m i ch ñư c nghiên c u trong vòng chưa ñ n 30 năm nay và v trí c a nó trong h sinh thái d c còn ph i ñư c làm sáng t thêm. Chúng thu c lo i vi sinh v t y m khí nghiêm ng t v i chu kỳ s ng có hai pha là pha bào t (zoospore) và pha th c v t (sporangium). N m là vi sinh v t ñ u tiên xâm nh p và tiêu hoá thành ph n c u trúc th c v t b t ñ u t bên trong. Nh ng loài n m ñư c phân l p t d c c u g m: Neocallimastix frontalis, Piramonas communis và Sphaeromonas communis. Ch c năng c a n m trong d c là: - M c ch i phá v c u trúc thành t bào th c v t, làm gi m ñ b n ch t c a c u trúc này, góp ph n phá v các m nh th c ăn trong quá trình nhai l i. S phá v này t o ñi u ki n cho bacteria bám vào c u trúc t bào và ti p t c quá trình phân gi i xơ. - M t khác, b n thân n m cũng ti t ra các lo i men phân gi i h u h t các lo i gluxit. Ph c h p men tiêu hoá xơ c a n m d hoà tan hơn c a men c a vi khu n. Chính vì th n m có kh năng t n công các ti u ph n th c ăn c ng hơn và lên men chúng v i t c ñ nhanh hơn so v i vi khu n. M t s lo i gluxit không ñư c n m s d ng là pectin, axxit polugalacturonic, arabinoza, fructoza, manoza và galactoza. Như v y s có m t c a n m giúp làm tăng t c ñ tiêu hoá xơ. ði u này ñ c bi t có ý nghĩa ñ i v i vi c tiêu hoá th c ăn xơ thô b lignin hoá. 1.2.3. Nhu c u dinh dư ng c a vi sinh v t d c Vi sinh v t d c là vi sinh v t c ng sinh, chúng c n có các ñi u ki n s ng do v t ch t o ra trong d c như ñã nói trên (m c 3.2.1.). Ph n l n các y u t c n thi t cho chúng như 62
nhi t ñ , m ñ , y m khí, áp su t th m th u ñư c ñi u ti t t ñ ng b i cơ th v t ch ñ duy trì trong nh ng ph m vi thích h p. Quá trình tăng sinh và ho t ñ ng c a vi sinh v t d c ch u nh hư ng c a nhi u y u t , trong ñó dinh dư ng là y u t nh y c m nh t. Nuôi gia súc nhai l i trư c h t là nuôi vi sinh v t d c và do ñó ñi u quan tâm trư c tiên là ph i bi t cung c p ñ y ñ , ñ ng th i, ñ u ñ n, liên t c và n ñ nh các ch t dinh dư ng theo nhu c u c a chúng. Ch t h u cơ VSV Nit¬ Khung c¸cbon ATP Kho¸ng C¸c s¶n phÈm VSV (P, S, Mg,...) lªn men Protein VSV Hình 3-2: Các ch t dinh dư ng c n thi t cho t ng h p VSV d c (Chenost và Kayouli, 1997) Hình 3-2 cho bi t các ch t dinh dư ng cơ b n c n cho s t ng h p vi sinh v t d c . Cũng như m i cơ th s ng khác VSV d c c n năng lư ng, nitơ, khoáng và vitamin. Do v y, nh ng y u t dinh dư ng sau ñây s có nh hư ng sâu s c ñ n quá trình sinh t ng h p vi sinh v t d c và ho t ñ ng phân gi i th c ăn c a chúng: - Các ch t h u cơ lên men Vi sinh v t d c c n năng lư ng cho duy trì và sinh trư ng. S phát tri n c a vi sinh v t d c tùy thu c r t l n vào ngu n năng lư ng s n có như ATP cho các ph n ng sinh hóa. Trong d c ngu n năng lư ng d ng ATP ch y u là s n ph m c a quá trình lên men các lo i gluxit. Ngoài năng lư ng, quá trình tăng sinh kh i vi sinh v t d c còn c n có các nguyên li u ban ñ u cho các ph n ng sinh hóa ñ t ng h p nên các ñ i phân t như protein, axit nucleic, polysaccarid và lipid. Các nguyên li u ñ t ng h p này, ch y u là khung cácbon cho các axit amin, cũng ph i l y t quá trình lên men các ch t h u cơ trong d c . Do v y, trong kh u ph n cho bò ph i có ñ các ch t h u cơ d lên men thì VSV d c m i tăng sinh và ho t ñ ng t t ñư c. - Ngu n nitơ (N) T ng h p VSV d c trư c h t là t ng hơp protein. Vi khu n d c có kh năng t ng h p t t c các axit amin t s n ph m cu i cùng và s n ph m trao ñ i trung gian c a quá trình phân gi i gluxit và các h p ch t ch a nitơ (xem m c 2.3.2b). Ngoài khung cácbon (các xeto axit) và năng lư ng (ATP) có ñư c t lên men gluxit, b t bu c ph i có ngu n N thì vi sinh v t m i t ng h p ñư c các axit amin. Nhi u tài li u cho r ng 80-82% các lo i vi khu n d c có Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 63
kh năng t ng h p protein t amoniac. Do ngu n nitơ chính cho quá trình sinh t ng h p protein vi sinh v t trong d c là amôniac nên vi c ñ m b o n ng ñ amôniac thích h p trong d c ñ cung c p ngu n nitơ cho sinh trư ng c a vi sinh v t ñư c xem là ưu tiên s m t nh m t i ưu hoá quá trình lên men th c ăn (Leng, 1990). Preston và Leng (1987) cho r ng n ng ñ NH3 thích h p trong d c là 50-250 mg/lít d ch d c . N ng ñ NH3 t i thi u c n có trong d ch d c t l thu n v i lư ng ch t h u cơ ăn vào có kh năng lên men b i vi sinh v t. Như v y, ñ t i ưu hoá sinh t ng h p VSV d c thì các ngu n N d phân gi i trong da c ph i ñư c cung c p ñ ng b v i ngu n gluxit d lên men (cung c p khung cácbon và ATP). M c dù amôniac có th là ngu n nitơ duy nh t cho sinh t ng h p protein và các h p ch t ch a nitơ khác c a nhi u lo i vi khu n d c , các loài vi khu n phân gi i xenluloza v n ñòi h i có m t s s axit amin m ch nhánh hay các xêtô axít m ch nhánh làm khung cho vi c t ng h p chúng. Các xêtô axit m ch nhánh này thư ng l i ph i l y t chính s phân gi i các axit amin m ch nhánh c a th c ăn. Chính vì v y, b sung NPN (ñ cung c p amôniac) cùng v i m t ngu n protein phân gi i ch m (ñ cung c p ñ u ñ n axit amin m ch nhánh) s có tác d ng kích thích VSV phân gi i xơ. - Các ch t khoáng và vitamin Các lo i khoáng, ñ c bi t là ph tpho và lưu huỳnh, cũng như m t s lo i vitamin (A, D, E) r t c n cho VSV d c và c n ñư c b sung thư ng xuyên vì chúng thư ng thi u trong th c ăn thô. Ph tpho c n thi t cho c u trúc axit nucleic và màng t bào c a VSV, cũng như c n cho các ho t ñ ng trao ñ i ch t và năng lư ng c a chúng. Lưu huỳnh là thành ph n c n thi t khi t ng h p m t s axit amin. 1.2.4. Tương tác c a vi sinh v t trong d c Vi sinh v t d c , c th c ăn và bi u mô d c , k t h p v i nhau trong quá trình tiêu hoá th c ăn, loài này phát tri n trên s n ph m c a loài kia. S ph i h p này có tác d ng gi i phóng s n ph m phân gi i cu i cùng c a m t loài nào ñó, ñ ng th i tái s d ng nh ng y u t c n thi t cho loài sau. Ví d , vi khu n phân gi i protein cung c p amôniac, axit amin và isoaxit cho vi khu n phân gi i xơ. Quá trình lên men d c là liên t c và bao g m nhi u loài tham gia. Tuy nhiên gi a các nhóm vi khu n khác nhau cũng có s c nh tranh ñi u ki n sinh t n c a nhau. Ch ng h n, khi gia súc ăn kh u ph n ăn giàu tinh b t nhưng nghèo protein thì s lư ng vi khu n phân gi i xenluloza s gi m và do ñó mà t l tiêu hoá xenluloza th p. ðó là vì s có m t c a m t lư ng ñáng k tinh b t trong kh u ph n kích thích vi khu n phân gi i b t ñư ng phát tri n nhanh nên s d ng c n ki t nh ng y u t dinh dư ng quan tr ng (như các lo i khoáng, amoniac, axit amin, isoaxit) là nh ng y u t cũng c n thi t cho vi khu n phân gi i xơ v n phát tri n ch m hơn. Hơn n a, khi t l th c ăn tinh quá cao trong kh u ph n s làm cho AXBBH s n sinh ra nhanh, làm gi m pH d ch d c và do ñó mà c ch ho t ñ ng c a vi khu n phân gi i xơ (hình 3-3). Vì th mà khi trong kh u ph n có quá nhi u b t ñư ng kh năng tiêu hoá và thu nh n th c ăn xơ s b gi m sút. VSV ph©n gi¶i Ho¹t lùc x¬ VSV ph©n gi¶i tinh bét 64 5 6 7
Hình 3-3: Liên quan gi a pH và ho t l c c a các nhóm VSV d c Tác ñ ng qua l i cũng có th th y rõ gi a protozoa và vi khu n. Như ñã trình bày trên, protozoa ăn và tiêu hoá vi khu n, do ñó làm gi m t c ñ và hi u qu chuy n hoá protein trong d c . V i nh ng lo i th c ăn d tiêu hoá thì ñi u này không có ý nghĩa l n, song ñ i v i th c ăn nghèo N thì protozoa s làm gi m hi u qu s d ng th c ăn nói chung. Loa b protozoa kh i d c làm tăng s lư ng vi khu n trong d c . Thí nghi m trên c u cho th y t l tiêu hoá v t ch t khô tăng 18% khi không có protozoa trong d c (Preston và Leng, 1991). Tuy nhiên, trong ñi u ki n bình thư ng gi a vi khu n và protozoa cũng có s c ng sinh có l i, ñ c bi t là trong tiêu hoá xơ. Tiêu hoá xơ m nh nh t khi có m t c vi khu n và protozoa. M t s vi khu n ñư c protozoa nu t vào có tác d ng lên men trong ñó t t hơn vì m i protozoa t o ra m t ki u d c mini v i các ñi u ki n n ñ nh cho vi khu n ho t ñ ng. M t s loài ciliate còn h p thu ôxy t d ch d c giúp ñ m b o cho ñi u ki n y m khí trong d c ñư c t t hơn. Protozoa nu t và tích tr tinh b t, h n ch t c ñ sinh axit lactic, h n ch gi m pH ñ t ng t, nên có l i cho vi khu n phân gi i xơ. Như v y, c u trúc kh u ph n ăn c a ñ ng v t nhai l i có nh hư ng r t l n ñ n s tương tác c a h VSV d c . Kh u ph n giàu các ch t dinh dư ng không gây s c nh tranh gi a các nhóm VSV, m t c ng sinh có l i có xu th bi u hi n rõ. Kh u ph n nghèo dinh dư ng s gây ra s c nh tranh gay g t gi a các nhóm VSV, c ch l n nhau, t o khuynh hư ng b t l i cho quá trình lên men th c ăn nói chung. 1.3. Quá trình tiêu hoá th c ăn 1.3.1. S nhai l i và tiêu hoá cơ h c Khi ăn th c ăn thô bò thư ng ăn vào dư i d ng các m u th c ăn v i kích l n nên vi sinh v t d c khó có th t n công và lên men hoàn toàn. Ch t ch a d c liên t c ñư c nhào tr n nh s co bóp theo nh p c a vách d c . Ph n th c ăn chưa ñư c nhai kĩ có kích thư c l n n m trong d c và d t ong th nh tho ng ñư c lên theo t ng mi ng vào th c qu n và tr l i xoang mi ng. Trong mi ng ph n ch t l ng ñư c nu t ngay còn th c ăn thô ñư c th m nư c b t và nhai k l i trư c khi ñư c nu t tr l i d c ñ lên men ti p. Hi n tư ng nhai l i b t ñ u xu t hi n khi bê ñư c cho ăn th c ăn thô. Quá trình nhai l i ch u nh hư ng c a m t s y u t như tr ng thái sinh lý c a con v t, cơ c u kh u ph n, nhi t ñ môi trư ng v.v... Tác nhân chính làm cho con v t nhai l i có th là do s kích c a th c ăn vào niêm m c ti n ñình d c . M t s lo i th c ăn, nh t là nh ng th c ăn ch a ít ho c không có th c ăn thô có th không kích thích ñư c ph n x nhai l i. Th i gian con v t dành ñ nhai l i ph thu c ch y u vào hàm lư ng và tính ch t c a xơ trong kh u ph n. Th c ăn thô trong kh u ph n càng ít thì th i gian nhai l i càng ng n. Trong ñi u ki n yên tĩnh gia súc s b t ñ u nhai l i (sau khi ăn) nhanh hơn. Cư ng ñ nhai l i m nh nh t vào bu i sáng và bu i chi u. M i ngày bò chăn th thư ng giành kho ng 8 gi ñ nhai l i, t c b ng v i th i gian g m c . M i mi ng lên nhai l i ñư c nhai 40-50 l n, do v y th c thô ñư c nghi n nhi u hơn trong quá trình nhai l i so v i trong quá trình ăn. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 65
1.3.2. Quá trình tiêu hoá các thành ph n c a th c ăn a. Tiêu hoá gluxit (carbohydrate hay hydratcarbon) Toàn b quá trình tiêu hoá gluxit bò có th tóm t t qua hình 3-4. Gluxit trong th c ăn có th chia thành 2 nhóm: (1) gluxit phi c u trúc (NSC) g m tinh b t, ñư ng (có trong ch t ch a c a t bào th c v t) và pectin (keo th c v t) và (2) gluxit vách t bào (CW) g m xenluloza và hemixenluloza (g i chung là xơ). C hai lo i gluxit ñ u ñư c VSV d c lên men. Kho ng 60-90% gluxit c a kh u ph n ñư c lên men trong d c . Ph n không ñư c lên men trong d c ñư c chuy n xu ng ru t. Trong ru t non xơ (CW) không ñư c tiêu hoá, còn tinh b t và ñư ng s ñư c men tiêu hoá c a ñư ng ru t thu phân thành glucoza h p thu vào máu. Khi xu ng ru t già t t c các thành ph n gluxit còn l i s ñư c VSV lên men l n th hai tương t như quá trình lên men di n ra trong d c . Gluxit phi cÊu tróc (NSC) Gluxit v¸ch tÕ b o (CW) D C AXBBH D C Lªn men Lªn men NSC CW không không lên lên men men RU T NON Glucoza MÁU RU T NON Tiªu ho¸ on NSC CW không tiêu không tiêu RU T GIÀ AXBBH RU T GIÀ Lên men Lên men Gluxit không tiêu hoá PHÂN Hình 3-4: Sơ ñ tiêu hoá gluxit bò Trong d c quá trình phân gi i các gluxit ph c t p ñ u tiên sinh ra các ñư ng ñơn hexoza và pentoza (hình 3-5). Nh ng phân t ñư ng này là các s n ph m trung gian nhanh chóng ñư c lên men ti p b i các VSV d c . Quá trình lên men này sinh ra năng lư ng dư i 66
d ng ATP và các axit béo bay hơi (AXBBH). ðó là các axit axetic, propionic và butyric theo m t t l tương ñ i kho ng 70:20:8 cùng v i m t lư ng nh izobutyric, izovaleric và valeric. Nh ng axit này ñư c h p thu qua vách các d dày trư c vào máu và tr thành ngu n năng lư ng cho v t ch (bò). Quá trình lên men d c còn sinh ra khí cácbônic và hydro, hai khí này k t h p v i nhau t o ra m t ph ph m lên men là khí mêtan ñư c ñ nh kỳ th i ra ngoài qua hơi. Xenluloza Tinh b t Pectin Hemixenluloza ðư ng Pentoza Hexoza Chu trình pentoza ðư ng phân Pyruvat Focmat Acrylat Axetyl CoA Succinat Co2+H2 Metan Acetat Butyrat Propionat Hình 3-5: Quá trình phân gi i và lên men gluxit d c Phương trình tóm t t mô t s lên men glucoza, m t s n ph m trung gian (hexoza) c a quá trình phân gi i các gluxit ph c t p, ñ t o các AXBBH chính và khí mêtan trong d c như sau: Axit axêtic: C6H12O6 + 2H2O 2CH3COOH + 2CO2 + 4H2 Axit propionic: C6H12O6 + 2H2 2CH3CH2COOH + 2H2O Axit butiric: Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 67
C6H12O6 CH3-CH2CH2COOH + 2CO2 + 2 H2 Khí mêtan: 4H2 + CO2 CH4 + 2H2O M t s ñ c ñi m lên men các thành ph n gluxit khác nhau c n chú ý như sau: - Gluxit vách t bào (xenluloza và hemixeluloza) Các lo i gluxit c u trúc vách t bào (xơ), là ph n dinh dư ng quan tr ng nh t trong các th c ăn cho gia súc nhai l i, là thành ph n chính c a các lo i th c ăn như c xanh, c khô, th c ăn chua, rơm và thân các lo i cây th c ăn... Tiêu hoá xơ là ñ c thù c a gia súc nhai l i và nh kh năng này mà gia súc nhai l i t n t i vì chúng không c nh tranh th c ăn v i con ngư i. Xơ có th ñư c tiêu hoá hoàn toàn m c dù chúng không th tiêu hoá nhanh như tinh b t và ñư ng. Nguyên nhân làm cho xơ trong th c ăn thư ng có t l tiêu hoá th p là do trong vách t bào th c v t có lignin. Lignin ngăn c n vi sinh v t xâm nh p vào thành ph n xơ và cũng là ch t t o liên k t b n v ng v i các phân t hemixeluloza và xenluloza. Xét theo quan ñi m v dinh dư ng, có ba khía c nh v lên men xơ ngư i chăn nuôi c n bi t và hi u rõ: • Như ñã ñ c p trên, vi sinh v t lên men xơ r t m n c m v i môi trư ng axit trong d c . ð pH t t nh t cho quá trình lên men t 6,4-7,0. T c ñ sinh trư ng c a vi sinh v t lên men xơ gi m khi ñ pH gi m xu ng 6,2 và hoàn toàn d ng l i khi ñ pH là 6 ho c th p hơn. ði u này r t quan tr ng khi xem xét ñ ph i h p các lo i th c ăn khác nhau trong kh u ph n m t cách t t nh t. • Các vi khu n lên men xơ s n sinh nhi u axit axetic. Vi c t o ra nhi u axit axetic khi lên men xơ là r t quan tr ng trong s n xu t m s a. • Vi sinh v t lên men xơ r t m n c m v i m . N u th c ăn cho ăn quá nhi u m thì vi khu n lên men xơ có th ch t ho c gi m sinh trư ng. ði u này r t quan tr ng vì khi cho gia súc ăn quá nhi u m lư ng ăn vào c a các th c ăn nhi u và t l tiêu hoá chúng s gi m. - Tinh b t Tinh b t là thành ph n chính trong các lo i h t ngũ c c và các lo i c qu , ñư c lên men v i t c ñ khá nhanh trong d c . Vi khu n lên men tinh b t khác v i vi khu n len men xơ. Vi khu n len men tinh b t không m n c m v i môi trư ng axit. Vi khu n lên men tinh b t s n sinh ra ch y u là axit propionic. M t s vi khu n lên men tinh b t t o axit lactic, trong khi ñó có m t s lo i vi khu n khác lên men axit lactic ñ t o ra axit propionic. Khi có quá nhi u propionic s làm gi m m s a. N u không ñ s lư ng vi khu n s d ng axit lactic, ví d khi cho gia súc ăn ngũ c c mà không hu n luy n, thì axit lactic s tích lu l i. N u m t lư ng l n axit lactic ñư c h p thu thì gia súc s b rơi vào tình tr ng nhi m axit, gia súc có th b ch t trong trư ng h p c p tính, trư ng h p t t nh t là gia súc s b ăn trong m t vài ngày. M t ph n tinh b t c a th c ăn có th thoát qua s phân gi i và lên men d c và ñi xu ng ru t non. Trong ru t non tinh b t s ñư c tiêu hoá b i men c a d ch ru t và d ch tu ñ gi i phóng glucoza và ñư c h p thu qua vách ru t. Tiêu hoá tinh b t ru t non ñóng vai trò r t quan trong ñ i v i gia súc cao s n, b i vì lư ng AXBBH sinh ra t lên men VSV không th ñáp ng ñ nhu c u năng lư ng cao c a nh ng gia súc này mà c n ph i ñư c b sung b ng glucoza h p thu t ru t. - ðư ng ho c các ch t dinh dư ng hoà tan trong nư c ðư ng sau khi ăn vào d c g n như ñư c lên men t c thì. M t s vi khu n lên men ñư ng r t gi ng vi khu n lên men tinh b t. Th c ăn ch a nhi u ñư ng là r m t, ng n mía, 68
nhưng c xanh và c khô cũng ch a m t lư ng ñư ng ñáng k . ðư ng có trong c và c không ñư c gia súc ăn nhanh như các th c ăn ch a tinh b t và vì th ít khi có trư ng h p b nhi m axit do ñư ng. R m t thư ng cho gia súc li m, ñư ng trong th c ăn c ñư c gia súc ăn vào ch m vì th c ăn c ch a t i 80-90% nư c. Trong khi các vi khu n lên men ñư ng ch y u t o ra axit propionic, chúng cũng s n sinh ra m t lư ng l n axit butyric là axit có tác d ng làm tăng t l m s a. b. Quá trình chuy n hoá các h p ch t ch a nitơ Toàn b quá trình chuy n hoá các h p ch t ch a N gia súc nhai l i có th tóm t t trong hình 3-6. Các h p ch t ch a ni tơ (N) trong th c ăn c a gia súc nhai l i bao g m protein th c và nitơ phi protein (NPN), ñư c tính chung dư i d ng protein thô (N x 6,25). Protein thô c a th c ăn m t ph n ñư c lên men b i VSV trong d c hay ru t già, m t ph n ñư c tiêu hoá b ng men ru t, ph n còn l i không ñư c tiêu hoá s ñư c th i ra ngoài qua phân. Protein thøc ¨n NPN Nư c b t Protein có th phân gi i Peptide Protein không phân gi i A. amin NH3 Urê Protein VSV D C NƯ C TI U Protein thoát qua + Protein VSV A. amin A.A Tiêu hoá RU T NON Protein NH3 Urê không tiêu hoá Protein Protein không tiêu hoá VSV RU T GIÀ MÁU PHÂN Hình 2-7: Sơ ñ chuy n hoá các h p ch t ch a nitơ gia súc nhai l i Trong d c , protein thô có th phân chia thành 3 thành ph n g m: protein hòa tan, protein có th phân gi i và protein không th phân gi i. Protein hòa tan và protein có th phân gi i trong d c có khác nhau v ñ ng thái phân gi i nhưng ñư c x p vào m t nhóm là protein phân gi i ñư c d c . Sau khi ăn vào NPN nhanh chóng ñư c phân gi i thành Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 69
amôniac còn m t ph n (nhi u hay ít tuỳ thuôc b n ch t th c ăn và kh u ph n) protein có th phân gi i ñư c VSV thu phân thành peptide và axit amin. M t s axit amin ti p t c ñư c lên men sinh ra axit h u cơ, amôniac và khí cacbonic. C vi khu n, protozoa và n m d c ñ u tham gia vào quá trình phân gi i các h p ch t ch a nitơ. Tuy v y, vi khu n d c là thành ph n quan tr ng nh t trong quá trình này. Kho ng 30-50% loài vi khu n ñư c phân l p t d c là có kh năng phân gi i protein và ñóng góp hơn 50% ho t ñ ng phân gi i protein trong d c . T c ñ phân gi i protein b i VSV trong d c thay ñ i r t l n và ch u nh hư ng b i c u trúc ba chi u c a phân t protein, các m i liên k t n i phân t và gi a các phân t (k c v i xơ), các rào c n trơ như lignin trong vách t bào và các nhân t kháng dinh dư ng. Nh ng y u t này ph thu c vào ngu n protein cũng như cách ch bi n th c ăn. C u trúc protein nh hư ng ñ n kh năng ti p c n c a VSV, ñó chính là y u t quan tr ng nh t quy t ñ nh t c ñ và t l phân gi i protein trong d c . Tuy nhiên, nhi u y u t khác cũng nh hư ng ñ n kh năng phân gi i h u hi u c a protein, trong ñó có lư ng thu nh n th c ăn, t l thô/tinh c a kh u ph n; ngu n, ch t lư ng và kh i lư ng gluxit và protein trong kh u ph n; pH d ch d c ; tác ñ ng ph i h p c a các lo i th c ăn; t n s cung c p th c ăn; ngu n b sung các vi ch t dinh dư ng cũng như các y u t môi trư ng. Quá trình phân gi i protein thô trong d c sinh ra m t h n h p g m peptide, axit amin, ammoniac và các axit h u cơ, trong ñó có c m t s axit m ch nhánh sinh ra t lên men các axit amin m ch nhánh. Amôniac sinh ra cùng v i các peptide m ch ng n và axit amin t do ñư c VSV d c s d ng ñ t ng h p nên protein c a chúng (protozoa không s d ng ñư c amôniac). M t s protein VSV b phân gi i ngay trong d c và ngu n nitơ c a chúng cũng ñư c tái s d ng b i VSV d c . M c dù ammoniac có th ñư c vi khu n s d ng ñ t ng h p protein t bào c a chúng, vi khu n không h n ch vi c phân gi i protein ñ t cung c p ñ ammoniac cho mình. Vi khu n phân gi i càng nhi u protein khi chúng có nhi u th i gian th c hi n vi c này. B i vì sinh trư ng c a vi khu n b h n ch b i năng lư ng có th s d ng ñư c t lên men hydratcarbon trong ñi u ki n y m khí, amôniac vư t quá nhu c u c a vi sinh v t s không ñư c s d ng. Lư ng ammoniac vư t quá nhu c u s ñư c gia súc h p thu vào máu v gan ñ t ng h p thành urê r i th i ra ngoài qua nư c ti u. Ngư c l i, thi u amôniac làm gi m s tăng sinh c a vi sinh v t và vì th mà gi m t c ñ phân gi i th c ăn trong d c và lư ng th c ăn ăn vào. Sinh kh i protein vi sinh v t d c s theo dòng ch t ch a d c xu ng d kh và ru t non. Trong ru t protein vi sinh v t cùng v i ph n protein c a th c ăn không qua phân gi i d c (protein thoát qua) s ñư c tiêu hoá và h p thu tương t như ñ i v i ñ ng v t d dày ñơn. Trong sinh kh i protein VSV có kho ng 80% là protein th t có ch a ñ y ñ các axit amin không thay th v i t l cân b ng, ph n còn l i ch y u là N có trong axit nucleic. Protein th t c a VSV ñư c tiêu hoá kho ng 80-85% ru t. M t s axit amin có trong peptidoglycan c a màng t bào VSV không ñư c v t ch tiêu hoá. Nh có protein VSV d c mà bò cũng như gia súc nhai l i nói chung ít ph thu c vào ch t lư ng protein thô c a th c ăn hơn là ñ ng v t d dày ñơn b i vì chúng có kh năng bi n ñ i các h p ch t ch a N ñơn gi n, như urê, thành protein có giá tr sinh h c cao. B i v y ñ tho mãn nhu c u duy trì bình thư ng và nhu c u s n xu t m c v a ph i thì không nh t thi t ph i cho bò ăn nh ng ngu n protein có ch t lư ng cao, b i vì h u h t nh ng protein này s b phân gi i thành amôniac; thay vào ñó amôniac có th sinh ra t nh ng ngu n NPN và r ti n hơn. Kh năng này c a VSV d c có ý nghĩa kinh t r t l n ñ i vì th c ăn ch a protein th t ñ t hơn nhi u so v i các ngu n NPN. Tuy nhiên, ñ i v i gia súc cao s n thì ph n protein thoat 70
qua có vai trò r t quan tr ng trong vi c ñáp ng ñ y ñ nhu c u protein cho v t ch vì lư ng protein VSV là có gi i h n. M t khác, VSV d c cũng có tác ñ ng x u lên nh ng protein c a th c ăn có ch t lư ng cao do quá trình phân gi i. B i v y, g n ñây ngư i ta ñã tìm các phương pháp ñ b o v các ngu n protein ch t lư ng cao tránh s phân gi i c a VSV d c nh m ñưa th ng xu ng ru t cho v t ch (gia súc cao s n) tiêu hoá b ng men (xem m c 2.6.2). c. Chuy n hoá lipid Lipid trong th c ăn c a gia súc nhai l i thư ng có hàm lư ng th p. Trong các lo i c và các lo i h t ngũ c c hàm lư ng lipid ch có kho ng 4-6%. Tuy nhiên, trong nhi u lo i h t ch a d u cao làm th c ăn b sung cho gia súc nhai l i có ch a hàm lư ng lipid có th cao t i 36% (như h t lanh). Các d ng lipid c a th c ăn thư ng có là triaxylglycerol, galactolipid (thành ph n chính lipid trong các lo i th c ăn xơ) và phospholipid. Triaxylglycerol trong th c ăn c a gia súc nhai l i thư ng ch a m t t l khá cao các axit béo không no C18 là axit linoleic và linolenic. Lipid thøc ¨n Glycerol Lipid ðư ng AXBBH Axit béo Lipit VSV D C MÁU Lipid Lipit VSV không tiêu Axit béo Lipid không tiêu RU T GIÀ PHÂN Hình 3-7: Sơ ñ chuy n hoá lipit gia súc nhai l i Quá trình chuy n hoá lipid gia súc nhai l i có th tóm lư c qua hình 3-7. Trong d c có hai quá trình trao ñ i lipit có liên quan v i nhau: phân gi i lipid c a th c ăn và t ng h p m i lipid c a VSV. Triaxylglycerol và galactolipid c a th c ăn ñư c thu phân b i lipaza VSV. Glyexerol và galactoza ñư c lên men ngay thành AXBBH. Khác v i các axit béo bay hơi (m ch ng n), các axit béo m ch dài không ñư c h p thu tr c ti p qua vách d c mà ñư c Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 71
chuy n xu ng phí dư i c a ñư ng tiêu hoá. Vi sinh v t d c cũng có kh năng t ng h p lipid, k c m t s axit có ch a các axit béo l (có m ch nhánh và m ch l ) và các axit này s có m t trong s a và m cơ th c a v t ch . Như v y, lipid c a VSV d c là k t qu c a vi c bi n ñ i lipid c a th c ăn và lipid ñư c t ng h p m i. Trong d c còn x y ra quá trình no hoá và ñ ng phân hoá các axit béo không no. Các axit béo không no m ch dài b làm bão hoà (hydrogen hoá thành axit stearic) và s d ng b i m t s vi khu n. M t s m ch n i ñôi c a các axit béo không no có th không b hydrogen hoá nhưng ñư c chuy n t d ng cis sang d ng trans b n v ng hơn. Các axit béo có m ch n i ñôi d ng trans này có ñi m nóng ch y cao hơn và h p thu ( ru t non) và chuy n vào mô m d ng như v y nên làm cho m c a gia súc nhai l i có ñi m nóng ch y cao. Kh năng tiêu hoá lipid c a VSV d c r t h n ch . Cho nên kh u ph n nhi u lipid s c n tr tiêu hoá xơ và gi m thu nh n th c ăn do lipid bám vào VSV d c và các ti u ph n th c ăn làm c n tr quá trình lên men. Tuy nhiên, ñ i v i ph ph m xơ hàm lư ng lipid trong ñó r t th p nên dinh dư ng c a gia súc nhai l i ít ch u nh hư ng c a tiêu hoá lipid trong d c . d. T ng h p vitamin Vi sinh v t d c có kh năng t ng h p ñư c t t c các vitamin nhóm B và vitamin K. N u cho gia súc nhai l i ăn kh u ph n ch a nhi u vitamin nhóm B thì lư ng vitamin t ng h p b i VSV d c tương ñ i ít, nhưng s tăng lên n u lư ng vitamin ñó có ít trong th c ăn. Do v y, trong ñi u ki n bình thư ng gia súc nhai l i trư ng thành ít ph thu c vào các ngu n vitamin này trong th c ăn. Tuy nhiên cũng c n nh n m nh r ng ñ VSV d c t ng h p ñư c ñ y ñ vitamin B12 thì c n có ñ coban trong th c ăn. Hơn n a, ñ i v i bò cao s n n u xét theo yêu c u t i ưu hoá s c kho , năng su t và ch t lư ng s n ph m thì s t ng h p vitamin nhóm B c a vi khu n d c không th ñáp ng ñ cho nh ng nhu c u này. 1.4. Thu nh n th c ăn Kh i lư ng th c ăn mà gia súc ăn ñư c trong m t ngày ñêm thư ng ñư c g i là lư ng thu nh n th c ăn, lư ng th c ăn thu nh n hay lư ng th c ăn ăn vào (Voluntary Intake of Feed) và thư ng ñư c tính theo v t ch t khô (VCK). ð i v i m t lo i th c ăn thô thì ñi u quan tr ng trư c tiên là ph i bi t ñư c li u con v t có th ăn ñư c bao nhiêu trong m t ngày ñêm vì khi cho ăn th c ăn thô thì nhu c u dinh dư ng c a gia súc s n xu t thư ng không ñư c tho mãn do lư ng thu nh n b h n ch . 1.4.1. Cơ ch ñi u hoà thu nh n th c ăn Ăn là t p h p c a nhi u ñ ng tác bao g m vi c tìm ki m th c ăn, nh n d ng và v n ñ ng v phía th c ăn, quan sát c m quan th c ăn, b t ñ u l y th c ăn và ñưa th c ăn vào mi ng. Quá trình ñi u ch nh c a gia súc ñ i v i lư ng ăn vào g m có quá trình ñi u ch nh x y ra t c thì g i là ñi u ch nh ng n h n và còn ñi u ch nh kéo dài g i là ñi u ch nh dài h n. ði u ch nh ng n h n liên quan ñ n s b t ñ u và k t thúc t ng b a ăn, còn ñi u ch nh dài h n là liên quan ñ n duy trì s cân b ng năng lư ng c a cơ th . Bò ăn no c thì d ng l i, ñó là do s ñi u ch nh ng n h n. Bò béo ăn ít th c ăn hơn bò g y. ði u này có th ñư c gi i thích qua hư ng cân b ng năng lư ng vì bò g y có nhu c u dinh dư ng ñ t ng h p m trong khi ñó bò béo l i không c n. Có nhi u thuy t khác nhau gi i thích cơ ch ñi u hoà lư ng thu nh n th c ăn, trong ñó có hai cơ ch quan tr ng ñáng chú ý ñ i v i gia súc nhai l i là cơ ch sinh hoá và cơ ch v t lý. ði u hoà sinh hoá di n ra gia súc khi ăn th c ăn tinh ch a các ch t dinh dư ng d tiêu hoá, 72
còn ñi u hoà v t lý thư ng di n ra khi gia súc ăn th c ăn thô khó tiêu hoá, chi m nhi u ch trong d c . - Cơ ch sinh hoá: Theo cơ ch này khi trong máu có m t hay m t s s n ph n trao ñ i ch t ñ c bi t tăng lên thì s gây ra m t tín hi u làm gi m tính ngon mi ng c a gia súc. Axit béo bay hơi ñư c coi là nh ng s n ph m trao ñ i gây ra tín hi u như v y gia súc nhai l i. Vài gi sau khi ăn m t lư ng axít béo bay hơi trong d c b t ñ u tăng do k t qu lên men th c ăn d c . Vi c s n sinh ra axít béo bay hơi cao nh t thông thư ng xu t hi n trong d c 2 ñ n 3 gi sau khi ăn kh u ph n có nhi u th c ăn tinh và 4-5 gi v i kh u ph n có nhi u th c ăn thô. Axit béo bay hơi s n sinh ra trong d c thư ng ñư c h p thu ngay vào trong máu ñi ñ n gan và ñ n não. M t khi axit béo bay hơi trong máu ñ t ñ n m t ngư ng nh t ñ nh thì ñ thèm ăn c a con gia súc gi m. Ngư ng này cao hay th p ch u nh hư ng c a nhu c u năng lư ng c a con v t. Axit béo bay hơi ti p t c ñư c h p thu và chuy n hoá b i t bào, do v y khi lư ng axit béo bay hơi trong máu gi m thì ñ thèm ăn c a con v t l i tăng lên. Vì t c ñ s n sinh AXBBH trong d c khi cho ăn th c ăn thô th p nên cơ ch này ít có nh hư ng tr c ti p ñ n lư ng thu nh n th c ăn thô. - Cơ ch v t lý: ði u hoà v t lý liên quan ñ n s c ch a c a ñư ng tiêu hoá, ch y u là d c , và ph thu c vào ch t lư ng th c ăn. Các gia súc nhai l i khác nhau có kh năng tiêu hoá th c ăn thô khác nhau. Nh ng lo i gia súc nhai l i ñư c ch n l c t t nh t thư ng có dung tích d c th p nh t nên thu nh n ñư c ít th c ăn thô. Th m chí ñ i v i cùng m t gia súc nhai l i dung tích ñư ng tiêu hoá cũng b nh hư ng s mang thai và chu kỳ s a. Dung tích d c cũng thay ñ i theo mùa do s thay ñ i v ch t lư ng th c ăn. No v t lý là m t nhân t cơ b n h n ch lư ng thu nh n khi bò ñư c ăn th c ăn thô ch t lư ng r t kém. Khi ch t lư ng th c ăn thô gi m, t c ñ phân gi i trong d c s ch m hơn, gây ra m t nhân t no và do v y mà làm gi m lư ng th c ăn ăn vào. Th c ăn xơ thô ch t lư ng th p không ch có kh năng phân gi i th p mà vách t bào lignin hoá c a nó c n tr s xâm nh p và phân gi i c a VSV trong m t th i gian dài và do ñó mà ñư c tiêu hoá m t cách ch m ch p. Các ti u ph n th c ăn sinh ra t quá trình phân gi i này lưu l i trong d c lâu hơn so v i trư ng h p th c ăn ch t lư ng cao trư c khi kích thư c c a chúng ñ nh ñ thoát qua ñư c c a t ong-lá sách. Do lưu l i lâu trong d c chúng choán ch và c n tr s thu nh n th c ăn m i vào. Như ñã ñ c p trên, bò r t béo thư ng thu nh n ít th c ăn thô hơn bò g y. ði u này cũng có th gi i thích theo cơ ch v t lý là s tích lũy m trong khoang b ng có th gi m kho ng tr ng mà d c có th phình to khi ăn no nên làm gi m lư ng thu nh n th c ăn thô t do c a bò. Nói chung l i, lư ng ăn vào ñư c ñi u ch nh b i m t lo t các tín hi u các c p ñ và giai ño n khác nhau. Gia súc ch n th c ăn thông qua c m quan ho c mùi và quy t ñ nh ăn hay không. mi ng, th c ăn có th ñư c nu t hay không d a vào v và k t c u c a nó, n u th c ăn quá ñ c thì gia súc có th nh ra. Sau khi nu t xong gia súc ph i ti n hành quá trình tiêu hoá, h p thu và trao ñ i ch t. Sau khi h p thu, h u h t các ch t dinh dư ng tiêu hoá ñi vào gan và tham gia chu trình chuy n hoá chung. Trong d dày, ru t, gan và não có hàng lo t ch t nh n c m thông tin v áp l c, pH, ñ th m th u và n ng ñ các lo i ch t hoá h c ñ phát tín hi u ñi u ch nh s thu nh n th c ăn ti p theo. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 73
1.4.2. Các y u t nh hư ng t i lư ng thu nh n th c ăn Theo như phân tích trên thì s thu nh n th c ăn c a gia súc ch u nh hư ng c a các y u t chính là nhu c u dinh dư ng (gia súc thu nh n th c ăn theo nhu c u c a cơ th ) và gi i h n c a ñư ng tiêu hoá (gia súc ch thu nh n ñư c kh i lư ng th c ăn mà ñư ng tiêu hoá cho phép). Ngoài ra, lư ng thu nh n th c ăn còn b chi ph i b i các y u t ñi u ch nh khác n a. Liên quan ñ n nh ng cơ ch ñi u hoà này, ñ có ý nghĩa th c ti n hơn trong chăn nuôi có th phân chia các y u t nh hư ng t i lư ng thu nh n th c ăn theo ba nhóm là th c ăn, gia súc và môi trư ng. a. Các y u t th c ăn và kh u ph n ð i v i gia súc nhai l i có m t m i tương quan dương gi a t l tiêu hoá và lư ng thu nh n c a th c ăn thô (ngư c v i th c ăn tinh d dày ñơn). Th c ra thì lư ng thu nh n th c ăn có liên quan ch t ch hơn v i t c ñ phân gi i (tiêu hoá) hơn là v i b n thân t l tiêu hoá, cho dù hai y u t này có quan h ch t ch v i nhau. Nói m t cách khác, th c ăn nào ñư c tiêu hoá nhanh thì có t l tiêu hoá cao và lư ng thu nh n l n. ðó là vì t c ñ tiêu hoá càng cao thì ñư ng tiêu hoá ñư c gi i phóng càng nhanh t o ra ñư c càng nhi u không gian cho vi c ti p nh n th c ăn m i vào. Theo quan ñi m ñ ng thái thì có b n thu c tính k t h p v i nhau s quy t ñ nh lư ng th c ăn thô ăn vào là: ñ hoà tan (A), ph n không hoà tan nhưng có th lên men ñư c (B), t c ñ phân gi i ph n không hoà tan (c) và ñ ngon mi ng (Orskov, 2005). Vì v y ñi u r t quan tr ng là ph i hi u bi t các ñ c tính này c a m i lo i th c ăn. Ngoài ra, ch bi n th c ăn, cân b ng dinh dư ng, c u trúc kh u ph n và ch ñ cho ăn cũng có nh hư ng l n ñ n lư ng thu nh n th c ăn. - ð hoà tan c a th c ăn Th c ăn tinh ch a nhi u ph n hoà tan (A), nhưng th c ăn thô cũng có ch a các ph n có th hoà tan như ñư ng. ðây là ph n n m phía trong c a thành t bào và ñư c phân gi i nhanh chóng sau khi ăn vào. K t qu là chúng chi m r t ít kho ng không gian trong d c . Ph n hoà tan c a rơm có th lên ñ n 10-15% và ph n hoà tan c a c có th t 20-35%, ph thu c vào ñ thành th c c a cây và cách ch bi n rơm và c . Ph n hoà tan này c a th c ăn thư ng ñư c lên men thành axit lactic và các axit khác khi chua. ði u quan tr ng là ph n hoà tan này c a th c ăn c n ñư c b o qu n vì nó có nh hư ng r t l n t i lư ng th c ăn ăn vào. Nhìn chung ñ i v i gia súc nhai l i th c ăn có ñ hoà tan cao thì lư ng ăn vào ñư c s l n. - Ph n không hoà tan nhưng có th lên men Ph n này (B) chi m nhi u nh t trong th c ăn thô, bi n ñ ng t 20-50% ph thu c vào ch t lư ng th c ăn. Khi c ng ph n hoà tan (A) v i ph n không hoà tan nhưng có th lên men (B) chúng ta có ñư c t ng lư ng ch t khô có th ñư c phân gi i trong d c (A+B) và ph n ch t khô còn l i là ph n không ñư c phân gi i (I). Tuy nhiên, ñôi khi ph n không hoà tan nhưng có ti m năng lên men này l i ñư c phân gi i r t ch m do v y th i gian lưu t i d c không ñ lâu ñ ñư c lên men hoàn toàn tai ñây. M t ph n c a ph n không hoà tan nhưng có th lên men sau ñó ñư c th i ra qua phân và ñó là lý do c n bi t ñ n m t ñ c tính th ba c a th c ăn là t c ñ phân gi i c a ph n không hoà tan. - T c ñ phân gi i c a ph n không hoà tan T c ñ phân gi i (c) c a ph n không hoà tan có nh hư ng r t quan tr ng ñ n lư ng th c ăn thu nh n c a gia súc. M t b t l i ñ i v i lo i th c ăn có t c ñ phân gi i th p như rơm là ph n còn l i không ñư c phân gi i s nhi u hơn. Ph n còn l i này thư ng dai hơn, ñòi 74
h i gia súc ph i nhai l i và nhu ñ ng d c nhi u hơn ñ ñưa chúng ra kh i d c . Vì lý do này th c ăn s lưu l i d c lâu hơn và là nguyên nhân gi m lư ng th c ăn ăn vào. ð i v i th c ăn thô, chúng ta mu n chúng có ph n không hoà tan ñư c phân gi i d c càng nhanh càng t t, còn ñ i v i th c ăn tinh thì ngư c l i chúng ta l i mu n chúng ñư c phân gi i trong d c càng ch m càng t t ñ ñ m b o r ng th c ăn không b lên men quá nhanh làm r i lo n h sinh thái d c mà v n ñư c tiêu hoá hoàn toàn sau ñó ru t. - Tính ngon mi ng M t s th c ăn gia súc ăn ít hơn m t s lo i khác và ñôi khi có lo i c bò ăn nhưng c u l i không ăn. Nhi u lo i cây h ñ u bò không thích ăn, nh t là khi cho ăn ñơn ñi u. Nh ng lo i th c ăn mà bò ăn ít hơn bình thư ng ñư c coi là “không ngon miêng”, tuy khái ni m “tính ngon mi ng” c a th c ăn khó mà ñ nh nghĩa ñư c m t cách chính xác. Nhìn chung, tính ngon mi ng không ñươch cho là m t y u t quan tr ng quy t ñ nh lư ng ăn vào, tr m t s ngo i l như nh ng th c ăn ñư c b o v ñ ch ng ăn vào (như có gai nh n), b nhi m b n (như phân, nư c gi i) hay ch bi n kém ( chua b m c hay lên men kém ch t lư ng). - Kh năng “d v ” và ch bi n th c ăn Bình thư ng gia súc b ng cách nhai và nhai l i và vi khu n trong d c b ng cách lên men ñã ph i h p ñ gi m kích thư c các m nh th c ăn. Các m nh th c ăn nh lơ l ng trong d ch d c cho phép chúng thoát kh i d c d dàng qua c a t ong-lá sách ñ gi i phóng ra kh i d c , tăng cơ h i ti p nh n th c ăn m i vào. Do v y, nh ng lo i th c ăn có t c ñ gi m kích thư c trong d c càng nhanh (d v ) thì lư ng thu nh n t do càng cao. ði u này ph thu c nhi u vào c u trúc và tr ng thái v t lý c a vách t bào c a th c ăn th c v t. M t s lo i th c ăn như rơm có các m nh dài và r t dai nên c n ph i nhai r t nhi u. ð i v i các th c ăn khác, như c khô ch t lư ng cao, gia súc không ph i nhai nhi u. Chúng ta có th giúp gia súc b ng cách nghi n th c ăn thô trư c khi cho ăn, nhưng vi c này quá t n kém và gia súc có th làm vi c này v i giá r nh t, ngoài ra nh ng m nh th c ăn nh (do nghi n) l ra ñư c phân gi i l i thoát kh i d c trư c khi ñư c lên men. Vì v y trong khi lư ng th c ăn thu nh n cao hơn thì t l tiêu hoá c a th c ăn thô nghi n m n có th th p hơn. Nhìn chung nghi n th c ăn thô không ph i là cách mà ngư i chăn nuôi thư ng s d ng. Ch t ng n thì ngư c l i không nh hư ng gì l n ñ n t c ñ và t l tiêu hoá th c ăn. Ch t ng n th c ăn thành các ño n 1-10 cm ch y u là ñ thu n l i hơn trong vi c cho ăn, tr n th c ăn (c a ngư i chăn nuôi) và l y th c ăn (c a gia súc). - Cân b ng dinh dư ng và c u trúc kh u ph n ăn Khi nuôi bò ñi u c t y u là làm sao cho ăn ñư c càng nhi u th c ăn thô càng t t. Th c ăn thô xanh ch t lư ng càng cao, dinh dư ng càng cân b ng so v i nhu c u c a VSV d c thì t c ñ tiêu hoá càng nhanh và lư ng ăn vào ñư c càng l n. Ngư c l i, n u th c ăn thô có ch t lư ng th p thì lư ng thu nh n t do s r t th p do m t cân b ng dinh dư ng (thư ng thi u protein, gluxit d tiêu, khoáng và vitamin) nên không t i ưu hoá ñư c ho t ñ ng c a VSV d c . Do v y, trong kh u ph n ngoài th c ăn thô thư ng c n c n ph i b sung thêm dinh dư ng ñ t i ưu hoá ho t ñ ng c a VSV d c và/hay b sung cho nhu c u s n xu t. Lúc ñó, lư ng thu nh n th c ăn thô th c t ngoài ph thu c vào tính ch t c a nó còn ch u nh hư ng c a th c ăn b sung. B sung th c ăn tinh m c th p thư ng có tác d ng kích thích vi sinh v t phân gi i xơ d c (nh cung c p cân ñ i các y u t dinh dư ng c n thi t cho chúng) và do ñó mà làm tăng lư ng thu nh n th c ăn thô c a kh u ph n cơ s . Tuy nhiên, khi b sung nhi u th c ăn Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 75
tinh thì pH d c b h xu ng r t th p, c ch vi khu n phân gi i xơ và h u qu là làm gi m lư ng thu nh n kh u ph n cơ s . Hi n tư ng thay th (gi m thu nh n kh u ph n cơ s khi b sung th c ăn tinh) cũng có th x y ra khi b th c ăn tinh b sung quá nhi u nên ñã ñáp ng ñ nhu c u dinh dư ng và con v t d ng ăn (do cơ ch sinh hoá phát huy tác d ng trư c) trong khi v n chưa no b i th c ăn thô (cơ ch v t lý chưa ñi u ti t). - Ch ñ cho ăn N u cho ăn th c ăn tinh không r i ñ u trong ngày mà ch cho ăn theo b a l n thì sau m i b a ăn pH d c b h ñ t ng t xu ng r t th p, c ch vi khu n phân gi i xơ nên làm gi m kh năng phân gi i xơ và gi m lư ng thu nh n th c ăn thô c a kh u ph n cơ s . Khi tr n ñ u th c ăn tinh v i th c ăn thô (kh u ph n TMR) ñ cho ăn r i ñ u trong ngày thì bò s ăn ñư c nhi u th c ăn thô hơn so v i khi cho ăn riêng r v i kh i lư ng l n trong ít b a. Vi c tr n nhi u lo i th c ăn thô v i nhau ñ cho ăn ñ ng th i và liên t c s làm cân b ng dinh dư ng m i lúc cho vi sinh v t d c nên hi u qu phân gi i th c ăn thô cũng t t hơn. Hơn n a thay m i th c ăn nhi u l n trong ngày cũng kích thích gia súc ăn nhi u th c ăn hơn là ñ th c ăn cũ quá lâu trong máng ăn. - Th i gian có s n th c ăn Gia súc ch thu nh n ñư c th c ăn trong th i gian th c ăn s n có v i nó. M t khác, gia súc c n th i gian nhai l i và ngh ngơi trong ngày. M i ngày bò không th giành quá 15-16 gi cho c ăn và nhai l i. Do v y, n u nó không ñư c luôn luôn ti p xúc v i th c ăn, nh t là th c ăn thô ch t lư ng th p, thì không th ăn ñ lư ng th c ăn c n thi t trư c khi no và/hay ñ . ðây là hi n tư ng không hi m g p ñ i v i trâu bò cày kéo trong v ñông nư c ta, khi mà con v t ph i làm vi c nhi u trong ñi u ki n th i ti t l nh (nhu c u dinh dư ng cao hơn) mà l i không có th i gian ñ ăn (chưa nói có ñ th c ăn hay không), d n ñ n tình tr ng trâu bò “ñ ngã” v ñông. - ði u ki n ñ ng c chăn th Riêng ñ i v i gia súc chăn th thì lư ng thu nh n th c ăn (c g m) không ch ch u nh hư ng b i thành ph n hoá h c và t l /t c ñ tiêu hoá c a cây c mà còn ph thu c c u trúc v t lý và phân b c a c trên bãi chăn. Thu nhân th c ăn khi chăn th ph thu c ba y u t chính là: ñ l n mi ng g m (lư ng VCK g m ñư c m i l n), t c ñ g m (s mi ng g m/phút) và th i gian g m c . Thông thư ng bò dành kho ng 8 gi /ngày ñ g m c nên c n g m ñư c lư ng c t i ña trong kho ng th i gian ñó. ð có ñư c ñ l n mi ng g m và t c ñ g m t i ña c g m ph i ñư c phân b phù h p. Nói chung, b i c tương ñ i th p (12-15cm) và dày cho phép gia súc g m ñư c mi ng g m l n nh t. Nh ng cây c cao có lá nh n (như nhi u lo i c nhi t ñ i) h n ch ñ l n mi ng g m vì m i l n g m con v t không th l y th c ăn ñ y mi ng ñư c. M t ñ c th p cũng là m t y u t h n ch kèm theo s g m c có l a ch n c a gia súc. Trong ñi u ki n ñ ng c chăn th t t có các bui c th p, dày và có kh năng tiêu hoá cao thì gia súc nhai l i s g m ñư c lư ng th c ăn tương ñương v i khi cho ăn trong máng t i chu ng, nhưng v i ñ ng c ch t lư ng kém thì chúng không th thu nh n ñ lư ng th c ăn theo kh năng tiêu hoá và nhu c u dinh dư ng. b. Các y u t gia súc Ngoài các y u t liên quan ñ n th c ăn và kh u ph n nói trên, m t s y u t khác có liên quan ñ n gia súc nhi u hơn cũng có nh hư ng l n t i lư ng thu nh n th c ăn thô. - S c ch a c a ñư ng ru t Dung tích ti m năng c a d c qui ñ nh lư ng th c ăn gia súc có th lên men trong m t th i ñi m. D c c a bê chưa ñ t ñư c kích thư c như lúc trư ng thành trư c 10-12 tu n tu i. 76