Giáo trình chính sách nông thôn

Chia sẻ: Ngoc Dũng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

347
lượt xem 153
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mô hình kinh tế thị trường tự do: Đây là mô hình kinh tế sản xuất hàng hóa phát triển ở trình độ cao, khi tất cả các quan hệ kinh tế trong quá trình tái sản xuất xã hội đều được tiền tệ hóa. Đặc trưng cơ bản của mô hình này là sự phân bổ, từng doanh nghiệp, từng cá nhân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chính sách nông thôn

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi CHñ BI£N: GS.TS Ph¹m V©n §×nh TS.Dương Văn Hi u; Ths. Nguy n Phư ng Lê Gi¸o tr×nh chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp Hµ Néi, 2008
L I NÓI ð U ð ñáp ng yêu c u h c t p và nghiên c u môn Chính sách nông nghi p cho sinh viên ngành Kinh t nông nghi p, Kinh doanh nông nghi p, B môn Phát tri n nông thôn Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i cho tái xu t b n cu n giáo trình Chính sách nông nghi p, có b sung, c p nh t ki n th c m i. Giáo trình do t p th giáo viên môn h c Chính sách nông nghi p c a B môn Phát tri n nông thôn biên so n và ñư c phân công so n th o như sau: GS.TS. Ph m Vân ðình ch biên và so n th o các chương 2 và 4. TS. Dương Văn Hi u so n th o các chương 1 và 5. ThS. Nguy n Phư ng Lê so n th o chương 3. Chính sách nông nghi p là m t môn h c ñòi h i nhi u ki n th c t ng h p và chuyên sâu v lý lu n và th c t , m c dù ñã r t c g ng nhưng vi c biên so n không tránh kh i khi m khuy t. Vì v y, chúng tôi kính mong nh n ñư c s góp ý c a ñ c gi và ñ ng nghi p. M i góp ý xin g i v B môn Phát tri n nông thôn, Khoa Kinh t và Phát tri n nông thôn, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i. Xin trân tr ng cám ơn! Hà N i, tháng 11 năm 2008 B môn Phát tri n nông thôn Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..1
Chương 1. NH P MÔN Chương này t p trung gi i quy t các v n ñ có tính ch t chung nh t, ch y u là s c n thi t v can thi p c a Chính ph ñ i v i n n kinh t , trong ñó ñ c bi t nh n m nh lý do ñ i v i nông nghi p; b n ch t c a chính sách kinh t nói chung và v n d ng vào nông nghi p; h th ng văn b n chính sách Vi t Nam. T ñó giúp cho ngư i h c th y dư c ñ i tư ng, nhi m v , n i dung và phương pháp nghiên c u môn h c. 1.1. S C N THI T V CAN THI P C A CHÍNH PH ð I V I N N KINH T 1.1.1. Các mô hình t ch c kinh t - Mô hình kinh t th trư ng t do: ðây là mô hình kinh t s n xu t hàng hoá phát tri n trình ñ cao, khi t t c các quan h kinh t trong quá trình tái s n xu t xã h i ñ u ñư c ti n t hoá. ð c trưng cơ b n c a mô hình này là s phân b , s d ng ngu n l c và s n ph m t o ra ñư c quy t ñ nh b i t ng h , t ng doanh nghi p, t ng cá nhân. Ưu ñi m c a kinh t th trư ng t do là tính năng ñ ng và s thích nghi cao, kh năng t ñi u ch nh l n... nên ñã ñ y nhanh quá trình tích t , t p trung s n xu t và phân công lao ñ ng xã h i. S phát tri n m nh m v trình ñ xã h i hoá và chuyên môn hoá s n xu t ñã làm cho s n xu t hàng hoá phát tri n g n li n v i vi c tăng năng su t, ch t lư ng s n ph m và hi u qu kinh t trong s n xu t - kinh doanh. Tuy nhiên, kinh t th trư ng t do cũng b c l nhi u khuy t t t, ñó là s phát tri n phi n di n d n ñ n xem nh , lãng quên ñ i v i các ngành s n xu t kém hi u qu ho c hi u qu th p, s phát tri n không n ñ nh thư ng d n ñ n kh ng ho ng kinh t và s phân ph i l i ích không công b ng trong xã h i d n ñ n tình tr ng phân hoá gi u nghèo nhanh chóng, sâu s c... T m t khía c nh khác có th th y s n xu t theo quy lu t c nh tranh khó tránh kh i t o nên tình tr ng ô nhi m môi trư ng ngày càng tr m tr ng và s l a g t, làm suy thoái ñ o ñ c con ngư i, thu n phong, m t c c a dân t c... ðó là nh ng “th t b i” c a kinh t th trư ng t do. Như v y ngoài các m t t t, kinh t th trư ng t do ch a ñ ng các y u t suy thoái, gây ra kh ng ho ng kinh t , làm lãng phí các ngu n l c c a xã h i. - Mô hình kinh t ch huy (kinh t k ho ch hoá t p trung): ðây là mô hình kinh t mà t khâu s n xu t ñ n khâu phân ph i lưu thông ñ u do m t trung tâm ñi u khi n, ñó là Nhà nư c. ð c trưng cơ b n c a mô hình này là nh ng quy t ñ nh v vi c phân b , s d ng ngu n l c và s n ph m t o ra ñư c quy t ñ nh b i Nhà nư c. Nhà nư c giao ch tiêu k ho ch s n xu t, k ho ch tiêu th s n ph m và ñ nh giá v t tư cũng như giá s n ph m ñ i v i t ng ñơn v kinh t cơ s và ñ nh giá bán cho các s n ph m hàng hóa tiêu dùng. Ngoài ra, Nhà nư c còn s d ng ch ñ ñ nh lư ng v t ch t trong phân ph i s n ph m và áp d ng ñ ng th i c hai hình th c thù lao lao ñ ng trong nông nghi p là phân ph i b ng hi n v t và b ng ti n. S bó h p c a cơ ch Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..2
qu n lý trong mô hình này ñã h n ch tính năng ñ ng sáng t o c a các cơ s s n xu t kinh doanh, gây nên s trì tr trong phát tri n kinh t . N n kinh t s lâm vào tình tr ng kh ng ho ng nghiêm tr ng m t khi Chính ph ñưa ra nh ng chính sách không phù h p. - Mô hình kinh t h n h p: ðây là mô hình kinh t s n xu t hàng hoá ñ ng th i có s tác ñ ng c a các quy lu t c a kinh t th trư ng và s can thi p c a Chính ph . ð c trưng cơ b n c a c a mô hình này là các quan h kinh t ñ u ñư c ti n t hoá, vai trò c a th trư ng và giá c ñư c tôn tr ng, tính ưu vi t c a kinh t th trư ng và vai trò c a Chính ph ñư c phát huy, các khuy t t t c a kinh t th trư ng và các như c ñi m c a kinh t ch huy t ng bư c ñư c kh ng ch . Chính ph can thi p vào n n kinh t b ng các chính sách kinh t và s d ng công c trong qu n lý. Như v y, trong n n kinh t h n h p s phân b và s d ng ngu n l c v a ñư c quy t ñ nh b i t ng cá nhân, doanh nghi p v a ch u s qu n lý vĩ mô c a Chính ph . 1.1.2. Vai trò c a Chính ph trong n n kinh t h n h p N u ñ buông l ng mà không có s qu n lý c a Nhà nư c, s phát tri n t phát c a n n kinh t th trư ng t do s d n ñ n nh ng thi t h i khôn lư ng. Vì v y Chính ph có vai trò r t quan tr ng trong s phát tri n kinh t c a ñ t nư c. Vai trò c a Chính ph trong n n kinh t h n h p th hi n các ñi m ch y u sau: - Th nh t, Chính ph có vai trò trong vi c t o l p khuôn kh pháp lý cho các ho t ñ ng s n xu t - kinh doanh. Khuôn kh pháp lý c a Chính ph ph i b o ñ m tính dân ch , bình ñ ng cho m i t ch c, cá nhân có th tham gia vào các ho t ñ ng c a th trư ng mà không b ai ngăn c n. Khuôn kh pháp lý ñó ñư c th hi n trong các văn b n chính sách bu c c ngư i s n xu t và c ngư i tiêu dùng ph i tuân theo. - Th hai, Chính ph có vai trò trong vi c phân b , ñi u ch nh và nâng cao hi u qu s d ng ngu n l c, t o l p các cân ñ i vĩ mô, ñi u ti t th trư ng nh m n ñ nh và tăng trư ng kinh t ñ t nư c. ð ñáp ng nhu c u ngày càng cao tiêu dùng c a xã h i, v m t vĩ mô, Chính ph có k ho ch phân b ngu n l c c a các ngành kinh t cho các khu v c, vùng s n xu t. B ng các chính sách kinh t , Chính ph s giúp cho các cá nhân, doanh nghi p l a ch n ngành ngh , quy mô, kh i lư ng s n xu t - kinh doanh phù h p v i kh năng c a mìmh ñ nâng cao hi u qu ho t ñ ng s n xu t - kinh doanh. Chính ph còn hư ng các ho t ñ ng c a các t ch c, cá nhân t ng bư c h i nh p n n kinh t . ð n n kinh t phát tri n n ñ nh, Chính ph hư ng các ho t ñ ng c a các doanh nghi p, cá nhân vào phát tri n toàn di n các ngành, k c các ngành s n xu t - kinh doanh kém hi u qu . Chính ph còn tìm m i cách ki m soát tình hình l m phát, ngăn ch n s suy gi m c a chu kỳ kinh doanh, t o vi c làm, gi m th t nghi p... và h tr các t ch c, cá nhân m r ng m i quan h , tìm ki m th trư ng, h i nh p kinh t qu c t ... Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..3
- Th ba, Chính ph có vai trò b o ñ m s công b ng xã h i. Trong n n kinh t h n h p v n ñ ng theo có ch th trư ng s cho phép m i t ch c, cá nhân t do s n xu t - kinh doanh các ngành ngh , lo i s n ph m mà pháp lu t không c m. Chính ph khuy n khích và t o ñi u ki n cho m i ngư i c ng hi n s c l c, trí tu , tài năng làm gi u cho b n thân và cho ñ t nư c. Như v y, thu nh p c a m i ngư i trong xã h i s không gi ng nhau, có m t b ph n ngư i có thu nh p cao và cũng s có m t b ph n ngư i có thu nh p th p. Xã h i ngày càng phát tri n thì kho ng cách chênh l ch v thu nh p c a b ph n cư dân gi u nh t và nghèo nh t ngày càng tăng lên. Do v y, Chính ph ñưa ra các chính sách ñ ñi u ch nh s b t công b ng xã h i. Nh ng chính sách xã h i v giúp ñ nh ng ngư i già, ngư i tàn t t, ngư i th t nghi p, ngư i không nơi nương t a, ngư i có hoàn c nh ñ c bi t khó khăn khác... ñã th hi n vai trò ñi u ti t vĩ mô c a Chính ph gi m s b t công b ng trong xã h i. Th c t Chính ph m i qu c gia ñã s d ng c công c kinh t và công c hành chính trong qu n lý Nhà nư c ñ th hi n vai trò b o ñ m công b ng xã h i. 1.1.3. S c n thi t v can thi p c a Chính ph ñ i v i n n kinh t Th c t hi n nay cho th y n n kinh t c a ñ i b ph n các nư c ñư c v n hành theo mô hình kinh t h n h p, trong ñó s can thi p c a Chính ph ñóng vai trò vô cùng quan tr ng. Chính ph can thi p vào kinh t th trư ng nói chung và vào nông nghi p nói riêng vì các lý do sau: - Do s tác ñ ng ngo i ng ðó là nh ng tác ñ ng mà không ph i lúc nào ngư i tiêu dùng cũng ph i chi tr t t c cho nh ng l i ích mà h ñư c hư ng t xã h i và ngư c l i cũng không ph i lúc nào ngư i s n xu t cũng gánh ch u t t c nh ng gì mà h làm t n h i ñ n môi trư ng và xã h i. Các ngu n l c có tính ch t công c ng như tài nguyên r ng, nư c... m t khi ñã cung c p cho ngư i s d ng thì khó mà ngăn c n ñư c s s d ng không h p lý và lãng phí c a h . S th t b i t vi c cung c p các d ch v công s n ñã d n ñ n tình tr ng c n ki t tài nguyên và t n h i ñ n môi trư ng s ng. Xã h i ph i b ra m t kho n ti n g p nhi u l n so v i nh ng chi phí mà ngư i s d ng tài nguyên công c ng tr l i cho xã h i. T ñó, Chính ph c a m i qu c gia ñ u th c hi n s can thi p c a mình ñ phân b h p lý ngu n tài nguyên, b o v môi trư ng, cung c p các d ch v công c ng h p lý cho ngư i tiêu dùng. - Trong nông nghi p + Lư ng nông s n c a t ng h nông dân bán ra thuư ng không l n, kh năng m c c c a nông dân thư ng th p, nên d b tư thương ép c p, ép giá. Nông dân thư ng là ngư i thi u nh ng thông tin, nên không có nh ng quy t ñ nh chính xác trong vi c mua v t tư và bán s n ph m. Cơ s h t ng nông thôn thư ng y u kém nên chi phí v n chuy n, tiêu th s n ph m thư ng cao, t l hao h t s n ph m l n. Do v y, Chính ph c n can thi p vào th trư ng nông nghi p nh m giúp cho nông dân bán ñư c s n ph m, tăng thu nh p. + S không ñ ng b v th trư ng trong nông nghi p, nông thôn Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..4
S không ñ ng b c a th trư ng nông nghi p là t t y u x y ra gi a các qu c gia hay các vùng trong m t qu c gia trong quá trình phát tri n kinh t , d d n ñ n ñ c quy n, gây nhi u b t l i cho c ngư i s n xu t và c ngư i tiêu dùng, làm h n ch hi u qu c a xã h i. - S can thi p c a Chính ph còn nh m th c hi n cương lĩnh v chính tr S can thi p c a Chính ph không ch nh m vào m c tiêu v kinh t mà còn th c hi n m c tiêu v chính tr c a ð ng c m quy n mà Chính ph là ngư i th c hi n. Thông qua s can thi p, Chính ph th hi n vai trò c a mình trong quá trình phát tri n kinh t c a ñ t nư c, hư ng n n kinh t phát tri n theo m c tiêu ñã ñ nh (k c m c tiêu trong ng n h n và m c tiêu dài h n). Chính ph có vai trò ñi u hành, phát tri n toàn di n các ngành kinh t c a ñ t nư c, phân b , s d ng các ngu n l c m t cách h p lý. V i ch c năng và quy n l c c a mình, Chính ph s gi i quy t khó khăn, tháo g ách t c trong quá trình th c thi các nhi m v phát tri n kinh t c a ñ t nư c b ng các chính sách kinh t . Tuỳ theo t ng th i kỳ, t ng trư ng h p c th , Chính ph th c hi n các ki u can thi p khác nhau. Nhìn chung có 3 ki u can thi p: a) Ki u c ng r n (b t bu c m i ngư i ph i làm theo); b) Ki u m m d o (hư ng s ho t ñ ng c a con ngư i vào m c tiêu ñã ñ nh) và c) Ki u th n i (th n i không có s ki m soát và th n i trong vòng ki m soát). 1.2. CHÍNH SÁCH NÔNG NGHI P 1.2.1. S c n thi t ph i có chính sách nông nghi p - Nông nghi p là ngành s n xu t kém hi u qu nh t trong n n kinh t song Nhà nư c v n ph i quan tâm phát tri n (thông qua các chính sách kinh t c a Chính ph ñ i v i nông nghi p) b i vì a) nông s n là s n ph m thi t y u ñ i v i toàn xã h i; b) s n xu t nông nghi p còn ph thu c nhi u vào ñi u ki n t nhiên nên nông nghi p thư ng g p nhi u r i ro; c) dân s s ng trong lĩnh v c nông nghi p và khu v c nông thôn chi m t tr ng l n ( Vi t Nam có 70% dân s s ng b ng ngh nông, nông thôn). Do v y, s can thi p c a Chính ph vào nông nghi p nh m b o ñ m l i ích c a ngư i s n xu t nông nghi p là c n thi t. - ð ng trên giác ñ ngành hàng, nông s n là s n ph m ñ u tiên c a m t chu i hàng l y nông s n ñó làm nguyên li u. Vi c th c hi n các ho t ñ ng ti p theo trong chu i hàng s t o vi c làm và tăng thu nh p cho ngư i lao ñ ng nông thôn. ð n lư t mình, các khâu ch bi n và tiêu th nông s n ph m s kích thích s phát tri n c a nông nghi p. - Cu i cùng thu nh p c a nông dân thư ng th p, trình ñ dân trí khu v c nông nghi p, nông thôn thư ng th p nên kh năng ti p c n v i kinh t th trư ng kém và hi n nay nghèo ñói v n là m t thách th c nhi u vùng nông thôn. Chính ph mu n phát tri n kinh t ñ t nư c thì ph i t ng bư c nâng cao m c s ng cho ngư i dân, ñ c bi t là nh ng ngư i s ng b ng ngh nông. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..5
1.2.2. B n ch t c a chính sách nông nghi p - Khái ni m v chính sách nông nghi p Chúng ta có th ñi m qua m t s quan ni m v chính sách như sau: Chính sách ñư c hi u là phương cách, ñư ng l i ho c phương hư ng d n d t hành ñ ng trong vi c phân b và s d ng ngu n l c. Chính sách là t p h p các quy t sách c a Chính ph ñư c th hi n h th ng quy ñ nh trong các văn b n pháp quy nh m t ng bư c tháo g nh ng khó khăn trong th c ti n, ñi u khi n n n kinh t hư ng t i nh ng m c tiêu nh t ñ nh, b o ñ m s phát tri n n ñ nh c a n n kinh t . Chính sách nông nghi p là t ng th các bi n pháp kinh t ho c phi kinh t th hi n s tác ñ ng, can thi p c a Chính ph vào lĩnh v c s n xu t nông nghi p theo nh ng m c tiêu xác ñ nh, trong m t th i h n nh t ñ nh. Chính sách nông nghi p th hi n hành ñ ng c a Chính ph nh m thay ñ i môi trư ng c a s n xu t nông nghi p, t o ñi u ki n cho nông nghi p phát tri n. Các quan ni m v chính sách, chính sách nông nghi p trên ñây ñ ng trên các góc ñ nghiên c u, phương th c ti p c n khác nhau, nhưng nhìn chung ñ u th ng nh t nh ng n i dung cơ b n và cùng nh m vào m c ñích phát tri n n n kinh t nói chung và nông nghi p nói riêng t s can thi p c a Chính ph . Chính sách nông nghi p có liên quan ñ n r t nhi u lĩnh v c s n xu t, phân ph i lưu thông và tiêu th s n ph m. Các v n ñ có liên quan ñ n s n xu t g m các tác ñ ng ñ n giá th trư ng y u t ñ u vào, th trư ng tư li u s n xu t, các tác ñ ng ñ n s ti n b c a khoa h c, k thu t và công ngh , các v n ñ có liên quan ñ n t ch c ph i h p các ngu n l c. Các v n ñ có liên quan ñ n lưu chuy n s n ph m g m th trư ng s n ph m c a nông nghi p, giá bán s n ph m, thu tiêu th s n ph m, ch bi n, b o qu n, v n chuy n, bán s n ph m. Các v n ñ có liên quan ñ n tiêu dùng s n ph m g m ch ñ phân ph i s n ph m, giá mua s n ph m, thu xu t nh p kh u s n ph m... Như v y có th hi u tác ñ ng c a chính sách nông nghi p hư ng vào giá c a th trư ng các y u t ñ u vào, giá c c a th trư ng s n ph m ho c làm thay ñ i v m t t ch c và khuy n khích áp d ng công ngh m i vào s n xu t, t o ñi u ki n cho nông nghi p phát tri n. Chính sách nông nghi p ñư c th hi n qua các quy ñ nh, các quy t c, th t c ñư c thi t l p ñ làm cơ s pháp lý cho các hành ñ ng th c t . Theo ñi u 109 c a Hi n pháp nư c ta thì “Chính ph là cơ quan ch p hành c a Qu c h i, cơ quan hành chính Nhà nư c cao nh t c a nư c ta”. Chính ph là nhóm ngư i th a hành vi c qu n lý ñ t nư c và ch u trách nhi m v ho ch ñ nh và ban hành các văn b n chính sách. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..6
- ð c ñi m c a chính sách nông nghi p + Do nông nghi p s n xu t ra các s n ph m tiêu dùng thi t y u, hàng ngày s d ng tr c ti p ho c gián ti p ñ i v i m i ngư i dân cho nên chính sách nông nghi p tác ñ ng không ch ñ n nông dân mà còn ñ n t t c m i t ng l p nhân dân trong xã h i. + Nông nghi p là m t lĩnh v c ho t ñ ng trên ñ a bàn r ng l n, ph c t p và ña d ng, cho nên ph m vi tác ñ ng c a chính sách nông nghi p r ng. M i nông h , m i ñơn v s n xu t - kinh doanh nông nghi p ho t ñ ng trên m t ñ a bàn nh t ñ nh, g n v i tính ch t xã h i, nhân văn và l ch s phát tri n c a t ng ñ a phương. Vì v y, m i chính sách nông nghi p áp d ng chung cho qu c gia c n ñư c c th hoá cho phù h p v i t ng vùng, ñ a phương (ñ c bi t ñ i v i nh ng vùng ch m phát tri n thì chính sách nông nghi p ph i mang nét ñ c thù riêng bi t). Do v y, chính sách nông nghi p không ch thu n tuý nh m ñ t ñư c m c tiêu v kinh t mà còn ph i ñ t ñư c c v m c tiêu v xã h i. + S n xu t nông nghi p ph thu c nhi u vào ñi u ki n t nhiên, m c ñ r i ro cao, cho nên chính sách nông nghi p nhi u khi không lư ng h t ñư c nh ng ñi u ki n b t thu n c a các y u t khách quan mang l i. Do v y, khi ho ch ñ nh chính sách và ch ñ o th c hi n chính sách, ngư i ta không ch tính ñ n tác ñ ng c a y u t kinh t - xã h i mà còn ph i tính ñ n c các y u t t nhiên. + Chính sách nông nghi p không ch tác ñ ng ñ n h nông dân, các doanh nghi p kinh doanh nông nghi p mà còn tác ñ ng ñ n c các ngành kinh t khác, nh t là các ngành có liên quan ñ n nông nghi p, nông thôn. + Do ñ i tư ng ti p nh n và ph m vi tác ñ ng c a chính sách nông nghi p r ng, trình ñ c a ngư i dân các vùng không ñ ng ñ u, cho nên vi c ti p thu và th c hi n chính sách nông nghi p không ñ ng ñ u gi a các ñ a phương và ngay c gi a nh ng nhóm ngư i trong cùng ñ a phương. Nghiên c u ñ c ñi m c a chính sách nông nghi p có ý nghĩa to l n trong vi c ho ch ñ nh và tri n khai th c hi n chính sách ñ i v i ngư i dân trong t ng vùng, ñ a phương. Trong nh ng ñi u ki n c th , vi c tri n khai th c hi n chính sách c n ñư c v n d ng sáng t o, linh ho t nh m ñ t ñư c c m c tiêu v kinh t , chính tr , xã h i và môi trư ng. - M c tiêu c a chính sách nông nghi p + Chính sách nông nghi p nh m b o ñ m cho nông nghi p, nông thôn phát tri n toàn di n. S phát tri n toàn di n c a nông nghi p ñư c th hi n ña d ng hoá các s n ph m nông nghi p, v a phát huy th m nh c a vi c s n xu t s n ph m v a t n d ng m i kh năng ñ s n xu t ra nhi u lo i s n ph m ñáp ng nhu c u ngày càng l n c a xã h i. Chính sách nông nghi p còn nh m k t h p phát tri n các ngành kinh t trong nông thôn như công nghi p, ti u th công nghi p, nông nghi p, và thương m i d ch v . Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..7
+ Chính sách nông nghi p nh m m c tiêu phát tri n nông nghi p b n v ng, ñư c th hi n trong t t c các lĩnh v c kinh t , xã h i và môi trư ng. Trong lĩnh v c kinh t m t m t v a b o ñ m t c ñ tăng trư ng kinh t , v a ph i phát tri n toàn di n các ngành (nông nghi p ph i cung c p ñ lương th c, th c ph m cho nhu c u tiêu dùng ngày càng tăng trong nư c và phát huy l i th so sánh c a các ngành hư ng m nh ra xu t kh u). V m t xã h i, chính sách nông nghi p m t m t ph i t o ra môi trư ng s n xu t - kinh doanh thu n l i, m t khác ph i hư ng ñ n xoá ñói, gi m nghèo trong nông thôn, t ng bư c th c hi n s công b ng xã h i. Chính sách nông nghi p còn hư ng ñ n vi c b o v môi trư ng sinh thái. + Chính sách nông nghi p ph i b o ñ m cho n n kinh t phát tri n n ñ nh, gi v ng ñ c l p ch quy n qu c gia, an ninh chính tr và qu c phòng. 1.2.3. Các lo i văn b n chính sách Vi t Nam - Ngh ñ nh: Ngh ñ nh là văn b n pháp quy c a Chính ph v m t lĩnh v c ho c m t ngành c th . Ngh ñ nh thư ng ñ nh ra cho m t th i gian dài và phát huy tác d ng trong th i gian dài. ðây là lo i văn b n mang tính pháp quy cao nh t, quan tr ng nh t, ch a ñ ng ñ y ñ nh t tinh th n c a m t chính sách. Ngh ñ nh ñư c ban hành do Th tư ng Chính ph ho c Phó Th tư ng Chính ph ký thay Th tư ng. - Ngh quy t, Quy t ñ nh: Ngh quy t c a H i ñ ng B trư ng ho c Quy t ñ nh c a Th tư ng Chính ph là văn b n pháp quy v nh ng v n ñ tương ñ i b c xúc c n ñư c gi i quy t trong th c ti n. Văn b n này do Th tư ng ký, ho c do các Phó Th tư ng ký thay Th tư ng. - Thông tư: Thông tư là văn b n do các B /Ngành ch c năng ban hành nh m hư ng d n th c hi n Ngh ñ nh, Ngh quy t, Quy t ñ nh c a Chính ph . Có hai lo i Thông tư là Thông tư liên t ch và Thông tư riêng b . Thông tư liên t ch là Thông tư hư ng d n vi c th c hi n Ngh ñ nh… và có liên quan ñ n nhi u B /Ngành ñư c các B /Ngành liên t ch so n th o và ban hành. Thông tư riêng b là Thông tư hư ng d n vi c th c hi n Ngh ñ nh… c a m t B /Ngành nào ñó v vi c th c hi n chính sách. Thông tư do B trư ng ký ho c Th trư ng ký thay B trư ng. - Quy t ñ nh c a các B /Ngành: do B /Ngành ban hành ñư c B trư ng ký ho c Th trư ng ký thay B trư ng. Các Quy t ñ nh c a B /Ngành thư ng ban hành kèm theo văn b n quy ñ nh c th v m t v n ñ d a trên cơ s c a Lu t, Pháp l nh, Ngh ñ nh, Ngh quy t, Quy t ñ nh và ý ki n ch ñ o c a Th tư ng Chính ph . - Ch th : Là văn b n ñôn ñ c, nh c nh vi c th c hi n chính sách. Tùy theo n i dung và ph m vi thi hành mà Th tư ng Chính ph , các B /Ngành ñưa ra các ch th cho các ngành, các c p t ch c hư ng d n th c hi n các vă n b n c hính sách c a Chính ph . Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..8
- Công văn: Công văn cũng là m t lo i văn b n c a chính sách, do Th tư ng Chính ph ho c các B /Ngành ban hành. N i dung Công văn nh m hư ng d n, nêu ý ki n ch ñ o c a c p trên ñ i v i c p dư i trong vi c tri n khai th c hi n các chính sách. Trên ñây là nh ng lo i văn b n chính sách Vi t Nam. Trong quá trình tri n khai th c hi n, m i ñ a phương v i ñi u ki n khác nhau, tùy theo ñ c ñi m, ñi u ki n c a mình có th v n d ng th c hi n chính sách m t cách linh ho t, nhưng không ñư c trái v i nh ng quy ñ nh trong các văn b n chính sách ñã ñư c Chính ph ho c các B /Ngành ban hành. 1.3. ð I TƯ NG, NHI M V , N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U MÔN H C 1.3.1. ð i tư ng nghiên c u ð i tư ng nghiên c u c a môn h c này là s tác ñ ng c a chính sách t i n n nông nghi p, bao g m các v n ñ sau: - H th ng chính sách và tác ñ ng c a nó ñ n s phát tri n nông nghi p - Vi c ho ch ñ nh và ch ñ o th c hi n chính sách nông nghi p hi n hành Vi t Nam. 1.3.2. Nhi m v nghiên c u - Góp ph n h th ng hóa nh ng v n ñ lý lu n cơ b n và th c ti n v chính sách trong nông nghi p. - Nghiên c u nh ng v n ñ c n ph i ti p t c hoàn thi n trong ho ch ñ nh, ch ñ o th c hi n chính sách nông nghi p Vi t Nam. - Trang b các phương pháp ñánh giá tác ñ ng c a m t chính sách nông nghi p. - ðánh giá tác ñ ng c a h th ng chính sách ñ n s phát tri n nông nghi p Vi t Nam; Th y ñư c nh ng b t c p c a h th ng chính sách nông nghi p hi n hành; ðưa ra các quan ñi m giúp cho vi c hoàn thi n chính sách, thúc ñ y phát tri n nông nghi p. 1.3.3. N i dung nghiên c u Môn h c g m 2 n i dung (v lý lu n và th c ti n) ñư c k t c u thành 5 chương V n ñ lý lu n g m 3 chương (Chương 1: Nh p môn; Chương 2: Ho ch ñ nh chính sách nông nghi p và Chương 3: Phương pháp lu n v phân tích chính sách nông nghi p). V n ñ th c ti n g m 2 chương (Chương 4: Chính sách nông nghi p ñi n hình trên th gi i và Chương 5: Chính sách nông nghi p Vi t Nam). 1.3.4. Phương pháp nghiên c u Môn h c s d ng các phương pháp ch y u sau: - Phương pháp phân tích h th ng: phương pháp này ñư c s d ng ñ nghiên c u chính sách nông nghi p trong h th ng chính sách c a n n kinh t ñ t nư c, s tác ñ ng c a Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..9
chính sách nông nghi p trong tác ñ ng c a h th ng các chính sách kinh t trong t ng th i gian nh t ñ nh. - Phương pháp t ng h p nh m phân tích làm rõ b n ch t, tác ñ ng c a chính sách kinh t ñ i v i các ñ i tư ng ch u tác ñ ng c a chính sách. - Phương pháp mô hình hoá: phương pháp này ñư c s d ng ñ mô hình hoá các mô hình s n xu t, nh m phân tích làm rõ b n ch t, tác ñ ng c a chính sách nông nghi p ñ i v i các ñơn v kinh t cơ s . - Phương pháp t i ưu (t i thi u hoá ho c t i ña hoá): phương pháp này ñư c s d ng ñ nghiên c u hoàn thi n chính sách và tìm ra phương sách tác ñ ng hi u qu c a chính sách. - Ma tr n phân tích chính sách: phương pháp này ñư c s d ng ñ ñánh giá tác ñ ng s tr giúp c a Chính ph ñ i v i nông nghi p. Phương pháp này còn cho phép nghiên c u l i th so sánh trong s n xu t s n ph m, ñ t ñó có chính sách phù h p phát tri n toàn di n nông nghi p. - Môn h c còn s d ng phương pháp th ng kê mô t , th ng kê so sánh, phương pháp phân tích ch s , phương pháp k ch b n và th o lu n nhóm… ñ phân tích, so sánh tác ñ ng c a chính sách trong các ñi u ki n khác nhau. ð th c hi n các phương pháp nghiên c u trên, sinh viên c n ph i ñư c truy n ñ t các bài gi ng trên l p t giáo viên và nghe các báo cáo ngo i khoá t các cán b th c t chuyên ngành. M t khác sinh viên ph i tìm ñ c tài li u tham kh o và t h c, th o lu n nhóm và làm ti u lu n môn h c dư i s hư ng d n c a giáo viên. Câu h i th o lu n 1. Nêu rõ các lý do c n thi t v s can thi p c a Nhà nư c ñ i v i n n kinh t ? 2. Phân tích vai trò c a Chính ph trong n n kinh t h n h p? 3. T i sao Chính ph ph i ñưa ra các chính sách nông nghi p? 4. Phân tích b n ch t c a chính sách nông nghi p? 5. Trình bày ñ i tư ng, nhi m v , n i dung và phương pháp nghiên c u môn h c? Tài li u tham kh o 1. Vũ ðình Bách và t p th tác gi , ð i m i và th c hi n ñ ng b các chính sách, cơ ch qu n lý kinh t , Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia, Hà N i, 1997. 2. Ngô ð c Cát, Vũ ðình Th ng, Phân tích chính sách nông nghi p, nông thôn, Nhà xu t b n Th ng kê, Hà N i, 2001. 3. Frank Ellis, Chính sách nông nghi p trong các nư c ñang phát tri n, Nhà xu t b n Nông nghi p, Hà N i, 1995. 4. Nguy n Xuân Khoát, Các chính sách kinh t vĩ mô c n thi t ñ phát tri n kinh t nông thôn, T p chí Kinh t châu Á Thái Bình Dương, s 3 (16), tháng 9/1997. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..10
Chương 2. HO CH ð NH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHI P Chương này ñ c p t i nh ng v n ñ lý lu n cơ b n v chính sách như b n ch t c a ho ch ñ nh chính sách, cơ s ho ch ñ nh chính sách, yêu c u và ñi u ki n ho ch ñ nh chính sách, phân lo i chính sách, công c và trình t ho ch ñ nh chính sách, trong ñó có ñi sâu vào lĩnh v c nông nghi p. ðây là nh ng v n ñ lý lu n không th thi u, giúp cho ngư i h c có nh ng nh n th c ñ y ñ và chu n m c v b n ch t ho ch ñ nh chính sách kinh t nói chung và chính sách nông nghi p nói riêng. 2.1. KHÁI NI M V HO CH ð NH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHI P Ho ch ñ nh chính sách có th hi u là quá trình hình thành và cho ban hành m t chính sách. Quá trình ñó ph i tr i qua m t lo t ho t ñ ng k ti p có liên quan m t thi t v i nhau t nh ng ý tư ng cho ra ñ i m t chính sách ñ n vi c l a ch n các n i dung c n thi t trong văn b n chính sách, xây d ng các quy ñ nh trong văn b n chính sách và t ch c tri n khai th c hi n chính sách. T p h p các quá trình ho t ñ ng ñó chính là ho ch ñ nh chính sách. Các ho t ñ ng trong ho ch ñ nh chính sách ñư c chia thành các nhóm như sau: a) Nhóm ho t ñ ng ñ hình thành nh ng ý tư ng cho ra ñ i m t chính sách; b) Nhóm ho t ñ ng v so n th o nh ng n i dung c th c a chính sách (nh ng quy ñ nh trong văn b n chính sách) và c) Nhóm ho t ñ ng t ch c ban hành chính sách. Nh ng ý tư ng c a m t chính sách ñư c hình thành rõ nét d n, ñ y ñ và hoàn ch nh d n. ð ñ t ñư c ñi u ñó c n c n tr l i m t lo t câu h i sau: C n ñưa ra chính sách gì? T i sao l i ph i ñưa ra chính sách ñó trong lúc này? M c ñ c p thi t c a vi c ban hành chính sách ñó? ð i tư ng ch u tác ñ ng c a chính sách ñó là ai? Ý nghĩa và tác d ng c a chính sách ñó? Nh ng m t ñư c/m t khi ban hành chính sách ñó? V trí c a chính sách ñó trong h th ng chính sách chung như th nào? ðó là chính sách m c tiêu hay chính sách h tr ?... Th c ch t m i câu h i trên ñ u t p trung vào vi c gi i thích v tính c n thi t c a chính sách ñó. Trên cơ s tình hình th c t phát tri n nông nghiêp, c n ñưa ra ñư c các chính sách nh m c i thi n tình hình, thúc ñ y s phát tri n c a nông nghi p. T m t khía c nh khác c n th y ñư c các ñi u ki n b o ñ m cho vi c th c thi chính sách ñó. Các ý tư ng cho ra ñ i m t chính sách thư ng b t ngu n t chi n lư c phát tri n kinh t nói chung, ñ nh hư ng và t o ñi u ki n thu n l i cho nông nghi p phát tri n trong gu ng máy v n hành chung c a n n kinh t . Khi ñưa ra nh ng ý tư ng bao gi ngư i ta ñã cân nh c ñ n s thành công và r i ro c a m t chính sách. Vi c hình thành nên các ý tư ng có ý nghĩa ñ nh hư ng quy t ñ nh ñ i v i s thành b i c a m t chính sách. Thông thư ng các ý tư ng ñó ñư c hình thành do cân nh c, l a ch n c a Chính ph thông qua tư v n c a ñ i ngũ chuyên gia ho ch ñ nh chính sách. Vì v y trình ñ uyên bác và b d y kinh nghi m th c t c a các chuyên gia cũng như t m nhìn c a Chính Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..11
ph là nh ng y u t cơ b n b o ñ m s thành công trong vi c ñưa ra các ý tư ng ñúng ñ n c a m t chính sách. Tinh th n c a các ý tư ng c a chính sách ñư c ph n nh trong n i dung c th c a chính sách, ñư c H i ñ ng Chính ph xem xét thông qua v i s ñ m nh n so n th o b i các chuyên gia ho ch ñ nh chính sách. Các n i dung ñó ñư c th hi n thành nh ng quy ñ nh trong các ñi u kho n c th ñ i v i t ng văn b n chính sách. N i dung c th c a m t chính sách bao g m các v n ñ sau: Nh ng m c tiêu c n ñ t ñư c c a chính sách (bao g m c m c tiêu dài h n và m c tiêu ng n h n) và các ñi u kho n quy ñ nh trong văn b n. ðó là các quy ñ nh mang tính pháp lý trong khuôn kh c a chính sách, là cơ s pháp lý cho vi c gi i quy t các v n ñ n y sinh trong th c t . Bên c nh các quy ñ nh v ñ nh tính, trong m t s ñi u kho n c th có th có các quy ñ nh v ñ nh lư ng. Các quy ñ nh này ph i th c s chu n m c, ñ i di n cho l i ích chung và ñư c s p x p theo m t tr t t logic. Vì các quy ñ nh này nh hư ng tr c ti p ñ n l i ích kinh t c a các ñ i tư ng th c hi n chính sách nên c n h t s c th n tr ng khi cân nh c, không ñư c tuỳ ti n trong vi c ñưa ra các quy ñ nh và m c ñ ñ nh lư ng trong các quy ñ nh. Trong khi l a ch n, tính toán c n có nh ng d tính cho tương lai sau khi ban hành chính sách. ði u quan tr ng là ph i d báo ñư c s ph n ng nh y c m c a các ñ i tư ng th c hi n chính sách ñ i v i các quy ñ nh ñó, t c là ph i ñưa ra nh ng quy ñ nh có tác d ng thi t th c ñ chính sách ñi vào cu c s ng. Ngoài ra trong các văn b n chính sách còn có các quy d nh v ð i tư ng ch u tác ñ ng c a chính sách và ði u kho n thi hành, nói rõ cách t ch c th c hi n chính sách. Trong m t s chính sách có th có quy ñ nh v bãi b m t s quy ñ nh không thích h p ñã ban hành trư c ñó. Sau khi ñã có văn b n chính sách, vi c làm ti p theo không kém ph n quan tr ng là t ch c ban hành và ch ñ o th c hi n chính sách ñó như th nào. Ho t ñ ng này s ñưa chính sách vào cu c s ng. Làm cho các ñ i tư ng hi u ñư c tinh th n c a chính sách và th c hi n ñúng chính sách là yêu c u cu i cùng c a ho t ñ ng này. Trong ch ng m c nh t ñ nh có th th y ngay ñư c tác ñ ng c a chính sách qua ph n ng nh y c m c a các ñ i tư ng th c hi n chính sách. ðương nhiên ho t ñ ng này liên quan t i s hi u bi t và trình ñ ch ñ o th c hi n chính sách c a ngư i ch ñ o. Nhóm ho t ñ ng này bao g m m t lo t các công vi c c th như a) Xác ñ nh v trí c a chính sách m i công b trong h th ng chính sách nói chung; b) Xác ñ nh hi u l c c a chính sách v m t th i gian; c) Xác ñ nh ñ i tư ng ch u tác ñ ng c a chính sách; d) Quy ñ nh nhi m v c a các B /Ngành ch c năng trong vi c hư ng d n th c hi n chính sách; e) T ch c m ng lư i các cơ quan ch c năng trong vi c ch ñ o th c hi n chính sách; f) T ch c tri n khai cho các ñ i tư ng c a chính sách hi u bi t và th c hi n t t chính sách và g) Ch tài x lý các trư ng h p vi ph m chính sách... Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..12
2.2. CĂN C HO CH ð NH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHI P 2.2.1. ð nh hư ng phát tri n lâu dài c a nông nghi p Chính sách là m t công c ñ c l c c a Chính ph trong vi c t ch c qu n lý ñi u khi n s phát tri n n n kinh t . Chính ph không th phó m c s phát tri n tuỳ ti n t ñi u ch nh c a n n kinh t nói chung và nông nghi p nói riêng. Nông nghi p c n ñư c phát tri n theo nh ng m c tiêu dài h n. ðó là cơ s trư c tiên và là m c tiêu theo ñu i c a chính sách nông nghi p. M c tiêu chi n lư c phát tri n nông nghi p tuỳ thu c vào quan ñi m phát tri n kinh t c a t ng nư c. Trư c ñây có nh ng nư c xem nh vai trò c a nông nghi p, ph n l n nông s n ph m tiêu dùng trong nư c là do nh p kh u... gây nên nh ng h u qu to l n v kinh t - xã h i - môi trư ng, trong khi ñó nh ng nư c khác l i coi nông nghi p là m t b ph n không th thi u c a n n kinh t qu c dân. Theo ñó là các chính sách khác nhau ñ i v i nông nghi p. Ngày nay h u h t các nư c, s phát tri n nông nghi p nông thôn ñư c quan tâm hơn và tr thành chi n lư c phát tri n c a m i qu c gia. nh ng nư c ñang phát tri n, m c dù hi u qu s n xu t nông nghi p th p nhưng các Chính ph v n theo ñu i nh ng m c tiêu r t khó khăn ñ i v i nông nghi p là an ninh lương th c, cung c p nguyên li u cho công nghi p và ñ c s n cho xu t kh u. Ngư c l i nông nghi p ch chi m t tr ng nh bé trong cơ c u GDP c a nh ng nư c phát tri n (m c dù nh ng nư c này nông nghi p ñư c phát tri n trình ñ cao). T p trung s c phát tri n nông nghi p, ñưa nông nghi p thoát kh i tình tr ng l c h u, ñ c canh lúa, t c p t túc, ti n t i m t n n nông nghi p hàng hoá ña canh, chuyên môn hoá, hi n ñ i, hi u qu cao là ch trương phát tri n lâu dài nư c ta. 2.2.2. Th c tr ng v nh ng v n ñ c n tháo g ñ i v i s n xu t nông nghi p Ngoài ñ nh hư ng cho s phát tri n lâu dài, chính sách thư ng xuyên ph i tháo g nh ng khó khăn c n tr s phát tri n bình thư ng c a n n kinh t , nh t là ñ i v i nông nghi p (ph i thư ng xuyên ch u tác ñ ng c a t nhiên và th trư ng do tính cung mu n c a nó). Chính sách nông nghi p v a ph i gi i quy t các v n ñ v kinh t , v a ñ ng ñ n các ngóc ngách trì tr c a ñ i s ng kinh t - xã h i nông thôn. Mu n t o nên s hoà nh p c a nông dân vào quĩ ñ o c a cu c s ng sôi ñ ng, c n t ng bư c liên ti p có nh ng chính sách c i t o phong t c, t p quán s n xu t l c h u, tâm lý tư h u c a ngư i ti u nông. T t c nh ng ñi u ñó không th gi i quy t d t ñi m m t vài chính sách trong ng n h n vì nh ng quan h kinh t th trư ng thư ng mâu thu n v i cách nghĩ, cách làm truy n th ng mang n ng tính trì tr . T ñó các chính sách ñưa ra c n d a vào các v n ñ n y sinh c n gi i quy t ñ thúc ñ y s v t phát tri n. 2.2.3. nh hư ng c a các tác ñ ng khách quan Nông nghi p ch u tác ñ ng l n c a các ñi u ki n ngo i c nh ñi n hình như ñi u ki n t nhiên, chi n tranh và s n lư ng nư c ngoài. ði u ki n t nhiên có th là “mưa thu n gió hoà”, cũng có th là thiên tai. Theo ñó là mùa màng b i thu hay k t qu s n xu t b p bênh, tình tr ng dư th a hay khan hi m v nông Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..13
s n ph m. S b t l c c a nông dân trư c thiên tai hay r i ro c a th trư ng ñ u là nh ng b t l i, ñòi h i s có m t c a các chính sách h tr nông nghi p. T ñó tình tr ng di n bi n ph c t p c a ñi u ki n t nhiên tr thành m t căn c không th không tính ñ n khi ñưa ra các chính sách v nông nghi p, ñ c bi t là các chính sách tăng cư ng cơ s h t ng cho nông nghi p và các chính sách h tr khác ñ i v i nông dân. Chi n tranh gây nh hư ng l n ñ n c c di n phát tri n kinh t c a ñ t nư c. Chi n tranh có th ñem l i thu n l i cho m t s nư c nhưng cũng có th gây nên nh ng thi t h i to l n ñ i v i m t s nư c khác. Ch ng h n trong khi M sa l y vào các cu c chi n tranh xâm lư c mi n Nam Vi t Nam và mi n Nam Tri u Tiên thì Nh t B n ñã s d ng 2 cu c chi n tranh này như nh ng “ng n gió th n” cho n n kinh t c a mình. Các cu c chi n tranh c a ngo i bang ñ i v i Vi t Nam ñã gây bao t n h i v s c ngư i, s c c a và ñ l i nh ng h u qu n ng n cho ñ t nư c và s phân tán v nhi m v chi n lư c… là nh ng m t mát mà Vi t Nam ñã ph i gánh ch u. M t lo t chính sách th i chi n ñã ñư c ban hành trong th i gian chi n tranh v n còn nh hư ng mãi v sau này trong quá trình phát tri n kinh t c a ñ t nư c. Ngo i thương có vai trò to l n trong quá trình phát tri n kinh t , nh t là ñ i v i nh ng n n kinh t h i nh p cao vì kinh t c a các nư c h i nh p ñ u là m t m t xích trong h th ng kinh t th gi i, t ñó m i m t bi n ñ ng v kinh t , chính tr trên th gi i ñ u tr c ti p nh hư ng ñ i v i m t n n kinh t m . Thông thư ng các nư c như c ti u ph i dùng các chính sách cư ng l i s c ép c a ngo i thương, b o h s n xu t trong nư c, còn các nư c có n n kinh t hùng m nh thư ng dùng ngo i thương ñ chèn ép các nư c y u kém. “S ki n 11/9”, cu c kh ng ho ng tài chính c a Nh t B n, M g n ñây, cu c kh ng ho ng kinh t th gi i hi n nay ñ u gây nên s t n h i c a kinh t th gi i và khu v c. 2.2.4. S c m nh kinh t c a ñ t nư c S c m nh kinh t c a ñ t nư c th hi n s v ng m nh v cơ s h t ng, s d i dào c a ngu n ngân sách Nhà nư c, ngu n d tr s n ph m, v t tư và ngo i t m nh cũng như quy mô GDP c a ñ t nư c. Chính ph s d ng s c m nh kinh t như m t công c h u hi u trong vi c c i bi n n n kinh t và th c hi n nh ng nhi m v chi n lư c (trong ñó có nông nghi p) và h tr cho s n xu t, ñ c bi t ñ i v i nông nghi p. Chính ph Nh t B n ñã r t thành công trong vi c s d ng chính sách giá c ñ gi i quy t v n ñ lương th c nh có ti m l c kinh t to l n, Chính ph các nư c phát tri n thư ng áp d ng chính sách tr giá r t có hi u l c ñ i v i nhi u lo i nông s n..., trong khi ñó h tr ph n nào qua chính sách giá sàn c a Chính ph Vi t Nam m i ch áp d ng ñ i v i m t s n ph m có ý nghĩa qu c k dân sinh (là thóc g o). 2.2.5. Kh năng ti p nh n chính sách c a các ñ i tư ng ch u tác ñ ng M i chính sách ñưa ra ñ u nh m ñáp ng yêu c u phát tri n s n xu t nên có th nói r ng thành công c a m t chính sách th hi n s hư ng ng tích c c c a các ñ i tư ng ch u Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..14
tác ñ ng. Trên th c t có r t nhi u ki u ph n ng v i chi u hư ng và m c ñ khác nhau c a các ñ i tư ng ch u tác ñ ng. ði u ñó trư c h t tuỳ thu c vào s tho mãn l i ích v t ch t c a các ch th . Tuy nhiên không m t chính sách nào có th ñáp ng ñ y ñ nhu c u mong mu n c a m i t ng l p nhân dân trong xã h i. ði u quan tr ng là s ñáp ng l i ích c a c ng ñ ng như th nào và m t chính sách ch ñư c ch p nh n khi tho mãn l i ích c a các cá th trên cơ s l i ích kinh t to l n c a ñ t nư c vì nó t o nên tình tr ng n ñ nh trong quá trình phát tri n kinh t . T m t giác ñ khác, trình ñ dân trí cũng ñư c xem là m t căn c quan tr ng trong quá trình ho ch ñ nh chính sách vì nó giúp ngư i dân hi u và có nh ng quy t ñ nh h p lý ñúng ñ n ñ i v i chính sách c a Chính ph . Vì v y c n d báo kh năng ti p nh n chính sách c a các ñ i tư ng ch u tác ñ ng ñ ñưa ra các chính sách v i nh ng n i dung và m c ñ quy ñ nh phù h p. 2.2.6. Trình ñ phát tri n c a k thu t và công ngh Y u t cơ b n nh hư ng ñ n s c s n xu t trong nông nghi p là k thu t. Vì v y h th ng chính sách ñương th i ph i ti p c n ñư c trình ñ k thu t và công ngh . Các chính sách c i bi n nông nghi p không th không phát huy vai trò c a k thu t và công ngh nhưng cũng không th phiêu lưu áp ñ t trong khi k thu t và công ngh còn trình ñ non kém. 2.3. YÊU C U C A CHÍNH SÁCH NÔNG NGHI P 2.3.1. Tính khoa h c Tính khoa h c là yêu c u trư c tiên khi ho ch ñ nh chính sách nông nghi p. V n ñ ñó ñư c gi i thích b i m t s lý do sau: - Chính sách nông nghi p th hi n s l a ch n cân nh c c a Chính ph nh m hư ng n n nông nghi p phát tri n theo xu hư ng công nghi p hoá, hi n ñ i hoá. - Chính sách nông nghi p ch a ñ ng các quy ñ nh nh m gi i quy t các v n ñ ñ t ra trong th c ti n. - Văn b n chính sách là cơ s pháp lý ñ gi i quy t các tranh ch p gi a các ñ i tư ng ch u tác ñ ng c a chính sách... V i ph m vi tác ñ ng r ng rãi, liên quan ñ n l i ích c a ñông ñ o dân cư, các chính sách nông nghi p càng c n b o ñ m tính khoa h c. Trư c h t tính khoa h c c a chính sách th hi n quan ñi m ti n b trong văn b n chính sách. Tính khoa h c yêu c u chính sách ph i ñáp ng xu hư ng phát tri n ti n b c a nông nghi p, ph i hư ng n n nông nghi p vào “quĩ ñ o” phát tri n theo quy lu t khách quan c a nó, tránh áp ñ t c a các ý tư ng ch quan duy ý chí không d a trên cơ s khoa h c ñúng ñ n. Th c t ñã ch ng t r ng m i vi c làm trái quy lu t ñ u gây nên nh ng h u qu khôn lư ng. Tính khoa h c còn th hi n s ch t ch trong các văn b n chính sách. Các ñi u kho n trong văn b n ph i ñư c trình bày rõ ràng, ñư c s p x p theo m t tr t t logic. S ng n g n, d hi u là yêu c u c n thi t ñ i v i m t văn b n chính sách. N u văn b n không rõ ràng, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..15
ngư i ta có th vì hi u sai mà vô tình vi ph m chính sách, và cũng không lo i tr kh năng m t s ngư i c tình l i d ng các “k h ” trong văn b n chính sách ñ mưu c u l i ích riêng c a mình, làm phương h i ñ n l i ích c ng ñ ng. Tính khoa h c có th ñư c coi là ñ nh hư ng ý tư ng c a m t chính sách và chi ph i toàn b các khâu trong quá trình ho ch ñ nh chính sách. 2.3.2. Tính th c ti n M t chính sách ñưa ra không th tách r i v i th c ti n cu c s ng. Chính sách ph i phù h p v i tình hình th c ti n là m t yêu c u b o ñ m cho tính kh thi c a nó. Th c ti n nông nghi p c n ñư c c i bi n qua các chính sách nông nghi p, t c là các chính sách nông nghi p ph i b t ngu n t vi c gi i quy t các v n ñ n y sinh trong th c ti n. Tính th c ti n ñòi h i ph i v n d ng sáng t o nh ng kinh nghi m phong phú t nh ng hoàn c nh th c t khác nhau, không th r p khuôn máy móc trong khi gi i quy t v n ñ . Tính th c ti n giúp cho vi c phát huy n i l c s n có cho phát tri n s n xu t nông nghi p, làm cho các quy ñ nh trong văn b n chính sách sát v i tình hình th c t . Xa r i th c t (hay lý thuy t xuông) s gây khó khăn trong ch ñ o th c hi n và không mang l i k t qu ho t ñ ng thi t th c. Trong ñi u ki n kinh t h i nh p ph i r t chú ý khi v n d ng kinh nghi m t bên ngoài và trong ñi u ki n chuy n sang n n kinh t th trư ng ph i kiên quy t ño n tuy t v i tư tư ng ch quan duy ý chí. 2.3.3. Tính qu n chúng Chính sách ñưa ra vì l i ích c a qu n chúng, c n ñư c s hư ng ng c a ñông ñ o qu n chúng. Qu n chúng s hư ng ng cao khi nguy n v ng c a h ñư c ñáp ng và t ch i ti p nh n khi th y chính sách ñó không ñem l i l i ích gì cho h . T p h p ñư c s c m nh c a qu n chúng là mong mu n c a Chính ph . V i các ph n ng tích c c, s c m nh ñó có th “d i non l p bi n”, nhưng s h h ng c a qu n chúng cũng là nh ng ñi u ñáng s , t o nên s c ỳ, làm kéo dài tình tr ng trì tr c a n n kinh t . “Dân bi t, dân ñ xu t, dân bàn, dân làm, dân ki m tra và dân hư ng” ph i tr thành phương châm hành ñ ng trong vi c xây d ng và ch ñ o th c hi n chính sách. Phát huy vai trò c a qu n chúng s tăng thêm s g n bó gi a Nhà nư c và nhân dân, qu n chúng có th vư t qua khó khăn và ti p t c tin tư ng vào chính sách, còn n u ñ dân”ñ ng ngoài cu c” thì không bao gi xoay chuy n ñư c tình hình. 2.3.4. Tính ñ ng b M t v n ñ th c t thư ng ñư c gi i quy t qua m t h th ng chính sách và vi c ch ñ o th c hi n m t chính sách thư ng liên quan t i nhi u B /Ngành. Vì v y c n nhìn nh n m t cách toàn di n ñ có h th ng chính sách phù h p… và c n có s nh t quán trong ch ñ o c a các B /Ngành có liên quan ñ i v i t t c các n i dung, các công ño n trong t ng th i ñi m… c a m t chính sách. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..16
S cân nh c k lư ng v m t h th ng chính sách ban hành cũng như vi c xác ñ nh rõ ràng ch c năng, nhi m v c a các B /Ngành và cơ ch k t h p gi a các B /Ngành trong quá trình ho ch ñ nh, ch ñ o th c hi n chính sách là nh ng b o ñ m c n thi t cho tính ñ ng b c a chính sách. 2.3.5. Tính th i ñi m Vi c ban hành chính sách ñúng th i ñi m là m t yêu c u tình th . M i chính sách dù ti n b ñ n ñâu cũng ch thích h p cho nh ng th i kỳ nh t ñ nh và nó s m t ñi tác d ng vào nh ng th i gian không thích h p. N u cho ra ñ i quá s m, các ñi u ki n th c hi n chính sách chưa có, dân chúng chưa s n sàng hư ng ng thì chính sách ñó “có phát mà không có ñ ng”..., còn n u ch m cho ra ñ i m t chính sách c n thi t s làm cho tình tr ng trì tr kéo dài, làm m t ñi các cơ h i trong phát tri n kinh t . V y th nào là ñúng th i ñi m khi cho ra ñ i m t chính sách? Yêu c u ñây không ph i là c n ban hành thư ng xuyên các chính sách m i khi có m t hi n tư ng kinh t x y ra. M t chính sách m i ch xu t hi n khi các ñi u ki n ra ñ i c a nó ñã chín mu i và chính sách m i ra ñ i s có tác ñ ng làm xoay chuy n tình hình. S ñúng ñ n v th i ñi m ban hành chính sách ch ñư c ñánh giá sau khi chính sách ñó ñư c ban hành nên c n th n tr ng. M c dù s chuy n bi n c a nông nghi p thư ng ch m hơn so v i các lĩnh v c khác, nhi u chính sách kinh t không phát huy t c thì nhưng ban hành chính sách ñúng th i ñi m s ñáp ng k p th i yêu c u c a s n xu t nông nghi p, ñ c bi t là các chính sách giá tr n ñ i v i v t tư k thu t nông nghi p và chính sách giá sàn ñ i v i nông s n. ð i v i m t s chính sách c n l a ch n th i gian ban hành phù h p v i th i v s n xu t nông nghi p. 2.3.6. Tính hoàn thi n Hoàn thi n chính sách là m t v n ñ t t y u b i nh ng lý do sau: - M t chính sách ch phát huy tác d ng trong nh ng ñi u ki n c th , khi ñi u ki n kinh t xã h i bi n ñ i c n có các chính sách khác thay th . Như v y m t chính sách ch có th gi i quy t m t khâu trong m t chu i liên ti p các khâu c n gi i quy t. - Có th ph i ñi u ch nh nh ng ñi u chưa th c s chu n m c trong m t s văn b n chính sách (rút g n, b sung, ñi u ch nh m c ñ ...). - C n gi i quy t nh ng v n ñ m i n y sinh trong quá trình th c hi n chính sách... N i dung hoàn thi n c a chính sách là: - ði u ch nh (thêm, b t các ñi u kho n, thay ñ i m c ñ quy ñ nh hay s a l i văn phong…) trong các văn b n chính sách ñã ban hành. - Bãi b m t s văn b n ho c m t s quy ñ nh ñã ban hành khi th y chúng không c n thi t. - Ban hành chính sách m i. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..17
ð hoàn thi n chính sách c n có s phân tích, rà sóat tính phù h p c a h th ng văn b n chính sách ñã ban hành, ñưa nh ng quan ñi m ti n b m i vào trong các ý tư ng chính sách, h p lý các quy ñ nh trong các văn b n chính sách. 2.4. ðI U KI N ð HO CH ð NH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHI P 2.4.1. Trình ñ ho ch ñ nh chính sách ð ho ch ñ nh m t chính sách, Chính ph c n có s tư v n c a ñ i ngũ chuyên gia có năng l c và dày d n kinh nghi m. ð i ngũ chuyên gia s tư v n cho Chính ph v vi c xác ñ nh toàn b tinh th n, n i dung và phương án tri n khai ch ñ o th c hi n chính sách trên cơ s phân tích các thông tin có liên quan. Xét trên ý nghĩa ñó, năng l c c a ñ i ngũ chuyên gia là v n ñ vô cùng quan tr ng. Các chuyên gia phân tích chính sách c n ñư c kinh qua các l p ñào t o cơ b n, tr i qua th c ti n nghiên c u phân tích chính sách. ð i ngũ chuyên gia thư ng ñư c l a ch n trong các vi n nghiên c u và có th trưng t p ng n h n t m th i t các cơ quan, trư ng ñ i h c... ð i ngũ chuyên gia có nhi m v t p h p và phân tích các thông tin có liên quan ñ so n th o nh ng văn b n chính sách ñ trình xét. T các văn b n ñư c so n th o b i các chuyên gia, H i ñ ng Chính ph hay các B /Ngành (tuỳ theo lo i văn b n) xem xét và ra quy t ñ nh ban hành chính sách. Như v y m t m t Chính ph ñã khai thác ñư c trình ñ t các chuyên gia, m t khác ch u trách nhi m t i cao v các quy ñ nh trong các văn b n và ban hành chính sách. N u trình ñ chuyên gia cao có th tư v n cho ra ñ i nh ng chính sách ñúng. N u Chính ph có quan ñi m ti n b , t m nhìn xa, ti p thu có ch n l c tư v n c a chuyên gia, s cho ban hành nh ng chính sách có giá tr . Như v y trình ñ c a ñ i ngũ chuyên gia, quan ñi m và t m nhìn c a Chính ph là các y u t quy t ñ nh ñ n vi c ho ch ñ nh chính sách. Có th nói r ng trong lĩnh v c ho ch ñ nh chính sách, ñ t nư c ñã “trao v n m nh” c a mình cho Chính ph và Chính ph l i r t c n tư v n c a ñ i ngũ chuyên gia. 2.4.2. S c m nh v t ch t c a n n kinh t ð tránh rơi vào tình tr ng “l c b t tòng tâm” c n có các y u t v t ch t c n thi t cho vi c tri n khai th c hi n m t chính sách. Chính sách ch có th tr thành hành ñ ng c a qu n chúng khi có nh ng ñi u ki n v t ch t ñ th c hi n nó. N u không có các ñi u ki n v t ch t c n thi t, chính sách ñó s th t b i, th m chí làm cho tình tr ng tr nên gay g t thêm. Ch ng h n khi ñ nh ra chính sách giá tr n ñ i v i v t tư k thu t nông nghi p, Nhà nư c c n có m t kh i lư ng v t tư l n ñ làm h giá th trư ng. N u lư ng v t tư ñó không ñ ki m soát th trư ng, l p t c s b các nhà ñ u cơ l i d ng và ngư i mua hàng (nông dân) ph i ch u giá ñ u cơ cao hơn m c giá th trư ng trư c khi ban hành chính sách giá tr n. T phân tích trên cho th y không th thi u m t trong hai ñi u ki n v ho ch ñ nh chính sách và m c ñ hoàn t t c a các ñi u ki n ñó s b o ñ m v m c ñ k t qu ho ch ñ nh chính sách. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..18
2.4.3. Trình ñ dân trí T góc nhìn thu c v xã h i, trình ñ dân trí có th ñư c hi u là s nh n th c v chính sách và ý th c ch p hành lu t pháp c a ngư i dân. ðó là y u t vô cùng quan tr ng b o ñ m cho m t chính sách ñư c th c hi n. Chính sách ñ t ra d a trên cơ s trình ñ dân trí và ñ n lư t mình trình ñ dân trí giúp cho vi c th c thi chính sách m t cách tr n v n. Ngư i có trình ñ dân trí cao s có nh n th c xã h i ñúng ñ n, hi u bi t v chính sách s rõ ràng. Ngư i có ý th c chính tr t t s có nh n th c ñ y ñ v l i ích c a c ng ñ ng và theo ñó là các quy t ñ nh có tính chu n m c, có th t cùng nhau gi i quy t các v n ñ tranh ch p trong n i b dân cư, t o ñi u ki n thu n l i cho c ng ñ ng trong quá trình th c hi n chính sách. Trong nông nghi p dân trí th p không ch xét góc ñ trình ñ văn hoá c a cư dân nông thôn th p mà trong nông thôn còn t n t i nhi u phong t p t c l c h u và tính ti p c n c a cư dân nông thôn ñ i v i các v n ñ kinh t còn nhi u h n ch , t m nhìn c a ngư i dân h n h p... nên v n ñ dân trí trong nông nghi p r t ph c t p. 2.5. PHÂN LO I CHÍNH SÁCH NÔNG NGHI P 2.5.1. Theo tính ch t Xét v m t tính ch t có th phân chính sách nông nghi p thành 2 nhóm là chính sách m c tiêu và chính sách h tr . Chính sách m c tiêu thư ng ñòi h i b n thân nông nghi p ph i ñáp ng nh ng yêu c u c a xã h i như an ninh lương th c, gi i quy t vi c làm cho cư dân nông thôn, cung ng s n ph m cho công nghi p nh và xu t kh u. Chính sách m c tiêu thư ng ñ t ra cho m t th i gian dài v i các bư c th c hi n trong t ng ñi u ki n c th và m t khi chính sách này thành công s góp ph n chuy n n n nông nghi p sang bư c phát tri n m i cao hơn. ð ñáp ng yêu c u các chính sách m c tiêu, c n t n d ng t t s giúp ñ t bên ngoài trên cơ s phát huy t t n i l c trong nông nghi p. Chính sách h tr chính là nh ng can thi p có l i cho nông nghi p t Chính ph . B ng chính sách h tr , Chính ph ñã t o nên s n ñ nh v s n xu t và ñ i s ng trong nông nghi p nông thôn, t c là chính sách h tr góp ph n tháo g khó khăn cho nông nghi p, ñ c bi t là v v n, k thu t và tiêu th s n ph m, góp ph n gi i quy t nh ng vư ng m c trư c m t c n tr ho c gây khó khăn cho s n xu t nông nghi p. Thành công c a chính sách h tr s làm cho nông nghi p thoát kh i tình tr ng b t c trư c m t, tr l i th cân b ng, t o ñà thu n l i cho các bư c phát tri n ti p theo. Trong nông nghi p chính sách h tr thư ng ñư c áp d ng khi mùa màng th t bát, khi hàng hoá b khê ñ ng... và nh t là ñ i v i các ñ i tư ng nghèo ñói. Vì v y chính sách h tr thư ng ñư c s hư ng ng cao c a nông dân. Tuy nhiên n u duy trì lâu dài chính sách h tr s gây tâm lý d a d m trông ch c a nông dân, làm tê li t ñ ng l c phát tri n kinh t . Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Chính sách Nông nghi p ……………………………..19