Chöông III
CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT CHAÅN ÑOAÙN
TÌNH TRAÏNG KYÕ THUAÄT CUÛA OÂTOÂ
I. KHAÙI NIEÄM VEÀ CHAÅN ÑOAÙN KYÕ THUAÄT:
1. Chaån ñoaùn kyõ thuaät:
Trong quaù trình söû duïng oâtoâ traïng thaùi kyõ thuaät cuûa xe bò thay ñoåi theo chieàu höôùng xaáu ñi.
Ñeå xaùc ñònh tình traïng kyõ thuaät cuûa xe ta coù theå thaùo rôøi caùc cuïm, caùc toång thaønh ñeå phaùt
hieän hö hoûng. Neáu laøm nhö vaäy seõ phaù hoûng traïng thaùi tieáp xuùc cuûa beà maët laøm vieäc cuûa caùc
chi tieát maùy, ngoaøi ra coøn taêng coâng lao ñoäng, taêng toång chi phí lao ñoäng kyõ thuaät.
Hieän nay ôû nöôùc ta cuõng nhö caùc nöôùc khaùc ñeàu duøng maùy moùc thieát bò ñeå tieán haønh kieåm
tra traïng thaùi kyõ thuaät cuûa oâtoâ, cuûa caùc cuïm, toång thaønh… maø khoâng caàn phaûi thaùo rôøi chuùng.
Phöông phaùp xaùc ñònh tình traïng kyõ thuaät naøy ñöôïc goïi laø phöông phaùp chaån ñoaùn kyõ thuaät.
Chaån ñoaùn kyõ thuaät döïa treân heä thoáng caùc quy luaät, caùc tieâu chuaån ñaëc tröng cho traïng
thaùi kyõ thuaät cuûa oâtoâ ñeå phaùn ñoaùn tình traïng kyõ thuaät toát xaáu cuûa oâtoâ. Khi chaån ñoaùn
kyõõthuaät do khoâng thaùo rôøi caùc chi tieát neân khoâng theå tröïc tieáp phaùt hieän hö hoûng maø phaûi
thoâng qua caùc trieäu chöùng ñeå phaùt hieän giaùn tieáp caùc hö hoûng ôû beân trong.
Thí duï: ñeå ñaùnh giaù ñoä hao moøn cuûa xeùc maêng - xi lanh ngöôøi ta duøng thieát bò ño löôïng khí
chaùy loït xuoáng caùc te hoaëc ñeå ñaùnh giaù tình traïng kyõ thuaät cuûa heä thoáng phanh ôû caùc baùnh xe
ngöôøi ta ño löïc phanh ôû caùc baùnh xe (hay quaõng ñöôøng phanh)…
2 . Muïc ñích cuûa chaån ñoaùn kyõ thuaät:
Coâng ngheä chaån ñoaùn kyõ thuaät ra ñôøi laøm thay ñoåi vaø naâng cao chaát löôïng cuûa coâng taùc
baûo döôõng kyõ thuaät.
Noù ñaùnh giaù traïng thaùi kyõ thuaät cuûa ñoái töôïng kieåm tra moät caùch chính xaùc, khaùch quan vaø
nhanh choùng, naâng cao tính tin caäy cuûa xe, döï baùo ñöôïc khaû naêng hoaït ñoäng an toaøn cuûa
ñoái töôïng kieåm tra vaø quyeát ñònh caùc phöông aùn baûo döôõng, söûa chöõa kòp thôøi nhöõng hö
hoûng ñaõ phaùt hieän neân taêng khaû naêng an toaøn giao thoâng.
Naâng cao ñöôïc tuoåi beàn giaûm chi phí do khoâng phaûi thaùo laép vaø giaûm ñöôïc hao moøn cuûa
chi tieát.
Do phaùt hieän kòp thôøi nhöõng bieán xaáu kyõ thuaät, kòp thôøi ñieàu chænh caùc boä phaän nhaát laøøheä
thoáng cung caáp nhieân lieäu laøm giaûm tieâu hao nhieân lieäu, daàu nhôøn neân giaûm giaù thaønh vaän
chuyeån.
Ngaøy nay chaån ñoaùn kyõ thuaät ñaõ trôû thaønh moät phöông phaùp chính ñeå kieåm tra traïng thaùi
kyõ thuaät cuûa oâtoâ, cuûa toång thaønh maø khoâng phaûi thaùo rôøi noù, ñaõ trôû thaønh moät yeáu toá coâng
ngheä baûo döôõng vaø söûa chöõa oâtoâ.
3 . Vò trí coâng taùc chaån ñoaùn kyõ thuaät trong daây chuyeàn baûo döôõng vaø söûa chöõa oâtoâ:
Chaån ñoaùn traïng thaùi kyõ thuaät cuûa oâtoâ laø moät khaâu quan troïng trong quaù trình saûn xuaát cuûa moät
xí nghieäp vaän taûi oâtoâ nhaèm baûo ñaûm chaát löôïng vaø haï giaù thaønh baûo döôõng, söûa chöõa. Döïa vaøo keát
quaû cuûa chaån ñoaùn coù theå hieäu chænh laïi chu kyø baûo döôõng, söûa chöõa cho phuø hôïp. Nhö vaäy, söû
duïng toát chaån ñoaùn kyõ thuaät keát hôïp vôùi baûo döôõng, söûa chöõa seõ giaûm bôùt cöôøng ñoä lao ñoäng , haï
giaù thaønh vaän chuyeån.
Vì vaäy ñeå phaùt hieän, phaân loaïi nhöõng xe oâtoâ coù nhieàu hö hoûng ngöôøi ta phaûi tieán haønh chaån ñoaùn
kyõ thuaät tröôùc khi ñöa vaøo baûo döôõng ñeå phaân bieät khoái löôïng coâng vieäc söûa chöõa vaø coâng vieäc
baûo döôõng rieâng bieät. Boá trí theo caùch naøy coù theå giaûm chi phí baûo döôõng kyõ thuaät vaø söûa chöõa
thöôøng xuyeân khoaûng 15% vaø naêng suaát lao ñoäng taêng leân gaáp ñoâi.
Ngöôøi ta coù theå boá trí chaån ñoaùn kyõ thuaät tröôùc baûo döôõng kyõ thuaät caáp I, caáp II luùc naøy nhieäm vuï
cuûa chaån ñoaùn kyõ thuaät tröôùc caùc caáp baûo döôõng laø khaùc nhau. Ngöôøi ta döïa vaøo keát quaû cuûa chaån
ñoaùn kyõ thuaät maø xöû lyù caùc hö hoûng cuûa oâtoâ taïi caùc vò trí söûa chöõa, sau ñoù ñöa vaøo vò trí baûo
döôõng.
Caùc vò trí chaån ñoaùn vaø baûo döôõng kyõ thuaät, söûa chöõa thöôøng xuyeân, thöôøng boá trí theo sô ñoà daây
chuyeàn sau :
Hình 1. Daây chuyeàn saûn xuaát trong xí nghieäp baûo döôõng oâtoâ
Theo caùch boá trí naøy oâtoâ sau khi qua kieåm tra (kieåm tu) seõ ñeán caàu röûa xe ñeå laøm veä sinh xe
saïch seõ, ñeán vò trí chôø söûa, sau ñoù tuøy theo keát quaû quan saùt, theo haønh trình Km xe ñaõ chaïy
ñöôïc ñeán moät trong hai daây chuyeàn chaån ñoaùn tröôùc baûo döôõng söûa chöõa, tuyø theo tình traïng
sau chaån ñoaùn maø xe ñöôïc ñeán moät trong ba daây chuyeàn baûo döôõng, söûa chöõa, sau ñoù xe
ñöôïc ñöa vaøo khu vöïc chôø xuaát xöôûng.
Tuy phaân theo tuyeán baûo döôõng nhöng caùc tuyeán quan heä chaët cheõ vôùi nhau ñöôïc ñieàu haønh
chung bôûi phoøng kyõ thuaät.
4 .Phöông höôùng phaùt trieån cuûa chaån ñoaùn kyõ thuaät:
Vò trí chôø söûa
Chaån ñoaùn toång
quaùt tröôùc BD-I
Chaån ñoaùn toång
quaùt tröôùc BD-II
Söûa chöõa thöôøng
xuyeân BD-II
(baûo döôõng caáp II
BD – I
(baûo döôõng caáp I)
Chôø xuaát xöôûng
Caàu röûa xe
Kieåm tra
Söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc chaån ñoaùn gaén lieàn vôùi söï hoaøn thieän cuûa caùc thieát bò chaån ñoaùn. Ngaøy
nay xu höôùng söû duïng chaån ñoaùn kyõ thuaät keát hôïp vôùi quaù trình hoaøn thieän kyõ thuaät baûo döôõng vaø
söûa chöõa ñang ñöôïc chuù yù ñaëc bieät, chaån ñoaùn kyõ thuaät ngaøy caøng hoaøn thieän vaø phaùt huy vai troø
quan troïng cuûa noù.
Hieän nay chaån ñoaùn kyõ thuaät phaùt trieån theo moät soá höôùng sau:
-Öùng duïng nhöõng tieán boä kyõ thuaät môùi nhaèm caûi tieán, hieän ñaïi hoaù nhöõng thieát bò cuõ ñaõ coù
(ñeå taän duïng soá thieát bò cuõ naøy).
-Hoaøn thieän caùc phöông phaùp vaø thieát bò chaån ñoaùn hieän ñaïi: caùc boä ñaàu ño, caùc boä
chuyeån ñoåi, caùc boä xöû lyù…
-Töï ñoäng hoaù quaù trình chaån ñoaùn :
OÂtoâ bao goàm nhieàu toång thaønh, nhieàu heä thoáng phöùc taïp, ñeå xaùc ñònh haøng traêm thoâng
soá ñaõ maát nhieàu thôøi gian, vieäc töï ñoäng hoaù quaù trình chaån ñoaùn seõ taêng ñoä chính xaùc vaø
ruùt ngaén ñöôïc thôøi gian .
-Söû duïng maùy tính ñieän töû:
Ngöôøi ta söû duïng maùy tính ñieän töû ñeå theo doõi söï hoaït ñoäng cuûa caùc chi tieát, caùc cuïm,
caùc toång thaønh trong oâtoâ. Noäi dung cuûa chöông trình ñöôïc saép xeáp, maõ hoùa veà cheá ñoä
chaån ñoaùn, xöû lyù treân maùy tính ñieän töû noù theå hieän döôùi daïng ñóa, baêng hoaëc hieån thò treân
maøn hình…
Trong söûa chöõa chaån ñoaùn kyõ thuaät phaûi phaùt hieän ñöôïc nguyeân nhaân sinh ra söï coá hö
hoûng töø ñoù xaùc ñònh bieän phaùp kyõ thuaät ñeå khaéc phuïc tình traïng hö hoûng aáy. Döïa vaøo keát quaû
nghieân cöùu cuûa caùc nöôùc vôùi ñaëc ñieåm cuûa töøng ñôn vò ngöôøi ta coù theå boá trí chaån ñoaùn kyõ
thuaät trong quy trình coâng ngheä baûo döôõng, söûa chöõa oâtoâ theo hai phöông aùn :
+ Chaån ñoaùn kyõ thuaät cuøng vôùi baûo döôõng kyõ thuaät vaø söûa chöõa
+ Chaån ñoaùn kyõ thuaät treân moät traïm rieâng.
Theo phöông aùn thöù nhaát tieán haønh chaån ñoaùn kyõ thuaät ñeå khaéc phuïc caùc söï coá hoaëc hö
hoûng ñöôïc phaùt hieän trong quaù trình chaån ñoaùn kyõ thuaät hoaëc xaùc ñònh thoâng soá ñeå döï ñoaùn
ñoä tin caäy trong quaù trình söû duïng saép tôùi, hieän nay ñaïi boä phaän caùc ñôn vò ôû VN ñang söû
duïng phöông aùn naøy, coâng taùc chaån ñoaùn kyõ thuaät ñöôïc tieán haønh ngay treân daây chuyeàn baûo
döôõng caáp I, caáp II.
Theo phöông aùn naøy khi oâtoâ ra xöôûng ñöôïc laøm ñaày ñuû nhöõng noäi dung trong baûo döôõng
vaø döï baùo ñoä tin caäy trong thôøi gian laøm vieäc sau ñoù.
Phöông aùn thöù hai chæ ñôn thuaàn chaån ñoaùn nhanh tình traïng kyõ thuaät cuûa oâtoâ, chaån ñoaùn
nhaèm döï baùo thöôøng xuyeân ñoä tin caäy cuûa oâtoâ. Vieäc ñöa oâtoâ ñi baûo döôõng söûa chöõa ñöôïc laøm
ôû nôi khaùc. Trong traïm chaån ñoaùn kyõ thuaät ôû Myõ chæ ñôn thuaàn laø chaån ñoaùn kyõ thuaät oâtoâ,
khoâng chæ ñònh phöông phaùp ñieàu chænh hay söûa chöõa.
II. XAÙC ÑÒNH CAÙC THOÂNG SOÁ ÑAËC TRÖNG DUØNG TRONG CHAÅN ÑOAÙN KYÕ THUAÄT:
Moät oâtoâ goàm raát nhieàu chi tieát ñöôïc laép gheùp vôùi nhau taïo thaønh cuïm, toång thaønh … ñeå
thaønh xe ñöôïc goïi laø keát caáu. Coù loaïi keát caáu theå hieän moái töông quan giöõa caùc toång thaønh,
caùc cuïm trong xe, trong quaù trình söû duïng keát caáu naøy khoâng thay ñoåi. Coù loaïi keát caáu theå
hieän moái quan heä töông hoã, ñoä beàn, ñoä boùng, ñoä cöùng beà maët chi tieát … trong quaù trình söû
duïng loaïi keát caáu naøy thay ñoåi. Moãi ñoái töôïng coù keát caáu cuï theå, coù chöùc naêng cuï theå nhö vò
trí töông quan giöõa caùc chi tieát trong toång thaønh, caùch laép gheùp caùc chi tieát vôùi nhau, söï taùc
duïng töông hoã giöõa chuùng…
1. Thoâng soá chaån ñoaùn:
Trong quaù trình söû duïng ñaëc tính kyõ thuaät cuûa oâtoâ thay ñoåi vaø caùc söï coá kyõ thuaät cuûa oâtoâ
xuaát hieän döôùi daïng naøy hay daïng khaùc nhöng caùc söï coá kyõ thuaät coù theå phaân laøm boán daïng
sau:
a) Hö hoûng do keát caáu:
Bao goàm caùc daïng hö hoûng phaùt sinh theo qui luaät truøng laëp nhieàu laàn gioáng nhau,
thöôøng hö hoûng ôû moät vò trí nhaát ñònh. Hö hoûng thuoäc veà nhoùm naøy chi tieát thöôøng bò gaõy, raïn
nöùt do söùc beàn keùm, öùng suaát taäp trung, do thieát keá sai…
b) Hö hoûng do coâng ngheä:
Bao goàm nhöõng hö hoûng do caùc yeáu toá coâng ngheä nhö khoâng baûo ñaûm ñoä boùng, ñoä cöùng
beà maët, nhieät luyeän sai…
c) Hö hoûng do laõo hoùa:
Do oâtoâ söû duïng quaù thôøi gian qui ñònh caùc chi tieát maùy bò hao moøn nhanh, khoâng coù khaû
naêng ñieàu chænh phuïc hoài. Ñaây laø daïng hö hoûng töï nhieân tuaân theo qui luaät hao moøn trong
quaù trình laøm vieäc .
d) Hö hoûng do vaän haønh:
Bao goàm nhöõng hö hoûng do vi phaïm qui taéc vaän haønh xe nhö: thieáu daàu môõ boâi trôn, xe
chôû quaù taûi… Coù raát nhieàu nguyeân nhaân gaây ra söï coá hö hoûng, tuøy theo tình traïng söû duïng,
tình traïng baûo döôõng söûa chöõa maø nguyeân nhaân gaây ra söï coá cuõng thay ñoåi, caùc bieåu hieän söï
coá cuõng raát ña daïng. Do ñoù vieäc choïn caùc tham soá chaån ñoaùn, caùc phöông phaùp chaån ñoaùn coù
moät yù nghóa heát söùc quan troïng trong quaù trình nghieân cöùu, aùp duïng kyõ thuaät chaån ñoaùn .
Vaán ñeà lieân quan ñeán phöông tieän chaån ñoaùn laø choïn vaø xaùc ñònh soá löôïng caùc tham soá
laáy laøm cô sôû söû duïng trong chaån ñoaùn nhö caùc tham soá ñoä lôùn, ñaëc ñieåm cuûa ñoái töôïng, caùc
heä thoáng vaø caùc quaù trình laøm vieäc cuûa ñoái töôïng chaån ñoaùn .
Trong chaån ñoaùn kyõ thuaät tröôùc tieân phaûi xeùt ñeán thoâng soá keát caáu vaø ñaëc ñieåm cuûa caùc
ñoái töôïng lieân quan trong quaù trình laøm vieäc. Caùc thoâng soá keát caáu (thoâng soá traïng thaùi kyõ
thuaät) laø nhöõng ñaïi löôïng vaät lyù nhö: kích thöôùc (ñoä daøi, dieän tích, theå tích…), cô (löïc, aùp suaát,
taàn soá, bieân ñoä…), ñieän (voân, ampe…), nhieät (calo, ñoä …), aâm thanh …
Quaù trình söû duïng caùc thoâng soá keát caáu bieán ñoåi töø giaù trò ban ñaàu ñeán giaù trò giôùi haïn
môùi hoûng.
-Giaù trò ban ñaàu cuûa thoâng soá keát caáu ñöôïc tính toaùn theo yeâu caàu kyõ thuaät cuûa nhaø cheá
taïo.
-Giaù trò cho pheùp cuûa thoâng soá keát caáu laø ranh giôùi xuaát hieän hö hoûng, tính naêng söû duïng
baét ñaàu giaûm, tình traïng kyõ thuaät baét ñaàu truïc traëc nhöng vaãn coøn khaû naêng laøm vieäc.
-Giaù trò giôùi haïn cuûa thoâng soá keát caáu laø toång thaønh hoaëc oâtoâ maát hoaøn toaøn khaû naêng laøm
vieäc.
Trong nhieàu tröôøng hôïp khoâng theå thöïc hieän ñöôïc vieäc ño ñaïc caùc thoâng soá keát caáu khi
khoâng thaùo rôøi caùc boä phaän ra khoûi xe. Vì vaäy vieäc thoâng tin veà tình traïng kyõ thuaät cuûa caùc
chi tieát, cuïm, toång thaønh… döïa vaøo caùc thoâng soá theå hieän trong quaù trình laøm vieäc cuûa caùc boä
phaän naøy cuûa oâtoâ. Caùc thoâng soá quaù trình theå hieän ra beân ngoaøi ñöôïc goïi laø thoâng soá chaån
ñoaùn.
2. Phöông phaùp xaùc ñònh thoâng soá chaån ñoaùn:
Trong quaù trình laøm vieäc traïng thaùi kyõ thuaät cuûa keát caáu theå hieän ôû raát nhieàu maët vaø naèm
trong moät daõy roäng töø toát ñeán khoâng toát. Trong chaån ñoaùn kyõ thuaät chæ khaûo saùt hai ñaëc tröng
toång quaùt laø toát vaø khoâng toát. Moãi ñieåm khoâng toát xaùc ñònh moät söï sai leäch cuûa thoâng soá keát
caáu so vôùi trò soá giôùi haïn cho pheùp theå hieän qua caùc trieäu chöùng trong thôøi gian laøm vieäc cuûa
oâtoâ. Ta chæ khaûo saùt nhöõng thoâng soá naèm trong giôùi haïn cho pheùp, quaù trình xaùc ñònh caùc
thoâng soá nhö sau:
+ Tröôùc heát phaûi phaân tích caùc söï coá, hö hoûng theo caùc soá lieäu thoáng keâ. Qua phaân tích seõ
xaùc ñònh ñöôïc ñoä tin caäy cuûa caùc heä thoáng, boä phaän cuûa oâtoâ.
+ Phaân tích söï coá tieán haønh theo caùc böôùc:
-Xaùc ñònh caùc tính naêng laøm vieäc cuûa caùc toång thaønh, cuïm caàn chaån ñoaùn, nghieân cöùu ñaëc
ñieåm quaù trình laøm vieäc vaø taùc duïng töông hoã giöõa caùc boä phaän .
-Chuù yù ñeán caùc ñaëc ñieåm laép gheùp giöõa caùc toång thaønh, cuïm, caùc beà maët laép gheùp naøy seõ
bò moøn, caùc thoâng soá thoâng soá keát caáu seõ bò sai leäch trong quaù trình laøm vieäc, do ñoù traïng
thaùi kyõ thuaät bò saâu ñi so vôùi ban ñaàu.
-Caùc thoâng soá keát caáu noù xaùc ñònh söï taùc duïng töông hoã giöõa caùc boä phaän vaø beà maët laép
raùp.
-Ñeà caäp ñeán caùc hö hoûng coù theå xaûy ra xaùc ñònh caùc thoâng soá naøy treân cô sôû phaân tích caùc
soá lieäu thoáng keâ caùc hö hoûng cuûa toång thaønh, cuïm…
-Caùc hö hoûng treân theå hieän ra beân ngoaøi, ngoaïi tröø trieäu chöùng.