Giáo trình Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam: Phần 2 - PGS.TS Hà Thị Liên Mai

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:146

Thêm vào BST

Báo xấu

284
lượt xem 77
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 của Giáo trình Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam có nội dung giới thiệu về quan hệ pháp luật giữa vợ chồng, quan hệ pháp luật giữa cha mẹ và các con, quan hệ giữa các thành viên khác trong gia đình, chấm dứt hôn nhân, hậu quả pháp lý của ly hôn, giám hộ trong gia đình, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam: Phần 2 - PGS.TS Hà Thị Liên Mai

Ch−¬ng VI quan hÖ ph¸p luËt gi÷a vî chång I. Kh¸i niÖm vÒ quan hÖ ph¸p luËt gi÷a vî vµ chång Theo nguyªn t¾c chung, kÓ tõ khi viÖc kÕt h«n ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn c«ng nhËn, gi÷a nam vµ n÷ ®· ph¸t sinh quan hÖ vî chång hîp ph¸p (kho¶n 2, 6, §iÒu 8 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000). Néi dung cña quan hÖ ph¸p luËt gi÷a vî vµ chång bao gåm c¸c quyÒn vµ nghÜa vô vÒ nh©n th©n vµ tµi s¶n. Nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô nµy ®−îc ph¸t sinh vµ g¾n liÒn t−¬ng øng gi÷a vî vµ chång víi nhau. ChØ víi t− c¸ch lµ vî, lµ chång cña nhau míi ®−îc thùc hiÖn quyÒn vµ ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô t−¬ng øng víi nhau. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nh©n th©n, tµi s¶n gi÷a vî chång còng cã tÝnh chÊt g¾n liÒn víi nh©n th©n cña vî chång, kh«ng thÓ chuyÓn giao cho ng−êi kh¸c. Quan hÖ ph¸p luËt gi÷a vî vµ chång lµ quan hÖ gi÷a mét ng−êi ®µn «ng vµ mét ng−êi ®µn bµ ph¸t sinh dùa trªn sù kiÖn kÕt h«n, cã quyÒn vµ nghÜa vô vÒ nh©n th©n vµ tµi s¶n ®−îc qui ®Þnh theo ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh. Néi dung cña quan hÖ ph¸p luËt gi÷a vî vµ chång bao gåm c¸c nghÜa vô vµ quyÒn vÒ nh©n th©n vµ tµi s¶n, trong ®ã nghÜa vô vµ quyÒn vÒ nh©n th©n lµ néi dung chñ yÕu trong quan hÖ vî chång. Néi dung c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nµy chÞu sù quy ®Þnh bëi b¶n chÊt giai cÊp. ë mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn víi mçi chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, quyÒn vµ nghÜa vô cña vî chång ®−îc quy ®Þnh kh¸c nhau. Quan hÖ ph¸p luËt gi÷a vî vµ chång thÓ hiÖn tÝnh giai cÊp s©u s¾c. Tr−íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m (1945), sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷ lµ ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña ph¸p luËt nhµ n−íc thùc d©n phong kiÕn, trong ®ã cã sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a vî vµ chång. Quan hÖ gi÷a vî vµ chång thêi kú nµy lµ quan hÖ quyÒn uy phôc tïng. Ph¸p luËt thùc d©n- phong kiÕn quan t©m b¶o vÖ quyÒn gia tr−ëng cña ng−êi chång thiÕt lËp cho hä mét vÞ trÝ “chóa tÓ trong gia ®×nh”, cßn ng−êi vî ®−îc x¸c ®Þnh lµ “ng−êi v« n¨ng lùc ph¸p lý vÒ mÆt hé”. Víi ®Þa vÞ ph¸p lý nh− vËy, trong gia ®×nh, ng−êi vî lu«n ph¶i phô thuéc vµo chång vµ phôc tïng chång. ThuyÕt “tam tßng, tø ®øc” vµ quan niÖm “thuyÒn 81
theo l¸i, g¸i theo chång” ®· ph¶n ¸nh mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ râ nÐt sù bÊt b×nh ®¼ng ®ã. Ng−êi ®µn bµ khi lÊy chång ph¶i cã bæn phËn ë chung víi chång, muèn lµm nghÒ g× ph¶i ®−îc chång cho phÐp, nÕu chång kh«ng cho phÐp th× ph¶i ®−îc ch¸nh toµ së t¹i gi¶i trõ sù ph¶n ®èi cña ng−êi chång. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi. HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña Nhµ n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ (1946) ®· kh¼ng ®Þnh quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷. §iÒu 9 HiÕn ph¸p quy ®Þnh: “§µn bµ ngang quyÒn víi ®µn «ng vÒ mäi ph−¬ng diÖn”. §©y lµ c¬ së ph¸p lý ®Çu tiªn kh¼ng ®Þnh quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷ vµ còng chÝnh lµ c¬ së ph¸p lý x¸c nhËn quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a vî vµ chång. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi vµ sù lín m¹nh cña ®Êt n−íc, hÖ thèng ph¸p luËt cña nhµ n−íc ta ngµy cµng hoµn thiÖn nh»m x©y dùng vµ cñng cè chÕ ®é x· héi v¨n minh, hiÖn ®¹i vµ phôc vô lîi Ých cña quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng. Tuy nhiªn, môc tiªu xuyªn suèt cña viÖc x¸c lËp quan hÖ h«n nh©n d−íi chÕ ®é ta lµ nh»m x©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc vµ bÒn v÷ng. Do ®ã, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh cña Nhµ n−íc ta khi ®iÒu chØnh quan hÖ vî chång ®· dùa trªn c¸c nguyªn t¾c tiÕn bé - b×nh ®¼ng. C¸c nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn râ nÐt trong c¸c nghÜa vô vµ quyÒn vÒ nh©n th©n vµ vÒ tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n nhÊt, thÓ hiÖn sù tiÕn bé cña chÕ ®é h«n nh©n vµ gia ®×nh míi x· héi chñ nghÜa. NghÜa vô vµ quyÒn cña vî chång ®−îc ph¸p luËt vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh quy ®Þnh xuÊt ph¸t tõ nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ®· ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p - ®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ n−íc ta. Víi t− c¸ch lµ c«ng d©n, vî chång cã ®Çy ®ñ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ®ã. Bªn c¹nh ®ã, vî chång cßn cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô víi nhau, víi gia ®×nh vµ x· héi. QuyÒn vµ nghÜa vô gi÷a vî vµ chång ®−îc quy ®Þnh t¹i Ch−¬ng III tõ §iÒu 18 ®Õn §iÒu 33 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000. Th«ng qua c¸c ®iÒu luËt ®ã cho thÊy hÖ thèng ph¸p luËt cña nhµ n−íc ta ®· kh¼ng ®Þnh quyÒn b×nh ®¼ng cña vî chång vÒ quan hÖ nh©n th©n vµ quan hÖ tµi s¶n. Nh−ng “b×nh ®¼ng vÒ mÆt ph¸p luËt vÉn ch−a ph¶i lµ b×nh ®¼ng trong thùc tÕ ®êi sèng”(1). V× vËy, khi nhµ n−íc ta ®· thõa nhËn quyÒn b×nh ®¼ng cña vî chång th× tÊt yÕu còng ®Æt ra nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho quyÒn b×nh ®¼ng ®ã trë thµnh hiÖn thùc. HiÖn nay, nhµ n−íc ta ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p b¶o ®¶m cho phô n÷ ®−îc tham gia vµo c¸c c«ng viÖc x· héi, tham (1) Xem: V.I. Lªnin - “Göi n÷ c«ng nh©n”, Toµn tËp, tËp 40, Nxb TiÕn bé. M¸tc¬va, 1977, tr.182 - 183. 82
gia vµo c¸c nhµ m¸y, c«ng së vµ tham gia vµo ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n−íc nh−: t¨ng c−êng m¹ng l−íi dÞch vô, më réng hÖ thèng nhµ trÎ, mÉu gi¸o, quy ®Þnh cô thÓ vÒ chÕ ®é lao ®éng n÷... TÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p trªn cã vai trß rÊt lín trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho phô n÷ ®−îc b×nh ®¼ng víi nam giíi. Bëi v×, “muèn triÖt ®Ó gi¶i phãng phô n÷, muèn lµm cho hä thËt sù b×nh ®¼ng víi nam giíi, th× ph¶i cã nÒn kinh tÕ chung cña x· héi, ph¶i ®Ó cho phô n÷ tham gia lao ®éng s¶n xuÊt chung”(1). §ång thêi, c¸c biÖn ph¸p ®ã cã vai trß quan träng trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho c¶ vî vµ chång sö dông ®Çy ®ñ nhÊt c¸c quyÒn cña hä, b¶o ®¶m quyÒn b×nh ®¼ng thùc sù trong quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh. II. NghÜa vô vµ quyÒn vÒ nh©n th©n gi÷a vî chång theo luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam NghÜa vô vµ quyÒn nh©n th©n gi÷a vî vµ chång g¾n liÒn víi b¶n th©n vî chång trong suèt thêi kú h«n nh©n. Nh÷ng nghÜa vô vµ quyÒn nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc, c¸ch øng xö mang tÝnh tù nhiªn vµ truyÒn thèng gi÷a vî vµ chång. Nh− vËy, c¸c nghÜa vô vµ quyÒn nh©n th©n gi÷a vî vµ chång vèn ®· n¶y sinh tõ tr−íc, ®−îc coi nh− nghÜa vô vÒ ®¹o ®øc vµ sau nµy ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh trë thµnh nghÜa vô ph¸p lý. NghÜa vô vµ quyÒn nh©n th©n gi÷a vî vµ chång g¾n liÒn víi nh©n th©n cña vî chång mµ kh«ng thÓ chuyÓn giao cho ng−êi kh¸c. ChØ víi t− c¸ch lµ vî chång cña nhau th× hä míi cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ®ã. Néi dung cña nghÜa vô vµ quyÒn nh©n th©n gi÷a vî vµ chång lµ nh÷ng lîi Ých tinh thÇn, t×nh c¶m, kh«ng mang néi dung kinh tÕ vµ còng kh«ng phô thuéc vµo yÕu tè tµi s¶n. C¸c nghÜa vô vµ quyÒn ®ã cßn bao gåm c¶ t×nh yªu, sù hoµ thuËn, sù t«n träng lÉn nhau, viÖc xö sù trong gia ®×nh, quan hÖ ®èi víi cha mÑ, c¸c con vµ nh÷ng thµnh viªn trong gia ®×nh. ViÖc thùc hiÖn c¸c nghÜa vô vµ quyÒn vÒ nh©n th©n gi÷a vî vµ chång nh»m b¶o ®¶m tho¶ m·n nhu cÇu t×nh c¶m trong ®êi sèng vî chång. V× vËy, khi ®iÒu chØnh nh÷ng quan hÖ ®ã ph¶i kÕt hîp gi÷a c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt víi nh÷ng quy t¾c ®¹o ®øc vµ lÏ sèng trong x· héi. C¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ nghÜa vô vµ quyÒn nh©n th©n gi÷a vî vµ chång chØ lµ nh÷ng nghÜa vô vµ quyÒn c¬ b¶n. Trong thùc tÕ, vî chång thùc hiÖn c¸c nghÜa vô vµ quyÒn nh©n th©n víi nhau ®a (1) Xem: V.I. Lªnin - “Bµn vÒ nhiÖm vô cña phong trµo n÷ c«ng nh©n n−íc Céng hoµ X« ViÕt”, toµn tËp, tËp 39, Nxb TiÕn bé, M¸txc¬va, 1977, tr230-231. 83
d¹ng vµ phong phó h¬n nhiÒu. §iÒu ®ã hoµn toµn phï hîp bëi ph¸p luËt kh«ng thÓ ®iÒu chØnh toµn diÖn hÕt th¶y mäi mèi quan hÖ trong x· héi. LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 qui ®Þnh nghÜa vô vµ quyÒn nh©n th©n gi÷a vî vµ chång tõ §iÒu 18 ®Õn §iÒu 26. §©y lµ nh÷ng qui ®Þnh mang tÝnh kh¸i qu¸t vÒ mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quan hÖ nh©n th©n gi÷a vî vµ chång, trªn c¬ së kÕ thõa vµ cô thÓ ho¸ nh÷ng qui ®Þnh cña HiÕn ph¸p 1992. LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh 1986, Bé luËt d©n sù n¨m 1995, ®ång thêi cã bæ sung c¸c qui ®Þnh míi 1. Vî vµ chång b×nh ®¼ng víi nhau vÒ mäi mÆt trong gia ®×nh Trªn c¬ së quy ®Þnh vÒ quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷ ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p, ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a vî vµ chång trong gia ®×nh, §iÒu 19 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 quy ®Þnh: “Vî chång b×nh ®¼ng víi nhau, cã nghÜa vô vµ quyÒn ngang nhau vÒ mäi mÆt trong gia ®×nh”. QuyÒn b×nh ®¼ng ®ã thÓ hiÖn trong viÖc vî chång cïng nhau bµn b¹c vµ quyÕt ®Þnh vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nh©n th©n vµ vÒ tµi s¶n cña b¶n th©n vî chång vµ cña mçi thµnh viªn trong gia ®×nh, liªn quan ®Õn ®êi sèng chung cña gia ®×nh (xem néi dung c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nh©n th©n vµ tµi s¶n) QuyÒn b×nh ®¼ng gi÷a vî vµ chång trong gia ®×nh thÓ hiÖn râ nÐt ë nghÜa vô vµ quyÒn cña hä trong viÖc nu«i d¹y con. LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh quy ®Þnh: “Cha mÑ cã nghÜa vô nu«i d¹y con thµnh c«ng d©n cã Ých cho x· héi” (kho¶n 4 §iÒu 2). Do vËy, vî chång ®Òu b×nh ®¼ng víi nhau trong viÖc tr«ng nom, ch¨m sãc, nu«i d−ìng, gi¸o dôc con, t¹o ®iÒu kiÖn cho con ®−îc sèng trong m«i tr−êng gia ®×nh lµnh m¹nh. Cha mÑ ph¶i yªu th−¬ng con, t«n träng ý kiÕn cña con, b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña con, quan t©m vµ ch¨m lo cho sù ph¸t triÓn cña con vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ vµ ®¹o ®øc ®Ó con trë thµnh ng−êi con hiÕu th¶o cña gia ®×nh vµ lµ c«ng d©n cã Ých cho x· héi. Nu«i d¹y con kh«ng chØ lµ nghÜa vô cña vî chång ®èi víi con mµ cßn lµ nghÜa vô cña hä tr−íc nhµ n−íc vµ x· héi trong viÖc nu«i d−ìng, ch¨m sãc, gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ t−¬ng lai cña ®Êt n−íc. V× vËy, vî chång ph¶i cïng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ph¸p luËt khi hä kh«ng thùc hiÖn tèt nghÜa vô cña m×nh trong viÖc ch¨m sãc, nu«i d−ìng vµ gi¸o dôc con. §ång thêi, vî chång cßn b×nh ®¼ng víi nhau vÒ nghÜa vô thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh (kho¶n 3 §iÒu 2 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000). N−íc ta lµ mét trong nh÷ng n−íc cã tû lÖ ph¸t triÓn d©n sè nhanh. D©n sè t¨ng nhanh cã thÓ ¶nh h−ëng tíi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ®Êt n−íc, cã thÓ dÉn ®Õn ®ãi nghÌo, l¹c hËu, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã 84
kh¨n, tõ ®ã cã thÓ n¶y sinh nhiÒu hiÖn t−îng tiªu cùc trong x· héi. HiÖn nay, nhµ n−íc ta ®ang thùc hiÖn cuéc vËn ®éng “d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh” nh»m vËn ®éng c¸c cÆp vî chång sinh Ýt con vµ gi·n kho¶ng c¸ch gi÷a mçi lÇn sinh nh»m gi¶m bít tû lÖ t¨ng d©n sè. Sinh ®Î cã kÕ ho¹ch lµ “Mçi cÆp vî chång chØ nªn cã tõ mét hoÆc hai con vµ ®Î th−a c¸ch nhau 5 n¨m”. Nh− vËy, sinh ®Î cã kÕ ho¹ch lµ nghÜa vô chung cña vî chång. Vî chång ph¶i cïng nhau t¹o ®iÒu kiÖn cho nhau thùc hiÖn tèt nghÜa vô nµy. QuyÒn b×nh ®¼ng cña vî chång cßn ®−îc thÓ hiÖn trong viÖc yªu cÇu ly h«n. Khi kÕt h«n, t×nh yªu gi÷a nam vµ n÷ lµ c¬ së, lµ yÕu tè c¬ b¶n ®Ó nam n÷ quyÕt ®Þnh kÕt h«n víi nhau. Sau khi kÕt h«n, trong qu¸ tr×nh chung sèng, nÕu t×nh yªu gi÷a vî chång kh«ng cßn, dÉn ®Õn vî chång kh«ng thÓ tiÕp tôc chung sèng th× c¶ vî vµ chång cïng cã quyÒn yªu cÇu toµ ¸n gi¶i quyÕt cho hä ®−îc ly h«n nh»m chÊm døt quan hÖ vî chång tr−íc ph¸p luËt. 2. Vî chång cã nghÜa vô chung thuû, th−¬ng yªu, quÝ träng, ch¨m sãc, gióp ®ì nhau, cïng nhau x©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng tiÕn bé, h¹nh phóc, bÒn v÷ng (§iÒu 18 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000) NghÜa vô nµy ph¶n ¸nh tr¸ch nhiÖm t×nh c¶m gi÷a vî vµ chång. Cô thÓ: Vî chång cã nghÜa vô yªu th−¬ng nhau, chung thñy víi nhau. NghÜa vô nµy lµ hÖ qu¶ cña viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c tù nguyÖn, mét vî mét chång trong h«n nh©n. Môc ®Ých cña h«n nh©n d−íi chÕ ®é x· héi chñ nghÜa lµ x©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc, bÒn v÷ng. §Ó h«n nh©n ®¹t ®−îc môc ®Ých ®ã th× ®iÒu c¬ b¶n lµ hai ng−êi trong quan hÖ h«n nh©n ph¶i yªu th−¬ng nhau, chung thñy víi nhau, quý träng, ch¨m sãc gióp ®ì lÉn nhau cïng tiÕn bé. C¬ së ®Ó x¸c lËp quan hÖ vî chång lµ t×nh yªu th−¬ng gi÷a nam vµ n÷. Khi nam n÷ yªu th−¬ng nhau, hiÓu nhau, th«ng c¶m cho nhau... th× hä quyÕt ®Þnh x¸c lËp quan hÖ h«n nh©n vµ trë thµnh vî chång cña nhau. Khi ®· trë thµnh vî chång, t×nh c¶m yªu th−¬ng ®ã vÉn ®−îc duy tr× trong suèt thêi kú h«n nh©n. §ã kh«ng chØ lµ ®ßi hái vÒ ph¸p luËt mµ cßn lµ yªu cÇu vÒ ®¹o ®øc. Bëi v×, “nÕu chØ riªng h«n nh©n dùa trªn c¬ së t×nh yªu míi lµ hîp ®¹o ®øc th× còng chØ riªng h«n nh©n trong ®ã t×nh yªu ®−îc duy tr× míi lµ hîp ®¹o ®øc mµ th«i”(1). Vµ còng xuÊt ph¸t tõ t×nh yªu th−¬ng Êy mµ vî chång gi÷ lßng chung thñy víi nhau, t×nh c¶m cña hä tr−íc sau nh− mét. ChÝnh hai yÕu tè ®ã ®· (1) Xem: Ph. ¡ngghen “Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u vµ cña Nhµ n−íc”. C.M¸c - Ph. ¡ngghen, tuyÓn tËp, tËp VI, tr 130-131. 85
gióp cho vî chång chung sèng h¹nh phóc vµ lµ c¬ së ®Ó duy tr× quan hÖ h«n nh©n bÒn v÷ng. - Vî chång ph¶i quý träng lÉn nhau, ch¨m sãc, gióp ®ì nhau cïng nhau x©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc, bÒn v÷ng. Sù quý träng ch¨m sãc, gióp ®ì nhau gi÷a vî vµ chång thÓ hiÖn ë hµnh vi, c¸ch xö sù vµ th¸i ®é cña hä ®èi víi nhau. §ã lµ sù yªu mÕn, t«n träng nhau, gi÷ g×n danh dù, uy tÝn, nh©n phÈm, l¾ng nghe ý kiÕn cña nhau, quan t©m, ®éng viªn lÉn nhau, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó vî hoÆc chång ph¸t huy kh¶ n¨ng cña b¶n th©n, thùc hiÖn tèt ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp vµ nhiÖm vô ®èi víi gia ®×nh vµ x· héi. Vî chång ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho nhau trong viÖc häc tËp, n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, chuyªn m«n, nghiÖp vô. CÊm mäi hµnh vi ng−îc ®·i, hµnh h¹, xóc ph¹m danh dù, uy tÝn, nh©n phÈm gi÷a vî vµ chång. §Æc biÖt, vî chång cïng ph¶i cã ý thøc ch¨m lo cho gia ®×nh, ®¶m b¶o cho gia ®×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn theo ®óng môc tiªu mµ §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· ®Ò ra lµ gia ®×nh “no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc, bÒn v÷ng”. H«n nh©n lµ c¬ së cña gia ®×nh, gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi. Sù tån t¹i h«n nh©n h¹nh phóc, bÒn v÷ng t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn h−ng thÞnh cña x· héi. §Ó h«n nh©n bÒn v÷ng th× ®iÒu c¬ b¶n nhÊt lµ vî chång ph¶i yªu th−¬ng nhau, chung thñy víi nhau, quý träng, ch¨m sãc gióp ®ì lÉn nhau cïng tiÕn bé. Vî chång ph¶i cïng nhau lao ®éng, cïng ch¨m lo, vun vÐn cho h¹nh phóc gia ®×nh. T×nh yªu th−¬ng, lßng chung thñy gi÷a vî vµ chång lµ yÕu tè quan träng ®Ó ®¶m b¶o sù tån t¹i bÒn v÷ng cña h«n nh©n. Vî, chång quý träng nhau, ch¨m sãc gióp ®ì nhau, cïng x©y dùng gia ®×nh kh«ng chØ lµ nghÜa vô vÒ ph¸p lý mµ cßn lµ nghÜa vô ®¹o ®øc. Quy ®Þnh trªn mét mÆt kh¼ng ®Þnh quyÒn b×nh ®¼ng cña vî chång, mÆt kh¸c lµ ng¨n chÆn hµnh vi ®¸nh ®Ëp, x©m ph¹m th©n thÓ nh©n phÈm cña nhau gi÷a vî vµ chång, hµnh vi quan hÖ ngoµi h«n nh©n cña nh÷ng ng−êi ®ang cã vî, cã chång. §©y lµ nh÷ng hiÖn t−îng cßn x¶y ra g©y ¶nh h−ëng xÊu tíi quyÒn lîi cña vî chång, cña gia ®×nh vµ x· héi vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn ly h«n hiÖn nay. 3. Vî chång cã quyÒn ®¹i diÖn cho nhau tr−íc ph¸p luËt (§iÒu 24 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000) QuyÒn ®¹i diÖn cho nhau tr−íc ph¸p luËt cña vî chång ®−îc qui ®Þnh trªn c¬ së cô thÓ ho¸ c¸c qui ®Þnh t¹i c¸c §iÒu 24, 25, 71 Bé luËt d©n sù n¨m 1995. C¨n cø vµo qui ®Þnh §iÒu 24 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000, vî chång b×nh ®¼ng trong thùc hiÖn quyÒn ®¹i diÖn cho nhau tr−íc ph¸p luËt víi c¸c t− c¸ch sau: 86
- Vî chång lµ ng−êi gi¸m hé ®−¬ng nhiªn khi mét bªn vî hoÆc chång mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù cßn bªn kia cã ®ñ ®iÒu kiÖn lµm ng−êi gi¸m hé (kho¶n 2 §iÒu 24 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000). Trong tr−êng hîp nµy mäi giao dÞch d©n sù cña ng−êi mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù ®Òu do vî, hoÆc chång cña ng−êi ®ã x¸c lËp, thùc hiÖn. - Vî chång lµ ng−êi ®¹i diÖn theo ñy quyÒn hoÆc theo chØ ®Þnh cña Toµ ¸n. Vî chång cã thÓ ñy quyÒn cho nhau x¸c lËp, thùc hiÖn vµ chÊm døt c¸c giao dÞch mµ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ph¶i cã sù ®ång ý b»ng v¨n b¶n cña c¶ vî chång (kho¶n 1 §iÒu 24). Quy ®Þnh nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho vî, chång cã thÓ thùc hiÖn c¸c giao dÞch d©n sù trong nh÷ng tr−êng hîp v× lý do nµo ®ã mét bªn kh«ng trùc tiÕp tham gia giao dÞch khi giao dÞch ®ã ®ßi hái ph¶i cã sù ®ång ý cña c¶ vî vµ chång. ViÖc uû quyÒn ph¶i ®−îc lËp thµnh v¨n b¶n cã ch÷ ký cña bªn uû quyÒn vµ bªn ®−îc uû quyÒn. Quy ®Þnh nµy hoµn toµn phï hîp víi lý luËn vµ thùc tÕ trong c¸c quan hÖ d©n sù liªn quan ®Õn tµi s¶n cña vî chång. Ngoµi ra, LuËt còng qui ®Þnh râ t¹i kho¶n 2 §iÒu 24 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 trong tr−êng hîp mét bªn vî hoÆc chång bÞ Toµ ¸n tuyªn bè h¹n chÕ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù, vî hoÆc chång cña ng−êi bÞ tuyªn bè h¹n chÕ n¨ng lùc hµnh vi cã quyÒn ®¹i diÖn cho hä nÕu ®−îc Toµ ¸n chØ ®Þnh. Trong tr−êng hîp ®−îc Toµ ¸n chØ ®Þnh th× vî, chång cña ng−êi bÞ h¹n chÕ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù cã quyÒn ®¹i diÖn trong ph¹m vi Toµ ¸n quyÕt ®Þnh. Mäi giao dÞch d©n sù liªn quan ®Õn tµi s¶n cña ng−êi bÞ h¹n chÕ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù ph¶i cã sù ®ång ý cña ng−êi ®¹i diÖn, trõ giao dÞch nhá nh»m phôc vô nhu cÇu sinh ho¹t hµng ngµy. 4. Vî, chång cã quyÒn tù do vµ b×nh ®¼ng víi nhau trong lùa chän chç ë (§iÒu 20 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000) Nh»m xo¸ bá tËp qu¸n l¹c hËu “thuyÒn theo l¸i, g¸i theo chång”, ng−êi vî kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ chç ë mµ hoµn toµn phô thuéc vµo gia ®×nh nhµ chång vµ phô thuéc vµo ng−êi chång, ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam kh«ng qui ®Þnh nghÜa vô “®ång c−” gi÷a vî vµ chång, viÖc sèng chung hay sèng ë nhiÒu n¬i do vî chång tho¶ thuËn quyÕt ®Þnh c¨n cø vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña mçi gia ®×nh, tÝnh chÊt nghÒ nghiÖp cña mçi bªn vî chång. Vî, chång cã quyÒn lùa chän n¬i c− tró, kh«ng bÞ rµng buéc bëi phong tôc, tËp qu¸n, ®Þa giíi hµnh chÝnh (§iÒu 20). NÕu vî chång cã n¬i ë chung sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn nghÜa vô ch¨m sãc, gióp ®ì lÉn nhau, cïng nhau nu«i d¹y con. NÕu v× lý do nghÒ nghiÖp mµ vî chång kh«ng thÓ cã n¬i c− tró chung th× mçi ng−êi cã quyÒn tù lùa chän n¬i c− tró cña m×nh. ViÖc cã n¬i 87
c− tró chung hay riªng kh«ng ¶nh h−ëng tíi viÖc vî chång thùc hiÖn c¸c nghÜa vô ®èi víi nhau, víi con c¸i vµ viÖc ch¨m lo x©y dùng gia ®×nh. 5. Vî, chång cã nghÜa vô t«n träng danh dù, nh©n phÈm, uy tÝn cña nhau (§iÒu 21 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000) T«n träng vµ ®−îc t«n träng vÒ danh dù, nh©n phÈm, uy tÝn lµ mét trong c¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p n¨m 1992 vµ Bé luËt d©n sù n¨m 1995. Trong quan hÖ vî chång, nghÜa vô vµ quyÒn nµy cµng ®−îc ®Ò cao h¬n n÷a, bëi v× yÕu tè g¾n kÕt tÝnh bÒn v÷ng cña h«n nh©n lµ quan hÖ t×nh c¶m gi÷a vî vµ chång, khi quan hÖ t×nh c¶m ®−îc thiÕt lËp vµ gi÷ g×n kh«ng trªn c¬ së t«n träng danh dù, nh©n phÈm, uy tÝn cña nhau th× h«n nh©n kh«ng thÓ cã tÝnh bÒn v÷ng. Do vËy, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 kÕ thõa c¸c qui ®Þnh cã liªn quan trong HiÕn ph¸p 1992 vµ Bé luËt d©n sù n¨m 1995 ®· kh¼ng ®Þnh: “Vî, chång t«n träng vµ gi÷ g×n danh dù, nh©n phÈm, uy tÝn cho nhau” (kho¶n 1 §iÒu 21); ®ång thêi “cÊm vî, chång cã hµnh vi ng−îc ®·i, hµnh h¹, xóc ph¹m ®Õn danh dù, nh©n phÈm, uy tÝn cña nhau”. 6. QuyÒn vµ nghÜa vô t«n träng quyÒn tù do tÝn ng−ìng, t«n gi¸o cña vî chång (§iÒu 22 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000) HiÕn ph¸p 1992 kh¼ng ®Þnh: “C«ng d©n cã quyÒn tù do tÝn ng−ìng, t«n gi¸o, theo hoÆc kh«ng theo mét t«n gi¸o nµo...” (§iÒu 70). LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh cô thÓ ho¸ quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p: “Vî chång t«n träng quyÒn tù do tÝn ng−ìng, t«n gi¸o cña nhau; kh«ng ®−îc c−ìng Ðp, c¶n trë nhau theo hoÆc kh«ng theo mét t«n gi¸o nµo” (§iÒu 22). §©y lµ quy ®Þnh míi cña LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 so víi LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1986. Quy ®Þnh nh»m xo¸ bá hiÖn t−îng x¶y ra trong thùc tÕ x· héi lµ víi danh nghÜa vî, chång mét bªn ®· cÊm hoÆc c¶n trë quyÒn tù do tÝn ng−ìng, t«n gi¸o cña bªn kia, lµm ¶nh h−ëng kh«ng nh÷ng ®Õn quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®· ®−îc HiÕn ph¸p thõa nhËn mµ cßn ¶nh h−ëng ®Õn h¹nh phóc gia ®×nh. Kh«ng Ýt c¸c tr−êng hîp, vî chång m©u thuÉn dÉn ®Õn ly h«n v× lý do bÊt ®ång vÒ tÝn ng−ìng, t«n gi¸o. 7. QuyÒn ®−îc lùa chän nghÒ nghiÖp, häc tËp vµ tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi (§iÒu 23 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000) Mét trong nh÷ng nhãm quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ®−îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p cña Nhµ n−íc ta lµ c¸c quyÒn cã nghÒ nghiÖp, quyÒn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi. Kh¸c víi ph¸p luËt mét sè n−íc, ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam kh«ng qui ®Þnh sù 88
kiÖn kÕt h«n lµ sù kiÖn lµm thay ®æi hoÆc chÊm døt c¸c quyÒn c¬ b¶n trªn cña c«ng d©n. Víi t− c¸ch lµ c«ng d©n, vî, chång ®−îc h−ëng ®Çy ®ñ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ®ã. Nh− vËy, vî chång cã thÓ cïng bµn b¹c, gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho nhau trong viÖc chän nghÒ nghiÖp, häc tËp hoÆc tham gia c¸c ho¹t ®éng kh¸c theo nguyÖn väng vµ kh¶ n¨ng cña mçi ng−êi vµ phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Trªn nguyªn t¾c vî chång b×nh ®¼ng víi nhau vÒ mäi mÆt (§iÒu 19 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000) vµ nguyªn t¾c “c«ng d©n n÷ vµ nam cã quyÒn ngang nhau vÒ mäi mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi vµ gia ®×nh” (§iÒu 63 HiÕn ph¸p 1992), viÖc vî chång ®−îc chän nghÒ nghiÖp riªng cho b¶n th©n lµ hoµn toµn chÝnh ®¸ng, nh»m xo¸ bá quan niÖm bÊt b×nh ®¼ng trong quan hÖ vî chång hiÖn cßn tån t¹i trong mét bé phËn d©n c−. §ång thêi, viÖc häc tËp n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, chuyªn m«n, nghiÖp vô võa lµ quyÒn ®ång thêi còng lµ nghÜa vô cña c«ng d©n (§iÒu 59 HiÕn ph¸p 1992), víi t− c¸ch lµ c«ng d©n, vî, chång còng cã ®Çy ®ñ quyÒn ®ã. Do vËy, khi vî hoÆc chång thùc hiÖn quyÒn vµ còng lµ nghÜa vô cña hä th× ng−êi kia kh«ng ®−îc cã hµnh vi ng¨n c¶n. Quy ®Þnh vî chång cã quyÒn ®−îc lùa chän nghÒ nghiÖp, häc tËp, tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi võa kh¼ng ®Þnh quyÒn b×nh ®¼ng cña vî chång, võa ®¶m b¶o khuyÕn khÝch vî chång ph¸t huy kh¶ n¨ng cña b¶n th©n ®Ó cèng hiÕn cho sù nghiÖp ph¸t triÓn chung cña ®Êt n−íc. III. NghÜa vô vµ quyÒn vÒ tµi s¶n gi÷a vî vµ chång theo LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt nam QuyÒn vµ nghÜa vô tµi s¶n gi÷a vî vµ chång bao gåm: quyÒn së h÷u tµi s¶n, quyÒn vµ nghÜa vô cÊp d−ìng vµ quyÒn thõa kÕ tµi s¶n cña nhau. QuyÒn vµ nghÜa vô vÒ tµi s¶n gi÷a vî chång ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng gia ®×nh, mang nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng g¾n liÒn víi nh©n th©n cña vî chång. QuyÒn vµ nghÜa vô tµi s¶n gi÷a vî vµ chång bao gåm quyÒn së h÷u tµi s¶n, quyÒn vµ nghÜa vô cÊp d−ìng vµ quyÒn thõa kÕ tµi s¶n. QuyÒn vµ nghÜa vô tµi s¶n gi÷a vî vµ chång lµ c¬ së kinh tÕ b¶o ®¶m cho gia ®×nh thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng x· héi. C¸c quyÒn vµ nghÜa vô ®ã cßn nh»m ®¸p øng nhu cÇu vËt chÊt cña vî chång, b¶o ®¶m cho vî chång thùc hiÖn tèt c¸c quyÒn vµ nghÜa vô vÒ nh©n th©n víi nhau vµ thùc hiÖn tèt c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ®èi víi con c¸i. 1. QuyÒn së h÷u tµi s¶n cña vî chång QuyÒn së h÷u tµi s¶n cña vî chång ®−îc qui ®Þnh t¹i c¸c §iÒu 27, 28, 29, 30, 32, 33 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 vµ ®−îc h−íng dÉn t¹i c¸c 89
§iÒu 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 13 NghÞ ®Þnh sè 70/2001/N§-CP ngµy 3 th¸ng 10 n¨m 2000 cña ChÝnh phñ. Qua c¸c qui ®Þnh nµy, vî chång cã quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n thuéc së h÷u chung hîp nhÊt vµ vî, chång cã quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n riªng. a. QuyÒn së h÷u cña vî chång ®èi víi tµi s¶n thuéc së h÷u chung hîp nhÊt * C¨n cø x¸c ®Þnh tµi s¶n chung: §iÒu 27 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 tµi s¶n chung cña vî chång ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn nguån gèc cña tµi s¶n, bao gåm nh÷ng tµi s¶n sau: - Tµi s¶n do vî, chång t¹o ra, thu nhËp do lao ®éng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p kh¸c trong thêi kú h«n nh©n. Trong c¨n cø x¸c ®Þnh nµy, cÇn l−u ý c¸c vÊn ®Ò sau: Thêi kú h«n nh©n ®−îc hiÓu lµ “kho¶ng thêi gian tån t¹i quan hÖ vî chång, tÝnh tõ ngµy ®¨ng ký kÕt h«n ®Õn ngµy chÊm døt h«n nh©n” (kho¶n 7 §iÒu 8 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000). Nh− vËy, nh÷ng tµi s¶n mµ vî, chång t¹o ra, nh÷ng thu nhËp do lao ®éng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ c¸c thu nhËp hîp ph¸p kh¸c ph¸t sinh trong giai ®o¹n cã m©u thuÉn, vî chång ®· sèng “ly th©n” hoÆc ®ang chê ®îi gi¶i quyÕt ly h«n th× vÉn thuéc tµi s¶n chung cña vî chång. Tuy nhiªn, trong tr−êng hîp tµi s¶n chung ®· ®−îc chia trong thêi kú h«n nh©n theo qui ®Þnh t¹i §iÒu 29 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000, th× nh÷ng tµi s¶n trªn nÕu ph¸t sinh kÓ tõ thêi ®iÓm chia tµi s¶n chung cã hiÖu lùc th× thuéc së h÷u riªng cña mçi bªn vî, chång (§iÒu 30 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000; §iÒu 8 NghÞ ®Þnh sè 70/2001/N§-CP ngµy 3 th¸ng 10 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ) Thu nhËp hîp ph¸p kh¸c cña vî chång trong thêi kú h«n nh©n, theo h−íng dÉn cña NghÞ quyÕt sè 02/2000/NQ-H§TP ngµy 23 th¸ng 12 n¨n 2000 cña Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao cã thÓ hiÓu lµ: tiÒn l−¬ng, tiÒn trî cÊp, tiÒn tróng xæ sè mµ vî, chång cã ®−îc hoÆc tµi s¶n mµ vî, chång ®−îc x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi vËt v« chñ, vËt kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc ®èi víi ai lµ chñ së h÷u (§iÒu 247); x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi vËt bÞ ch«n giÊu, bÞ ch×m ®¾m ®−îc t×m thÊy (§iÒu 248); x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi vËt do ng−ßi kh¸c ®¸nh r¬i, bá quªn (§iÒu 249); x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi gia sóc bÞ thÊt l¹c (§iÒu 250); x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi gia cÇm bÞ thÊt l¹c (§iÒu 251); x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi vËt nu«i d−íi n−íc (§iÒu 252)... - C¸c tµi s¶n mµ vî chång mua s¾m ®−îc b»ng thu nhËp nãi trªn; - Tµi s¶n mµ vî chång ®−îc tÆng cho chung, ®−îc thõa kÕ chung; - Tµi s¶n mµ vî hoÆc chång cã tr−íc khi kÕt h«n hoÆc nh÷ng tµi s¶n mµ vî hoÆc chång ®−îc thõa kÕ riªng hay ®−îc tÆng cho riªng trong thêi kú h«n 90
nh©n nh−ng vî chång ®· tho¶ thuËn nhËp vµo khèi tµi s¶n chung hoÆc theo ph¸p luËt qui ®Þnh lµ tµi s¶n chung. - Tµi s¶n kh«ng cã chøng cø chøng minh lµ tµi s¶n riªng cña mét bªn vî, chång. Tµi s¶n nµy ®−îc x¸c ®Þnh lµ tµi s¶n chung dùa trªn nguyªn t¾c suy ®o¸n, ®−îc ¸p dông trong tr−êng hîp chia tµi s¶n khi ly h«n, nÕu c¸c bªn ®Òu kh«ng ®−a ra ®−îc c¸c chøng cø ®Ó chøng minh tµi s¶n ®ang tranh chÊp lµ thuéc së h÷u riªng cña m×nh, th× tµi s¶n ®ã ®−îc suy ®o¸n lµ tµi s¶n chung cña vî chång. - QuyÒn sö dông ®Êt ®−îc LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 qui ®Þnh c¨n cø x¸c ®Þnh riªng ®Ó tr¸nh nh÷ng v−íng m¾c khi gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ lo¹i tµi s¶n ®Æc biÖt, cã tÝnh chÊt ®Æc thï nµy. Theo §iÒu 27 th× quyÒn sö dông ®Êt mµ vî, chång cã ®−îc sau khi kÕt h«n lµ tµi s¶n chung cña vî chång; cßn quyÒn sö dông ®Êt mµ vî, chång cã ®−îc tr−íc khi kÕt h«n, ®−îc thõa kÕ riªng trong thêi kú h«n nh©n chØ lµ tµi s¶n chung khi vî chång cã tho¶ thuËn. Theo qui ®Þnh t¹i §iÒu 233 cña Bé luËt d©n sù vµ §iÒu 27 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000, tµi s¶n chung cña vî chång lµ tµi s¶n thuéc së h÷u chung hîp nhÊt cã thÓ ph©n chia. Së h÷u chung hîp nhÊt lµ së h÷u chung mµ trong ®ã phÇn quyÒn së h÷u cña mçi chñ së h÷u kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc phÇn tµi s¶n nµo lµ cña vî, phÇn tµi s¶n nµo lµ cña chång trong khèi tµi s¶n chung cña vî chång th× míi x¸c ®Þnh ®−îc phÇn tµi s¶n cña tõng ng−êi trong khèi tµi s¶n chung ®ã. XuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt cña quan hÖ h«n nh©n lµ cïng chung ý chÝ, cïng chung c«ng søc trong viÖc t¹o nªn khèi tµi s¶n nh»m x©y dùng gia ®×nh, b¶o ®¶m cho gia ®×nh thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng x· héi cña nã nh− : ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh v÷ng m¹nh, t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho viÖc nu«i d¹y con, v× vËy, ph¸p luËt quy ®Þnh tµi s¶n thuéc së h÷u chung cña vî chång chØ c¨n cø vµo nguån gèc, thêi ®iÓm ph¸t sinh tµi s¶n mµ kh«ng c¨n cø vµo c«ng søc ®ãng gãp cña mçi ng−êi vµo viÖc t¹o dùng vµ ph¸t triÓn khèi tµi s¶n ®ã. Cã thÓ do ®iÒu kiÖn søc khoÎ, ®Æc ®iÓm c«ng viÖc vµ nghÒ nghiÖp nªn sù ®ãng gãp c«ng søc cña vî chång vµo viÖc x©y dùng khèi tµi s¶n chung kh«ng b»ng nhau, nh−ng quyÒn së h÷u cña hä ®èi víi tµi s¶n chung vÉn ngang b»ng nhau. Tµi s¶n chung cña vî chång kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i do c«ng søc cña c¶ hai vî chång trùc tiÕp t¹o ra, cã thÓ chØ do vî hoÆc chång lµm ra trong thêi kú h«n nh©n. §Ó b¶o vÖ thiÕt thùc quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p vÒ tµi s¶n cña vî, chång, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000, NghÞ ®Þnh sè 70/2001/N§-CP ngµy 3 th¸ng 12 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ cã qui ®Þnh nh÷ng tµi s¶n mµ ph¸p luËt quy ®Þnh ph¶i ®¨ng ký quyÒn së h÷u nh− nhµ ë, quyÒn sö dông ®Êt vµ c¸c tµi 91
s¶n cã gi¸ trÞ lín kh¸c... th× trong giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u ph¶i ghi tªn cña c¶ vî vµ chång. §©y chÝnh lµ c¨n cø ph¸p lý ®Ó x¸c ®Þnh tµi s¶n chung cña vî chång khi cã tranh chÊp. §èi víi nh÷ng tµi s¶n mµ vî chång ®ang cã tranh chÊp nh−ng kh«ng chøng minh ®−îc tµi s¶n ®ã lµ tµi s¶n riªng cña mét bªn th× tµi s¶n ®ã lµ tµi s¶n chung cña vî chång. Quy ®Þnh nµy phï hîp víi nguyªn t¾c khuyÕn khÝch t¨ng khèi tµi s¶n chung nh»m b¶o ®¶m nhu cÇu chung cña gia ®×nh vµ còng nh»m môc ®Ých b¶o vÖ lîi Ých cña vî chång. Nh− vËy, tµi s¶n thuéc së h÷u chung hîp nhÊt cña vî chång do vî, chång t¹o ra b»ng c«ng søc cña mçi ng−êi tõ khi hä kÕt h«n cho ®Õn khi h«n nh©n chÊm døt vµ nh÷ng tµi s¶n kh¸c do vî chång tho¶ thuËn hoÆc do ph¸p luËt quy ®Þnh. C¬ së ph¸p lý ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng tµi s¶n ph¶i ®¨ng ký quyÒn së h÷u lµ tµi s¶n chung cña vî chång chÝnh lµ giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u tµi s¶n cã ghi tªn cña c¶ vî vµ chång. Theo §iÒu 5 NghÞ ®Þnh sè 70/2001/N§-CP ngµy 03 th¸ng 12 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ, trong tr−êng hîp tµi s¶n thuéc së h÷u chung cña vî chång ®· ®¨ng ký quyÒn së h÷u tr−íc ngµy NghÞ ®Þnh nµy cã hiÖu lùc mµ chØ ghi tªn cña mçi bªn vî, chång th× vî chång cã thÓ yªu cÇu c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn cÊp l¹i giÊy tê ®¨ng ký quyÒn së h÷u tµi s¶n ®ã ®Ó ghi tªn cña c¶ vî vµ chång; nÕu vî chång kh«ng yªu cÇu cÊp l¹i giÊy tê ®¨ng ký quyÒn së h÷u tµi s¶n, th× tµi s¶n ®ã vÉn thuéc së h÷u chung cña vî chång; nÕu cã tranh chÊp, bªn nµo cho ®ã lµ tµi s¶n riªng ph¶i cã nghÜa vô chøng minh. Trong tr−êng hîp ly h«n hoÆc chia tµi s¶n chung trong thêi kú h«n nh©n th× bªn ®−îc chia phÇn tµi s¶n b»ng hiÖn vËt ®· ®¨ng ký quyÒn së h÷u hoÆc quyÒn sö dông mµ cã ghi tªn vî vµ chång cã quyÒn yªu cÇu c¬ quan ®¨ng ký tµi s¶n cÊp l¹i giÊy tê ®¨ng ký quyÒn së h÷u hoÆc quyÒn sö dông tµi s¶n. * QuyÒn vµ nghÜa vô cña vî chång ®èi víi tµi s¶n chung §èi víi tµi s¶n chung cña vî chång th× vî, chång cã quyÒn vµ nghÜa vô ngang nhau trong viÖc chiÕm h÷u, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t (kho¶n 2 §iÒu 233 Bé luËt d©n sù vµ kho¶n 1 §iÒu 28 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000). Nh− vËy, vÒ nguyªn t¾c, vî, chång cã quyÒn vµ nghÜa vô b×nh ®¼ng víi nhau trong viÖc x©y dùng, ph¸t triÓn vµ duy tr× khèi tµi s¶n, ®ång thêi hä còng cã quyÒn vµ nghÜa vô ngang nhau trong viÖc chiÕm h÷u, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t ®èi víi tµi s¶n thuéc së h÷u chung hîp nhÊt. QuyÒn b×nh ®¼ng cña vî chång ®èi víi khèi tµi s¶n chung thÓ hiÖn trong viÖc x¸c lËp, thùc hiÖn vµ chÊm døt giao dÞch d©n sù liªn quan ®Õn tµi s¶n chung cã gi¸ trÞ lín hoÆc lµ nguån sèng duy nhÊt cña gia ®×nh, viÖc dïng tµi 92
s¶n chung ®Ó ®Çu t−, kinh doanh ph¶i ®−îc vî chång bµn b¹c, tho¶ thuËn (§iÒu 28 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh). Nh− vËy, mäi giao dÞch d©n sù cã liªn quan ®Õn tµi s¶n cã gi¸ trÞ lín hoÆc lµ nguån sèng duy nhÊt cña gia ®×nh th× vî chång cÇn ph¶i bµn b¹c, tho¶ thuËn víi nhau th× nh÷ng giao dÞch ®ã míi cã gi¸ trÞ ph¸p lý. §èi víi nh÷ng giao dÞch d©n sù cã liªn quan ®Õn tµi s¶n cã gi¸ trÞ kh«ng lín hoÆc ®Ó phôc vô nhu cÇu thiÕt yÕu hµng ngµy cña gia ®×nh th× chØ cÇn mét bªn vî hoÆc chång thùc hiÖn hoÆc ®−¬ng nhiªn coi lµ cã sù ®ång ý cña bªn kia. Trong tr−êng hîp v× lý do nµo ®ã mµ chØ cã mét bªn vî hoÆc chång thùc hiÖn giao dÞch d©n sù cã liªn quan ®Õn tµi s¶n chung cña vî chång nh»m ®Ó phôc vô nhu cÇu sinh ho¹t thiÕt yÕu hµng ngµy cña gia ®×nh th× bªn kia ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm liªn ®íi (§iÒu 25 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000). Quy ®Þnh nµy kh¼ng ®Þnh quyÒn tù chñ cña vî, chång trong viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch d©n sù nh»m ®¶m b¶o nhu cÇu thiÕt yÕu hµng ngµy cña gia ®×nh còng chÝnh lµ nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña gia ®×nh, ®ång thêi còng kh¼ng ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña bªn kia ®èi víi c¸c hµnh vi d©n sù hîp ph¸p do vî hoÆc chång m×nh thùc hiÖn v× lîi Ých chÝnh ®¸ng cña gia ®×nh. Vî, chång cã quyÒn vµ nghÜa vô ngang nhau trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông tµi s¶n chung. Vî, chång sö dông tµi s¶n chung cña vî chång ®−¬ng nhiªn ®−îc coi lµ cã sù tho¶ thuËn cña c¶ hai vî chång. Tµi s¶n chung cña vî chång “®−îc chi dïng ®Ó b¶o ®¶m nhu cÇu cña gia ®×nh, thùc hiÖn c¸c nghÜa vô chung cña vî chång” (kho¶n 2 §iÒu 28 luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh). Do vËy, trong viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn khèi tµi s¶n chung kh«ng cÇn c¨n cø vµo c«ng søc ®ãng gãp cña vî chång. Trong nh÷ng tr−êng hîp v× lý do chÝnh ®¸ng vµ hoµn c¶nh riªng cña tõng gia ®×nh mµ cã thÓ vî hoÆc chång kh«ng trùc tiÕp lao ®éng t¹o ra tµi s¶n mµ chØ “lao ®éng trong gia ®×nh” nh− lµm néi trî, ch¨m sãc con... th× quyÒn së h÷u cña hä ®èi víi tµi s¶n chung vÉn ngang b»ng víi ng−êi kia. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ “lao ®éng cña vî chång trong gia ®×nh ®−îc coi nh− lao ®éng cã thu nhËp” (®iÓm a kho¶n 2 §iÒu 95). Trong tr−êng hîp vî, chång sèng c¸ch xa nhau v× lý do chÝnh ®¸ng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä ®èi víi tµi s¶n chung hîp nhÊt. Trong viÖc chiÕm h÷u, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t tµi s¶n chung, ph¸p luËt quy ®Þnh ph¶i cã sù bµn b¹c, tho¶ thuËn cña vî chång. Trong tr−êng hîp vî, chång ñy quyÒn cho nhau th× ng−êi ®−îc ñy quyÒn cã quyÒn chiÕm h÷u, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t tµi s¶n chung trong ph¹m vi ®−îc ñy quyÒn. ViÖc ñy quyÒn ph¶i 93
®−îc lËp thµnh v¨n b¶n cã ch÷ ký cña c¶ vî vµ chång (kho¶n 3 §iÒu 233 Bé luËt d©n sù vµ kho¶n 1 §iÒu 24 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh). Ph¸p luËt quy ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô b×nh ®¼ng cña vî chång ®èi víi tµi s¶n chung lµ nh»m b¶o vÖ khèi tµi s¶n chung, tr¸nh nh÷ng tr−êng hîp mét trong hai vî chång cã hµnh vi ph¸ t¸n tµi s¶n chung, huû ho¹i tµi s¶n chung hoÆc tù m×nh thùc hiÖn nh÷ng giao dÞch d©n sù lµm tæn thÊt khèi tµi s¶n chung, ¶nh h−ëng ®Õn quyÒn lîi cña gia ®×nh vµ cña ng−êi kia. §ång thêi, quy ®Þnh nµy cßn kh¼ng ®Þnh quyÒn b×nh ®¼ng vÒ mäi mÆt cña vî chång trong quan hÖ gia ®×nh. Nh− vËy, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ®· x¸c ®Þnh thêi ®iÓm h×nh thµnh vµ nguån gèc ph¸t sinh tµi s¶n chung cña vî chång. KÓ tõ sau khi kÕt h«n, nh÷ng tµi s¶n do vî chång t¹o ra, thu nhËp hîp ph¸p cña vî chång, tµi s¶n mµ vî chång mua s¾m ®−îc tõ nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p ®Òu thuéc së h÷u chung hîp nhÊt cña vî chång mµ kh«ng phô thuéc vµo c«ng søc ®ãng gãp cña vî, chång nhiÒu hay Ýt, cã lao ®éng trùc tiÕp hay kh«ng. §ång thêi, ph¸p luËt cßn quy ®Þnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña vî chång ®èi víi khèi tµi s¶n chung vµ môc ®Ých cña viÖc sö dông tµi s¶n chung lµ nh»m ®¸p øng nhu cÇu chung cña gia ®×nh, ®¶m b¶o cho vî chång cïng nhau x©y dùng gia ®×nh vµ lao ®éng t¹o ra tµi s¶n v× lîi Ých chung cña gia ®×nh. Nh÷ng quy ®Þnh ®ã cßn lµ c¬ së trong viÖc chia tµi s¶n chung cña vî chång. * Chia tµi s¶n chung trong thêi kú h«n nh©n XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ c¸c quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh, ®ång thêi còng nh»m b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña vî chång vÒ vÊn ®Ò tµi s¶n, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh quy ®Þnh c¸c tr−êng hîp chia tµi s¶n chung cña vî chång. §ã lµ: Chia tµi s¶n chung cña vî chång khi vî, chång trong thêi kú h«n nh©n; chia tµi s¶n chung cña vî chång khi vî chång ly h«n vµ chia tµi s¶n chung khi mét bªn vî, chång chÕt. Chia tµi s¶n chung cña vî chång khi h«n nh©n tån t¹i lµ quy ®Þnh míi cña LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh 1986 vµ LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh 2000 so víi LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959. Thùc tÕ ®· cã tr−êng hîp vî chång kh«ng muèn ly h«n mµ chØ yªu cÇu chia tµi s¶n chung ®Ó ë riªng hoÆc v× lý do nµo ®ã mµ vî, chång l¹i muèn chia tµi s¶n chung trong khi vÉn chung sèng víi nhau. §Ó ®¸p øng ®−îc thùc tÕ ®ã, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ®· quy ®Þnh viÖc chia tµi s¶n chung cña vî chång khi h«n nh©n ®ang tån t¹i gióp cho c¸c toµ ¸n cã c¬ së ph¸p lý ®Ó xÐt xö khi cã yªu cÇu cña vî chång. Kho¶n 1 §iÒu 29 quy ®Þnh: “Khi h«n nh©n tån t¹i, trong tr−êng hîp vî, chång ®Çu t− kinh doanh riªng, thùc hiÖn nghÜa vô d©n sù riªng hoÆc cã lý do chÝnh ®¸ng kh¸c th× vî 94
chång cã thÓ tho¶ thuËn chia tµi s¶n chung; viÖc chia tµi s¶n chung ph¶i lËp thµnh v¨n b¶n; nÕu kh«ng tho¶ thuËn ®−îc th× cã quyÒn yªu cÇu toµ ¸n gi¶i quyÕt”. Theo quy ®Þnh trªn th× chia tµi s¶n chung cña vî chång khi h«n nh©n tån t¹i ®−îc tiÕn hµnh trong c¸c tr−êng hîp sau: - Tr−êng hîp vî, chång ®Çu t− kinh doanh riªng: xuÊt ph¸t tõ viÖc t«n träng quyÒn tù do kinh doanh cña c¸ nh©n, nÕu mét trong hai vî chång muèn ®Çu t− kinh doanh riªng th× cã thÓ chia tµi s¶n chung cña vî chång, t¹o ®iÒu kiÖn cho vî, chång cã tµi s¶n riªng lµm vèn ®Çu t− kinh doanh. MÆt kh¸c, quy ®Þnh nµy cßn nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña gia ®×nh, b¶o ®¶m cuéc sèng æn ®Þnh cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh tr¸nh khái nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc cña ho¹t ®éng ®Çu t− kinh doanh g©y ra. - Tr−êng hîp vî, chång ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô d©n sù riªng: NÕu vî (chång) ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô d©n sù riªng mµ hä kh«ng cã tµi s¶n riªng hoÆc tµi s¶n riªng kh«ng ®ñ ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô th× vî chång cã thÓ chia tµi s¶n chung ®Ó gióp ng−êi cã nghÜa vô thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh. - Tr−êng hîp cã lý do chÝnh ®¸ng kh¸c: ViÖc x¸c ®Þnh cã lý do chÝnh ®¸ng ®Ó chia tµi s¶n chung cña vî chång khi h«n nh©n tån t¹i lµ xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña gia ®×nh, lîi Ých cña vî chång hoÆc cña ng−êi thø ba. V× vËy, lý do chÝnh ®¸ng kh¸c ®Ó chia tµi s¶n chung cña vî chång khi h«n nh©n tån t¹i tuú tõng tr−êng hîp cã kh¸c nhau. LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1986 quy ®Þnh chia tµi s¶n chung cña vî chång khi h«n nh©n tån t¹i nh− chia tµi s¶n chung cña vî chång khi vî chång ly h«n. Kh¸c víi LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1986, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 kh«ng quy ®Þnh cô thÓ ph−¬ng thøc chia tµi s¶n chung cña vî chång trong thêi kú h«n nh©n mµ chØ quy ®Þnh “Vî chång cã thÓ tho¶ thuËn chia tµi s¶n chung”. NÕu vî chång tho¶ thuËn ®−îc trong viÖc chia tµi s¶n th× sù tho¶ thuËn cña vî chång ®ã ®−îc lËp thµnh v¨n b¶n vµ ®−îc Nhµ n−íc c«ng nhËn. Theo §iÒu 6 NghÞ ®Þnh sè 70/2001/N§-CP ngµy 3 th¸ng 12 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ, v¨n b¶n tho¶ thuËn cña vî chång vÒ chia tµi s¶n chung ph¶i ghi râ c¸c néi dung sau: Lý do chia tµi s¶n; phÇn tµi s¶n chia (bao gåm bÊt ®éng s¶n, c¸c quyÒn tµi s¶n), trong ®ã cÇn m« t¶ nh÷ng tµi s¶n ®−îc chia hoÆc gi¸ trÞ phÇn tµi s¶n ®−îc chia; phÇn tµi s¶n cßn l¹i kh«ng chia (nÕu cã); thêi ®iÓm cã hiÖu lùc cña viÖc chia tµi s¶n; c¸c néi dung kh¸c nÕu cã. Ngoµi ra, v¨n b¶n tho¶ thuËn chung cña vî chång ph¶i ghi râ ngµy, th¸ng n¨m lËp v¨n b¶n vµ ph¶i cã ch÷ ký cña c¶ vî vµ chång; v¨n b¶n tho¶ thuËn cã thÓ cã ng−êi lµm 95
chøng hoÆc ®−îc c«ng chøng, chøng thùc theo yªu cÇu cña vî chång hoÆc theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. ViÖc c«ng nhËn hiÖu lùc cña tho¶ thuËn gi÷a vî vµ chång vÒ chia tµi s¶n chung trong thêi kú h«n nh©n ®· kh¼ng ®Þnh quyÒn cña vî chång trong viÖc chiÕm h÷u, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t tµi s¶n chung. Bªn c¹nh viÖc t«n träng quyÒn ®Þnh ®o¹t tµi s¶n chung cña vî chång, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ®· dù liÖu ®Õn nh÷ng tr−êng hîp cã thÓ vî chång l¹m dông quyÒn cña m×nh trong viÖc chia tµi s¶n chung cã thÓ g©y hËu qu¶ xÊu, x©m ph¹m ®Õn lîi Ých hîp ph¸p kh¸c ®−îc ph¸p luËt b¶o vÖ. V× vËy, kho¶n 2 §iÒu 29 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 quy ®Þnh: “ViÖc chia tµi s¶n chung cña vî chång nh»m trèn tr¸nh thùc hiÖn nghÜa vô vÒ tµi s¶n kh«ng ®−îc ph¸p luËt c«ng nhËn”. Theo §iÒu 11 NghÞ ®Þnh sè 70/2001/N§-CP ngµy 3 th¸ng 12 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ viÖc chia tµi s¶n chung sÏ bÞ v« hiÖu nÕu chia ®Ó nh»m trèn tr¸nh c¸c nghÜa vô tµi s¶n sau: nghÜa vô nu«i d−ìng, cÊp d−ìng ng−êi kh¸c theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt; nghÜa vô båi th−êng thiÖt h¹i; nghÜa vô thanh to¸n khi bÞ Toµ ¸n tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp; nghÜa vô nép thuÕ vµ nghÜa vô tµi chÝnh kh¸c ®èi víi Nhµ n−íc; nghÜa vô tr¶ nî cho ng−êi kh¸c hoÆc c¸c nghÜa vô kh¸c vÒ tµi s¶n theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. Theo qui ®Þnh t¹i §iÒu 30 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000, §iÒu 8 NghÞ ®Þnh sè 70/2001/N§-CP ngµy 3 th¸ng 12 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ, viÖc chia tµi s¶n chung dÉn ®Õn hËu qu¶ ph¸p lý sau: Nh÷ng tµi s¶n chung ch−a chia vÉn thuéc së h÷u chung hîp nhÊt cña vî chång. Tµi s¶n chung ®· chia c¸c bªn vî, chång ®−îc së h÷u riªng phÇn ®−îc chia. Hoa lîi, lîi tøc ph¸t sinh tõ tµi s¶n ®· ®−îc chia th× thuéc së h÷u riªng cña mçi ng−êi, trõ tr−êng hîp vî chång cã tho¶ thuËn kh¸c. Thu nhËp do lao ®éng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p kh¸c cña mçi bªn sau khi chia tµi s¶n chung lµ tµi s¶n riªng cña vî, chång, trõ tr−êng hîp vî chång cã tho¶ thuËn kh¸c. L−u ý: Khi ¸p dông chÕ ®Þnh chia tµi s¶n chung trong thêi kú h«n nh©n cÇn chó ý c¸c vÊn ®Ò sau: - Bªn c¹nh c«ng nhËn viÖc tho¶ thuËn chia tµi s¶n chung trong thêi kú h«n nh©n, ph¸p luËt còng c«ng nhËn quyÒn kh«i phôc chÕ ®é tµi s¶n chung cña vî chång. §iÒu 9 NghÞ ®Þnh sè 70/2001/N§-CP ngµy 3 th¸ng 12 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ qui ®Þnh: Tho¶ thuËn vÒ kh«i phôc chÕ ®é tµi s¶n chung ph¶i ®−îc lËp thµnh v¨n b¶n, trong ®ã ph¶i ghi râ c¸c néi dung sau: Lý do kh«i phôc chÕ ®é tµi s¶n chung; phÇn tµi s¶n thuéc së h÷u riªng cña c¸c bªn; phÇn tµi s¶n thuéc së h÷u chung cña vî chång nÕu cã; thêi ®iÓm cã hiÖu lùc cña viÖc 96
kh«i phôc chÕ ®é tµi s¶n chung; c¸c néi dung kh¸c nÕu cã. Thêi ®iÓm kh«i phôc chÕ ®é tµi s¶n chung ®−îc c¨n cø vµo ngµy tho¶ thuËn trong v¨n b¶n, hoÆc lµ ngµy lËp v¨n b¶n. §èi víi v¨n b¶n cã c«ng chøng, chøng thùc cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy ®−îc c«ng chøng, chøng thùc (NÕu viÖc c«ng chøng, chøng thùc theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt); thêi ®iÓm cã hiÖu lùc c¨n cø vµo ngµy tho¶ thuËn trong v¨n b¶n, nÕu kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc ngµy nµy th× thêi ®iÓm cã hiÖu lùc lµ ngµy v¨n b¶n ®−îc c«ng chøng, chøng thùc (nÕu viÖc c«ng chøng, chøng thùc theo yªu cÇu cña vî chång). - ViÖc chia tµi s¶n chung cã ¶nh h−ëng trùc diÖn ®Õn lîi Ých cña gia ®×nh hoÆc lîi Ých cña nh÷ng ng−êi kh¸c cã quan hÖ vÒ tµi s¶n víi vî chång. Do ®ã, ph¸p luËt chØ cho phÐp chia tµi s¶n chung cña vî chång khi h«n nh©n tån t¹i trong truêng hîp thËt sù cÇn thiÕt v× lîi Ých cña gia ®×nh, cña c¸c ®−¬ng sù hoÆc cña ng−êi thø ba. NÕu ¸p dông viÖc chia tµi s¶n khi h«n nh©n ®ang tån t¹i mét c¸ch réng r·i dÔ ph¸ vì thÓ chÕ gia ®×nh, ¶nh h−ëng kh«ng tèt tíi tÝnh céng ®ång trong quan hÖ h«n nh©n. - LuËt h«n h©n vµ gia ®×nh quy ®Þnh viÖc chia tµi s¶n chung cña vî chång khi h«n nh©n cßn ®ang tån t¹i kh«ng ph¶i lµ gi¸n tiÕp quy ®Þnh chÕ ®é ly th©n. LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam kh«ng quy ®Þnh chÕ ®Þnh ly th©n. b. QuyÒn së h÷u cña vî, chång ®èi víi tµi s¶n riªng §iÒu 16 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1986 vµ kho¶n 1 §iÒu 32 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh “vî chång cã quyÒn cã tµi s¶n riªng”. §©y lµ mét quyÒn quan träng ®¶m b¶o thùc hiÖn quyÒn së h÷u riªng cña c«ng d©n vÒ tµi s¶n ®−îc ghi nhËn t¹i §iÒu 58 HiÕn ph¸p 1992, ®¶m b¶o quyÒn tù ®Þnh ®o¹t cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n hoÆc ng−êi tÆng cho tµi s¶n khi hä quyÕt ®Þnh cho mét bªn vî, chång ®−îc h−ëng thõa kÕ hoÆc tÆng cho riªng, sù ®éc lËp cña vî chång trong viÖc tham gia c¸c quan hÖ x· héi ngoµi quan hÖ gia ®×nh, h¹n chÕ nh÷ng m©u thuÉn cã thÓ ph¸t sinh trong viÖc chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n chung, ®ång thêi h¹n chÕ c¸c tr−êng hîp kÕt h«n víi môc ®Ých thùc dông. Tr−íc ®©y, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959 kh«ng quy ®Þnh vî, chång cã quyÒn cã tµi s¶n riªng. V× vËy, tÊt c¶ nh÷ng tµi s¶n mµ vî chång cã tr−íc vµ trong thêi kú h«n nh©n ®Òu lµ tµi s¶n chung cña vî chång. Qui ®Þnh nµy phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ë giai ®o¹n LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959 cã hiÖu lùc. Tuy nhiªn, nÕu ¸p dông trong gia ®×nh hiÖn nay, qui ®Þnh nµy ®· h¹n chÕ viÖc vî chång tham gia vµo c¸c quan hÖ x· héi kh¸c vµ kh«ng phï hîp víi quyÒn tù ®Þnh ®o¹t vÒ tµi s¶n cña c«ng d©n ®· ®−îc HiÕn ph¸p thõa nhËn. * C¨n cø x¸c ®Þnh tµi s¶n riªng cña vî, chång 97
§iÒu 32 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 quy ®Þnh nh÷ng tµi s¶n cã nguån gèc sau ®©y lµ tµi s¶n riªng cña vî, chång: - Tµi s¶n vî, chång cã tr−íc khi kÕt h«n do hä t¹o ra, c¸c thu nhËp do lao ®éng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh hoÆc c¸c thu nhËp hîp ph¸p kh¸c. - Tµi s¶n vî, chång ®−îc thõa kÕ riªng, tÆng cho riªng tr−íc vµ trong thêi kú h«n nh©n bao gåm c¶ quyÒn sö dông ®Êt mét bªn vî, chång ®−îc thõa kÕ riªng; - Tµi s¶n lµ ®å dïng, t− trang c¸ nh©n. §èi víi tµi s¶n nµy cÇn l−u ý, nh÷ng ®å dïng, t− trang ®−îc mua b»ng tµi s¶n chung cã gi¸ trÞ lín so víi khèi tµi s¶n chung hoÆc ®−îc mua víi môc ®Ých tÈu t¸n tµi s¶n khi cã tranh chÊp cÇn x¸c ®Þnh lµ tµi s¶n chung cña vî chång; - Tµi s¶n vî, chång ®−îc chia riªng trong thêi kú h«n nh©n theo tho¶ thuËn cña vî chång hoÆc theo qui ®Þnh cña Toµ ¸n; - Thu nhËp do lao ®éng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ c¸c thu nhËp hîp ph¸p kh¸c, bao gåm c¶ hoa lîi, lîi tøc ph¸t sinh tõ tµi s¶n riªng cña mét bªn sau khi viÖc chia tµi s¶n chung trong thêi kú h«n nh©n cã hiÖu lùc ph¸p luËt. * QuyÒn vµ nghÜa vô ®èi víi tµi s¶n riªng cña vî, chång Mét trong c¸c quyÒn ®Çu tiªn cña vî, chång liªn quan ®Õn tµi s¶n riªng lµ: “Vî, chång cã quyÒn nhËp hoÆc kh«ng nhËp tµi s¶n riªng vµo khèi tµi s¶n chung” (kho¶n 2 §iÒu 32 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000). Do vËy, viÖc quy ®Þnh vî, chång cã tµi s¶n riªng kh«ng lµm ¶nh h−ëng tíi tÝnh chÊt cña quan hÖ h«n nh©n vµ còng kh«ng lµm ¶nh h−ëng tíi h¹nh phóc gia ®×nh. Trong thùc tÕ, khi vî chång chung sèng hoµ thuËn, h¹nh phóc th× hä cã thÓ tho¶ thuËn ®Ó ng−êi cã tµi s¶n riªng nhËp tµi s¶n riªng cña m×nh vµo khèi tµi s¶n chung cña vî chång mµ kh«ng muèn cã sù ph©n biÖt “cña anh cña t«i”. ViÖc vî, chång nhËp tµi s¶n lµ nhµ ë, quyÒn sö dông ®Êt vµ c¸c tµi s¶n kh¸c cã gi¸ trÞ lín thuéc së h÷u riªng vµo khèi tµi s¶n chung cña vî chång ph¶i ®−îc lËp thµnh v¨n b¶n, cã ch÷ ký cña c¶ vî vµ chång. V¨n b¶n ®ã cã thÓ ®−îc c«ng chøng hoÆc chøng thùc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ViÖc nhËp tµi s¶n riªng vµo tµi s¶n chung cña vî chång nh»m trèn tr¸nh thùc hiÖn nghÜa vô th× v« hiÖu (§iÒu 13 NghÞ ®Þnh sè 70/2001/N§-CP ngµy 3 th¸ng 12 n¨m 2001) Theo kho¶n 1 §iÒu 33 vî, chång cã tµi s¶n riªng cã quyÒn chiÕm h÷u, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t ®éc lËp kh«ng phô thuéc vµo ý chÝ cña ng−êi kÕt qu¶ (kho¶n 1 §iÒu 33). V× vËy, vî, chång tù qu¶n lý tµi s¶n riªng cña m×nh. Trong tr−êng hîp v× lý do c«ng t¸c hoÆc bÖnh tËt mµ vî, chång kh«ng thÓ trùc tiÕp qu¶n lý ®−îc tµi s¶n riªng vµ còng kh«ng uû 98
quyÒn cho ng−êi kh¸c qu¶n lý th× ng−êi kia cã quyÒn qu¶n lý tµi s¶n ®ã (kho¶n 2 §iÒu 33 ). Trong tr−êng hîp tµi s¶n riªng kh«ng nhËp vµo tµi s¶n chung cña vî chång, quyÒn vµ nghÜa vô cña vî, chång ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau (§iÒu 33 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000): - Vî, chång cã tµi s¶n riªng cã quyÒn sö dông tµi s¶n riªng cña m×nh. Tuy nhiªn, khi vî chång chung sèng víi nhau, hä cã thÓ cïng tho¶ thuËn trong viÖc sö dông tµi s¶n riªng cña mçi bªn sao cho cã thÓ khai th¸c ®−îc tèt nhÊt gi¸ trÞ sö dông cña tµi s¶n. Th«ng th−êng, khi vî chång chung sèng hoµ thuËn, h¹nh phóc th× kh«ng sã sù ph©n biÖt trong viÖc sö dông tµi s¶n riªng cña vî hoÆc chång. Cã thÓ tµi s¶n riªng cña vî chång nh−ng ®−¬ng nhiªn ®−îc sö dông ®Ó b¶o ®¶m nhu cÇu ®êi sèng chung cña gia ®×nh. Do ®ã, viÖc ph©n ®Þnh tµi s¶n riªng chØ cã ý nghÜa trong viÖc ®Þnh ®o¹t tµi s¶n. - Vî, chång cã quyÒn ®Þnh ®o¹t tµi s¶n thuéc së h÷u riªng. Tuy nhiªn, xuÊt ph¸t tõ tÝnh céng ®ång cña quan hÖ h«n nh©n, viÖc b¶o ®¶m cuéc sèng chung cña gia ®×nh, quyÒn ®Þnh ®o¹t tµi s¶n riªng cña vî hoÆc chång cã thÓ bÞ h¹n chÕ trong tr−êng hîp “tµi s¶n riªng cña vî hoÆc chång ®· ®−îc ®−a vµo sö dông chung mµ hoa lîi, lîi tøc tõ tµi s¶n riªng ®ã lµ nguån sèng duy nhÊt cña gia ®×nh th× viÖc ®Þnh ®o¹t tµi s¶n riªng ®ã ph¶i ®−îc sù tho¶ thuËn cña c¶ vî chång” (kho¶n 5 §iÒu 33). MÆt kh¸c, trong nh÷ng tr−êng hîp tµi s¶n chung cña vî chång kh«ng ®ñ ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng chung cña gia ®×nh th× “tµi s¶n riªng cña vî, chång còng ®−îc sö dông vµo c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu cña gia ®×nh” (kho¶n 4 §iÒu 33). Nh÷ng tµi s¶n ®· chi dïng cho gia ®×nh th× ng−êi cã tµi s¶n kh«ng ®−îc quyÒn ®ßi l¹i n÷a. - QuyÒn sö dông cña vî, chång ®èi víi tµi s¶n riªng kh«ng phô thuéc vµo t×nh tr¹ng h«n nh©n cña hä nªn trong nh÷ng tr−êng hîp cÇn chia tµi s¶n cña vî chång theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× tµi s¶n riªng cña ai vÉn thuéc vÒ ng−êi ®ã. Nh−ng ng−êi cã tµi s¶n riªng ph¶i chøng minh ®−îc tµi s¶n ®ã lµ tµi s¶n riªng cña m×nh. ViÖc chøng minh cã thÓ thùc hiÖn b»ng sù c«ng nhËn cña bªn kia, b»ng c¸c giÊy tê nh− v¨n tù, di chóc hoÆc chøng cø kh¸c... NÕu ng−êi cã tµi s¶n kh«ng chøng minh ®−îc lµ tµi s¶n riªng cña m×nh th× tµi s¶n ®ã lµ tµi s¶n chung cña vî chång (kho¶n 3 §iÒu 27). - Tµi s¶n riªng cña vî, chång dïng ®Ó thanh to¸n nh÷ng nghÜa vô riªng vÒ tµi s¶n cña mçi ng−êi (kho¶n 3 §iÒu 33). Quy ®Þnh nµy thÓ hiÖn râ ý nghÜa sù ®éc lËp cña vî chång trong viÖc tham gia c¸c giao dÞch cã tÝnh chÊt c¸ nh©n, ®ång thêi qua ®ã quyÒn lîi cña ng−êi thø ba - ng−êi cã quyÒn ®−îc t«n träng vµ b¶o vÖ. 99
2. QuyÒn vµ nghÜa vô cÊp d−ìng gi÷a vî vµ chång C¨n cø vµo kh¸i niÖm cÊp d−ìng ®−îc qui ®Þnh t¹i kho¶n 11 §iÒu 8 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000, cÊp d−ìng gi÷a vî vµ chång lµ viÖc vî chång cã nghÜa vô ®ãng gãp tiÒn hoÆc tµi s¶n kh¸c ®Ó ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ng−êi kia khi vî, chång kh«ng cïng chung sèng mµ gÆp khã kh¨n, tóng thiÕu do kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng vµ kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh. Nh− vËy, nghÜa vô cÊp d−ìng gi÷a vî vµ chång cã thÓ ph¸t sinh trong c¸c tr−êng hîp sau: - Khi h«n nh©n cßn tån t¹i, vî chång ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô quan t©m, ch¨m sãc lÉn nhau. Trong tr−êng hîp tµi s¶n chung kh«ng ®ñ chi tiªu cho nhu cÇu cña gia ®×nh th× ng−êi cã tµi s¶n riªng ph¶i sö dông tµi s¶n cña m×nh ®Ó bï ®¾p c¸c chi tiªu ®ã trong tr−êng hîp nµy nghÜa vô cÊp d−ìng kh«ng ®Æt ra. NghÜa vô cÊp d−ìng trong thêi kú h«n nh©n chØ ®−îc ®Æt ra khi vî chång kh«ng cïng chung sèng, mét trong hai bªn do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng vµ kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh nªn r¬i vµo t×nh tr¹ng khã kh¨n, tóng thiÕu, ®ång thêi, bªn kia kh«ng tù nguyÖn thùc hiÖn nghÜa vô quan t©m, ch¨m sãc gi÷a vî vµ chång vµ ®ãng gãp chi tiªu cho gia ®×nh. - Khi h«n nh©n chÊm døt b»ng ly h«n, vÒ nguyªn t¾c nghÜa vô vµ quyÒn quan t©m, ch¨m sãc bao gåm c¶ nghÜa vô cÊp d−ìng cña vî chång chØ ph¸t sinh kÓ tõ thêi ®iÓm kÕt h«n vµ chÊm døt khi h«n nh©n chÊm døt. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña quan hÖ h«n nh©n mµ ph¸p luËt ®· qui ®Þnh khi vî chång ly h«n, hä vÉn cã thÓ ph¶i thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô cÊp d−ìng lÉn nhau (§iÒu 60 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000). VÒ møc cÊp d−ìng, thêi h¹n cÊp d−ìng, ®iÒu kiÖn cÊp d−ìng vµ ph−¬ng thøc thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d−ìng ®· ®−îc qui ®Þnh cô thÓ t¹i Ch−¬ng VI LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000. 3. QuyÒn thõa kÕ tµi s¶n cña nhau gi÷a vî vµ chång §iÒu 679 Bé luËt d©n sù n¨m 1995 vµ §iÒu 31 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 kh¼ng ®Þnh “vî, chång cã quyÒn thõa kÕ tµi s¶n cña nhau theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thõa kÕ”. QuyÒn nµy ®−îc ®¶m b¶o ngay c¶ khi hai vî chång ®· chia tµi s¶n chung trong thêi kú h«n nh©n hoÆc vî, chång cßn sèng ®· kÕt h«n víi ng−êi kh¸c QuyÒn nµy ®−îc ph¶n ¸nh trong c¸c néi dung sau: - Khi mét bªn vî hoÆc chång chÕt tr−íc, ng−êi cßn sèng cã quyÒn qu¶n lý tµi s¶n chung cña vî chång, trõ tr−êng hîp trong di chóc ng−êi ®Ó l¹i di s¶n uû quyÒn cho ng−êi kh¸c qu¶n lý di s¶n m×nh hoÆc nh÷ng ng−êi thõa kÕ tho¶ 100