Giáo trình Lý thuyết thống kê - Phạm Đình Văn

Chia sẻ: Nguyen AAA | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

627
lượt xem 198
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lý thuyết thống kê là những vấn đề lý luận cơ sở nằm trong khối kiến thức chuyên ngành thuộc chương trình đào tạo cao đẳng kế toán. Những kiến thức của thống kê học mà Lý thuyết thống kê cung cấp rất cần thiết cho sinh viên khối kinh tế, cũng như đối với những người đang làm công tác quản lý.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lý thuyết thống kê - Phạm Đình Văn

lêi nãi ®Çu Lý thuyÕt thèng kª lμ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ së n»m trong khèi kiÕn thøc chuyªn ngμnh thuéc ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o cao ®¼ng kÕ to¸n. Nh÷ng kiÕn thøc cña thèng kª häc mμ Lý thuyÕt thèng kª cung cÊp rÊt cÇn thiÕt cho sinh viªn khèi kinh tÕ, còng nh− ®èi víi nh÷ng ng−êi ®ang lμm c«ng t¸c qu¶n lý. Tr−íc yªu cÇu ®ã, tËp thÓ gi¸o viªn thuéc Khoa Kinh tÕ tr−êng Cao ®¼ng X©y dùng sè 3, do Gi¶ng viªn chÝnh Ph¹m §×nh V¨n - Chñ nhiÖm Khoa Kinh tÕ lμm chñ biªn, ®· biªn so¹n Gi¸o tr×nh Lý thuyÕt thèng kª, nh»m phôc vô cho c«ng t¸c gi¶ng d¹y vμ trang bÞ kiÕn thøc cho sinh viªn cao ®¼ng ngμnh kÕ to¸n. Gi¸o tr×nh nμy ®· ®−îc Héi ®ång khoa häc nhμ tr−êng xÐt duyÖt vμ th«ng qua. Ngoμi ra, chóng t«i còng ®· tiÕp thu nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c ®ång nghiÖp trong vμ ngoμi tr−êng ®Ó biªn so¹n gi¸o tr×nh nμy. LÇn ®Çu tiªn biªn so¹n gi¸o tr×nh dμnh cho hÖ cao ®¼ng thuéc chuyªn ngμnh kÕ to¸n, chóng t«i khã tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Do ®ã, chóng t«i rÊt mong nhËn ®−îc ý kiÕn nhËn xÐt cña b¹n ®äc ®Ó kÞp thêi bæ sung vμ chØnh lý cho gi¸o tr×nh ®−îc hoμn thiÖn h¬n. Chóng t«i xin ch©n thμnh c¸m ¬n. Chñ biªn ph¹m ®×nh v¨n 2
CH¦¥NG I ®èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª häc I. §èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª häc 1-1. S¬ l−îc vÒ sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña thèng kª häc Thèng kª häc lμ mét m«n khoa häc x· héi cã lÞch sö ph¸t triÓn l©u ®êi. Ng−êi ta ®· t×m thÊy mét sè di tÝch cæ t¹i Trung Quèc, cæ Hy L¹p, La M·, Ai CËp,... chøng tá r»ng ngay tõ thêi cæ ®¹i con ng−êi ®· biÕt lμm c«ng viÖc ®¨ng ký vμ ghi chÐp sè liÖu. Tuy nhiªn, c¸c c«ng viÖc nμy cßn ®¬n gi¶n, tiÕn hμnh trong ph¹m vi nhá hÑp, ch−a mang tÝnh thèng kª râ nÐt. §Õn thêi chiÕm h÷u n« lÖ, c¸c chñ n« th−êng t×m c¸ch ghi chÐp vμ tÝnh to¸n ®Ó n¾m ®−îc tμi s¶n cña m×nh nh−: sè n« lÖ, sè sóc vËt,... D−íi chÕ ®é phong kiÕn, c«ng t¸c thèng kª ®· cã nhiÒu b−íc ph¸t triÓn. HÇu hÕt c¸c quèc gia Ch©u ¸, Ch©u ¢u ®Òu ®· tæ chøc c¸c cuéc ®¨ng ký, kª khai ë ph¹m vi réng, néi dung phong phó vμ cã tÝnh chÊt thèng kª râ rÖt nh−: ®¨ng ký nh©n khÈu, kª khai ruéng ®Êt,... Tuy ®· cã tÝnh chÊt thèng kª, nh−ng c¸c ho¹t ®éng nμy ch−a ®óc kÕt thμnh lý luËn vμ chØ dõng l¹i ë thèng kª m« t¶. M·i ®Õn cuèi thÕ kû thø XVII, lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ vμ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ra ®êi. TÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt ngμy cμng cao, thÞ tr−êng ®−îc më réng vμ c¹nh tranh ngμy cμng gay g¾t ®ßi hái nh÷ng ng−êi qu¶n lý kinh doanh, qu¶n lý nhμ n−íc, nh÷ng nhμ khoa häc ph¶i ®i s©u nghiªn cøu lý luËn vμ ph−¬ng ph¸p thùc tiÔn ®Ó thu thËp, tÝnh to¸n, ph©n tÝch sè liÖu. Thèng kª häc thùc sù ra ®êi vμ chuyÓn sang giai ®o¹n thèng kª ph©n tÝch. C¸c tμi liÖu, s¸ch b¸o vÒ thèng kª ra ®êi vμ ë mét sè tr−êng häc b¾t ®Çu gi¶ng d¹y lý luËn thèng kª. Trong thêi kú nμy, mét sè t¸c phÈm cã tÝnh chÊt ph©n tÝch thèng kª ®Çu tiªn ra ®êi nh− cuèn “Sè häc chÝnh trÞ” (1676) cña nhμ kinh tÕ häc nguêi Anh William Petty (1623 - 1687), «ng ®· cã ý nghÜ vÒ viÖc sö dông thèng kª ®Ó nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi. N¨m 1660, nhμ kinh tÕ häc ng−êi §øc H. Conhring (1606 - 1681) ®· gi¶ng d¹y t¹i tr−êng §¹i häc Heimsted ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hiÖn t−îng x· héi dùa vμo sè liÖu ®iÒu tra cô thÓ. §Õn n¨m 1759, mét Gi¸o s− ng−êi §øc G. Achenwall (1719 - 1772) lÇn ®Çu tiªn dïng tõ “Statistik” ®Ó chØ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu trªn. Sau nμy ng−êi ta dÞch lμ “Thèng kª”. Nh÷ng thμnh tùu khoa häc tù nhiªn trong thêi kú nμy, ®Æc biÖt lμ sù ra ®êi cña lý thuyÕt x¸c suÊt thèng kª to¸n ®· cã ¶nh h−ëng rÊt quan träng ®Õn sù ph¸t triÓn cña thèng kª häc. 3
Nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c - Lªnin còng nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh ®Õn ý nghÜa khoa häc vμ thùc tiÔn cña thèng kª. Trong c¸c t¸c phÈm cña K. Marcx, F. Engghen, V.I. Lªnin kiÕn thøc thèng kª ®−îc sö dông ®Ó ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p vμ phong phó. Nghiªn cøu s¬ l−îc qu¸ tr×nh h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña thèng kª häc, cã thÓ thÊy thèng kª häc ra ®êi vμ ph¸t triÓn do nhu cÇu cña ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi. 1-2. §èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª häc Thèng kª häc lμ mét m«n khoa häc x· héi, nã ra ®êi vμ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. C¸c hiÖn t−îng mμ thèng kª häc nghiªn cøu lμ c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh x· héi, chñ yÕu lμ c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi, bao gåm: - C¸c hiÖn t−îng vÒ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng cña c¶i vËt chÊt x· héi. - C¸c hiÖn t−îng vÒ d©n sè vμ nguån lao ®éng. - C¸c hiÖn t−îng vÒ ®êi sèng vËt chÊt,v¨n hãa, vμ tinh thÇn cña d©n c−. - C¸c hiÖn t−îng vÒ sinh ho¹t chÝnh trÞ, x· héi. Thèng kª häc nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng x· héi, kh«ng nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn. Nh−ng gi÷a c¸c hiÖn t−îng x· héi vμ hiÖn t−îng tù nhiªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, cho nªn khi nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng x· h«Þ thèng kª còng ph¶i nghiªn cøu ¶nh huëng cña c¸c nh©n tè tù nhiªn (thêi tiÕt, khÝ hËu, ®Þa lý) vμ kü thuËt (c¶i tiÕn c«ng cô, ¸p dông kü thuËt míi...) ®Õn c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh x· héi. Kh¸c víi c¸c m«n khoa häc x· héi kh¸c, thèng kª häc kh«ng trùc tiÕp nghiªn cøu b¶n chÊt vμ quy luËt cña c¸c hiÖn t−îng x· héi. Thèng kª häc nghiªn cøu mÆt l−îng trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña hiÖn t−îng x· héi. MÆt l−îng trong quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña hiÖn t−îng x· héi lμ nh÷ng biÓu hiÖn b»ng sè l−îng vÒ b¶n chÊt vμ tÝnh quy luËt cña hiÖn t−îng trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. Nh÷ng biÓu hiÖn sè l−îng ®ã ®−îc thÓ hiÖn b»ng quy m«, kÕt cÊu, quan hÖ tû lÖ, tèc ®é ph¸t triÓn,...cña c¸c hiÖn t−îng. MÆt l−îng ®ã kh«ng ph¶i lμ con sè trõu t−îng, mμ lμ nh÷ng sè liÖu cã ý nghÜa, g¾n liÒn víi néi dung kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh, chóng gióp ta nhËn thøc ®−îc cô thÓ b¶n chÊt cña hiÖn t−îng. C¸c con sè thèng kª ph¶n ¶nh ®−îc mÆt chÊt cña hiÖn t−îng v× chÊt vμ l−îng lμ hai mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau cña sù vËt vμ hiÖn t−îng. Khi nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng x· héi thèng kª häc coi tËp hîp gåm nhiÒu hiÖn t−îng c¸ biÖt lμ mét tæng thÓ hoμn chØnh ®Ó nghiªn cøu vμ dïng ph−¬ng ph¸p quan s¸t sè lín ®Ó lo¹i trõ nh÷ng ¶nh h−ëng mang tÝnh chÊt ngÉu 4
nhiªn, qua ®ã nªu lªn ®Çy ®ñ vμ næi bËt nh÷ng ®Æc tr−ng cña b¶n chÊt vμ tÝnh quy luËt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. Nh−ng khi nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng sè lín thèng kª häc còng kh«ng bá qua nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng c¸ biÖt nh»m gióp cho nhËn thøc hiÖn t−îng x· héi ®−îc toμn diÖn, phong phó vμ s©u s¾c h¬n. HiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi bao giê còng tån t¹i trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ thêi gian vμ kh«ng gian. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö kh¸c nhau, hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi cã ®Æc ®iÓm vÒ chÊt vμ biÓu hiÖn vÒ l−îng kh¸c nhau. Do vËy, khi sö dông tμi liÖu thèng kª vμo ph©n tÝch t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi, ph¶i lu«n xÐt tíi ®iÒu kiÖn thêi gian vμ kh«ng gian cô thÓ cña hiÖn t−îng mμ tμi liÖu ph¶n ¸nh. Tãm l¹i, thèng kª häc lμ mét m«n khoa häc x· héi, nã nghiªn cøu mÆt l−îng trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi sè lín trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. II. MéT Sè KH¸I NIÖM th−êng dïng trong THèNG K£ HäC 2-1. Tæng thÓ thèng kª Tæng thÓ thèng kª (gäi t¾t lμ tæng thÓ) lμ tËp hîp nhiÒu ®¬n vÞ c¸ biÖt trªn c¬ së mét hoÆc mét sè ®Æc ®iÓm chung. VÝ dô: toμn bé nh©n khÈu n−íc ta cã vμo 0 giê ngμy 01/04/1989 lμ 64.411.668 ng−êi lμ mét tæng thÓ thèng kª, v× ®©y lμ mét tËp hîp nh÷ng ng−êi ViÖt Nam kh«ng ph©n biÖt giμ hay trÎ, nam hay n÷, nghÒ nghiÖp, tr×nh ®é v¨n hãa,... §Ó cÊu thμnh tæng thÓ, c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ chØ cÇn cã mét hoÆc mét sè ®Æc ®iÓm chung. Nh−ng mçi ®¬n vÞ tæng thÓ l¹i cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. Do vËy, tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu ng−êi ta cßn ph©n biÖt tæng thÓ ®ång chÊt vμ tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt. Tæng thÓ ®ång chÊt bao gåm c¸c ®¬n vÞ gièng nhau vÒ mét sè ®Æc ®iÓm chñ yÕu cã liªn quan ®Õn môc ®Ých nghiªn cøu. Cßn tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt bao gåm c¸c ®¬n vÞ kh¸c nhau vÒ c¸c ®Æc ®iÓm, c¸c lo¹i h×nh. VÝ dô: c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã thÓ ®−îc coi lμ mét tæng thÓ ®ång chÊt, nÕu ®em so s¸nh chóng víi c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, th−¬ng nghiÖp,...nh−ng nÕu ®i s©u nghiªn cøu c¸c lo¹i h×nh trong tæng thÓ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, th× ®©y l¹i lμ mét tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt, v× c¸c doanh nghiÖp nμy thuéc c¸c thμnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, s¶n xuÊt ra c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau. Nh− vËy, tæng thÓ thèng kª ®−îc coi lμ ®ång chÊt trong tr−êng hîp nghiªn cøu nμy, l¹i lμ tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt trong tr−êng hîp nghiªn cøu kh¸c. 5
2-2. §¬n vÞ tæng thÓ thèng kª §¬n vÞ tæng thÓ lμ tõng ®¬n vÞ c¸ biÖt cÊu thμnh nªn tæng thÓ. VÝ dô: víi tæng thÓ lμ toμn bé nh©n khÈu n−íc ta th× ®¬n vÞ tæng thÓ lμ tõng nh©n khÈu n−íc ta. Cßn trong tæng thÓ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp th× tõng doanh nghiÖp lμ mét ®¬n vÞ tæng thÓ. §Æc ®iÓm cña ®¬n vÞ tæng thÓ lμ nh÷ng phÇn tö kh«ng thÓ chia nhá ®−îc n÷a. Ngoμi ®Æc ®iÓm gièng nhau ®Ó cÊu thμnh tæng thÓ, mçi ®¬n vÞ tæng thÓ cßn cã nhiÒu ®Æc ®iÓm riªng. 2-3. Tiªu thøc thèng kª Tiªu thøc thèng kª lμ tõng ®Æc ®iÓm cña ®¬n vÞ tæng thÓ. VÝ dô: tõng nh©n khÈu cã c¸c tiªu thøc nh−: hä vμ tªn, tuæi, giíi tÝnh, tr×nh ®é v¨n hãa, t×nh tr¹ng h«n nh©n,... Tïy theo tÝnh chÊt l−îng hãa cña tiªu thøc, cã thÓ chia ra hai lo¹i tiªu thøc lμ: tiªu thøc thuéc tÝnh vμ tiªu thøc sè l−îng. - Tiªu thøc thuéc tÝnh (cßn gäi lμ tiªu thøc chÊt l−îng) lμ tiªu thøc kh«ng biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng con sè cô thÓ. VÝ dô: d©n téc, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp,... - Tiªu thøc sè l−îng lμ tiªu thøc cã thÓ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng nh÷ng con sè cô thÓ. VÝ dô: tuæi ®êi, tuæi nghÒ, chiÒu cao, søc nÆng, møc l−¬ng,... 2-4. ChØ tiªu thèng kª ChØ tiªu thèng kª lμ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh mét c¸ch tæng hîp mÆt l−îng trong quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña tæng thÓ trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. Trong b¶n th©n mçi chØ tiªu thèng kª cã hai mÆt: kh¸i niÖm vμ con sè. MÆt kh¸i niÖm quy ®Þnh néi dung kinh tÕ - x· héi cña chØ tiªu. Con sè chØ tiªu nªu lªn møc ®é cña chØ tiªu trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. ChØ tiªu thèng kª th−êng mang tÝnh chÊt tæng hîp, biÓu hiÖn ®Æc ®iÓm cña c¶ tæng thÓ. §©y còng lμ c¨n cø ®Ó ph©n biÖt chØ tiªu vμ tiªu thøc. Tuy nhiªn do ®èi t−îng nghiªn cøu cô thÓ cña thèng kª th−êng thay ®æi kh¸c nhau, cho nªn trong tr−êng hîp nghiªn cøu nμy mét ®Æc ®iÓm nμo ®ã ®−îc coi lμ mét chØ tiªu, cßn trong tr−êng hîp nghiªn cøu kh¸c còng ®Æc ®iÓm ®ã ®−îc coi lμ tiªu thøc. VÝ dô: sè lao ®éng trong mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lμ chØ tiªu cña doanh nghiÖp, nh−ng còng sè lao ®éng ®ã l¹i lμ tiªu thøc cña ®¬n vÞ tæng thÓ lμ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp./. 6
CH¦¥NG II QU¸ TR×NH NGHI£N CøU THèNG K£ I. x¸c ®Þnh hÖ thèng chØ tiªu thèng kª 1-1. Kh¸i niÖm hÖ thèng chØ tiªu thèng kª HÖ thèng chØ tiªu thèng kª lμ mét tËp hîp nh÷ng chØ tiªu ph¶n ¸nh c¸c mÆt, c¸c tÝnh chÊt quan träng nhÊt, c¸c mèi liªn hÖ c¬ b¶n gi÷a c¸c mÆt cña tæng thÓ vμ mèi liªn hÖ gi÷a tæng thÓ víi c¸c hiÖn t−îng liªn quan. HÖ thèng chØ tiªu thèng kª cã t¸c dông l−îng hãa c¸c mÆt quan träng nhÊt, c¬ cÊu kh¸ch quan, mèi liªn hÖ c¬ b¶n cña ®èi t−îng nghiªn cøu. §ã lμ c¬ së ®Ó nhËn thøc ®−îc b¶n chÊt, tÝnh quy luËt vμ xu h−íng ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. Trong qu¶n lý kinh tÕ - x· héi th−êng sö dông hai lo¹i hÖ thèng chØ tiªu thèng kª: hÖ thèng chØ tiªu chung cho toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n vμ hÖ thèng chØ tiªu cho tõng ngμnh kinh tÕ nghiÖp vô. HÖ thèng chØ tiªu chung cho toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n lμ hÖ thèng chØ tiªu ph¶n ¸nh toμn diÖn c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña ®êi sèng x· héi, t×nh h×nh ph©n bæ lùc l−îng s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. HÖ thèng chØ tiªu cho tõng ngμnh kinh tÕ nghiÖp vô phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng ngμnh, ®−îc c¸c ®¬n vÞ b¸o c¸o theo chÕ ®é quy ®Þnh. 1-2. C¸c yªu cÇu c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh hÖ thèng chØ tiªu thèng kª X©y dùng hÖ thèng chØ tiªu thèng kª ph¶i tháa m·n c¸c yªu cÇu nh−: - Ph¶i cã kh¶ n¨ng nªu ®−îc mèi liªn hÖ gi÷a c¸c bé phËn, c¸c mÆt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. - Ph¶i cã c¸c chØ tiªu tæng hîp vμ c¸c chØ tiªu ph©n tÝch ph¶n ¸nh s©u vÒ tõng mÆt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. - Ph¶i ®¶m b¶o sù thèng nhÊt vÒ néi dung, ph−¬ng ph¸p vμ ph¹m vi tÝnh to¸n cña c¸c chØ tiªu thèng kª cïng lo¹i... 7
II. §IÒU TRA THèNG K£ 2-1. Kh¸i niÖm, ý nghÜa, nhiÖm vô ®iÒu tra thèng kª §iÒu tra thèng kª lμ viÖc tæ chøc mét c¸ch khoa häc vμ theo mét kÕ hoÆc thèng nhÊt viÖc thu thËp, ghi chÐp tμi liÖu ban ®Çu vÒ c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi ®Ó phôc vô cho nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh. VÝ dô: khi cÇn nghiªn cøu t×nh h×nh d©n sè c¶ n−íc, thèng kª ph¶i tæ chøc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn tõng ng−êi d©n vÒ: tªn, tuæi, giíi tÝnh, tr×nh ®é v¨n ho¸, chuyªn m«n... hoÆc khi cÇn nghiªn cøu t×nh h×nh s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp, thèng kª ph¶i tæ chøc thu thËp tμi liÖu trong tõng doanh nghiÖp vÒ: sè lao ®éng sö dông, sè giê m¸y ho¹t ®éng, sè nguyªn liÖu tiªu dïng vμo s¶n xuÊt,...viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu nh− vËy ®−îc gäi lμ ®iÒu tra thèng kª. NhiÖm vô cña ®iÒu tra thèng kª lμ thu thËp tμi liÖu ban ®Çu cÇn thiÕt dïng lμm c¨n cø cho tæng hîp vμ ph©n tÝch thèng kª, phôc vô cho viÖc x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa x· héi, kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch, nªu lªn c¸c nguån tμi nguyªn vμ kh¶ n¨ng tiÒm tμng cña ®Êt n−íc, ngoμi ra cßn phôc vô cho c¸c yªu cÇu nghiªn cøu kh¸c. §Ó tμi liÖu ®iÒu tra thèng kª cã chÊt l−îng, ph¶i tho¶ m·n c¸c yªu cÇu sau ®©y: - ChÝnh x¸c: tμi liÖu ®iÒu tra thèng kª ph¶i ph¶n ¶nh ®óng thùc tÕ cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. §©y lμ yªu cÇu c¬ b¶n nhÊt cña ®iÒu tra thèng kª. - KÞp thêi: ®iÒu tra thèng kª ph¶i thu thËp vμ cung cÊp ®óng lóc c¸c tμi liÖu mμ ng−êi sö dông cÇn. Tμi liÖu ®iÒu tra thu thËp vμ cung cÊp kh«ng kÞp thêi sÏ mÊt t¸c dông. - §Çy ®ñ: tμi liÖu ®iÒu tra thèng kª ph¶i ®−îc thu thËp theo ®óng néi dung vμ sè ®¬n vÞ cÇn ®iÒu tra. 2-2. C¸c lo¹i ®iÒu tra thèng kª 2-2-1. C¨n cø vμo tÝnh chÊt th−êng xuyªn, liªn tôc cña thu thËp sè liÖu ban ®Çu: cã thÓ chia thμnh hai lo¹i lμ ®iÒu tra th−êng xuyªn vμ ®iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn. 8
a. §iÒu tra th−êng xuyªn: lμ viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu mét c¸ch th−êng xuyªn, liªn tôc g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng. VÝ dô: ghi chÐp t×nh h×nh biÕn ®éng nh©n khÈu t¹i mét ®Þa ph−¬ng, hoÆc ghi chÐp hμng ngμy sè lao ®éng cã mÆt, sè nguyªn vËt liÖu tiªu dïng cho s¶n xuÊt s¶n phÈm , sè s¶n phÈm s¶n xuÊt, sè s¶n phÈm tiªu thô,...t¹i mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt. §iÒu tra th−êng xuyªn gióp theo dâi tØ mØ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng theo thêi gian. Nã ®−îc ¸p dông ®èi víi hiÖn t−îng biÕn ®éng nhanh.Tμi liÖu ®iÒu tra th−êng xuyªn lμ c¬ së ®Ó lËp b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú, lμ c¨n cø ®Ó kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch, ph¶n ¸nh kÕt qu¶ tÝch lòy cña hiÖn t−îng trong mét thêi kú. a. §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn: lμ viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu vÒ hiÖn t−îng kh«ng th−êng xuyªn, liªn tôc, kh«ng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng. §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn cã thÓ chia thμnh ®iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn ®Þnh kú vμ kh«ng ®Þnh kú. §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn ®Þnh kú ®−îc tiÕn hμnh lÆp ®i, lÆp l¹i theo mét chu kú nhÊt ®Þnh nh−: tæng ®iÒu tra d©n sè, kiÓm kª hμng hãa tån kho ®Þnh kú,... §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn kh«ng ®Þnh kú nh−: ®iÒu tra nghiªn cøu thÞ tr−êng, th¨m dß ý kiÕn kh¸ch hμng, ®iÒu tra thiªn tai,... §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn ¸p dông cho nh÷ng tr−êng hîp kh«ng x¶y ra th−êng xuyªn hoÆc x¶y ra th−êng xuyªn nh−ng kh«ng ®ßi hái theo dâi th−êng xuyªn. §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn th−êng ®i s©u vμo khÝa c¹nh chuyªn m«n cÇn nghiªn cøu. 2-2-2. C¨n cø vμo ph¹m vi thu thËp tμi liÖu ban ®Çu: cã thÓ chia thμnh hai lo¹i lμ ®iÒu tra toμn bé vμ ®iÒu tra kh«ng toμn bé. a. §iÒu tra toμn bé: lμ viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ hoÆc c¸c bé phËn cña tæng thÓ. VÝ dô: tæng ®iÒu tra d©n sè, tæng ®iÒu tra tån kho vËt t− hμng ho¸, tæng ®iÒu tra gia sóc,... lμ ®iÒu tra toμn bé. §iÒu tra toμn bé cung cÊp tμi liÖu ®Çy ®ñ nhÊt cho nghiªn cøu thèng kª. §iÒu tra toμn bé gióp cho viÖc tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu ph¶n ¶nh qui m«, khèi 9
l−îng cña hiÖn t−îng ®−îc chÝnh x¸c, lμm c¬ së ®Ò ra c¸c quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý. Tuy nhiªn chi phÝ cho ®iÒu tra toμn bé rÊt lín, ®ßi hái ph¶i tæ chøc chØ ®¹o khoa häc chÆt chÏ. Tuy vËy, cã nh÷ng tr−êng hîp nhÊt thiÕt ph¶i ®iÒu tra toμn bé nh− tæng ®iÒu tra d©n sè. b. §iÒu tra kh«ng toμn bé: lμ viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn mét sè ®¬n vÞ hoÆc bé phËn cña tæng thÓ. VÝ dô: c¸c cuéc ®iÒu tra thu thËp vμ chi tiªu gia ®×nh, ®iÒu tra d− luËn x· héi, ®iÒu tra gi¸ c¶ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng,...lμ ®iÒu tra kh«ng toμn bé. §iÒu tra kh«ng toμn bé ®−îc sö dông nhiÒu trong nghiªn cøu thèng kª v× cã nhiÒu −u ®iÓm nh−: tiÕn hμnh gän nhÑ, nhanh chãng, ®¸p øng yªu cÇu qu¶n lý, tiÕt kiÖm chi phÝ ®iÒu tra. Ngoμi ra, do ph¹m vi ®iÒu tra ®−îc thu hÑp, nªn cã thÓ më réng néi dung ®iÒu tra ®Ó nghiªn cøu hiÖn t−îng toμn diÖn h¬n, chi tiÕt h¬n. §iÒu tra kh«ng toμn bé cã c¸c lo¹i sau ®©y: ®iÒu tra chän mÉu, ®iÒu tra träng ®iÓm, ®iÒu tra chuyªn ®Ò. - §iÒu tra chän mÉu: lμ thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn mét sè ®¬n vÞ ®−îc chän ra tõ tæng thÓ chung. Sau ®ã c¨n cø vμo kÕt qu¶ thu thËp ®−îc tõ tæng thÓ mÉu ®Ó tÝnh to¸n suy réng thμnh ®Æc ®iÓm chung cña toμn bé tæng thÓ. VÝ dô: ®iÒu tra chÊt l−îng ®å hép, ®iÒu tra n¨ng suÊt lóa, ®iÒu tra møc sèng d©n c−,... §Ó suy réng ®−îc kÕt qu¶ ®iÒu tra, tæng thÓ mÉu ®−îc chän ph¶i ®¹i biÓu ®−îc cho toμn bé tæng thÓ nghiªn cøu. - §iÒu tra träng ®iÓm: lμ thu thËp tμi liÖu ban ®Çu ë mét bé phËn chñ yÕu nhÊt cña tæng thÓ. Bé phËn chñ yÕu nhÊt th−êng lμ bé phËn chiÕm tû träng lín trong toμn bé tæng thÓ nghiªn cøu. KÕt qu¶ ®iÒu tra gióp ta nhËn thøc ®−îc t×nh h×nh c¬ b¶n cña hiÖn t−îng nghiªn cøu, nh−ng kh«ng dïng ®Ó tÝnh to¸n suy r«ng thμnh c¸c ®Æc ®iÓm chung cña tæng thÓ. §iÒu tra träng ®iÓm chØ thÝch hîp cho nh÷ng hiÖn t−îng cã tõng bé phËn t−¬ng ®èi tËp trung. 10
VÝ dô: ®iÒu tra c¸c vïng chuyªn canh trong n«ng nghiÖp nh− c©y chÌ ë VÜnh Phó, Hμ Giang, L©m §ång, cao su ë §ång Nai, B×nh D−¬ng, Ph−íc Long, cμ phª ë §¾c L¾c,... - §iÒu tra chuyªn ®Ò: lμ thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn mét sè rÊt Ýt, thËm chÝ chØ mét ®¬n vÞ cña tæng thÓ nghiªn cøu nh−ng l¹i ®i s©u nghiªn cøu chi tiÕt nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ®¬n vÞ ®ã. VÝ dô: ®iÒu tra c¸c ®iÓn h×nh tiªn tiÕn hoÆc l¹c hËu. Môc ®Ých ®iÒu tra chuyªn ®Ò lμ ®Ó nghiªn cøu c¸c nh©n tè míi hay nh÷ng thiÕu sãt trong xu h−íng ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng. KÕt qu¶ ®iÒu tra chuyªn ®Ò kh«ng dïng ®Ó suy réng hoÆc lμm c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh c¬ b¶n cña toμn bé hiÖn t−îng nghiªn cøu. 2-3. C¸c ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu ®iÒu tra thèng kª Tïy theo ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng ®iÒu tra vμ môc ®Ých ®iÒu tra, cã thÓ dïng c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra nh−: ®¨ng ký trùc tiÕp, pháng vÊn vμ ®¨ng ký qua chøng tõ sæ s¸ch. 2-3-1. §¨ng ký trùc tiÕp: lμ ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trong ®ã nh©n viªn ®iÒu tra ph¶i tiÕp xóc trùc tiÕp víi ®¬n vÞ ®−îc ®iÒu tra, trùc tiÕp tiÕn hμnh hoÆc gi¸m s¸t viÖc c©n, ®o, ®ong, ®Õm vμ tù ghi chÐp tμi liÖu vμo phiÕu ®iÒu tra. VÝ dô: ®iÒu tra tån kho, ®iÒu tra n¨ng suÊt lóa,... Tμi liÖu thu thËp tõ ph−¬ng ph¸p nμy cã møc ®é chÝnh x¸c cao, nh−ng l¹i tèn kÐm chi phÝ. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ cã nh÷ng hiÖn t−îng kh«ng thÓ quan s¸t trùc tiÕp ®−îc nh− c¸c kho¶n thu chi gia ®×nh trong ®iÒu tra møc sèng d©n c−...nªn ph¹m vi ¸p dông ph−¬ng ph¸p nμy cã h¹n chÕ. 2-3-1. Pháng vÊn: lμ ph−¬ng ph¸p mμ nh©n viªn ®iÒu tra thu thËp tμi liÖu ban ®Çu qua sù tr¶ lêi cña ng−êi hoÆc ®¬n vÞ ®−îc ®iÒu tra. Cã nhiÒu h×nh thøc pháng vÊn: - Ph−¬ng ph¸p ph¸i viªn ®iÒu tra: nh©n viªn ®iÒu tra ®Õn tËn ®Þa ®iÓm ®iÒu tra, gÆp ng−êi ®−îc ®iÒu tra, ®Æt c©u hái, nghe tr¶ lêi vμ ghi chÐp l¹i. VÝ dô: ®iÒu tra d©n sè, ®iÒu tra d− luËn x· héi, ®iÒu tra møc sèng d©n c−, ®iÒu tra nghiªn cøu thÞ tr−êng,... 11
- Ph−¬ng ph¸p tù ghi b¸o: ng−êi ®−îc ®iÒu tra tù ghi chÐp vμo phiÕu ®iÒu tra vμ giao tr¶ l¹i cho c¬ quan ®iÒu tra. VÝ dô: ®iÒu tra c¸n bé khoa häc kü thuËt, ®iÒu tra lao ®éng,... - Ph−¬ng ph¸p göi th−: lμ ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu qua ®−êng b−u ®iÖn, ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch ®¬n vÞ ®iÒu tra ph¸t c¸c phiÕu ®iÒu tra cho ng−êi ®−îc th¨m dß, hái ý kiÕn hoÆc cã ng−êi lμm th«ng tin viªn göi th− tõ, tμi liÖu cho c¬ quan thèng kª ®Ó ph¶n ¸nh c¸c vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. 2-3-3. §¨ng ký qua chøng tõ sæ s¸ch: lμ ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu dùa vμo c¸c chøng tõ sæ s¸ch ®· ®−îc l−u tr÷ vμ ghi chÐp mét c¸ch cã hÖ thèng. 2-4. C¸c h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra thèng kª 2-4-1. B¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú B¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú lμ h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra thèng kª mét c¸ch th−êng xuyªn, cã ®Þnh kú theo néi dung, ph−¬ng ph¸p vμ chÕ ®é b¸o c¸o do Nhμ n−íc qui ®Þnh thèng nhÊt. VÝ dô: ®Þnh kú hμng th¸ng, quý, n¨m c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc, c¸c c¬ quan thuéc quyÒn qu¶n lý cña Nhμ n−íc ph¶i lËp vμ göi c¸c b¸o c¸o thèng kª lªn c¬ quan cÊp trªn, c¬ quan h÷u quan. B¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú lμ h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra mang tÝnh chÊt hμnh chÝnh b¾t buéc, ph¹m vi ¸p dông chñ yÕu cho c¸c doanh nghiÖp Nhμ n−íc vμ c¬ quan Nhμ n−íc. §èi víi doanh nghiÖp t− nh©n còng ¸p dông nh−ng néi dung b¸o c¸o cßn rÊt h¹n chÕ. Néi dung cña b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú cÇn gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y: a. Ghi chÐp ban ®Çu: lμ viÖc ghi chÐp lÇn ®Çu tiªn theo chÕ ®é quy ®Þnh vÒ c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi ph¸t sinh ë ®¬n vÞ c¬ së. VÝ dô : trong mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt ph¶i ghi chÐp hμng ngμy sè lao ®éng cã mÆt, sè nguyªn vËt liÖu sö dông, sè s¶n phÈm s¶n xuÊt ra,... Ph¹m vi ghi chÐp ban ®Çu kh«ng bao gåm viÖc tÝnh to¸n tæng hîp ®Ó vμo sæ trung gian hoÆc lËp c¸c b¸o c¸o thèng kª. 12
Tμi liÖu ghi chÐp ban ®Çu lμ c¬ së ®Ó tæng hîp, tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu trong b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú. Ghi chÐp ban ®Çu lμ c¬ së ®Ó thèng nhÊt ba lo¹i h¹ch to¸n trong mçi ®¬n vÞ (h¹ch to¸n nghiÖp vô kü thuËt, h¹ch to¸n kÕ to¸n, h¹ch to¸n thèng kª). b. HÖ thèng chØ tiªu thèng kª vμ hÖ thèng biÓu mÉu Trong b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú, hÖ thèng chØ tiªu vμ trÞ sè cña chØ tiªu lμ néi dung cña c¸c biÓu mÉu b¸o c¸o thèng kª. BiÓu mÉu B¸o c¸o thèng kª lμ lo¹i b¶ng thèng kª ®−îc lËp s½n theo mÉu quy ®Þnh ®Ó c¸c ®¬n vÞ ghi sè liÖu vμo vμ göi lªn cÊp trªn vμ c¸c c¬ quan h÷u quan. VÒ h×nh thøc, mçi biÓu mÉu B¸o c¸o thèng kª ®Òu cã c¸c chi tiÕt sau: tªn biÓu, sè hiÖu cña biÓu, c¬ quan lËp biÓu, ngμy th¸ng quyÕt ®Þnh phª chuÈn biÓu, thêi gian tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu trong biÓu, tªn ®¬n vÞ lËp b¸o c¸o, n¬i nhËn b¸o c¸o, c¸c chØ tiªu cÇn b¸o c¸o, ®©y lμ néi dung chÝnh cña biÓu, ch÷ ký cña ng−êi lËp biÓu, kÕ to¸n tr−ëng, thñ tr−ëng ®¬n vÞ. 2-4-2. §iªu tra chuyªn m«n §iÒu tra chuyªn m«n lμ h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn ®−îc tiÕn hμnh theo néi dung vμ ph−¬ng ph¸p quy ®Þnh riªng cho mçi lÇn ®iÒu tra. Ph¹m vi ¸p dông cña ®iÒu tra chuyªn m«n lμ nh÷ng hiÖn t−îng mμ chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú kh«ng thÓ thu thËp ®−îc (®iÒu tra d©n sè, ®iÒu tra nhu cÇu nhμ ë,...) hoÆc nh÷ng hiÖn t−îng x¶y ra bÊt th−êng nh− (thiªn tai, tai n¹n lao ®éng,...). Néi dung cña ®iÒu tra chuyªn m«n hay néi dung cña mét ph−¬ng ¸n ®iÒu tra bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y: a. Môc ®Ých ®iÒu tra: Lμ x¸c ®Þnh râ cuéc ®iÒu tra nh»m t×m hiÓu vÊn ®Ò g×, phôc vô cho yªu cÇu nghiªn cøu nμo. X¸c ®Þnh môc ®Ých ®iÒu tra lμ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh ®èi t−îng, ®¬n vÞ vμ néi dung ®iÒu tra. Môc ®Ých ®iÒu tra râ rμng cô thÓ t¹o ®iÒu kiÖn thu thËp tμi liÖu ®óng yªu cÇu nghiªn cøu, ®Çy ®ñ, tr¸nh l·ng phÝ. VÝ dô: môc ®Ých ®iÒu tra tån kho vËt t− trong mét doanh nghiÖp lμ thu thËp, tæng hîp, cung cÊp nh÷ng sè liÖu vÒ sè l−îng cña tõng lo¹i vËt t− hiÖn cã trong kho mét c¸ch cã hÖ thèng, chÝnh x¸c lμm c¨n cø cho viÖc: - X©y dùng kÕ ho¹ch, kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch vËt t− ë doanh nghiÖp. 13
- §èi chiÕu víi ®Þnh møc, víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng sai sãt trong qu¸ tr×nh sö dông vËt t−. b. §èi t−îng ®iÒu tra: lμ tæng thÓ c¸c ®¬n vÞ cña hiÖn t−îng nghiªn cøu cÇn thu thËp tμi liÖu. X¸c ®Þnh ®èi t−îng ®iÒu tra nh»m: quy ®Þnh ph¹m vi ®iÒu tra, tr¸nh nhÇm lÉn khi thu thËp tμi liÖu ban ®Çu. Muèn x¸c ®Þnh ®èi t−îng ®iÒu tra ph¶i c¨n cø vμo ph©n tÝch lý luËn kinh tÕ - x· héi vμ môc ®Ých ®iÒu tra. VÝ dô: ®èi t−îng cña cuéc ®iÒu tra d©n sè lμ toμn bé d©n sè cña ®Þa ph−¬ng cã hé khÈu th−êng tró vμ hé khÈu t¹m tró vμ lμ ng−êi ViÖt Nam. HoÆc trong cuéc ®iÒu tra tån kho vËt t− cña doanh nghiÖp ®èi t−îng ®iÒu tra lμ tÊt c¶ c¸c lo¹i vËt t− cã trong kho. c. §¬n vÞ ®iÒu tra: lμ n¬i ph¸t sinh c¸c tμi liÖu ban ®Çu cÇn thu thËp trong mçi cuéc ®iÒu tra. §¬n vÞ tæng thÓ vμ ®¬n vÞ ®iÒu tra cã thÓ trïng hoÆc kh«ng trïng nhau. VÝ dô: trong ®iÒu tra d©n sè th× ®¬n vÞ diÒu tra cã thÓ lμ tõng hé gia ®×nh hoÆc lμ tõng ng−êi d©n. Muèn x¸c ®Þnh ®óng ®¬n vÞ ®iÒu tra ph¶i c¨n cø vμo ®èi t−îng ®iÒu tra vμ môc ®Ých ®iÒu tra. d. Néi dung ®iÒu tra: lμ nh÷ng tiªu thøc cÇn thu thËp trong cuéc ®iÒu tra. Néi dung ®iÒu tra ®−îc thÓ hiÖn thμnh c¸c c©u hái ng¾n gän, râ rμng mμ ®¬n vÞ ®iÒu tra sÏ tr¶ lêi hoÆc tù viÕt vμo phiÕu ®iÒu tra. Muèn x¸c ®Þnh mét néi dung ®iÒu tra ph¶i c¨n cø vμo môc ®Ých ®iÒu tra. VÝ dô: néi dung ®iÒu tra trong tæng ®iÒu tra d©n sè lμ c¸c tiªu thøc: hä tªn, quan hÖ víi chñ hé, giíi tÝnh, ngμy th¸ng n¨m sinh, d©n téc, n¬i ë th−êng xuyªn, tr×nh ®é v¨n hãa, tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, t×nh tr¹ng h«n nh©n,... HoÆc néi dung ®iÒu tra tån kho vËt t− lμ c¸c tiªu thøc: tªn vËt t−, ®¬n vÞ tÝnh, sè l−îng (trong ®ã theo sæ s¸ch, thùc kiÓm kª), chÊt l−îng,... e. Thêi ®iÓm vμ thêi kú ®iÒu tra: Thêi ®iÓm ®iÒu tra lμ mèc thêi gian qui ®Þnh ®Ó thu thËp tμi liÖu tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ ®iÒu tra. VÝ dô: thêi ®iÓm ®iÒu tra cña tæng ®iÒu tra d©n sè cña n−íc ta n¨m 1989 lμ 0 giê ngμy 1/4/1989. Qui ®Þnh thêi ®iÓm ®iÒu tra ®Ó tr¸nh ®¨ng ký trïng l¾p hoÆc bá sãt ®¬n vÞ ®iÒu tra khi thu thËp tμi liÖu. Yªu cÇu vÒ thêi ®iÓm ®iÒu tra ®èi víi mçi lo¹i hiÖn t−îng còng cã kh¸c nhau. Cã hiÖn t−îng ®ßi hái quy ®Þnh thêi ®iÓm ®iÒu tra chÝnh x¸c ®Õn giê nh− ®iÒu tra d©n sè. Cã hiÖn t−îng chØ cÇn chÝnh x¸c ®Õn ngμy nh− ®iÒu tra tån kho vËt t−. 14
Thêi kú ®iÒu tra lμ ®é dμi thêi gian qui ®Þnh ®Ó thu thËp tμi liÖu tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ ®iÒu tra. Thêi kú ®iÒu tra dμi hay ng¾n phô thuéc vμo tÝnh chÊt phøc t¹p cña hiÖn t−îng nghiªn cøu, môc ®Ých vμ néi dung ®iÒu tra. 2-5. Sai sè trong ®iÒu tra thèng kª Sai sè trong ®iÒu tra thèng kª lμ chªnh lÖch gi÷a trÞ sè cña tiªu thøc ®iÒu tra thu thËp ®−îc so víi trÞ sè thùc tÕ cña hiÖn t−îng. Cã thÓ ph©n biÖt hai lo¹i sai sè: sai sè do ®¨ng ký vμ sai sè do tÝnh chÊt ®¹i biÓu. - Sai sè do ®¨ng ký lμ lo¹i sai sè ph¸t sinh do viÖc ghi chÐp thu thËp tμi liÖu ban ®Çu kh«ng chÝnh x¸c. Nguyªn nh©n cã thÓ do nh©n viªn ®iÒu tra v« t×nh c©n ®ong, ®o, ®Õm, ghi sai hoÆc cè t×nh ghi sai, hoÆc do ng−êi hay ®¬n vÞ ®iÒu tra khai b¸o sai do v« t×nh hay cè ý. - Sai sè do tÝnh chÊt ®¹i biÓu lμ lo¹i sai sè trong ®iÒu tra chän mÉu. Nguyªn nh©n cña sai sè nμy lμ do viÖc lùa chän ®¬n vÞ ®iÒu tra kh«ng ®ñ tÝnh chÊt ®¹i biÓu. §Ó kh¾c phôc vμ h¹n chÕ c¸c sai sè nμy, cÇn cã biÖn ph¸p nh−: chuÈn bÞ ®iÒu tra tèt, tiÕn hμnh kiÓm tra tμi liÖu thu thËp ®−îc vμ kiÓm tra tÝnh chÊt ®¹i diÖn cña c¸c ®¬n vÞ ®iÒu tra trong ®iÒu tra chän mÉu. III. TæNG HîP THèNG K£ 3-1. Kh¸i niÖm, ý nghÜa, nhiÖm vô tæng hîp thèng kª Tæng hîp thèng kª lμ tiÕn hμnh chØnh lý, hÖ thèng ho¸ mét c¸ch khoa häc c¸c tμi liÖu ban ®Çu thu thËp ®−îc trong ®iÒu tra thèng kª. NhiÖm vô c¬ b¶n cña tæng hîp thèng kª lμ chuyÓn nh÷ng ®Æc tr−ng riªng biÖt cña tõng ®¬n vÞ tæng thÓ thμnh nh÷ng ®Æc tr−ng chung cña toμn bé tæng thÓ. VÝ dô: sau khi tiÕn hμnh tæng ®iÒu tra d©n sè, c¬ quan thèng kª ®· thu thËp ®−îc mét sè lín tμi liÖu vÒ tiªu thøc ®iÒu tra trªn tõng ng−êi d©n nh−: tuæi t¸c, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, d©n téc,...Qua tæng hîp c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra trªn, thèng kª sÏ nªu lªn mét sè chØ tiªu tæng hîp ph¶n ¶nh ®Æc ®iÓm cña toμn bé d©n sè n−íc ta nh−: quy m«, kÕt cÊu, sù ph©n bè d©n sè, nguån lao ®éng... HoÆc tμi liÖu ®iÒu tra tån kho vËt t− cña doanh nghiÖp qua tæng hîp cho biÕt tæng gi¸ trÞ vËt t− tån kho vμo thêi ®iÓm ®iÒu tra, tæng khèi l−îng vËt t− tõng lo¹i,... Tæng hîp thèng kª lμ giai ®o¹n thø hai cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª, nã cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi kÕt qu¶ nghiªn cøu thèng kª. Tæng hîp thèng kª mét c¸ch ®óng ®¾n vμ khoa häc sÏ lμm cho c¸c tμi liÖu thu thËp trong ®iÒu 15
tra thèng kª cã ý nghÜa h¬n vμ sÏ cung cÊp sè liÖu chÝnh x¸c cho giai ®o¹n ph©n tÝch thèng kª. 3-2. Nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cña tæng hîp thèng kª: a. Môc ®Ých tæng hîp thèng kª Môc ®Ých cña tæng hîp thèng kª lμ kh¸i qu¸t c¸c ®Æc tr−ng chung cña tæng thÓ nghiªn cøu b»ng c¸c chØ tiªu thèng kª. KÕt qu¶ cña tæng hîp thèng kª lμ c¨n cø ®Ó ph©n tÝch thèng kª. V× v©y khi x¸c ®Þnh môc ®Ých cña tæng hîp thèng kª ph¶i dùa vμo yªu cÇu ph©n tÝch hiÖn t−îng nghiªn cøu ®Ó nªu ra c¸c chØ tiªu tæng hîp cÇn ®¹t ®−îc. b. Néi dung tæng hîp thèng kª Néi dung tæng hîp thèng kª lμ danh môc cña mét hÖ thèng chØ tiªu tæng hîp. c. Tæ chøc vμ kü thuËt tæng hîp thèng kª Cã hai h×nh thøc tæ chøc tæng hîp thèng kª lμ : tæng hîp tõng cÊp vμ tæng hîp tËp trung. - Tæng hîp tõng cÊp lμ tæng hîp tμi liÖu ®iÒu tra tõ cÊp d−íi lªn cÊp trªn theo mét kÕ ho¹ch ®· ®Þnh s½n. - Tæng hîp tËp trung lμ toμn bé tμi liÖu ®iÒu tra ®−îc tËp trung vÒ mét c¬ quan ®Ó tiÕn hμnh tæng hîp. Kü thuËt tæng hîp thèng kª cã hai lo¹i lμ: tæng hîp thñ c«ng vμ tæng hîp b»ng m¸y. - Tæng hîp thñ c«ng lμ tæng hîp b»ng tay hay dïng mét sè ph−¬ng tiÖn tÝnh to¸n ®¬n gi¶n, khi tμi liÖu ban ®Çu kh«ng nhiÒu. Nã ®−îc tiÕn hμnh theo 3 b−íc: s¾p xÕp tμi liÖu vμo tõng tæ, tÝnh sè ®¬n vÞ mçi tæ, tÝnh c¸c sè céng vμ tæng céng cña hμng vμ cét. - Tæng hîp b»ng m¸y lμ sö dông hÖ thèng m¸y mãc chuyªn m«n ®Ó tæng hîp thèng kª. ®©y lμ biÖn ph¸p quan träng ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trong tæng hîp, ®¶m b¶o sè liÖu tæng hîp nhanh chãng chÝnh x¸c. 3-3. B¶ng thèng kª vμ ®å thÞ thèng kª a. B¶ng thèng kª B¶ng thèng kª lμ mét h×nh thøc tr×nh bμy c¸c tμi liÖu thèng kª mét c¸ch cã hÖ thèng, hîp lý vμ râ rμng nh»m biÓu hiÖn c¸c ®Æc tr−ng vÒ mÆt l−îng cña hiÖn t−îng. 16
§Æc ®iÓm chung cña b¶ng thèng kª lμ bao giê còng cã nh÷ng con sè céng vμ tæng céng. C¸c con sè nμy cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau. B¶ng thèng kª cã t¸c dông rÊt lín trong c«ng t¸c nghiªn cøu vμ ph©n tÝch thèng kª: - Gióp ta so s¸nh ®èi chiÕu, ph©n tÝch theo c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau. - B¶ng thèng kª nÕu ®−îc tr×nh bμy tèt th× cã søc thuyÕt phôc rÊt lín. CÊu thμnh cña b¶ng thèng kª vÒ mÆt h×nh thøc bao gåm: c¸c hμng ngang, cét däc ph¶n ¸nh quy m« cña b¶ng thèng kª; c¸c « sè liÖu ®Ó ®iÒn sè liÖu thèng kª; c¸c tiªu ®Ò gåm tiªu ®Ò chung lμ tªn gäi chung cña b¶ng thèng kª vμ c¸c tiªu ®Ò cña c¸c hμng ngang, cét däc ph¶n ¸nh néi dung, ý nghÜa cña c¸c hμng vμ cét. VÒ néi dung cña b¶ng thèng kª gåm hai phÇn: phÇn chñ ®Ò vμ phÇn gi¶i thÝch. PhÇn chñ ®Ò th−êng ®Æt bªn tr¸i b¶ng, nªu lªn ®èi t−îng nghiªn cøu cña b¶ng thèng kª chØ b¶ng thèng kª nãi vÒ c¸i g×, gåm nh÷ng ®¬n vÞ nμo, tæ nμo. Cã khi lμ c¸c ®Þa ph−¬ng hoÆc c¸c thêi gian nghiªn cøu kh¸c nhau cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. PhÇn gi¶i thÝch th−êng ®Æt bªn ph¶i b¶ng gåm c¸c chØ tiªu gi¶i thÝch c¸c ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng nghiªn cøu, tøc lμ gi¶i thÝch phÇn chñ ®Ò cña b¶ng. Khi lËp b¶ng thèng kª cÇn chó ý mét sè quy t¾c sau: - Quy m« b¶ng kh«ng nªn qu¸ lín, qu¸ phøc t¹p. - C¸c tiªu ®Ò cÇn ghi chÝnh x¸c, râ rμng, dÔ hiÓu. - C¸c hμng vμ cét ®−îc ký hiÖu b»ng ch÷ hoÆc sè. - C¸c chØ tiªu gi¶i thÝch cÇn ®−îc s¾p xÕp theo thø tù hîp lý, c¸c chØ tiªu thùc hiÖn kÕ ho¹ch bè trÝ gÇn chØ tiªu kÕ ho¹ch, chØ tiªu t−¬ng ®èi bè trÝ gÇn chØ tiªu tuyÖt ®èi. C¸ch ghi sè liÖu vμo b¶ng thèng kª: - §¬n vÞ tÝnh cña c¸c sè liÖu ph¶i râ rμng, tr¸nh bá sãt. - Tr−êng hîp kh«ng ghi sè liÖu vμo c¸c « trong b¶ng th× dïng c¸c ký hiÖu quy −íc nh−: dÊu g¹ch ngang (-) nÕu « kh«ng cã sè liÖu, dÊu ba chÊm (...) nÕu « thiÕu sè liÖu, sau nμy cã thÓ bæ sung, dÊu g¹ch chÐo (x) nÕu « kh«ng cã liªn quan gi÷a chØ tiªu víi hiÖn t−îng nghiªn cøu. C¸c lo¹i b¶ng thèng kª gåm cã: 17
- B¶ng gi¶n ®¬n: lμ lo¹i b¶ng thèng kª trong ®ã phÇn chñ ®Ò kh«ng ph©n tæ mμ chØ liÖt kª c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ, c¸c ®Þa ph−¬ng hoÆc c¸c thêi gian kh¸c nhau cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. - B¶ng ph©n tæ: lμ lo¹i b¶ng thèng kª trong ®ã ®èi t−îng nghiªn cøu trong phÇn chñ ®Ò ®−îc ph©n tæ theo mét tiªu thøc nμo ®ã. - B¶ng kÕt hîp: lμ lo¹i b¶ng thèng kª trong ®ã ®èi t−îng nghiªn cøu trong phÇn chñ ®Ò ®−îc ph©n tæ theo 2,3,... tiªu thøc kh¸c nhau. b. §å thÞ thèng kª §å thÞ thèng kª lμ dïng c¸c h×nh vÏ, ®−êng nÐt h×nh häc cïng víi mμu s¾c thÝch hîp ®Ó biÓu hiÖn c¸c ®Æc tr−ng vÒ mÆt l−îng cña hiÖn t−îng. C¸c lo¹i ®å thÞ thèng kª th−êng dïng nh−: biÓu ®å h×nh cét, biÓu ®å diÖn tÝch (h×nh vu«ng, h×nh trßn, h×nh qu¹t...), biÓu ®å ®−êng gÊp khóc,... IV. Ph©n tÝch vμ dù §o¸n thèng kª 4-1. Ph©n tÝch thèng kª a. Kh¸i niÖm, ý nghÜa, nhiÖm vô ph©n tÝch thèng kª Ph©n tÝch thèng kª lμ nªu lªn mét c¸ch tæng hîp b¶n chÊt vμ tÝnh qui luËt cña hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi th«ng qua biÓu hiÖn b»ng sè l−îng cña hiÖn t−îng trong ®iÒu kiÖn ®Þa ®iÓm vμ thêi gian cô thÓ nh»m ®−a ra nh÷ng c¨n cø cho quyÕt ®Þnh qu¶n lý. Ph©n tÝch thèng kª lμ giai ®o¹n cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª, nã biÓu hiÖn tËp trung kÕt qu¶ cña toμn bé qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª. C¸c tμi liÖu cña ®iÒu tra vμ tæng hîp thèng kª chØ cã qua ph©n tÝch s©u s¾c vμ toμn diÖn míi nªu lªn biÓu hiÖn vÒ l−îng b¶n chÊt vμ tÝnh qui luËt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. NhiÖm vô chung cña ph©n tÝch thèng kª lμ nªu râ b¶n chÊt, tÝnh quy luËt vμ sù ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi. b. Nh÷ng yªu cÇu cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c cÇn ®−îc tu©n thñ trong ph©n tÝch thèng kª - Khi ph©n tÝch thèng kª ph¶i dùa trªn c¬ së ph©n tÝch lý luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vμ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®Ó thÊy ®−îc b¶n chÊt cña hiÖn t−îng trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh vμ ph¸t triÓn. - Khi ph©n tÝch ph¶i c¨n cø vμo toμn bé sù kiÖn vμ ®Æt chóng trong mèi liªn hÖ t¸c ®éng víi nhau, ®Ó t×m ra mèi liªn quan gi÷a c¸c hiÖn t−îng trong mét tæng thÓ chung. 18
- Khi ph©n tÝch ®èi víi c¸c hiÖn t−îng cã tÝnh chÊt vμ h×nh thøc kh¸c nhau, ph¶i ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau, kh«ng thÓ ¸p dông mét ph−¬ng ph¸p chung cho tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng. c. Nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu trong ph©n tÝch thèng kª - Môc ®Ých cña ph©n tÝch thèng kª: lμ x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò mμ ph©n tÝch thèng kª cÇn gi¶i quyÕt trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh. VÝ dô: khi ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp, môc ®Ých cô thÓ ®−îc x¸c ®Þnh lμ: nªu râ −u nh−îc ®iÓm, t×m nguyªn nh©n vμ biÖn ph¸p kh¾c phôc trong kú tíi ®Ó ®−a s¶n xuÊt ph¸t triÓn. - Lùa chän ®¸nh gi¸ tμi liÖu dïng cho ph©n tÝch: c¨n cø vμo môc ®Ých ph©n tÝch ®Ó lùa chän nh÷ng tμi liÖu thËt cÇn thiÕt gåm c¸c tμi liÖu chÝnh vμ c¸c tμi liÖu cã liªn quan. ChÊt l−îng tμi liÖu cã ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng ph©n tÝch, do ®ã c¸c tμi liÖu cÇn ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸ trªn c¸c mÆt sau ®©y: + Tμi liÖu thu thËp ®−îc cã ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu chÝnh x¸c, kÞp thêi, ®Çy ®ñ kh«ng? Ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu cã khoa häc hay kh«ng? + Tμi liÖu cã ®−îc chØnh lý, hÖ thèng hãa khoa häc hay kh«ng? Cã ®¸p øng yªu cÇu môc ®ich ph©n tÝch kh«ng? + C¸c chØ tiªu ®−îc tÝnh to¸n theo ph−¬ng ph¸p nμo? Cã thèng nhÊt víi ph−¬ng ph¸p thèng kª hay kh«ng? - X¸c ®Þnh c¸c ph−¬ng ph¸p, c¸c chØ tiªu ph©n tÝch: Thèng kª häc cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó ph©n tÝch nh−: nhãm c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu c¸c møc ®é cña hiÖn t−îng (sè tuyÖt ®èi, sè t−¬ng ®èi, sè b×nh qu©n), nhãm c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña hiÖn t−îng (d·y sè thêi gian, chØ sè, hÖ thèng chØ sè), nhãm c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn t−îng (ph©n tæ, ph−¬ng ph¸p t−¬ng quan,...). §Ó lùa chän ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cho tõng tr−êng hîp cô thÓ ph¶i chó ý c¸c ®Æc ®iÓm sau ®©y: + Ph¶i c¨n cø vμo môc ®Ých ph©n tÝch vμ ®Æc ®iÓm tÝnh chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu ®Ó chän ph−¬ng ph¸p thÝch hîp. 19
+ Ph¶i hiÓu râ −u nh−îc ®iÓm vμ ®iÒu kiÖn ¸p dông cña tõng ph−¬ng ph¸p. + Ph¶i sö dông kÕt hîp nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó lμm cho ph©n tÝch s©u s¾c vμ toμn diÖn. Khi ph©n tÝch ph¶i x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu cÇn thiÕt phï hîp víi môc ®Ých nghiªn cøu. Khi x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu cÇn chó ý: + Ph¶i lùa chän chØ tiªu quan träng nhÊt ph¶n ¸nh ®óng ®¾n b¶n chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. + C¸c chØ tiªu thèng kª ph¶i cã sù liªn hÖ bæ sung cho nhau. - So s¸nh, ®èi chiÕu c¸c chØ tiªu So s¸nh ®èi chiÕu c¸c chØ tiªu víi nhau sÏ thÊy ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm, b¶n chÊt, xu h−íng ph¸t triÓn vμ tÝnh qui luËt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. Khi so s¸nh ®èi chiÕu c¸c chØ tiªu cÇn chó ý ®¶m b¶o tÝnh chÊt c¸c thÓ so s¸nh ®−îc. - Dù ®o¸n c¸c møc ®é t−¬ng lai cña hiÖn t−îng Dù ®o¸n thèng kª lμ c¨n cø vμo tμi liÖu thèng kª vÒ hiÖn t−îng nghiªn cøu trong thêi gian ®· qua vμ sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó tÝnh to¸n møc ®é t−¬ng lai hiÖn t−îng. - §Ò xuÊt c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý C¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®−îc ®Ò xuÊt trªn c¬ së ph©n tÝch vμ kh¼ng ®Þnh ®−îc −u, nh−îc ®iÓm vμ c¸c tån t¹i cÇn quan t©m gi¶i quyÕt. C¸c ý kiÕn ®Ò xuÊt cho c«ng t¸c qu¶n lý ph¶i cã ý nghÜa thiÕt thùc, phï hîp víi hoμn c¶nh thùc tÕ vμ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc. Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª sÏ ®−îc ®Ò cËp tiÕp trong c¸c ch−¬ng sau. 4-2. Dù ®o¸n thèng kª Dù ®o¸n thèng kª lμ sù tiÕp tôc cña qu¸ tr×nh ph©n tÝch thèng kª, trong ®ã sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p s½n cã cña thèng kª ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ t−¬ng lai cña c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi b»ng nh÷ng con sè cô thÓ. Dù ®o¸n lμ mét c«ng viÖc cÇn thiÕt vμ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña thèng kª, v× thèng kª n¾m ®−îc phÇn lín c¸c th«ng tin thùc hiÖn vÒ mäi mÆt ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi vμ cã mét hÖ thèng c¸c ph−¬ng ph¸p chuyªn m«n thÝch hîp ®Ó dù ®o¸n. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bÊt kú hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi nμo còng ®ßi hái ph¶i dù ®o¸n. Th«ng th−êng, thèng kª tiÕn hμnh dù ®o¸n nh÷ng hiÖn 20
t−îng kinh tÕ - x· héi quan träng nhÊt g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng vμ thùc hiÖn kÕ ho¹ch, hoÆc nh÷ng hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh chÞu nhiÒu ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn, hoÆc cã sù xuÊt hiÖn vμ ph¸t triÓn cña c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh míi. §Æc ®iÓm lín nhÊt cña dù ®o¸n thèng kª lμ tÝnh chÊt nhiÒu ph−¬ng ¸n víi nh÷ng x¸c suÊt tin cËy nhÊt ®Þnh. Dùa trªn c¬ së ®ã, c¸c c¬ quan sö dông cã thÓ chän lÊy mét ph−¬ng ¸n dù ®o¸n nμo mμ qua ph©n tÝch bæ sung thÊy lμ tèt nhÊt. Tuú theo tÝnh chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu vμ nhiÖm vô cô thÓ cña dù ®o¸n, thèng kª cã thÓ cã nh÷ng dù ®o¸n kh¸c nhau: dμi h¹n, trung h¹n vμ ng¾n h¹n. Dù ®o¸n dμi h¹n th−êng ®−îc lËp cho kho¶ng thêi gian 10 - 30 n¨m vμ l©u h¬n n÷a. Dù ®o¸n dμi h¹n nh»m phôc vô cho viÖc x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch vμ ch−¬ng tr×nh dμi h¹n. Th«ng th−êng, ng−êi ta chØ dù ®o¸n dμi h¹n cho c¸c chØ tiªu kinh tÕ quan träng nhÊt, c¸c mèi liªn hÖ liªn ngμnh, c¸c môc tiªu chiÕn l−îc vμ x¸c ®Þnh c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ míi sÏ xuÊt hiÖn. Dù ®o¸n trung h¹n th−êng ®−îc lËp cho 3 - 5 n¨m hoÆc d−íi 10 n¨m. Dù ®o¸n trung h¹n chñ yÕu nh»m phôc vô cho viÖc x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m hoÆc c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trung h¹n. Dù ®o¸n ng¾n h¹n cã thêi h¹n dù ®o¸n rÊt linh ho¹t tõ vμi ngμy, tuÇn, th¸ng, ®Õn 1 n¨m hoÆc 2,3 n¨m. Dù ®o¸n ng¾n h¹n phôc vô cho viÖc lËp c¸c kÕ ho¹ch vμ ch−¬ng tr×nh ng¾n h¹n. Ngoμi ra, dù ®o¸n ng¾n h¹n cßn cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc qu¶n lý kinh tÕ, kÞp thêi t¸c ®éng ®Ó ®iÒu khiÓn vμ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c ®¬n vÞ c¬ së. Thèng kª trong c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së th−êng lμm c¸c dù ®o¸n ng¾n h¹n, v× nã thiÕt thùc phôc vô cho c¸c yªu cÇu l·nh ®¹o vμ qu¶n lý kinh tÕ ®¬n vÞ./. 21