Giáo trình Sinh lí học trẻ em: Phần 2 - TS Lê Thanh Vân

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:67

Thêm vào BST

Báo xấu

459
lượt xem 139
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 của cuốn Giáo trình Sinh lí học trẻ em gồm 5 chương còn lại từ chương VII đến chương XI có nội dung giới thiệu đến người học các kiến thức cơ bản về hệ hô hấp, hệ tiêu hóa, trao đổi chất và năng lượng, hệ bài tiết, các tuyến nội tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Sinh lí học trẻ em: Phần 2 - TS Lê Thanh Vân

Ch−¬ng VII HÖ h« hÊp I- TÇm quan träng cña hÖ h« hÊp C¬ thÓ chØ cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®−îc khi ®−îc cung cÊp c¸c chÊt dinh d−ìng vµ oxy, ®ång thêi th¶i ra ngoµi c¸c s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ph©n huû, tr−íc hÕt lµ khÝ cacbonic. ViÖc tiÕp nhËn oxy vµ th¶i khÝ cacbonic do c¬ quan h« hÊp thùc hiÖn. II- CÊu t¹o cña hÖ h« hÊp HÖ h« hÊp bao gåm 2 bé phËn: bé phËn dÉn khÝ vµ bé phËn thë. 1. Bé phËn dÉn khÝ Bé phËn nµy lµ mét lo¹t c¸c èng cã ®−êng kÝnh kh¸c nhau, nèi liÒn víi nhau. Khi hÝt vµo vµ thë ra th× kh«ng khÝ ®−îc vËn chuyÓn qua c¸c èng ®ã. Bé phËn dÉn khÝ gåm khoang mòi, thanh qu¶n, khÝ qu¶n vµ phÕ qu¶n. 1.1. Khoang mòi Lµ phÇn ®Çu tiªn cña hÖ thèng c¬ quan h« hÊp. Trong khoang mòi cã c¸c l«ng mòi, niªm m¹c mòi víi hÖ thèng mao m¹ch dµy ®Æc vµ c¸c tuyÕn nhÇy. Chøc n¨ng cña khoang mòi: läc s¹ch kh«ng khÝ nhê c¸c l«ng mòi vµ dÞch nhÇy. H©m nãng kh«ng khÝ vµ b¶o ®¶m ®é Èm cña nã b»ng hÖ thèng c¸c mao m¹ch vµ chÊt nhÇy tiÕt ra. §ång thêi, nhËn c¸c kÝch thÝch vÒ mïi nhê c¸c tæ chøc thÇn kinh trªn thµnh cña khoang mòi. 1.2. Thanh qu¶n Thanh qu¶n tiÕp gi¸p víi khoang mòi. Nã lµ mét liªn kÕt sôn gåm: sôn nhÉn, sôn phÔu, sôn gi¸p vµ sôn thanh thiÖt (nhê cã sôn nµy mµ thøc ¨n kh«ng bÞ lät vµo ®−êng h« hÊp). C¸c sôn trªn nèi víi nhau vµ víi c¸c bé phËn kh¸c b»ng c¸c d©y ch»ng. Ngoµi ra, trong thanh qu¶n cßn cã c¸c c¬ vµ d©y thanh ©m. C¸c c¬ ë thanh qu¶n cã t¸c dông khÐp thanh m«n, më thanh m«n vµ lµm c¨ng d©y thanh ©m. D©y thanh ©m cã t¸c dông ph¸t ra ©m thanh. Thanh qu¶n cã chøc n¨ng dÉn khÝ vµ ph¸t thanh ©m. 1.3. KhÝ qu¶n KhÝ qu¶n tiÕp theo thanh qu¶n. Nã lµ mét èng trô, gåm tõ 16 − 20 vµnh sôn h×nh mãng ngùa (nghÜa lµ gåm nh÷ng vßng sôn kh«ng ®Çy ®ñ, phÇn kh«ng cã 123
sôn h−íng vÒ phÝa thùc qu¶n vµ x−¬ng sèng ®Ó khÝ qu¶n khái bÞ dÑp vµ kh«ng c¶n c¸c viªn thøc ¨n di chuyÓn trong thùc qu¶n). MÆt trong cña khÝ qu¶n cã c¸c tiªm mao vµ mµng tiÕt dÞch nhÇy. KhÝ qu¶n cã chøc n¨ng läc s¹ch kh«ng khÝ vµ dÉn khÝ. 1.4. PhÕ qu¶n PhÕ qu¶n tiÕp theo khÝ qu¶n. Nã cã 2 nh¸nh: phÕ qu¶n ph¶i vµ phÕ qu¶n tr¸i. Mçi phÕ qu¶n cïng víi c¸c ®éng vµ tÜnh m¹ch, còng nh− c¸c tæ chøc thÇn kinh trªn nã t¹o thµnh cuèng phæi. PhÕ qu¶n cã cÊu t¹o gièng nh− khÝ qu¶n, nh−ng c¸c vßng sôn hoµn toµn trßn. Khoang mòi Khoang miÖng Thanh qu¶n KhÝ qu¶n HÇu PhÕ qu¶n Sôn thanh thiÖt Thanh qu¶n (Nh×n phÝa tr−íc) (Nh×n phÝa sau) KhÝ qu¶n Thùc qu¶n §−êng dÉn khÝ KhÝ qu¶n vµ phÕ qu¶n H×nh 7.1. Bé phËn dÉn khÝ 2. Bé phËn thë (bé phËn h« hÊp) Bé phËn h« hÊp gåm 2 l¸ phæi. Hai l¸ phæi n»m trong lång ngùc. Mçi l¸ phæi bao gåm cã c¸c thuú, tiÓu thuú, phÕ nang vµ mµng phæi bao bäc. ë l¸ phæi ph¶i chia lµm 3 thuú, cßn ë l¸ phæi tr¸i cã 2 thuú. ë ng−êi lín th× ranh giíi gi÷a c¸c thïy ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng vµ chÝnh x¸c. Nh−ng ë trÎ em ranh giíi nµy ®−îc thÓ hiÖn ch−a râ KhÝ qu¶n rÖt. BÒ mÆt h« hÊp cña 2 l¸ phæi rÊt lín, trung b×nh ë ng−êi lín lµ 80m2. Toµn bé bÒ mÆt nµy ®−îc bao phñ bëi mét hÖ thèng mao m¹ch. Vµ ®ã chÝnh lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó PhÕ 124 qu¶n PhÕ nang
sù trao ®æi khÝ diÔn ra dÔ dµng vµ nhanh chãng. C¸c thïy phæi l¹i tiÕp tôc ph©n chia thµnh c¸c tiÓu thuú. T¹i c¸c tiÓu thïy x¶y ra sù biÕn ®æi: m¸u ®á sÉm trë thµnh m¸u ®á. C¸c phÕ qu¶n tiÓu thïy vµ tiÓu thïy phæi l¹i ph©n nh¸nh tiÕp tôc thµnh c¸c tiÓu phÕ qu¶n vµ tËn cïng ë mét tiÒn ®×nh. Tõ tiÒn ®×nh l¹i to¶ ra nhiÒu thïy phÔu. Thµnh cña c¸c thïy phÔu t¹o b»ng c¸c phÕ nang chøa ®Çy khÝ vµ cã ®−êng kÝnh kho¶ng 0,1 − 0,2mm. Tæng sè phÕ nang trong 2 l¸ phæi lµ 700 triÖu (ë trÎ s¬ sinh lµ 30 triÖu, khi trÎ 8 tuæi th× b»ng ë ng−êi lín). Thµnh cña phÕ nang cã nhiÒu sîi c¬ ®µn håi vµ cã mét líp tÕ bµo biÓu ®å dÑp cã kh¶ n¨ng thùc bµo c¸c thÓ l¹. Bao quanh phÕ nang lµ mét m¹ng l−íi mao qu¶n dµy ®Æc. ChÝnh t¹i ®©y m¸u tiÕp xóc víi kh«ng khÝ vµ diÔn ra sù trao ®æi khÝ, lµm cho huyÕt s¾c thay ®æi. Phæi ®−îc bao bäc bëi mµng phæi. Mµng phæi gåm cã 2 líp: l¸ thµnh vµ l¸ t¹ng, gi÷a 2 líp nµy cã mét líp dÞch rÊt máng cã t¸c dông lµm gi¶m sù ma s¸t gi÷a 2 l¸ vµ tr¸nh sù va ch¹m cña phæi víi thµnh cña lång ngùc. Hai l¸ phæi ®Òu cã mµng riªng. Nh¸nh tÜnh m¹ch phæi Nh¸nh ®éng m¹ch phæi PhÕ qu¶n L−íi mao m¹ch Thïy phæi Phæi PhÕ nang C¬ hoµnh H×nh 7.3. S¬ ®å cÊu t¹o phÕ nang. III- Ho¹t ®éng cña c¬ quan h« hÊp 1. NhÞp thë, kiÓu thë 1.1. NhÞp thë Mçi lÇn thë ra vµ hÝt vµo gäi lµ nhÞp thë. ë trÎ s¬ sinh nhÞp thë rÊt nhanh, kh«ng ®Òu, lóc trÎ nghØ ng¬i, nhÞp thë cña nã lµ 50 − 60 lÇn/phót, cßn lóc trÎ kháe hoÆc cö ®éng tÝch cùc lµ 100 − 150 lÇn/phót. TrÎ cµng lín nhÞp thë cµng gi¶m. Khi 14 − 15 tuæi lµ 22 ± 5 lÇn/phót. Ng−êi lín: nam lµ 16 ± 3 lÇn/phót vµ n÷ lµ 17 ± 3 lÇn/phót. 1.2. KiÓu thë KiÓu thë ®−îc thay ®æi theo løa tuæi vµ theo giíi tÝnh. TrÎ s¬ sinh vµ trÎ bó mÑ cã kiÓu thë bông (thë c¬ hoµnh). TrÎ 2 tuæi thë hçn hîp ngùc vµ bông. Vµ tõ 10 tuæi trë ®i con g¸i thë ngùc (do c¸c c¬ thë cña lång ngùc co), ë con trai thë bông (do c¬ hoµnh co). 125
2. Cö ®éng h« hÊp 2.1. H« hÊp th−êng HÝt vµo ®−îc thùc hiÖn bëi sù co cña c¸c c¬ liªn s−ên ngoµi, c¬ n©ng s−ên vµ c¬ hoµnh, lµm cho lång ngùc ®−îc më réng ë c¶ 3 phÝa (ra tr−íc, ra hai bªn vµ xuèng d−íi). Do ®ã, ¸p lùc trong mµng phæi bÞ gi¶m, t¹o ®iÒu kiÖn më réng hai l¸ phæi. Khi ®ã khÝ trêi sÏ ®−îc tù do trµn vµo c¸c phÕ nang qua c¸c ®−êng dÉn khÝ. §éng t¸c hÝt vµo lµ ®éng t¸c tÝch cùc v× ®−îc thùc hiÖn nhê n¨ng l−îng co cña c¬ hoµnh vµ c¸c c¬ hÝt vµo kh¸c. Thë ra lµ mét ®éng t¸c thô ®éng v× nã kh«ng ®ßi hái n¨ng l−îng co c¬. Khi thë ra, c¸c c¬ b¶o ®¶m cho sù hÝt vµo ®Òu giRn ra vµ c¸c c¬ ®èi lËp víi chóng (c¬ liªn s−ên trong, c¬ c¨ng r¨ng c−a d−íi sau, c¬ th¼ng bông...) co l¹i. TÊt c¶ sÏ lµm cho thÓ tÝch lång ngùc bÞ gi¶m ®i râ rÖt, do ®ã ¸p suÊt trong xoang bao phæi vµ trong xoang bông t¨ng lªn. §iÒu ®ã, ®¶m b¶o cho khÝ trong c¸c phÕ nang vµ c¸c ®−êng dÉn khÝ ra ngoµi ®−îc. 2.2. H« hÊp s©u Khi hÝt vµo s©u, ngoµi c¸c c¬ h« hÊp hÝt vµo cßn cã thªm mét sè c¬ n÷a tham gia (c¬ øc ®ßn chòm, c¬ ngùc, c¬ treo...). Lång ngùc giRn réng lµm cho phæi còng ®−îc giRn réng h¬n, ¸p lùc kh«ng khÝ trong phæi h¹ thÊp, kh«ng khÝ vµo phæi nhiÒu h¬n. Khi cè g¾ng thë ra hÕt søc cÇn huy ®éng thªm mét sè c¬ (chñ yÕu lµ c¬ thµnh bông). Nh÷ng c¬ nµy co l¹i sÏ kÐo c¸c x−¬ng s−ên xuèng thÊp h¬n n÷a, ®ång thêi Ðp thªm c¸c t¹ng bông lµm cho c¬ hoµnh låi lªn thªm vÒ phÝa lång ngùc. Thë ra cè g¾ng cÇn cã n¨ng l−îng co c¬ nªn nã lµ ®éng t¸c tÝch cùc. Khi thë ra cè g¾ng, kh«ng khÝ dån ra ngoµi nhiÒu h¬n. Ho vµ h¾t h¬i lµ nh÷ng ph¶n x¹ tù vÖ ®Æc biÖt ®Ó ng¨n hay tèng ra ngoµi nh÷ng chÊt kÝch thÝch cã h¹i. §ã chÝnh lµ nh÷ng ph¶n x¹ thë ra m¹nh vµ ®ét ngét khi mµng nhÇy cña khoang mòi hay khÝ qu¶n, phÕ qu¶n bÞ kÝch thÝch. §ã lµ nh÷ng ph¶n x¹ h« hÊp b×nh th−êng vµ qua ®i nhanh chãng. 3. Sù ®iÒu hoµ h« hÊp 3.1. §iÒu hoµ h« hÊp b»ng ph¶n x¹ Trong ®éng t¸c hÝt vµo, khi phæi bÞ c¨ng ®óng møc, c¸c ®Çu mót thÇn kinh trong phæi vµ bao phæi bÞ kÝch thÝch sÏ g©y ph¶n x¹ lµm cho c¸c c¬ tham gia ph¶n x¹ hÝt vµo ngõng co. Trong ®éng t¸c thë ra, khi phæi bÞ giRn ®óng møc, kÝch thÝch c¸c ®Çu mót thÇn kinh cña phæi vµ bao phæi, g©y ph¶n x¹ lµm cho c¸c c¬ hÝt vµo b¾t ®Çu co. Nh− vËy, hÝt vµo lµ ph¶n x¹ cña thë ra vµ thë ra lµ ph¶n x¹ cña hÝt vµo. C¸c luång thÇn kinh h−íng t©m ch¹y tõ phæi vµ bao phæi theo d©y thÇn kinh h−íng t©m tõ c¸c c¬ quan vÒ ®Òu g©y øc chÕ ë trung khu h« hÊp. Ng−îc l¹i, d©y thÇn kinh giao c¶m l¹i lµm t¨ng h−ng tÝnh cña trung khu h« hÊp, lµm cho cö ®éng h« hÊp nhanh h¬n vµ m¹nh h¬n. 126
3.2. §iÒu hoµ h« hÊp b»ng thÓ dÞch T¸c nh©n kÝch thÝch trong khi h« hÊp lµ axit cacbonic tÝch luü trong m¸u vµ sù t¨ng nång ®é ion H+ x¶y ra khi cã nhiÒu axit trong m¸u. 4. Sù trao ®æi khÝ ë phæi vµ ë m« 4.1. Sù trao ®æi khÝ ë phæi (h« hÊp ngoµi) H« hÊp ngoµi lµ sù trao ®æi khÝ thùc hiÖn qua bÒ mÆt cña phæi gi÷a m¸u vµ kh«ng khÝ chøa trong phæi. Thµnh phÇn kh«ng khÝ hÝt vµo t−¬ng ®èi æn ®Þnh gåm: 20,96% oxy; 0,04% cacbonic vµ 79% nit¬. Kh«ng khÝ thë ra gåm 16,4% oxy; 4% cacbonic; 79,5% nit¬. Ngoµi ra, trong kh«ng khÝ hÝt vµo cßn chøa mét l−îng rÊt nhá h¬i n−íc vµ trong kh«ng khÝ thë ra bao giê còng bRo hoµ h¬i n−íc ë 370C. ¸p suÊt cña h¬i n−íc ë 37oC lµ 50mmHg. Do ®ã, nÕu ta hÝt vµo kh«ng khÝ kh« d−íi ¸p lùc 760mmHg, th× trong phÕ nang, khÝ ¸p sÏ lµ 710mmHg. Trong kh«ng khÝ phÕ nang cã chøa 14 − 15% oxy, 5 − 6% cacbonic, vµ 80 − 80,5% nit¬. V× vËy, ta cã thÓ tÝnh ph©n ¸p cña tõng khÝ mét c¸ch dÔ dµng theo c«ng thøc: P´ V PA = 100 Trong ®ã: P: ¸p suÊt chung cña hçn hîp khÝ; V/100: tØ lÖ % cña thÓ tÝch khÝ A trong hçn hîp khÝ. VÝ dô: Trong phÕ nang cã 15% oxy th× ph©n ¸p cña oxy sÏ lµ: 710´ 15 PO2 = = 106,5 mmHg 100 Nh− vËy, tõ tØ lÖ phÇn tr¨m cña c¸c khÝ trong m¸u tÜnh m¹ch vµ trong kh«ng khÝ phÕ nang ta cã thÓ tÝnh ®−îc ¸p suÊt tõng phÇn cña c¸c chÊt khÝ Êy. ¸p suÊt Kh«ng khÝ phÕ nang M¸u tÜnh m¹ch Oxy 107 − 110mmHg 37 − 40mmHg Cacbonic 40mmHg 46mmHg Sù trao ®æi khÝ gi÷a kh«ng khÝ phÕ nang vµ m¸u tÜnh m¹ch ®−îc thùc hiÖn nhê cã sù chªnh lÖch ph©n ¸p cña oxy lµ 107 − 37 = 70mmHg vµ cña cacbonic lµ 46 − 40 = 6mmHg. ChÝnh sù chªnh lÖch nµy ®R ®¶m b¶o cho sù khuÕch t¸n: oxy tõ kh«ng khÝ phÕ nang sang m¸u tÜnh m¹ch O2 + Hb HbO2 vµ khÝ cacbonic tõ m¸u tÜnh m¹ch vµo kh«ng khÝ phÕ nang råi ra ngoµi qua ®éng t¸c thë ra. Trong ®ã sù khuÕch t¸n cña cacbonic nhanh gÊp 25 lÇn so víi oxy. Nh− vËy, sù trao ®æi khÝ ë phæi ®R ®−îc thùc hiÖn nhê sù khuÕch t¸n khÝ qua phÕ nang. 127
4.2. Sù trao ®æi khÝ ë m« (h« hÊp trong) H« hÊp trong lµ sù trao ®æi khÝ gi÷a c¸c m« vµ m¸u. Do kÕt qu¶ cña sù trao ®æi chÊt trong c¸c m«, ¸p suÊt cña cacbonic lªn ®Õn 60 − 70mmHg. Trong khi ®ã ë m¸u tÜnh m¹ch chØ cã 46mmHg vµ ë kh«ng khÝ phÕ nang lµ 40mmHg. V× vËy, cacbonic sÏ ®−îc khuÕch t¸n tõ c¸c m« vµo m¸u tÜnh m¹ch vµ tõ trong tÜnh m¹ch vµo kh«ng khÝ phÕ nang. Hb + CO2 HbCO2 T¹i c¸c m« lu«n lu«n cÇn oxy nªn ¸p suÊt cña oxy th−êng xuèng ®Õn sè kh«ng, trong khi ®ã ¸p suÊt cña oxy ë kh«ng khÝ phÕ nang lµ 107 − 110mmHg vµ trong m¸u ®éng m¹ch lµ 100mmHg. V× thÕ oxy sÏ ®−îc khuÕch t¸n tõ m¸u ®éng m¹ch vµo c¸c m«. B×nh th−êng c¸c m« chØ cÇn 40% l−îng oxy cã trong m¸u ®éng m¹ch. Khi lao ®éng tÝch cùc th× m« cÇn kho¶ng 50 − 60% l−îng oxy trong m¸u. Nh− vËy, nhu cÇu vÒ oxy phô thuéc vµo c−êng ®é cña c¸c qu¸ tr×nh oxy ho¸ trong c¸c m« do hÖ thÇn kinh ®iÒu khiÓn, chø kh«ng phô thuéc vµo l−îng oxy ®i ®Õn m«. IV- §Æc ®iÓm hÖ h« hÊp ë trÎ em C¬ quan h« hÊp ë trÎ kh¸c so víi ë ng−êi lín c¶ vÒ cÊu t¹o còng nh− chøc n¨ng ho¹t ®éng. 1. VÒ cÊu t¹o 1.2. Khoang mòi ë trÎ s¬ sinh khoang mòi vµ khoang hÇu t−¬ng ®èi nhá vµ ng¾n, nªn kh«ng khÝ vµo mòi kh«ng ®−îc läc s¹ch, s−ëi Êm mét c¸ch ®Çy ®ñ. Niªm m¹c mòi mÒm m¹i, cã nhiÒu m¹ch m¸u. Tæ chøc häng Ýt ph¸t triÓn, Ýt bÞ ch¶y m¸u cam, nh−ng khi bÞ sæ mòi dÔ g©y t¾c thë. Kh¶ n¨ng b¶o vÖ cña líp niªm m¹c mòi yÕu, nªn nh÷ng kÝch thÝch t¸c ®éng vµo niªm m¹c ®Òu g©y rèi lo¹n nhÞp thë vµ ho¹t ®éng cña hÖ tim m¹ch. MÆt kh¸c, c¸c xoang ch−a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ. TrÎ d−íi 1 tuæi ch−a cã xoang tr¸n, xoang hµm trªn. Tõ 12 tuæi c¸c xoang nµy míi ph¸t triÓn. 1.2. Häng, hÇu, vßng b¹ch huyÕt ë trÎ häng, hÇu vµ vßng b¹ch huyÕt Ýt ph¸t triÓn. 1.3. Thanh, khÝ, phÕ qu¶n a) Thanh qu¶n: TrÎ d−íi 6 − 7 tuæi khe thanh ©m ng¾n, thanh ®íi ng¾n, nªn trÎ em cã giäng nãi cao h¬n. Tõ 12 tuæi trë ®i thanh ®íi cña con trai dµi h¬n so víi cña con g¸i. b) KhÝ qu¶n: TrÎ d−íi 4 − 5 th¸ng khÝ qu¶n cã h×nh phÔu. Sau nµy biÕn ®æi dÇn dÇn vµ cã h×nh trô. c) PhÕ qu¶n: PhÕ qu¶n ph¶i réng vµ dèc h¬n phÕ qu¶n tr¸i. V× vËy, dÞ vËt dÔ r¬i vµo phÕ qu¶n ph¶i. Nh×n chung, thanh, khÝ, phÕ qu¶n ë trÎ cã ®−êng kÝnh nhá, tæ chøc ®µn håi Ýt ph¸t triÓn, vßng sôn mÒm, dÔ biÕn d¹ng, niªm m¹c cã nhiÒu m¹ch m¸u. Do ®ã, khi bÞ viªm nhiÔm dÔ bÞ khã thë, giRn phÕ qu¶n. 128
4.4. Phæi Phæi cña trÎ em ®−îc lín dÇn theo løa tuæi. VÒ khèi l−îng, ë trÎ s¬ sinh phæi kÐm ph¸t triÓn, chØ nÆng 50 − 60g. TrÎ 6 th¸ng, phæi nÆng gÊp ®«i. TrÎ 1 tuæi phæi nÆng gÊp ba. TrÎ 12 tuæi phæi nÆng gÊp 10 lÇn so víi lóc míi ®Î. VÒ thÓ tÝch cña 2 l¸ phæi: ë trÎ s¬ sinh thÓ tÝch cña 2 l¸ phæi lµ 70cm3. TrÎ 15 tuæi: t¨ng gÊp 10 lÇn. Ng−êi lín thÓ tÝch nµy t¨ng gÊp 20 lÇn so víi lóc míi ®Î. C¸c tæ chøc cña phæi ë trÎ Ýt ®µn håi nªn dÔ bÞ xÑp phæi, giRn phÕ qu¶n nhá khi bÞ viªm phæi, ho gµ. Phæi cña trÎ giµu mao m¹ch nªn diÖn tiÕp xóc gi÷a m¸u vµ kh«ng khÝ phÕ nang còng t−¬ng ®èi lín h¬n ë ng−êi lín. V× thÕ sù trao ®æi khÝ ë trÎ em cao h¬n ë ng−êi lín. §iÒu nµy phï hîp víi c−êng ®é trao ®æi rÊt lín cña c¬ thÓ trÎ ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn. ë trÎ em mµng phæi máng, dÔ bÞ giRn khi hÝt khÝ vµo s©u, hoÆc khi bÞ trµn khÝ, trµn dÞch mµng phæi. 2. Ho¹t ®éng cña c¬ quan h« hÊp ë trÎ 2.1. ThÓ tÝch phót ThÓ tÝch phót lµ l−îng kh«ng khÝ hÝt vµo trong mçi phót, nã ®−îc ®o b»ng thÓ tÝch cña thÓ tÝch khÝ l−u th«ng víi sè lÇn thë trong 1 phót. ThÓ tÝch phót còng ®−îc t¨ng dÇn theo løa tuæi. ë trÎ s¬ sinh, thÓ tÝch nµy lµ 650 − 700ml. Cuèi mét th¸ng lµ 1400ml. Cuèi 1 tuæi lµ 2600ml. GÇn 5 tuæi lµ 5800ml. TrÎ 12 tuæi lµ 7000 − 9000ml. Nãi chung, l−îng kh«ng khÝ ë phæi trÎ trªn 1kg khèi l−îng c¬ thÓ lín h¬n mét c¸ch râ rÖt so víi ë ng−êi lín. 2.2. ThÓ tÝch th«ng khÝ cña phæi ThÓ tÝch nµy ph¶n ¸nh c−êng ®é cña qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. TrÎ cµng lín th× cµng thë s©u h¬n. TrÎ míi ®Î thÓ tÝch kh«ng khÝ trung b×nh lµ 20ml. Cuèi 1 th¸ng lµ 25ml. Cuèi 1 n¨m lµ 80ml. TrÎ 5 tuæi lµ 215ml. TrÎ 12 tuæi lµ 375ml. 2.3. Sù trao ®æi khÝ Sù trao ®æi khÝ ë trÎ em cßn kh¸c so víi ë ng−êi lín vÒ sù th¨ng b»ng oxy − kiÒm. Ch¼ng h¹n, ë trÎ 5 tuæi, l−îng cacbonic trong khÝ thë ra chØ b»ng 1/3 so víi ë ng−êi lín. 2.4. Sù ®iÒu hoµ h« hÊp Trung khu ®iÒu hoµ h« hÊp cña trÎ rÊt dÔ bÞ h−ng phÊn. V× thÕ, trÎ chØ h¬i bÞ xóc ®éng, hoÆc lao ®éng ch©n tay chót Ýt, hoÆc h¬i nãng ®R thë nhanh. V- ¢m thanh vµ tiÕng nãi 1. CÊu t¹o cña c¬ quan ph¸t thanh ¢m thanh ®−îc h×nh thµnh khi kh«ng khÝ thë ra ®i qua khe thanh m«n hÑp cña thanh qu¶n. V× vËy, thanh qu¶n ®−îc gäi lµ c¬ quan t¹o tiÕng. 129
Thanh qu¶n gåm c¸c sôn phÔu, sôn nhÉn vµ sôn thanh thiÖt. Bªn trong thanh qu¶n cã lãt mét líp niªm m¹c, trªn bÒ mÆt líp niªm m¹c ë mçi bªn cã 2 nÕp gÊp. §ã lµ c¸c d©y thanh ©m. Gi÷a 2 d©y thanh ©m cïng bªn cã mét c¸c rRnh lâm xuèng gäi lµ buång thanh qu¶n. D©y thanh ©m thËt ë d−íi, ®ã lµ d©y nãi. D©y thanh ©m gi¶ ë trªn, ®ã lµ d©y chñ yÕu dïng ®Ó thë. Kho¶ng trèng gi÷a 2 d©y thanh ©m ë 2 bªn gäi lµ thanh m«n. Do ¸p lùc cña luång kh«ng khÝ ®i qua thanh qu¶n, c¸c d©y thanh ©m lóc c¨ng, lóc giRn. V× thÕ, thanh m«n lóc më, lóc khÐp. §iÒu nµy ¶nh h−ëng ®Õn ®é cao cña sù ph¸t ©m. Khi c¸c d©y ch»ng h¬i s¸t l¹i gÇn nhau th× cã tiÕng thë dµi. Khi kho¶ng c¸ch c¸c d©y ch»ng thu nhá ®Õn kho¶ng 3mm th× cã tiÕng nãi th× thÇm. Khi nãi b×nh th−êng còng nh− khi h¸t, c¸c d©y thanh ©m tiÕp s¸t vµo nhau. §é cao cña ©m thanh phô thuéc vµo chiÒu dµi, sù c¨ng cña c¸c d©y thanh ©m vµ lùc cña luång kh«ng khÝ thë ra. 2. Sù h×nh thµnh tiÕng nãi ¢m s¾c cña tiÕng nãi do tÝnh chÊt cña hoµ ©m x¸c ®Þnh vµ phô thuéc vµo c¸c khoang céng h−ëng cña phÇn trªn cña thanh qu¶n, häng, khoang miÖng, mòi. Nh− vËy, tham gia vµo sù h×nh thµnh ©m thanh, tiÕng nãi th× ngoµi thanh qu¶n ra cßn cã häng, miÖng vµ mòi. ¢m thanh do thanh qu¶n ph¸t ra biÕn ®æi kh¸ nhiÒu tïy thuéc vµo vÞ trÝ cña vßm mÒm, cña l−ìi vµ m«i. Ph¸t ©m c¸c nguyªn ©m phô thuéc chñ yÕu vµo vÞ trÝ cña l−ìi, cña miÖng. Khi phÇn nµo ®ã cña khoang miÖng co l¹i th× nhiÒu lo¹i ©m thanh phô ©m ®−îc ph¸t ra. Ngoµi ra, muèn h×nh thµnh ®−îc mèi liªn hÖ cã ®iÒu kiÖn ®èi víi c¸c tõ, trÎ ph¶i b¾t ch−íc nÐt mÆt vµ ©m thanh ng«n ng÷ cña nh÷ng ng−êi xung quanh. Sau ®ã nã b¾t ®Çu ph¸t ra c¸c nguyªn ©m vµ h×nh thµnh nªn c¸c tõ nh− "ba", "bµ", "mÑ". Råi ngay sau ®ã, c¸c ©m kh¸c l¹i xuÊt hiÖn, còng liªn kÕt víi c¸c nguyªn ©m. DÇn dÇn, c¸c ©m ®−îc ph©n ho¸ dÉn tíi sù h×nh thµnh ©m thanh ng«n ng÷ thùc sù. C©u hái 1. Ph©n tÝch ý nghÜa cña sù h« hÊp ®èi víi c¬ thÓ sèng. 2. Tr×nh bµy cÊu t¹o cña c¬ quan h« hÊp. 3. ThÕ nµo lµ h« hÊp th−êng vµ h« hÊp s©u? 4. Tr×nh bµy sù ®iÒu hoµ h« hÊp. 5. Tr×nh bµy sù trao ®æi khÝ ë phæi vµ ë m«. 6. T¹i sao nãi: "TrÎ em hay m¾c c¸c bÖnh vÒ ®−êng h« hÊp"? H−íng dÉn tù häc Ch−¬ng VII I- Môc ®Ých yªu cÇu Häc ch−¬ng nµy, häc viªn cÇn n¾m ®−îc mét sè vÊn ®Ò sau: − TÇm quan träng cña c¬ quan h« hÊp. − CÊu t¹o vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan h« hÊp. 130
− §Æc ®iÓm cña c¬ quan h« hÊp ë trÎ. CÊu t¹o cña c¬ quan ph¸t thanh vµ sù h×nh thµnh tiÕng nãi. II- Ph−¬ng ph¸p häc §äc kÜ gi¸o tr×nh kÕt hîp víi h×nh vÏ. III- H−íng dÉn häc chi tiÕt 1. TÇm quan träng cña hÖ h« hÊp CÇn n¾m: a) Bé phËn dÉn khÝ − Lµ mét lo¹t c¸c èng cã ®−êng kÝnh kh¸c nhau, nèi liÒn víi nhau vµ lµm nhiÖm vô dÉn khÝ. − Gåm: khoang mòi, thanh qu¶n, khÝ qu¶n vµ phÕ qu¶n. + Khoang mòi: ∗ Lµ bé phËn ®Çu tiªn cña bé phËn dÉn khÝ. ∗ Trong khoang mòi cã: l«ng mòi, niªm m¹c mòi víi hÖ thèng mao m¹ch dµy ®Æc vµ c¸c tuyÕn nhÇy. ∗ Chøc n¨ng: • Läc s¹ch, h©m nãng, lµm Èm kh«ng khÝ. • NhËn c¸c kÝch thÝch vÒ mòi. + Thanh qu¶n: ∗ TiÕp gi¸p víi khoang mòi. ∗ Lµ mét liªn kÕt sôn gåm: sôn nhÉn, sôn phÔu, sôn gi¸p vµ sôn thanh thiÖt. C¸c sôn trªn nèi víi nhau vµ víi c¸c bé phËn kh¸c b»ng c¸c d©y ch»ng. ∗ Trong thanh qu¶n cßn cã c¸c c¬ vµ d©y thanh ©m. ∗ Chøc n¨ng: dÉn khÝ vµ ph¸t ©m thanh. + KhÝ qu¶n: ∗ TiÕp theo thanh qu¶n. ∗ Lµ mét èng trô, gåm tõ 16 − 20 vµnh sôn h×nh mãng ngùa. ∗ MÆt trong cña khÝ qu¶n cã c¸c tiªm mao vµ mµng tiÕt dÞch nhÇy. ∗ Chøc n¨ng läc s¹ch kh«ng khÝ vµ dÉn khÝ. + PhÕ qu¶n: ∗ TiÕp theo khÝ qu¶n. ∗ Gåm 2 nh¸nh: phÕ qu¶n ph¶i vµ phÕ qu¶n tr¸i. Mçi phÕ qu¶n cïng víi c¸c ®éng vµ tÜnh m¹ch, c¸c tæ chøc thÇn kinh t¹o thµnh cuèng phæi. ∗ CÊu t¹o gièng khÝ qu¶n nh−ng c¸c vßng sôn hoµn toµn trßn. b) Bé phËn thë (bé phËn h« hÊp) − Gåm 2 l¸ phæi n»m trong lång ngùc. Mçi l¸ phæi bao gåm cã c¸c thuú, tiÓu thuú, phÕ nang vµ mµng phæi bao bäc. Tæng sè phÕ nang trong hai l¸ phæi lµ 700 triÖu. − Phæi ®−îc bao bäc bëi mµng phæi. Mµng phæi gåm cã hai líp: l¸ thµnh vµ l¸ t¹ng, gi÷a hai líp nµy cã mét líp dÞch máng. Hai l¸ phæi ®Òu cã mµng riªng. 131
2. Ho¹t ®éng cña c¬ quan h« hÊp a) NhÞp thë, kiÓu thë − NhÞp thë: + Lµ mçi lÇn thë ra vµ hÝt vµo. + NhÞp thë thay ®æi theo tr¹ng th¸i ho¹t ®éng, theo løa tuæi, theo giíi tÝnh, … − KiÓu thë: KiÓu thë thay ®æi theo løa tuæi vµ theo giíi tÝnh. b) Cö ®éng h« hÊp − H« hÊp th−êng: + HÝt vµo: * §−îc thùc hiÖn bëi sù co cña c¸c c¬ liªn s−ên ngoµi, c¬ n©ng s−ên vµ c¬ hoµnh. * Lµ ®éng t¸c tÝch cùc v× ®−îc thùc hiÖn nhê n¨ng l−îng co cña c¬ hoµnh vµ c¸c c¬ hÝt vµo kh¸c. + Thë ra: * Lµ ®éng t¸c thô ®éng v× kh«ng ®ßi hái n¨ng l−îng co c¬. * Khi thë ra, c¸c c¬ ®¶m b¶o cho sù hÝt vµo ®Òu gi·n ra vµ c¸c c¬ nh− c¬ liªn s−ên trong, c¬ r¨ng c−a d−íi sau, c¬ th¼ng bông… co l¹i. − H« hÊp s©u: + HÝt vµo s©u: Ngoµi c¸c c¬ h« hÊp hÝt vµo cßn cã thªm mét sè c¬ nh− c¬ øc ®ßn chòm, c¬ ngùc, c¬ treo… còng tham gia. + Thë ra hÕt søc: * CÇn huy ®éng thªm mét sè c¬ nh− c¸c c¬ ë thµnh bông. * CÇn cã n¨ng l−îng co c¬ nªn nã lµ ®éng t¸c tÝch cùc. c) Sù ®iÒu hoµ h« hÊp − §iÒu hoµ h« hÊp b»ng ph¶n x¹: + HÝt vµo lµ ph¶n x¹ cña thë ra vµ thë ra lµ ph¶n x¹ cña hÝt vµo. + C¸c luång thÇn kinh h−íng t©m tõ phæi vµ bao phæi theo d©y thÇn kinh h−íng t©m tõ c¸c c¬ quan vÒ ®Òu g©y øc chÕ trung khu h« hÊp. + D©y thÇn kinh giao c¶m lµm t¨ng h−ng tÝnh cña trung khu h« hÊp. − §iÒu hoµ h« hÊp b»ng thÓ dÞch: + Sù t¨ng nång ®é axit trong m¸u sÏ kÝch thÝch trung khu h« hÊp. d) Sù trao ®æi khÝ ë phæi vµ m« − Sù trao ®æi khÝ ë phæi (h« hÊp ngoµi): + H« hÊp ngoµi lµ sù trao ®æi khÝ thùc hiÖn qua bÒ mÆt cña phæi gi÷a m¸u vµ kh«ng khÝ chøa trong phæi. + Sù trao ®æi khÝ gi÷a kh«ng khÝ phÕ nang ®−îc thùc hiÖn nhê sù chªnh lÖch ph©n ¸p cña oxy lµ 107 − 37 = 70mmHg vµ cña cacbonic lµ 46 − 40 = 6mmHg. ChÝnh sù chªnh lÖch nµy ®· ®¶m b¶o cho sù khuÕch t¸n: oxy tõ kh«ng khÝ phÕ nang sang m¸u tÜnh m¹ch vµ khÝ cacbonic tõ m¸u tÜnh m¹ch vµo kh«ng khÝ phÕ nang råi ra ngoµi qua ®éng t¸c thë ra. 132
+ Sù trao ®æi khÝ ë phæi ®· ®−îc thùc hiÖn nhê sù khuÕch t¸n khÝ qua phÕ nang. − Sù trao ®æi khÝ ë m« (h« hÊp trong): + H« hÊp trong lµ sù trao ®æi khÝ gi÷a c¸c m« vµ m¸u. + Trong c¸c m«, ¸p suÊt cña cacbonic lªn ®Õn 60 − 70mmHg. Trong khi ®ã ë m¸u tÜnh m¹ch chØ cã 46mmHg vµ ë kh«ng khÝ phÕ nang lµ 40mmHg. V× vËy, cacbonic sÏ ®−îc khuÕch t¸n tõ c¸c m« vµo m¸u tÜnh m¹ch vµ tõ trong tÜnh m¹ch vµo kh«ng khÝ phÕ nang. + T¹i c¸c m« lu«n lu«n cÇn oxy nªn ¸p suÊt cña oxy th−êng xuèng ®Õn sè kh«ng, trong khi ®ã ë kh«ng khÝ phÕ nang lµ 107 − 110mmHg vµ trong m¸u ®éng m¹ch lµ 100mmHg. V× thÕ oxy sÏ ®−îc khuÕch t¸n tõ m¸u ®éng m¹ch vµo c¸c m«. 3. §Æc ®iÓm hÖ h« hÊp ë trÎ em C¬ quan h« hÊp ë trÎ kh¸c so víi ë ng−êi lín c¶ vÒ cÊu t¹o còng nh− chøc n¨ng ho¹t ®éng. a) VÒ cÊu t¹o − Khoang mòi: + Nhá, ng¾n. + Niªm m¹c mòi mÒm m¹i, cã nhiÒu m¹ch m¸u. + Tæ chøc häng Ýt ph¸t triÓn. + Kh¶ n¨ng b¶o vÖ cña líp niªm m¹c mòi yÕu. + C¸c xoang ch−a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ. − Häng, hÇu, vßng b¹ch huyÕt Ýt ph¸t triÓn. − Thanh, khÝ, phÕ qu¶n: + Thanh qu¶n: * TrÎ d−íi 6 − 7 tuæi, khe thanh ©m ng¾n, thanh ®íi ng¾n. * Tõ 12 tuæi trë ®i, thanh ®íi cña con trai dµi h¬n so víi cña con g¸i. + KhÝ qu¶n: * TrÎ d−íi 4 − 5 th¸ng khÝ qu¶n cã h×nh phÔu. * Sau nµy biÕn ®æi dÇn dÇn vµ cã h×nh trô. + PhÕ qu¶n: PhÕ qu¶n ph¶i réng vµ dèc h¬n phÕ qu¶n tr¸i. + Thanh, khÝ, phÕ qu¶n cã ®Æc ®iÓm: * §−êng kÝnh nhá. * Tæ chøc ®µn håi Ýt ph¸t triÓn. * Vßng sôn mÒm, dÔ biÕn d¹ng. * Niªm m¹c cã nhiÒu m¹ch m¸u. − Phæi: + Phæi cña trÎ lín dÇn theo løa tuæi. + C¸c tæ chøc Ýt ®µn håi. + Mµng phæi máng. b) VÒ ho¹t ®éng − ThÓ tÝch phót: 133
+ Lµ l−îng kh«ng khÝ hÝt vµo trong mçi phót, nã ®−îc ®o b»ng thÓ tÝch cña thÓ tÝch khÝ l−u th«ng víi sè lÇn thë trong 1 phót. + ThÓ tÝch phót còng ®−îc t¨ng dÇn theo løa tuæi. − ThÓ tÝch th«ng khÝ cña phæi: ThÓ tÝch nµy ph¶n ¸nh c−êng ®é cña qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. − Sù trao ®æi khÝ: Sù trao ®æi khÝ ë trÎ em cßn kh¸c so víi ë ng−êi lín vÒ sù th¨ng b»ng oxy − kiÒm. − Sù ®iÒu hoµ h« hÊp: Trung khu ®iÒu hoµ h« hÊp cña trÎ rÊt dÔ bÞ h−ng phÊn. 4. ¢m thanh vµ tiÕng nãi a) CÊu t¹o cña c¬ quan ph¸t thanh − Thanh qu¶n ®−îc gäi lµ c¬ quan t¹o tiÕng: + Bªn trong thanh qu¶n cã lãt mét líp niªm m¹c, trªn bÒ mÆt líp niªm m¹c ë mçi bªn cã 2 nÕp gÊp, ®ã lµ d©y thanh ©m. + Gi÷a 2 d©y thanh ©m cïng bªn cã mét c¸c r·nh lâm xuèng gäi lµ buång thanh qu¶n. + D©y thanh ©m thËt ë d−íi lµ d©y nãi, d©y thanh ©m gi¶ ë trªn lµ d©y chñ yÕu dïng ®Ó thë. + Kho¶ng trèng gi÷a 2 d©y thanh ©m ë 2 bªn gäi lµ thanh m«n. − Thanh qu¶n, c¸c d©y thanh ©m do ¸p lùc cña luång kh«ng khÝ ®i qua nªn lóc c¨ng, lóc gi·n. Do vËy, thanh m«n lóc më, lóc khÐp. §iÒu nµy ¶nh h−ëng ®Õn ®é cao cña ©m ph¸t ra. − §é cao cña ©m thanh phô thuéc vµo chiÒu dµi, sù c¨ng cña c¸c d©y thanh ©m vµ lùc cña luång kh«ng khÝ thë ra. b) Sù h×nh thµnh tiÕng nãi − Tham gia vµo sù h×nh thµnh ©m thanh, tiÕng nãi th× ngoµi thanh qu¶n ra cßn cã häng, miÖng vµ mòi. − ¢m thanh do thanh qu¶n ph¸t ra biÕn ®æi kh¸ nhiÒu tïy thuéc vµo vÞ trÝ cña vßm mÒm, cña l−ìi vµ m«i. − Muèn h×nh thµnh ®−îc mèi liªn hÖ cã ®iÒu kiÖn ®èi víi c¸c tõ, trÎ ph¶i b¾t ch−íc nÐt mÆt vµ ©m thanh ng«n ng÷ cña nh÷ng ng−êi xung quanh. H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái «n tËp ch−¬ng VII C©u 1. Ph©n tÝch ý nghÜa cña sù h« hÊp ®èi víi c¬ thÓ sèng. CÇn nªu: − C¬ thÓ chØ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®−îc khi ®−îc cung cÊp chÊt dinh d−ìng vµ oxy, ®ång thêi th¶i ra ngoµi c¸c s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ph©n huû, trong ®ã cã khÝ CO2. − ViÖc tiÕp nhËn oxy vµ th¶i CO2 cña c¬ thÓ lµ do c¬ quan h« hÊp thùc hiÖn. C©u 2. Tr×nh bµy cÊu t¹o cña c¬ quan h« hÊp. CÇn nªu: − Bé phËn dÉn khÝ: + Khoang mòi. + Thanh qu¶n. + KhÝ qu¶n. + PhÕ qu¶n. 134
− Bé phËn thë (bé phËn h« hÊp). C©u 3. ThÕ nµo lµ h« hÊp th−êng vµ h« hÊp s©u? CÇn nªu: − H« hÊp th−êng: + HÝt vµo th−êng. + Thë ra th−êng. − H« hÊp s©u: + HÝt vµo s©u. + Thë ra hÕt søc. C©u 4. Tr×nh bµy sù ®iÒu hoµ h« hÊp. CÇn nªu: − §iÒu hoµ h« hÊp b»ng ph¶n x¹. − §iÒu hoµ h« hÊp b»ng thÓ dÞch. C©u 5. Tr×nh bµy sù trao ®æi khÝ ë phæi vµ ë m«. CÇn nªu: − Sù trao ®æi khÝ ë phæi (h« hÊp ngoµi): + Sù trao ®æi nµy ®−îc thùc hiÖn nhê sù chªnh lÖch vÒ ph©n ¸p cña oxy vµ CO2. + Sù chªnh lÖch ph©n ¸p nh− sau: PO = 107 − 37 = 70mmHg 2 PCO = 46 − 40 = 6mmHg. 2 + Sù chªnh lÖch nµy ®· ®¶m b¶o cho sù khuÕch t¸n: oxy tõ kh«ng khÝ phÕ nang sang m¸u tÜnh m¹ch, khÝ cacbonic tõ m¸u tÜnh m¹ch vµo kh«ng khÝ phÕ nang råi ra ngoµi qua ®éng t¸c thë ra. + Nh− vËy, sù trao ®æi khÝ ë phæi ®· ®−îc thùc hiÖn nhê sù khuÕch t¸n khÝ qua phÕ nang. − Sù trao ®æi khÝ ë m« (h« hÊp trong) + T¹i c¸c m«: PCO = 60 − 70mmHg 2 PO th−êng xuèng ®Õn sè kh«ng. 2 + T¹i kh«ng khÝ phÕ nang: PO = 107 − 110mmHg 2 PCO = 40mmHg. 2 + T¹i m¸u: M¸u tÜnh m¹ch: PCO2 = 46mmHg M¸u ®éng m¹ch: PO2 = 100mmHg. Nh− vËy, cacbonic sÏ ®−îc khuÕch t¸n tõ c¸c m« vµo m¸u tÜnh m¹ch vµ tõ trong tÜnh m¹ch vµo kh«ng khÝ phÕ nang. Cßn oxy sÏ ®−îc khuÕch t¸n tõ m¸u ®éng m¹ch vµo c¸c m«. 135
C©u 6. T¹i sao nãi: "TrÎ em hay m¾c c¸c bÖnh vÒ ®−êng h« hÊp"? CÇn nªu: TrÎ em hay m¾c c¸c bÖnh vÒ ®−êng h« hÊp lµ do c¬ quan h« hÊp cña chóng ch−a hoµn thiÖn vÒ cÊu t¹o vµ chøc n¨ng ho¹t ®éng. Cô thÓ: − VÒ cÊu t¹o: + Khoang mòi. + Häng, hÇu, vßng b¹ch huyÕt. + Thanh, khÝ, phÕ qu¶n. + Phæi. − VÒ ho¹t ®éng: + ThÓ tÝch phót. + ThÓ tÝch kh«ng khÝ cña phæi. + Sù trao ®æi khÝ. + Sù ®iÒu hoµ h« hÊp. 136
Ch−¬ng VIII HÖ tiªu ho¸ I- Vai trß cña thøc ¨n. ý nghÜa cña sù tiªu ho¸ 1. Vai trß cña thøc ¨n Thøc ¨n lµ nguyªn liÖu ®Ó bï ®¾p sù hao hôt hµng ngµy cña c¬ thÓ. Nã cung cÊp nh÷ng chÊt cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng c¬ thÓ, ®ång thêi còng lµ nguån n¨ng l−îng cÇn thiÕt ®Ó ho¹t ®éng sinh lÝ cña c¬ thÓ. Thøc ¨n lµ sîi d©y liªn l¹c gi÷a c¬ thÓ víi m«i tr−êng ngoµi. 2. ý nghÜa cña sù tiªu ho¸ Tiªu ho¸ lµ sù biÕn ®æi thøc ¨n trong èng tiªu ho¸ ®Ó t¹o thµnh nh÷ng chÊt ®¬n gi¶n cã thÓ hÊp thô ®−îc vµo m¸u råi ®i nu«i c¬ thÓ. Sù biÕn ®æi thøc ¨n ®−îc diÔn ra theo 2 qu¸ tr×nh: biÕn ®æi vÒ lÝ häc vµ biÕn ®æi vÒ ho¸ häc. − Sù biÕn ®æi thøc ¨n vÒ lÝ häc ®−îc thùc hiÖn nhê r¨ng, sù co bãp cña c¸c c¬ ë khoang miÖng vµ ë thµnh èng tiªu hãa. Nhê vËy, thøc ¨n ®−îc c¾t, xÐ, nghiÒn nhá vµ trén ®Òu víi dÞch tiªu hãa. − Sù biÕn ®æi thøc ¨n vÒ ho¸ häc ®−îc thùc hiÖn nhê sù tham gia cña c¸c men tiªu ho¸ (trong c¸c dÞch tiªu ho¸), lµm cho thøc ¨n ®−îc biÕn ®æi tõ nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬ phøc t¹p thµnh nh÷ng chÊt ®¬n gi¶n c¬ thÓ cã thÓ hÊp thô ®−îc. Men tiªu ho¸ lµ mét chÊt xóc t¸c sinh häc, cã t¸c dông biÕn ®æi c¸c chÊt h÷u c¬ (protein, gluxit, lipit) trong thøc ¨n thµnh nh÷ng chÊt ®¬n gi¶n mµ c¬ thÓ hÊp thô ®−îc. Mçi men chØ cã t¸c dông ®èi víi mét chÊt cã thµnh phÇn ho¸ häc vµ cã cÊu tróc x¸c ®Þnh, vµ chØ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é x¸c ®Þnh. VÝ dô: Gluxit d−íi t¸c dông cña men amilaza, trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 37oC vµ m«i tr−êng kiÒm th× sÏ t¹o thµnh ®−êng mantoz¬. II- CÊu t¹o vµ chøc phËn cña c¬ quan tiªu ho¸ 1. èng tiªu ho¸ 1.1. Khoang miÖng a) R¨ng Tïy theo h×nh d¹ng vµ chøc phËn mµ ng−êi ta ph©n ra lµm 3 lo¹i r¨ng: r¨ng cöa, r¨ng nanh vµ r¨ng hµm. ë ng−êi lín cã 32 chiÕc r¨ng. Mçi nöa r¨ng hµm trªn vµ d−íi ®−îc biÓu diÔn b»ng c«ng thøc sau: 137
2 1 2 3 C N TH H 2 1 2 3 ë trÎ em cã 20 chiÕc r¨ng. R¨ng cña trÎ em gäi lµ r¨ng s÷a. Vµ c«ng thøc cña r¨ng trÎ em nh− sau: 2 1 0 2 C N TH H 2 1 0 2 − R¨ng cña trÎ em cã thÓ xuÊt hiÖn sím h¬n hay muén h¬n phô thuéc vµo: ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn c¸ nh©n, di truyÒn vµ chÞu ¶nh h−ëng cña c¸c t¸c ®éng víi c¬ thÓ trong thêi k× ph¸t triÓn thai vµ sau khi sinh. Ngoµi ra, chÊt l−îng cña chÊt dinh d−ìng ®ãng gãp mét phÇn quan träng ®Æc biÖt tíi sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña r¨ng. Nh−ng th−êng trÎ tõ 6 th¸ng tuæi b¾t ®Çu mäc r¨ng s÷a ®Çu tiªn. Khi trÎ 2 tuæi cã 20 chiÕc r¨ng s÷a. §Õn 6 tuæi ë trÎ b¾t ®Çu cã sù thay r¨ng s÷a thµnh r¨ng vÜnh viÔn. Vµ tõ 15 − 17 tuæi sù thay r¨ng kÕt thóc. 6 th¸ng 8 th¸ng 10 th¸ng 14 − 16 th¸ng 16 − 20 th¸ng 20 − 24 th¸ng H×nh 8.1. Sù ph¸t triÓn r¨ng ë trÎ em B¶ng 8.1. Thêi h¹n mäc r¨ng s÷a vµ r¨ng vÜnh viÔn C¸c thêi h¹n mäc r¨ng C¸c lo¹i r¨ng R¨ng s÷a R¨ng vÜnh viÔn − C¸c r¨ng cöa gi÷a 6 − 8 th¸ng 7 − 7,5 tuæi − C¸c r¨ng cöa bªn 7 − 10 th¸ng 8 − 9 tuæi − C¸c r¨ng nanh 14 − 18 th¸ng 10 − 12 tuæi − C¸c r¨ng hµm nhá 1 12 − 14 th¸ng 10 − 11 tuæi − C¸c r¨ng hµm nhá 2 20 − 30 th¸ng 11 tuæi − C¸c r¨ng hµm lín 1 6 − 7 tuæi − C¸c r¨ng hµm lín 2 12 − 13 tuæi 138
− C¸c r¨ng hµm lín 3 17 − 25 tuæi (C¸c r¨ng kh«n) − R¨ng cã chøc phËn c¾t, xÐ nhá vµ nghiÒn n¸t thøc ¨n. Ngoµi ra, r¨ng cßn tham gia vµo viÖc ph¸t ©m. b) L−ìi − L−ìi lµ mét c¬ quan h×nh tr¸i xoan b»ng c¬, rÊt linh ®éng. Nã ®−îc bao ngoµi b»ng líp mµng nhÇy, trong ®ã cã nhiÒu m¹ch m¸u vµ d©y thÇn kinh. − Chøc phËn cña l−ìi lµ chuyÓn thøc ¨n trong khi nhai, thu nhËn c¶m gi¸c vµ vÞ gi¸c nhê c¸c vi thÓ (gai thÞt) trªn mÆt l−ìi. Ngoµi ra, l−ìi cßn gãp phÇn vµo viÖc ph¸t ©m. 1.2. HÇu − Lµ mét èng dµi 12cm. Gi÷a hÇu vµ cét sèng lµ mét m« liªn kÕt th−a, nªn cã t¸c dông ®¶m b¶o cho hÇu cö ®éng ®−îc dÔ dµng khi nuèt. − Chøc phËn cña hÇu lµ dÉn thøc ¨n vµo thùc qu¶n vµ dÉn kh«ng khÝ qua thanh qu¶n vµo khÝ qu¶n, phÕ qu¶n vµ vµo phæi. 1.3. Thùc qu¶n − Thùc qu¶n lµ mét èng dµi kho¶ng 25cm. Thùc qu¶n ®i vµo khoang bông qua mét lç ®Æc biÖt ë c¬ hoµnh. ë trÎ s¬ sinh, thùc qu¶n cã h×nh chãp nãn. Thµnh thùc qu¶n cßn máng, tæ chøc ®µn håi vµ líp c¬ ch−a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, nªn trÎ dÔ bÞ nghÑn. − Chøc phËn cña thùc qu¶n lµ dån thøc ¨n tõ miÖng xuèng d¹ dµy. 1.4. D¹ dµy − D¹ dµy lµ phÇn réng nhÊt cña èng tiªu hãa. §ã lµ n¬i chøa thøc ¨n ¨n vµo, ®ång thêi lµ n¬i thøc ¨n ®−îc biÕn ®æi vÒ hai mÆt: lÝ häc vµ ho¸ häc nhê c¸c c¬ vµ c¸c tuyÕn cña d¹ dµy. − ë trÎ nhá, d¹ dµy n»m ngang vµ cao. Khi trÎ biÕt ®i, d¹ dµy chuyÓn dÇn sang ®øng. §Õn tuæi mÉu gi¸o th× cã ®−îc vÞ trÝ nh− ë ng−êi lín (2/3 ®øng vµ 1/3 ngang). − H×nh d¹ng cña d¹ dµy thay ®æi tïy theo lóc no hay ®ãi, tïy theo t− thÕ cña c¬ thÓ vµ tïy theo løa tuæi. ë trÎ s¬ sinh, d¹ dµy cã h×nh h¬i trßn. TrÎ tõ 1 tuæi trë ®i th× d¹ dµy b¾t ®Çu cã h×nh thu«n dµi. − Thµnh d¹ dµy gåm cã 3 líp: + Líp ngoµi: Líp thanh m¹c. 139
+ Líp c¬, trong ®ã cã c¬ däc, c¬ vßng vµ c¬ xiªn. ë trÎ nhá, líp c¬ nµy ch−a ph¸t triÓn, c¬ th¾t t©m vÞ ph¸t triÓn yÕu, c¬ th¾t m«n vÞ ph¸t triÓn tèt, lç t©m vÞ réng. ChÝnh v× thÕ, trÎ dÔ bÞ n«n, trí sau khi ¨n. + Líp trong: Líp niªm m¹c. Líp nµy cã nhiÒu nÕp gÊp, nhê ®ã d¹ dµy cã thÓ giRn ra khi chøa nhiÒu thøc ¨n. Trªn bÒ mÆt cña líp niªm m¹c cã nhiÒu tuyÕn h×nh èng (do 2 lo¹i tÕ bµo lµ 9 tÕ bµo chÝnh tiÕt ra men pepxin vµ tÕ bµo H×nh 8.2. C¸c c¬ quan tÕkhoang phô n»m gi÷a c¸c ë bµo chÝnh, chóng tiÕt ra axit clohi®ric gióp men pepxin ho¹t ®éng). bông nh×n phÝa tr−íc. 1. TuyÕn n−íc bät; 2. Thùc qu¶n; Ngoµi ra, ë d¹ dµy cßn cã nhiÒu m¹ch3. D¹ vµ d©y4. Tôykinh. m¸u dµy; thÇn t¹ng; 5. Gan; − D¹ dµy ho¹t ®éng theo 2 d¹ng chñ yÕu lµ: cö 7. Ruétnhu ®éng vµ co9. 6. Tói mËt; ®éng non; 8. Ruét giµ; rót ch¹y vßng. V× vËy, thøc ¨n ®−îc ®¶o lén, trén lÉn víi dÞch vÞ Trùc trµng. do c¸c tuyÕn ë niªm m¹c tiÕt ra. 1.5. Ruét non − Ruét non lµ ®o¹n dµi nhÊt cña èng tiªu hãa. ë trÎ, 6 th¸ng ®Çu ruét non dµi gÊp 6 lÇn chiÒu dµi c¬ thÓ. Cßn ë ng−êi lín, ruét non dµi gÊp 4 lÇn. − Ruét non ®−îc chia lµm 3 ®o¹n: + T¸ trµng: Dµi kho¶ng 25 − 30cm, lµ ®o¹n ng¾n nhÊt cña ruét non, song l¹i lµ ®o¹n cã chøc phËn tiªu ho¸ quan träng nhÊt v× lµ n¬i tiÕp nhËn dÞch tiªu ho¸ tiÕt ra tõ c¸c tuyÕn gan vµ tuyÕn tuþ. ChÝnh v× vËy t¹i t¸ trµng thøc ¨n l¹i ®−îc tiÕp tôc tiªu hãa. T¸ trµng cßn lµ phÇn réng nhÊt cña ruét non. Nã uèn cong h×nh ch÷ U. + Hçng trµng: Dµi kho¶ng 2/5 ®é dµi cña ruét non. + Håi trµng. − Thµnh cña ruét non ®−îc cÊu t¹o bëi 3 líp: Líp ngoµi lµ líp thanh m¹c, líp gi÷a lµ líp c¬ vµ líp trong lµ líp niªm m¹c. Líp niªm m¹c gåm nhiÒu nÕp gÊp gäi lµ van trµng. Líp nµy ®−îc phñ bëi mét líp tÕ bµo, ë ®ã cã nh÷ng tÕ bµo chøa chÊt nhÇy. ë trÎ, líp niªm m¹c rÊt ph¸t triÓn, diÖn tÝch hÊp thô lín, m¹ch m¸u nhiÒu. Do ®ã, ë trÎ dÔ hÊp thô nh÷ng s¶n phÈm trung gian cña qu¸ tr×nh tiªu hãa, ®ång thêi vi khuÈn x©m nhËp vµo còng dÔ dµng. V× thÕ, khi ¨n thøc ¨n kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng trÎ dÔ bÞ rèi lo¹n tiªu hãa, bÞ Øa ch¶y. Ngoµi ra, líp niªm m¹c cßn ®−îc phñ bëi mét líp l«ng ruét. L«ng ruét lµ c¬ quan hÊp thô, dµi 0,5 − 1mm, dµy 0,1mm. Nã ®−îc ph©n bè dµy nhÊt ë t¸ trµng. Tæng sè l«ng ruét ë ng−êi kho¶ng 4 triÖu chiÕc. Nhê cã cÊu t¹o van trµng vµ l«ng ruét nªn ®R t¨ng bÒ mÆt hÊp thô cña ruét non lªn gÊp 5 lÇn (kho¶ng 5m2). Mçi mét l«ng ruét ®−îc cÊu t¹o ë trôc gi÷a lµ m¹ch b¹ch huyÕt vµ t¹i ®©y hÊp thô nh÷ng chÊt mì; bÒ mÆt c¸c l«ng ruét cã m¹ch m¸u ph©n nh¸nh thµnh m¹ng l−íi, ®©y lµ n¬i hÊp thô c¸c chÊt protein, gluxit, n−íc vµ muèi kho¸ng. Tõ m¹ch m¸u vµ m¹ch b¹ch huyÕt ®ã, c¸c chÊt ®−îc tËp trung vµo c¸c m¹ch lín h¬n chuyÓn vÒ tim, ®Ó tõ ®ã ph©n bè tíi c¸c m« vµ c¬ quan. − Chøc phËn cña ruét non lµ tiÕp tôc biÕn ®æi thøc ¨n vµ hoµn thµnh qu¸ tr×nh tiªu ho¸ thøc ¨n. §ång thêi, hÊp thô c¸c chÊt ®R ®−îc biÕn ho¸ d−íi d¹ng hoµ tan vµo m¸u ®Ó råi ®i nu«i c¬ thÓ. 140
1.6. Ruét giµ − Ruét giµ dµi kho¶ng 1,3 − 1,5m. Nã ®−îc chia thµnh 3 ®o¹n: phÇn ®Çu lµ ruét tÞt (manh trµng). ë trÎ, manh trµng ng¾n vµ di ®éng ®−îc. Do ®ã, trÎ em dÔ bÞ lång ruét vµ xo¾n ruét. ë thµnh sau cña manh trµng cã mét mÊu h×nh giun gäi lµ ruét thõa. Ruét thõa dµi 2 − 20cm, nã kh«ng tham gia trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh tiªu hãa. PhÇn gi÷a lµ ruét giµ chÝnh thøc (cßn gäi lµ ®¹i trµng). Vµ phÇn cuèi lµ ruét th¼ng (cßn gäi lµ trùc trµng). − Thµnh cña ruét giµ ®−îc cÊu t¹o bëi 3 líp: Líp ngoµi lµ líp thanh m¹c, líp gi÷a lµ líp c¬ vµ líp trong lµ líp niªm m¹c. Líp niªm m¹c cña ruét giµ cã cÊu t¹o t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n. Nã chØ cã mét sè tÕ bµo tiÕt dÞch nhÇy gióp cho sù vËn chuyÓn c¸c chÊt cÆn bR ®−îc dÔ dµng. − Trùc trµng tËn cïng b»ng hËu m«n th«ng ra ngoµi. Bao ngoµi líp niªm m¹c hËu m«n cã c¸c c¬ th¾t. C¸c c¬ nµy th−êng xuyªn ®ãng th¾t hËu m«n l¹i vµ chØ më ra khi ta "®i ngoµi". C¸c c¬ th¾t hËu m«n ho¹t ®éng theo ý muèn cña con ng−êi. 2. TuyÕn tiªu ho¸ 2.1. TuyÕn n−íc bät − TuyÕn n−íc bät n»m xung quanh khoang miÖng. Nã lµ nh÷ng èng h×nh chïm, tiÕt ra n−íc bät theo èng dÉn ®æ vµo khoang miÖng. Thµnh phÇn cña tuyÕn n−íc bät cã c¸c enzym. Sè l−îng vµ thµnh phÇn cña n−íc bät tiÕt ra phô thuéc vµo tÝnh chÊt lÝ vµ ho¸ häc cña thøc ¨n. N−íc bät cã t¸c dông lµm nhRo thøc ¨n kh« vµ cuèn khái niªm m¹c miÖng nh÷ng chÊt cã h¹i hoÆc kh«ng cÇn thiÕt. C¸c tuyÕn n−íc bät tiÕt ra n−íc bät theo c¬ chÕ ph¶n x¹: Thøc ¨n vµo miÖng kÝch thÝch c¸c thô thÓ cña c¸c d©y thÇn kinh vÞ gi¸c, c¸c xung ®éng ®ã ®−îc lan truyÒn tíi trung khu ®iÒu khiÓn viÖc tiÕt n−íc bät ë hµnh tuû, råi tõ ®ã theo d©y thÇn kinh li t©m ®Õn tuyÕn n−íc bät, kÝch thÝch tuyÕn n−íc bät tiÕt n−íc bät. − ë trÎ s¬ sinh, tuyÕn n−íc bät ch−a ®−îc biÖt hãa, trung t©m ®iÒu khiÓn viÖc bµi tiÕt n−íc bät ch−a ph¸t triÓn. Do ®ã ë trÎ n−íc bät tiÕt ra Ýt vµ ch−a tiªu ho¸ ®−îc tinh bét. TrÎ 3 − 4 th¸ng tuyÕn n−íc bät ®R ph¸t triÓn hoµn toµn, sè l−îng n−íc bät ®−îc t¨ng dÇn lªn, trong n−íc bät cña trÎ ®R cã ®ñ c¸c men amilaza, ptyalin, mantaza... Ho¹t tÝnh cña c¸c men ®−îc t¨ng dÇn theo løa tuæi. 2.2. TuyÕn d¹ dµy ë d¹ dµy cã kho¶ng 5 triÖu tuyÕn nhá n»m trong niªm m¹c cña d¹ dµy vµ hµng ngµy tiÕt kho¶ng 2 lÝt dÞch vÞ. Trong dÞch vÞ cã chøa HCl vµ men pepxin, prezua. HCl võa cã t¸c dông gióp cho men pepxin ho¹t ®éng, võa cã t¸c dông b¶o vÖ, tiªu diÖt phÇn lín vi sinh vËt x©m nhËp vµo d¹ dµy cïng víi thøc ¨n. 2.3. Gan − Gan lµ mét tuyÕn lín nhÊt cña c¬ thÓ, nÆng 1,5kg vµ cã mµu n©u sÉm. − Gan cã nhiÖm vô tiÕt ra mËt ®Ó tiªu ho¸ thøc ¨n, cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, tham gia vµo qu¸ tr×nh ®ång ho¸ protein, gluxit, lipit, lµ n¬i trung hoµ cña ®éc tè vµ tiªu hñy hång cÇu giµ; ®ång thêi lµ n¬i dù tr÷ glycogen. 141
− Gan cña trÎ em t−¬ng ®èi to so víi khèi l−îng c¬ thÓ. ë trÎ s¬ sinh khèi l−îng gan chiÕm 4,4% khèi l−îng c¬ thÓ. TrÎ 10 th¸ng khèi l−îng gan t¨ng gÊp ®«i. §Õn 3 tuæi khèi l−îng gan t¨ng gÊp 3 lÇn so víi lóc míi ®Î. Sau ®ã gan ph¸t triÓn m¹nh ë tuæi dËy th×, lóc nµy khèi l−îng cña nã chiÕm 2,4% khèi l−îng c¬ thÓ. Gan ë trÎ dÔ bÞ di ®éng vµ thay ®æi vÞ trÝ theo t− thÕ hoÆc bÞ chÌn Ðp. Kh«ng nh÷ng thÕ, gan cña trÎ cßn cã nhiÒu m¹ch m¸u vµ chøc phËn cña chóng ch−a hoµn thiÖn. 2.4. TuyÕn tôy − TuyÕn tôy cã mµu hång, n»m trong xoang bông, cã èng dÉn chÊt tiÕt ®æ vµo ruét non ë t¸ trµng. − NhiÖm vô cña tuyÕn tôy lµ tiªu ho¸ thøc ¨n (chøc n¨ng ngo¹i tiÕt). ë tôy cßn cã c¸c nhãm tÕ bµo tiÕt ra chÊt insulin ngÊm trùc tiÕp vµo m¸u cã t¸c dông quan träng trong qu¸ tr×nh trao ®æi gluxit. V× vËy, ng−êi ta gäi vai trß nµy lµ chøc n¨ng néi tiÕt cña tuyÕn tôy. − ë trÎ, tuyÕn tôy ho¹t ®éng ngay tõ lóc míi ®Î. Trong dÞch tôy cña trÎ cã ®ñ c¸c men tiªu ho¸ protein, gluxit, lipit nh− ë ng−êi lín. Ho¹t tÝnh cña c¸c men nµy ®−îc t¨ng dÇn tõ khi trÎ ®−îc 3 th¸ng vµ lóc trÎ 2 tuæi th× ®¹t ®−îc nh− ë ng−êi lín. Nh×n chung, c¸c tuyÕn tiªu ho¸ ho¹t ®éng chÞu sù ®iÒu khiÓn cña hÖ thÇn kinh. C¸c dÞch tiªu ho¸ ®−îc bµi tiÕt theo c¬ chÕ ph¶n x¹ vµ phô thuéc vµo thµnh phÇn cña thøc ¨n. III- Sù tiªu ho¸ thøc ¨n trong èng tiªu ho¸ Sù tiªu ho¸ thøc ¨n ®−îc diÔn ra ë tÊt c¶ c¸c phÇn cña èng tiªu hãa, nh−ng qu¸ tr×nh nµy ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt lµ ë 3 n¬i: khoang miÖng, d¹ dµy vµ ruét non. 1. T¹i khoang miÖng Thøc ¨n vµo miÖng ®−îc r¨ng c¾t, xÐ, nghiÒn nhá råi tÈm víi n−íc bät lµm thµnh mét chÊt nhRo dÝnh, råi bÞ l−ìi ®Èy vµo hÇu. Khi c¸c c¬ quan thô c¶m ë hÇu vµ ë gèc l−ìi bÞ kÝch thÝch sÏ g©y nªn ph¶n x¹ nuèt. Nhê cã ph¶n x¹ nuèt mµ thøc ¨n ®−îc chuyÓn tõ khoang miÖng xuèng thùc qu¶n vµ d¹ dµy. Trong n−íc bät cã men ptyalin, amilaza, mantaza... ho¹t ®éng trong m«i tr−êng kiÒm cã t¸c dông biÕn ®æi mét phÇn tinh bét thµnh ®−êng. ë trÎ d−íi 3, 4 th¸ng tuæi, tuyÕn n−íc bät ch−a ph¸t triÓn mét c¸ch ®Çy ®ñ, v× thÕ kh¶ n¨ng tiªu ho¸ tinh bét cßn bÞ h¹n chÕ. 2. T¹i d¹ dµy − Thøc ¨n xuèng tíi d¹ dµy sÏ ®−îc l−u gi÷ l¹i. Thêi gian l−u l¹i ë d¹ dµy tïy thuéc vµo b¶n chÊt cña thøc ¨n. VÝ dô: Thøc ¨n lµ gluxit ®−îc l−u l¹i ë d¹ dµy tõ 3 − 4 giê, protein lµ 5 − 6 giê, lipit lµ 6 − 8 giê, s÷a mÑ lµ 2 − 2,5 giê vµ s÷a bß lµ 3 − 4 giê. Ngoµi ra, thêi gian l−u gi÷ thøc ¨n cßn phô thuéc vµo løa tuæi, giíi tÝnh, tr¹ng th¸i c¬ thÓ, t©m lÝ... − Khi thøc ¨n xuèng ®Õn d¹ dµy, nhê cö ®éng nhu ®éng vµ sù co rót cña c¸c c¬ ë thµnh d¹ dµy lµm cho thøc ¨n ®−îc tiÕp tôc nghiÒn nhá vµ trén ®Òu víi dÞch vÞ do tuyÕn dÞch vÞ tiÕt ra. Thøc 142