Giáo trình Sinh lí học trẻ em (Tái bản lần thứ 13): Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:68

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 cuốn giáo trình Sinh lí học trẻ em giới thiệu tới người đọc các nội dung: Mở đầu, tính quy luật về sự sinh trưởng và phát triển của cơ thể, hệ thần kinh, cơ quan phân tích. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung phân tích. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Sinh lí học trẻ em (Tái bản lần thứ 13): Phần 1

LÊ THANH VÃN Giáo trình
PGS.TS. LÊ THANH VÂN GI ÁO TRÌ NH SINH LÍ HỌC TRẺ EM B (Tài liệu dùng cho sinh viên cá c trường Sư phạm mẩm non) (Tái bản lần thứ 13) NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC sư PHẠM
M ã số: 01.01. Ỉ 4 Ỉ Ỉ Ỉ 0 0 Ỉ - Đ H 2 0 1 3
MỤC LỤC Trang Lời nhà xuất bàn.......................................................................................................................................5 C h ư ơ n g I. MỞ ĐẦU ................................................................................................................ ..................................................... 6 I Tấm quan t r ọ i '' Ị của bộ m ôn........................................................... .................................................. 6 11. Giới thiệu ch u n g v ề cơ th ể n g ư ờ i............................................................................................................................7 C â u h ỏ i ............................................................................................................................................................................................16 C h ư ơ n g II. TÍNH Q UY LUẬT VỀ s ự SINH TRƯ Ở N G VÀ PHÁT TRIEN CUA C ơ T H Ể .......................... .............................................................................................................. 17 I. Tinh qu y luật v ề s ự sin h trưởng và phát triển c ủ a c ơ th ể t r ẻ ................................................................... 17 II. Gia tốc phát triển của cơ th ể .............................................................................................................. 20 III. Những chỉ số phát triển thể lực CỦ3 tr ẻ .......................................................................................... 22 IV. Giới thiệu v ề b iểu đ ổ tăng tr ư ở n c ...................................................................................................................... 2 3 V. Đ ặc điểm phát triển của các thời kì của cơ th ể ............................................................................. 26 C à u h ỏ i ........................................................................................................................................................................................... 2 9 C h ư d n g III. HÊ THẦN K IN H .................................................................................................................................................... 30 I Tám quan trọng của hệ thần k in h ......................................................................................................30 II. Cấu tạo và chức phận của hệ thần k in h ......................................................................................... 3P III. Hoạt động phản xạ của hệ thẩn k in h ..............................................................................................36 IV. C á c loại hinh thần k in h ............ ^..............................................................................................................................44 V. Đ ặc điểm hoạt động thần kinh cao cấp ở người........................................................................46 VI. N g ủ ....................................................................................................................................................... 49 C à u h ỏ i........................................................................................................................................................................................... 52 C h ư ơ n g IV. c ơ Q U A N PHÂN T ÍC H .................................................................................................................................... 5 3 I. Đại cương về cơ quan phân tíc h ........................................................................................................ 53 II. Các cơ quan phân tích ......................................................................................................................... 5< C â u h ỏ i........................................................................................................................................................................................... 66 C h ư đ n g V. HỆ VÂN Đ Ộ N G ...................................................................................................................................................... 67 I. Tầm quan trọng của hệ vận đ ộ n g .....................................................................................................67 II H ệ x ư ơ n g ...........................................................................................................................................................................6 7 III. H è cơ .. ..................... .......................................................................................................................................................76 IV. Sự phát triển tư th ế .............................................................................................................................82 C à u h ỏ i............................................................................................................................................................................................84 C h ư ớ n g VI. HỂ TUẦN H O À N .................................................................................................................................................. 8 5 I. M á ụ ......................................................................................................................................................................................8 5 II Tuấn h o à n ............................................................................................................................................. 92 C â u h ỏ i........................................................................................................................................................................................... 9 9 C h ư ơ n g VII. HÊ HÒ H Ấ P ....................... ................................................................................................................................ 100 I, Tấm quan trọng của hệ hô hấp.........................................................................................................100 II, Cấu tạo của hộ hò h ấ p ..................................................................................................................... 100
III. H oạt đ ộ n g c ủ a c ơ q u an hõ h ấ p .................................................................................................................. 103 IV, Đ ă c điềm h ê hô hấp ở trẻ e m ........................................................................................................................... 106 V. Âm thanh và tiên g nói 108 C à u h ỏ i.......................................... 109 C h ư ơ n g VIII. HÊ T IE U H O Á ............................................................. 110 I. V ai trò c ủ a th ứ c ăn - Ý n g h ĩa c ủ a s ự tiêu h o á ,, 110 II. Gấu tạo và chức phận củ a cơ quan tiêu h o á ................. 110 III. S ự tiêu h oá thức ăn trong ốn g tiêu h o á .................... 116 IV. S ự hấp thụ thức ăn và s ự thải b à ................................ 118 V. S ự thốn g nhất h oạt đ ộ n g trong cơ quan tiêu hoá 119 VI. Cơ sơ sinh lí củu s ự ăn u ố n g . 120 C ả u h ỏ i....................................................................................................................................................................................... 120 C h ư ơ n g IX. IR A O Đ ổ l CHẤT VÀ NÂNG L Ư Ơ N G ....................................................................................................121 I. Knái niệm trao đổi chất và năng lư ợ n g .......................................................................................... 121 II. Sự trao đổi c h ấ t................................................................................................................................. 121 III. Sự trao đổi năng lư ợ n g ................................................................................................................ 126 C à u h ổ i....................................................................................................................................................................................... 128 C h ư ơ n g X. HỆ BÀI TIẾT......................................................................................................................................................... 129 I. Ý nghĩa của sự bài tiế t...................................................................................................................... 129 II. Sư bài tiết nước tiểu qua th ậ n .......................................................................................................... 129 III. Sự bài tiết mổ hôi qua d a ............................................................................................................... 137 C ả u h ỏ i.......................................................................................................................................................................................14 0 C h ư ơ n g XI. CÁC TUYỂN NỘI T IẾ T ............................................................................................................................. 141 I. Đại cương về tuyến nội tiế t ...............................................................................................................141 II. Các tuyến nội tiế t.............................................................................................................................. 142 C áu h ỏ i.................................................................................................................................................................................... 1 46 Tài liệ j tham khảo.............................................................................................................................147
LÒI NHÀ XUẤT BẢN 'Prc cm là một thc thưc lư nhicn đaim phát trien'. 'lYe càiiLí nho i:ia ioc phát Iriẽn càníz ló’n. Chúim ta có lliê (.Ịuan sát thủy Irc lớn khỏn từna Ilizáy. Việc nchicn cứu đậc đicm tăm lí. sinh lí tre cm \ à nhữnc c|Liy liiặl phát trien cúa nó là (ỉặc biệt cần thict dối vứi việc nuôi dạy Irc cni. Giáo trình “ S in h l í h ọ c tre e m " của Ticn sĩ Lô Thanh Vãn là một tài liệu de càp inôt cách toàn diện nliữim đặc điếni phát trien sinh lí trẻ cni lứa tuổi niầm non, đầu tuổi hoc: dặc đicm phát trien cua hệ thần kinli; dặc điếm pliál trien cùa các cơ quan phàn tích; hệ vận động ; hệ iL iầ ii hoàn; hệ ho nấp; hệ tiêu hóiu hẹ bài tiết.. Trên cư sơ pliân tích đặc đi cm phát triển sinli lí IC qua các thừi kì. tác sziá đã chỉ la nliữne yêu cầu sir phạm cần thiẽt troíi;’ Jỏim tác Iiuỏi dạy tré lứa tuổi inầni non. Do vày, tài liệu này rất hữu ích ơho cán bộ eiaiic dạy, sinh viên các trưÌTim sư phạm mầm non. Đổn
Chương I M ỏ ĐẦU 1. TẤM QU AN TRỌNCỈ C 0 / \ BỘ MÒN 1. Khái niệm vẻ giải phảu và sinh lí ngưoi L I . G id i p h ẫ u n g ư ờ i Giải phẫu người là một môn khoa học Iisliiên cứu vể cấu tạo, hình danũ \à các quy luật phát triển cúa cơ thế người cũng như các cư c|Lian trong cơ thế. Nó nghicn cứu mối tương cỊiian của các bộ phận với nhau trong cơ thc. Từ đó thây dượe sự ihònc nhất trong cơ thể và sự thống nhất giữa cơ thế v;'ì môi trường nhờ hệ thần kinh. Trên cư sở đó tìm ra những hiện pháp tác dộng đến mòi trưcms làm iiiih hirtVng tốt đến sư phát trien ciiii cơ thể. 1.2 . S i n h lí n g ư ờ i Sinh lí npiròi ia một môn khoa học nghiên cứu hoạt độiis chức n á ns ciia các Cíí quan, các hệ cư qiiaii và toàii bộ cư thế nói chuiit:. Nó nghicii cứu c;íc quy liKÌt làm cư sờ cho các quá tiình sống cua cơ thể. Giải phău và sinh lí người có liên qiiaii mật thiết với nliaii. Muôn hicii clươc chức phận ciia một cơ quan nào đó trong cơ thế thì phái biết cấu lạo cíia cơ quan đó. 2. Mỏi quan hệ vói các niỏn khoa học khiíc Giái phẫu và sinh lí ngưừi có liên quan dếii nhiểii ncành ìvlioa học khác nglilên cứu về con nsười như; y học, tâm lí học, ciáo dục học, eiáo dục ihế chãt... + Đoi với lioc: giúp cho người thầy thuốc C() khá năiii: cliàii đoán và đưa ra ciic biẹii Ịiliápclicu liị và imãii ngừa pliù liợp. + Đói với làm lí học: sự phát trien của tãni lí diẻn ra tròn cơ sớ sự phát liicii VC eiài pliẫu và siiih lí ciia nỏ, dặc biệt là trên cơ sở sư phát trien cua não bô và ':u;i hệ thán kinh. Hay nói cách khác: Cìiái phẫu sinh lí là cơ sơ cùa lãni lí. Chĩnm liạn. ơ c;íc cin bé bị tật Iião thì thưừnỉ: bị trí tuệ thiôii Iiãnt:. Hoặc sự kém phát trien cua não thì thườim bị In' tuệ thicLi năns. Hoặc sự kém phát trien và suy ycu chức nãim của tuycii giáp trạim dẫn dên sự trì trệ của trí tuệ. Mặt khác, bán thân sự phái triển tâm lí lại có ánh hiráiiíz nhất dịnli đếii sự plnít trien cơ ihc. Ví dii: sư phát trien cua hoạt đọn-:: I i i i ỏ n imĩt đã !àni phát trièn lai àni vị cua dứa trẻ hoặc nhĩms sự luyện lâp có độH!: cơ. có mục đícli có thè làm lãiii: tính nhay cám ciui cư quan phàn tích.
+ Đ ô i v ớ i g i á o d ụ c h ọ c : g i ã i p h ẫ u v à s i n h l í l à c ơ SCÏ g i ú p c h o g i á o d ụ c h ọ c c ó thê dể lii những nội dung giáo dục cu thế, chính xác. phù hợp với độ tuổi. + Đối với giáo duc thế chất: giái phẫu, sinh lí là cơ sò đế dựa vào đó có thế để ra kế hoạch luyện tập, nội du ns và phưong phiíp luyện tập phù hợp với mỗi độ tuổi. 3. Tầm quan trọng của bợ mòn Gi ái phẫu và sinh lí có một vai trò quan trọng trong chương trình dào tạo cùa ngành m ám non. - Gi úp cho rmười học hicii được cơ thê trẻ em có nhữiig đặc điểm khác với người lớii: khác về câu tạo, chức phận của tìnig cơ quan và cùa cá cơ thể. - Những đặc điếm khác nhau đó thay dổi trons các giai đoạn lứa tuổi khác nhau cua cư thế. - Trèn cư sở cún nhữ ns hiếu biết này ciiìp cho các cô 2 Ìáo mẩm non tươns lai có kế hoạch chăm sóc và giáo dục tré một cách hợp lí, tạo điều kiện tốt cho sự hoàn thiẹn và phát triển cư thể trẻ. - Ngoài ra, môn học này còn CLinc cấp nhĩ mc kiến thứẹ cơ sò dể người học có kliá nánc tiếp tha những kiên thức của các mòn học khác: tàm lí học, giáo dục học, diiih ciưững và các bộ môn phi rai a pháp. II. GIỒI THIỆU CllUNCÌ VÊ c ơ THE NGUỜl 1. Càu tạo và chức phận cùa tế bào và mó l .l . Té bào ■■■ Về cấu lạ o : Đầu thế ki XIX iigLrời ta xác định đưực cơ thế có càu tạo bủng tê bào. Tê bào lìi Iiiôt don vị câu trúc chức năng và di tmycii cư bán của cơ thè. Quan sát dưới kiiili liièii vi diẹii lử phỏim đại hàim Irăni nghìn lần tồ bào uổin; - Mùìiịị'. b a o h ọ c h è n i m o à i . N ó là l ớ p I i ị ỉ o à i c ủ a n g u y ê n s i n h c h â t d ĩ i c , d à y klióng đến vài phần triệii mi li mét (tức là vài na nỏ mét). Màng có Iihiệni vụ làm clu) tê bào có hình dạim nhất dịnh và háo vệ tố bào. Ngoài ra. màng tô bào còn có khá náne bán thấm dê thưc hiện qiiá trình trao đổi chất giữa cư ihế và mỏi triànig (báii thàni có chọn lọc). - N Oliven s in h i h í í i ( t é b à o c h A t ) : là n s z u y c n li ç Li t h ự c s ự s ố i i í i , t r o i ì c s i i ỏ t , l ỏ n g hoặc liơi đặc. Trong nguyên sinh chát có vò số các òne nhỏ phân nhánh dám bào mối lièii hệ giữa các phán kliác nhau cua lê bào, - N h a n '. d i r ư c l à m b a iii z m ộ t t h ứ I i c u y ê n s i n h c h ấ t đ ặ c h i ệ t . B a o sziờ n ó c u n ü n;ìm tronc Iiguycn sinh cliàì. c ỏ mỏl lớp màne kép bao xung qiianh Iihân. Nhàn
thường có hình trứiiiỉ và có màu sáno hưn nguyê n sinh cliât bọc quanh. Ns:()ài la. trong nguyên sinh chất có các cư quan tử và có niànu bao học. Nỏ là Iiliữiis: thành phần chuyên hóa giống như các cơ qiuin CLia c ơ tlic, pliụ trách nhữim chức Iiãim nhất định, đảm báo hoạt độiiỉỉ sống bình thường cùa tế bào. Cháng hạn: II Ihè (thườiig có trong nguyên sinh cliất) có the coi là trạm nãnc lưọni: của tè bàc\ \ì nó tích lũy năng lượiiiỉ cần thiết cho tc bào. Sự tổn
thừa c ác hat tích tliẹii àm. clo dó có sư khuvêch t;íii cua C'l tù' Iitzoài VÌU) bị chàiii lại (do niàim c1a\ ) \'à làni chậm K" từ troim la (cií.) niàiiũ hút). Nuu'o’c lai, sư khiiyéch tán cua Na" từ imoài \'ào tãne nhanh hon nhừ anh luroiii: cua mànu lích điện àm. Tính ổn dịnh cua m àne đưọ’c đám bao Iiliờ sự vặn ch u \c n lích cưc các K* và Na" chòìm lai lực khuycch tán. Điện thc ináiiiz bien niáì klii lioạt döniz SÒIIL! cưa tố bào bị đình chi. Ngoài ra. trạnc thái hoạt đòn«:; cua tc bài) bị iIki\' dổi, cluơc thò hiçn ơ n c a v điện thô màng. Cụ thè: + Điện tlic niàim tãng, t h ư ừ n í i chứníi tỏ s ự hirnsz phân bị uiam (d o sư lă n e cưoHíỉ V'àn chuycn tích cực các Na^ từ tố bào ra ncoài). + ü i ç n tlic màim iỉiáni, chinm to sự hưiií: phủn ciia lẽ bào lãim lèn (cio sư \'áii chuyến yếu ớt các Na^). ■ Th à n h phần của tẻ hào: Có rất Iihicu châl tham uia vào thành phần CLÌa tô bào. tion« đó Iiưức khoáiiũ 3/4 khối lươns lê bào. Troim nước hòa tan niộl Iượn 2 nho các chât vò cư (chủ yẽu là các m uối) và các chất hữu c ư c h i ế n i khoánc 1/4 khối lirựim té bào (Iroim dỏ clui yếu là Prỏléin, imoài ra còn có axilnuclcic, gluxit, lipít...). - Prỏtẽin là vật chất cliú yếu của mọi cấu tạo té bào và là ihành phần khonu thế tliiếii đê tliaiii uia tố cliức các qiiá tniih sốnu. Có hưn 20 amiiiỏaxit có ihc lÌKuii gi;i vào tliàiili phấn các prỏlcin. tạo thành một hoặc một sò chuỏi liéii két \'ới nhau. Các chuỗi này có tliô uốn kluk' và cuộn tròn lại thành lừim hứi. CY) Iiliieu loai prótêin. prôtèin khác nliau VC sò lượim phầii tư cua lừim loai aniiiiỏaxit \'à \'é liât tư sáp xếp cua nliữnũ aniinòaxit này. Prỏtèin có línli cliàt xi'ic tác đãc hiệu ihỏim qua các cii/\'in. Thoim lliLiờni: mỏi en/.yni chi thúc dàv một phàn ứn" hóa hoc Iihál định. MỎI vài CII/MII chi có lac động clối \'('íi mọt chát Iiià kliònu aiili hu'o'ii” L’ì tlcn các chái kliác. llifiiii chí c;i dối vó’i c.íc chai uần "loiiii các cliãt ãy. Axil nucleic: nó chi nãni ti'one riliiìn cúa lõ h;u>, axit luiclcic clu'('c cáu lạo lu' chuỗi râì lớn các nuclèôtit sáii phâiii lien kẽt ciia 3 pliàii lir: chát liiìu co' cliứa Iiilo' (bii7,ơ nito'), cliròim 5 imLiycn tử cacbon và axit phôtphoric. Hình ihành cliuỏi niiclòolit chí gổm có 4 loai vcVi các bazư nito' khác nhau: xió/in. tiniin. ailciiin. tiuaiiin. Có nhicu loại axit nucleic, chúiií: khác nhau VC số luơim mỏi loai Iiuclẽỏtil và chú >'CL1 kliác nhau vé trật lư s ã p xcp cLÌa các nuclóòlit lioim cliiiỏi. 'rìiv llict) loại dirc'yiiiz d c /ò r i h ò / a hay ribòra có Iron" các miclcòlil mà axit nuclèic có hai loại: ADN axit nucléic, AR N iixit rihònuclcic. Đặc tính t|Lian troii^ của a\it miclèic là chi bao uổm các clạiii: luiclêotit khác nhau nluiìií: xác định \'à eliroc ký liiệii bĩiim các ch ữ cái dầu tien cua lèn «ioi các ba/.ư nitơ ihain uia \ à o thành phán ciia chúiiLi A, G, 1, X.
Axi t nucl êic đ ám báo sự tạo nê n Pròtéin từ các ami nô a xi t đặc trLílig c h o m ố i chuỗi tế bào và giữ được bản chất di truyền. - Gliixit (hydrat cacbon hay Saccarit). Gluxit dược càu tạo từ các Iiíiuycn tò như cacbon, hyđrò, òxy. Trong đó các nguyên tử c ủa hai ngu yê n tố hyđrô và òxy hầu như bao giờ cũng có ti lệ gi ônc như trong phàn tư nước. Gluxit có hai loại hydrat cacbon đơn giản (monosaccarit) và hydrat ca cbon phức tạp (polisaccarit hay polime tríing hựp). Trong cư thể người và dộng vật, đường glucóza dưực dùng để tièu hao năng lượng hàng ngày. Loại diùyng này với một lượng nhỏ có mặt không những ờ tất cả các tế bào mà còn ờ cả trong máu. Thư ờng chúng có trong gan và cơ, còn phần khác được biến đổi thành lipit. - Lipit; Lipit cũng được cấu tạo bằng các nsỉLiyên tố oiố ns gliixit, nhims hàm lưọiig ôxy rất ít. Chẳng hạn, mỡ người có công ihức Nsoà i ra, còn có một số lipit có cấu tạo phức tạp hcifii như, trons (hành phần cùa nó có chứa phòtpho và một số chất khác. Lipit thường phủ ở mặt dưới da và nhiều cơ quan. Nó là chất dự trữ cua cơ thê và có giá trị năng lượng rất lớn. Ngoài ra, còn có một số chất có tính chất giống lipit (các hợp chất giống lipit) cũng có ý nehĩa quan trọng trong các quá trình sống. N h ữ n g đ ặ c tín h của tê 'b à o : Tế bào có thế xem là nhữnc đcín vị cơ sở mà trạng thái sòng của c húng được đám bảo bằng nhữiig đặc tính sống c ơ bán sau: - Biến dổi năn" lượim từ một dạng này san« một dạ ng khác. Chá n" hạn, nâng lượng hóa học của các chất hĩai cơ trong các tê bào của c ơ thế người được biến dổi thành những dạng năng lượiig khác như cơ năng, diện năng... - Xây dimg cơ thế đặc trưng riêng cúa mình bãng cách c huyế n hóa các chát hấp thụ đưực vào tế bào. - Sinh trưởng và phân chia: các tế bào lóín lên nhừ các vật chất mới của tê bào được hình thàiih mạnh mẽ, phân đói nhiểu lần và sinh sôi náy nở. Troim dó mỏi tể bào con eiống hệt tế bào mẹ. - Tính đặc trưng. Sự phát triến cúa tế bào ihai băt đầu bằng sự phàn chia các lê bào sinh dục cái được thụ tinh. Nhờ tiếp tục phân chia mà sỏ lượng tc bào được nhân đòi không ngìrim và nhanh chóng hình thành m ầ m m òng của c ơ ihc tương lai. Lức này bắt đầu thấy rõ sự khác nhau về câu tạo c ủa các nhóm tè bào riêns biệt đế hình Ihành những chức năim sống nhất dịnh của chúng. - Biểu hiện khá năng phản ứnu và hưn» phấn (tức là sự phán ứng vứi những t hay đổi xuất hiện ờ mỏ i trường ngoài, từ dó làm c h o cơ thể thích nghi với môi trườiis), Ví dụ: đáp lụi các kích thích thì các lê bào cơ co (co ngắ n lại) làm cho tuyên nước bọt tiết nước bot. 10
1.2. M o Mò là rập hợp Iihiniíz yeu tỏ có cáii trúc lố hào và khóiit: có Cấu trúc tè bào, hình tliành troim quá liìiih ticn lióa của sinh vâl. từ nhữne lá pliòi Iihãt dịnh và dám nhiệm nhữna chức nănc nhất định troiiiz cơ ihe. Dựa vào Iicuồn gốc phát sinh, chức Iiãii 2 và cấu tạo, người ta chia làm bốn loại mô: mò thưítng hì, mò liên kết. mò cơ. và mồ thần kinh, Bốn loại mò này đươc hình thành từ những lá phỏi khác nhau và cliiiní: lạo thành các cư quan và hộ cư quan trong cơ thế. Hoạt dộnc cua c húnc có mối liên hệ hữu cơ trong một cơ thế thốns nhất dưới sự điểu khièn của hệ thẩn kinh. - M o th ư ợ ì ig b ì (biếu mỏ) là một ioại mò phu bé mặt mội C(ĩ quan, íỉiới han co’ quan dó với mòi IrUOTü xiiim quanh. Vị trí bể mãt của inò thượng bì có lien quan lởi chức năng cua nó: hoặc có chức Iiăim báo vệ chc chư, hoặc qua đó mà thực hiện quá trình trao đổi chất 2 Ìữa cư thố với môi trưừns. Mở thượng bì có cấu tạo đặc trưiiíi, nhưim c húng ma na nhữne nét chung nhất là: thành phấn chủ yếu tron« mò là các câu trúc tế bào. còn phần khòne có cấu trúc lê hào (hay chãt ciiin bào) ít. khòng dá ns kế. Cán cứ vào nMững dặc diêm riòiig VC mật câu tạo tìm
Dưa \ à o chức Iiãni: có ihc phàn ra làni liai loại ĩiio lien kct: loai có chức Iiãiit: i l i i ih c l i r ữ n c (ni i u' n i á u v à b a c l i h u y c ì ) . l o ạ i c ó c h ứ c I i ãi i ũ d ẹ i i i co' h o c (Iiliir x i r o i i ” . sụn). Sư phàn cliia này ciìim clii có lính chất liiO'nu doi. Sau đây là niỏt số inò lien kcl: + Võne mỏ: lạo nôn cơ sơ cua moi co' cỊLian tạo huvct Iihu' tuy xưtTiig, liạcli b ạ c h h u y ế t , t ì. Y c u t ố tẽ h à o c u a n i ỏ n à v c ó h ì n l i s a o n ố i v ứ i n h a u b ã n s I i h ữ i i í : Iihánli n u u y ê n s i n h ciiât tạo tliành m ộ l k h ố i h ỗ n bào. L.icn hệ m ậ t t hi ct \'ÓI chàt Iiííuyên sinh của té bào có nhĩrng soi tơ mành làm thành một man« lirới, nên có Icii là võim mỏ. C h ứ c n ă i i e c ủ a v ò n g m ò là t ạ o l i u y c l . h à o VÇ c ư t h e v à c ó k h a n ă n g t h ư c h à o nhừ sự có mặl của nhữim tê bào lư do lách ra từ khối hỏn bào. + Máu và bạch huyết: loại niô này có thành phẩn chủ yêu là ciiất lỏns - huvcì tươn
kh;i nâiie sinh san. Trono mò xưưne. chal üian bà(' do Iihữnu tơ soi sinh kco C.III lạo nên xcp thànli nhữim tám dẹp có tăm inol sô inuối vỏ co’ làm cho nó vừa đặc, vừa chãc lại vừa đàn hỏi. Vlò xirưim là mỏl knn niỏ phàn hóa cao hơn ca và lần (lầu tièn xuất bien • ỡ nhữii" dònu vàt ■ có xưưni;v_ so n”^ . Chúc năne cua IIIỎ lien kết: • Dinh dưững: dám báo cun e cấp hoặc ciữ
2. C ư thê là m ột khòi t h ô n g n h á t và là mộ t hệ t h ò n g điéu ch in h 2 .1 . C ơ t h ế là m ộ t k h ó i t h ổ n g n h ấ t Mọi bộ phận, mọi cơ quan đéii được tạo thành từ tè bào. Tạp hcrji các tế bào có cùna chức năng tạo thành mò. Mô tập h(Tp lại đế tạo thành cơ quan và hệ cơ quan. Như vậy, mọi cư quan, mỏ và tê bào đều dược liên kết với nhau thành một khôi thông nhất trong cơ thê. Sư thống nhất này được thế hiện như sau: - Sự tlìô n q n h ấ t (ỊÌiĩa đổnq lió d và iìi hóa. Cơ thể muốn tồn tại và phát trien thì phái luôn luôn cân bàng với môi trường sống cúa mình. Sự cân bang đó được thực hiện thông qua quá trình trao đổi chất. Trao đổi chất là chức năng cơ bán cùa cơ thể sống. Trao dối chất bao gồm hai quá trình đồng hóa và dị hóa. Đ ồ iìíị I ìóu là sự trao đổi và hấp thụ các chất được lấy từ mỏi trường bên ngoài vào cơ thể. Kết quả là tạo ra các hợp chất hóa học phức tạp rồi từ dó tổng hợp lên các thành phần của cơ thế sống. D ị hóa là sự phân hủy các hợp chát hữu cơ phức tạp thành các chất đcm giản. Kết quá của sự phân hủy này là sự giái phóng ra năng lượng. Nâng lượng này một mặt dùng để tống hợp các chất phức tạp mới lấy từ các chất lấy ờ bên ngoài vào (tức là được dùng vào quá trình đồng hóa), một mặt dùng dể thực hiện các quá trình sống trong các bộ phận của cơ thế. Đồng hóa và dị hóa là hai quá trình không thể tách rời nhau được: khòng có đồng hóa thì không có dị hóa. Ngược lại, không có dị hóa thì cũng không có đồng hóa được. Nhưng trong tìmg giai đoạn phát triên của cơ thể, vai trò cúa cliúng không như nhau: khi cơ thể còn trẻ đồng hóa mạnh hưii dị hóa, khi cư thể đã già thì dị hóa lại mạnh hơn đồníĩ hóa. Mặt khác, trong cơ thê người luôn lưôn có sự húy hoại và đổi mới. Chắng hạn, các tế bào lớp ngoài cùng của da luôn được đối mứi. Hoặc hổng cẩu ở trong máu cũng vậy, nổ chí sông được khoáng 130 ngày rỏi bị chêt và được thay thế bằng hổng cầu mới. Như vậy, sự sống chí có thể tồn tại nếu môi trườiig bèn ngoài cung cấp cho cơ thể oxy, thức ãn và nhận của cơ thế những sàn phẩm phân hủy. - Sự th ố iií; Iilu ứ í>ìữa cấu tạo và chức p liậ ii. Giữa cấu tạo, hình thái với sinh lí, chức phận có sự thống nhất chặt chẽ với nhau. Chức phận và hình thái cùa cơ thê là kết quả của sự phát triển cá thê và chiing loại của cơ thể. Do đó giữa chức phận và hình thái cấu tạo có mối liên hệ khãng khít và lệ thuộc lẫn nhau, trong đó chức phận giữ vai trò quyết định vì chức phận trực tiếp liên hệ với trao đổi chất. - Sự rlìôno ìiliâ t qiữa rá c l ơ quan tro iiíỊ c ơ tììế. Các cơ quan và các hệ cơ troiis cơ thế luôn luôn có sự hoạt động phôi hcyị") nhịp nhàng và thống nhất với nhau 14
Sư liên hệ, phổi hưp íziữ;i các cơ qiiiiii trolls’ cơ thế dicn ra theo ba phiroiig hướii 2 : + Môt bộ phận này ánh hưtmg đến các bộ phận khác. Ví dụ; khi ta lao động, cơ làm vịộc, dổim thời iiliỊp liin đập nhanh hơn, nhịp th(í gấp hơn. + Toàn bộ cơ thê ánh hướng đến mót bộ phận. Ví dụ: hiện tượng dói là biếu hiện toàn bô cơ thế ánh hưcViig đến cơ quan tiẻLi hóa. + Trong từng cơ quan có sự phối hợp với nhau Ví dụ: khi la nhảy thì có sự phối hợp giữa chân trái và chân phái. - Sự tlìô n q I i l i â t iỊÌữa c ơ thê và lìiỏ i trư ờ n g Cơ thế và môi trưòíng là một khối thống nhất. Khi mòi trường thay đổi thì cơ thể cũng phái có những thay dổi, những phán ứng cho phù hợp với sự thay đổi cua môi trưòng, nếu không thì cơ thê sẽ không tồn tại được. Khá năng này cùa cơ thê gọi là tính thích nghi. Thích nghi là quy luật cơ bán của sinh vật. Ví dụ, khi trời rét ta “ nổi da gà” . Đó chính là sự thích nghi cùa cơ thể đối với thời tiết (lúc này các cơ ò lỗ chân lỏng co lại để giữ cho nhiệt ở trong cơ thể khói thoát ra neoài). ơ người, sự thích nghi mang tính chất chủ động. Cháng hạn, ta chống rét bằng mặc áo ấm, dùng lò sưởi. 2 .2 . C ơ th ẻ là m ộ t h ệ t h ò n g t ự đ iề u c h ỉn h Hệ thần kinh có vai trò quan trọng trong việc diều hòa hoạt động của cac cơ quan trong cơ thê và làm cho cơ thế thành một khối thống nhất. Nhờ đó trong cơ the diễn ra quá trình tự điéu chinh chức năng sinh lí, duy trì những điều kiện cần thiết cho cơ thê tồn tcú. Cháng hạn như duy trì một cách tircmg đôi mức độ không đổi của áp lực máu, nhiệt độ của cơ thể, tính chất lióa lí của m áu và các yếu tố khác... Ngoài ra, nhờ hệ thần kinh mà cơ thể thưc hiện dược mối liẻn hệ với mòi trường xung quanh. Việc điều hòa hoạt động của cơ thế còn được thực hiện nhờ một số chất có lính sinh học cao dtrơc sinh r;) trong (ỊIIÍÍ riì ili trao đổi chất. Ví (iụ, ho(x:mổn khi vào máu c húng đi khắp cơ thè làm ánh hưòng đến hoạt động cùa các tế bào và các cơ quan khác. Như vậy, đicLi hòa hoạt động ciia cư thế do cơ chế thán kinh và thê dịch. Hai cơ c hế điều hòa này tác dộng tươn;; hỗ lẫn n l u i L i : các chất hóa học tích cực dược hình thành trong cơ thể có khá năng làm ành hircmg ngay đếii các tê bào thấn kinh khi làm thay đổi trạng thái, chức năng của chúng. Mật khác, sự hình thành và xâm nhậ p ciia nhiều chất hóa học có lơi nằm troniz máu chịu sự điểu hòa CLia hệ thần kinh. Hệ thần kinh ánh hườiig đến chức năniz của hàng loạt các cơ quan không những qua các xung độns thần kinh đi tứi cơ quan theo đườiig dẫn tniyển tháii kinh, mà còn nhờ các chất hóa học dirơc hình thành ở các tê hào cùa cư thè và đi vào m;iii dưới ánh hưởng của hệ thần kinh. 15
3. Đặc điẻm chunịỉ vé cơ thè tré - Cơ thế tre cni nói c h u n c và từim cơ cỊuan nói riciiíz khõnt: hoàn toàn giỏim nuLiừi trưởng thành. - Cơ thế tré em k h ò n e phái là cư thế ngirừi lớn thu nhỏ lại theo một tí lộ nhất định. - Giữa cơ thê trẻ em v'i người lớii có nhiểu điếm khác nhau: khác nhau về kích thước, về c â n n ặ n g , về cấLi t r ú c v à v ề c h ứ c n ă n g h o ạ t d ộ n c . - Sự hoại độno của cơ thê trẻ cĩing như của người lớn không phái là góm những hoạt động riêng lẻ của tỪ!ig hệ cơ quan mà các c ơ quan trong c ơ thế dều hoạt độrm thống nhất trong một hệ thống hoàn chình. CÂU HÓI 1. Tliế nào là giái phẫu và sinh lí người? 2. Ph.uì tích mối quan hệ cùa giái phẫu và sinh lí người với các ngành khoa học khác nghiên cứu về người. 3. Nêu ý nghĩ a của giải phẫu và sinh lí người đối với c hương trình đào tạo của ngành Mầm non. 4. Chứng mi nh “T ế bào là một đơn vị cấu trúc, chức nă ng và di truyền c ơ bản của cơ the’’. 5. Thế nào là mô? 6. Trình bày các loại mô. 7. Chứng minh "Cơ thể là một khối thống nhất". 8. Tại sao nói "Cơ thể là một hệ thống tự điều chỉnh"? 9. 'IVỉnh bày đặc điếm chung vẽ c ơ thể trẻ. 16
Chưong li TÍNH QUY LUẬT VỂ sự SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN CỦA cơ THE I. TÍNH QUY LUẬT VÊ s ự SíNH TRUÔNG VÀ PIỈÁT TRIÊN CỦA c ơ THỂ TRẺ 1. Khái niệm về sir sinh trưởng và phát triển Quá trình sinh trưởng và phát trien là dặc tính sinh học cỉia chất sống. Sự sinh trưcyng và phái trien của con người được bắt đầu từ thời điểm thụ tinh của tế bào trứng cho đến lúc chết. 1 .1 . S ự p h á t tr ie n Sư phát triêii là một quá trình thay đổi về mặt số lượng và chất lượng xáy ra t r o n g c ơ thc. S ự p h á t t r i e n c i i a c o n n g ư ờ i là m ộ t q u á t r ì n h d i ễ n r a l i ê n t ụ c t r o n g SUỐI c ả c u ộ c dừi. ờ mỗi íziai đoạn phát tiiêii của cá thế đều chứa đinig các vết tích của giai đoạn trước, nhữni: cái hiện có của giai đoạn này và những inầm mống của siai đoạn sau, Như vạy, mỗi mòt lứa liiổi là một hệ thống cơ độnc, trong đó vết tích của giai đoạn trước dần dần bị xóa bỏ, cái hiện tại và tương lai được phát trien. Sau dó cái hiện tại lại tr(V ihành cái quá khứ và m ầm m ố n e của cái tươiig lai lại trờ thành cái hiện tại. rói những mầm m ố n s ciui cái tương lai lại náy sinh. Sự pliát IricMi của cư thế đirực biểu hiện qua các chi sỏ đo người nliư: chiều cao, càn năng, vòng ngực... Sự phát trien clirợc Ihc hiện ờ ba yếu tố: - Sự lăiig trướng (hay sự lớn lên) củ a cơ thế, của ciíc cơ qu a n riêng lẻ của c ư tliè và s ự t ă n « CLrừng c á c c h ứ c n ă n g c ù a c h ủ n g . - Sự phàn hóa của các cơ quan và các mô. - Sự hìnli tliành (cấu tạo hình dáng) đậc trưng cho cơ thế. Ba vếư lố này liên hệ và phụ thuộc với nhau rnột cách chặt chẽ dẫn đến sự thay d ổ i VC h ì n h i h á i v à c h ứ c n ĩ i n q . Đãc trưng cua sư pliát trien là những biến đổi vể chất của cơ thế, là sự xuất hiện iihCrn” dâu hiệu và nhữne thuòc tính được hình thành trong quá trình tăng tnanis. Quá trình phát trien có thc dicn ra một cách từ từ, liên tục. nhưn s đồng thời cũiig có nhữnu bưức nháy vọt... 2 Sinh lý hoc trẻ em
1 .2 . S ự s i n h tr ư ở n g Sự sinh trưởn 2 là quá trình tãna liên tục khối lượim của cơ the bằng cách tans sò lượng tê bào của cơ thế, dẫn đến tàng khối lưựiig mỏ, cơ quan và toàn hộ cơ thế. Kết quả là xLiất hiện sự thay đổi vé mặt kích thước. Trons quá trình sinh trưởng sô' lưẹmíỉ tố bào, tronc lưcnis cư thô và hệ số nhân chùng được tăng lên. Một số cơ quan trong cơ thế như xưtyiig, phổi... sự sinh trường được thực hiện đặc biệl nhờ việc tăng số lưcĩim tế hào. Một sò khác như cơ, mô thần k i n h . .. có quá trình tăng kích thước c hính tê bào. Thưòíng chỉ sô sinh trưởng cùa cơ thể chắc chắn hơn vì nânc được số lưtTng chung của Pròtêin và tăng được kích thước xưcnig trong cơ thế. Chính vì vậy. dây là một yếu tò đê ta có thể phàn biệt được cơ thê iré cm với cơ thế người lớn. 2. Tính quy luật sinh trưởng và phát triển của cơ thế 2 .1 . T í n h k h ô n g đ ồ n g đ ề u và d ạ n g s ó n g c ủ a q u á tr ìn h s in h tr ư ở ìĩg Chẳng hạn: v ể chiểu cao: trẻ sơ sinh cao 50cm, cuối 1 tuổi ca o 78 - 8ũcm (thậm chí 100 cm); trẻ từ 1 1 - 12 tuổi thì em gái cao hon e m trai một chút; 1 3 - 1 4 tuổi, em trai cao bằng em gái; 1 4 - 1 5 tuổi, em trai thưòfiig cao hơii e m gái. Về cân nặng: trẻ sơ sinh nặng 3 - 3,2kg; cuối 1 tuổi nặng 9,5 - lOkg; 2 tuối; 12kg; 3 tuổi: 14kg; 4 tuổi: 16kg; 5 tuổi: 17,5kg. Đến thời kì trưởng thành nhịp độ sinh trưcmg lại giảm và mỗi năm chi táng lên 1,5 - 2kg về trọng lượng và chiều c ao tăng lên 4 - 5cm. Như vậy, từ lúc sinh ra đến lúc trưởng thành chiều dài cư thế tảng lên 3,5 lần, chiều dài của thân tăng lên 3 lần, chiều dài của tay tăng lên 4 lần và chiểu dài cùa chân tãng lên 5 lần. 2.2. C á c tỉ lệ tr ê n c ơ th ẻ thay đ ổ i th e o lứa tu ổ i - Trẻ sơ sinh được phân biệt với người lớn bail" chân tay nsắn, thàn lớn và đầu to. Chẳng hạn: ơ trẻ sơ sinh chiểu dài đầu = 1/4 trọng lượng cơ thế; 2 tuổi chiều dài đầu = 1/5 chiểu dài cơ thể; 6 tuổi chiểu dài đầu = 1/6 chiểu dài cơ thể; 12 tuổi chiểu dài đầu = 1/7 chiéu dài c ơ thế; Người lớn chiểu dài đẩu = 1/8 chiểu dài cơ thể.