Giáo trình Trồng rừng

Chia sẻ: Vo Tran Kien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:219

Thêm vào BST

Báo xấu

540
lượt xem 182
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Trồng rừng có kết cấu gồm 6 chương, lần lượt trình bày các nội dung bao gồm: Bài mở đầu, kỹ thuật sản xuất cây con, kỹ thuật sản xuất hạt giống cây rừng, kỹ thuật trồng rừng, kỹ thuật trồng rừng thâm canh và thâm canh rừng trồng, kỹ thuật gây trồng một số loài cây lâm nghiệp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Trồng rừng

I H C THÁI NGUYÊN TR NG I H C NÔNG LÂM ThS. MAI QUANG TR NG - ThS. L NG TH ANH Giáo trình TR NG R NG NHÀ XU T B N NÔNG NGHI P HÀ N I - 2007 1 http://www.ebook.edu.vn
L I NÓI U Tr ng r ng là công vi c quan tr ng b c nh t hi n nay trong ngành lâm nghi p. Tr ng r ng chính là công vi c tái s n xu t nh m làm cho v n r ng c duy trì và phát tri n, b o v môi tr ng s ng. Nh m áp ng nhu c u h c t p c a sinh viên các tr ng i h c và cao ng chuyên ngành lâm nghi p, thu c khu v c trung du mi n núi phía b c. D a theo m c tiêu ào t o m i ã c b giáo d c phê duy t và ch ng trình ã c thông qua. c s phân công c a b môn nhóm biên so n chúng tôi g m: ThS. Mai Quang Tr ng vi t: - Ch ng 1: Bài m u - Ch ng 3: K thu t s n xu t cây con - Ch ng 4: K thu t tr ng r ng - Ch ng 5: K thu t tr ng r ng thâm canh và thâm canh r ng tr ng THS. L ng Th Anh vi t: - Ch ng 2: K thu t s n xu t h t gi ng cây r ng ng 6: K thu t gây tr ng m t s loài cây lâm nghi p - Ch Trong quá trình biên so n chúng tôi ã c s giúp c a các ng chí lãnh o nhà tr ng, các b n ng nghi p trong và ngoài tr ng, m c dù ã có nhi u c g ng, song khó tránh kh i nh ng thi u sót v nhi u m t, chúng tôi r t mong nh n c nh ng ý ki n nh n xét c a b n c gzáo trình này c hoàn thi n h n. Ch biên Mai Quang Tr ng http://www.ebook.edu.vn 2
Ch ng I BÀI M U 1.1. TH C TR NG TÀI NGUYÊN R NG VI T NAM Vn c m nh danh là "lá ph i" c a trái t, r ng có vai trò r t quan tr ng trong vi c duy trì cân b ng sinh thái và s a d ng sinh h c trên hành tinh chúng ta. B i v y, b o v r ng và ngu n tài nguyên r ng luôn tr thành m t n i dung, m t yêu c u không th trì hoãn i v i t t c các qu c gia trên th gi i trong cu c chi n y gian khó hi n nay nh m b o v môi tr ng s ng ang b hu ho i m c báo ng mà nguyên nhân ch y u là do chính ho t ng c a con ng i gây ra. Trên ph m vi toàn th gi i, ch tính riêng trong vòng 4 th p niên tr l i ây, 50% di n tích r ng ã b bi n m t do nhi u nguyên nhân khác nhau. Theo tính toán c a các chuyên gia c a T ch c nông - l ng th gi i (FAO) thì hàng n m có t i 11,5 tri u hecta r ng b ch t phá và b ho ho n thiêu tr i trên toàn c u, trong khi di n tích r ng tr ng m i ch v n v n 1,5 tri u hecta. R ng nguyên sinh b tàn phá, t ai b xói mòn d n t i tình tr ng sa m c hoá ngày càng gia t ng. Nhi u loài ng - th c v t, lâm s n quý b bi n m t trong danh m c các loài quý hi m, s còn l i ang ph i i m t v i nguy c d n d n b tuy t ch ng. Nghiêm tr ng h n, di n tích r ng thu h p trên quy mô l n ã làm t n th ng "lá ph i" c a t /thiên, khi n b u khí quy n b ô nhi m n ng, m t cân b ng, nh h ng x u n s c kho con ng i và i s ng ng, th c v t.v.v... Tàn phá r ng là m i e do i v i cu c s ng c a 30 tri u ng i Vi t Nam hi n s ng trong c nh nghèo khó vì h th ng xuyên ph thu c vào r ng ki m th c n, thu nh p và nhiên li u. M t trong các gi i pháp là khuy n khích tái tr ng r ng, tuy nhiên các c ng ng a ph ng s không mu n u tu ti n c a vào ho t ng này n u quy n s h u t c a h không c m b o. Ph n l n r ng t i Vi t Nam hi n v n thu c s h u c a nhà n c, do v y ng i dân a ph ng không c m b o ch c ch n r ng vi c u tu c a h s mang l i l i ích lâu dài. Là m t qu c gia t h p ng i ông, Vi t Nam hi n nay có ch tiêu r ng vào lo i th p, ch t m c bình quân kho ng 0,14 ha r ng/ng i, trong khi m c bình quân c a th gi i là 0,97 ha/ng i. Các s li u th ng kê cho th y, n n m 2000 n c ta có kho ng g n 11 tri u hecta r ng, trong ó r ng t nhiên chi m kho ng 9,4 tri u hecta và kho ng 1,6 tri u hecta r ng tr ng; Tuy nhiên, nh có nh ng n l c trong vi c th c hi n các ch tr ng chính sách c a Nhà n c v b o v và phát tri n tài nguyên r ng, "ph xanh t tr ng i núi tr c" nên nhi u n m g n ây di n tích r ng n c ta ã t ng 1,6 tri u hecta so v i n m 1995, trong ó r ng t nhiên t ng 1,2 tri u hecta, r ng tr ng t ng 0,4 tri u hecta. Theo ánh giá c a c c Lâm nghi p, m c dù ngành lâm nghi p n c ta ã ng n http://www.ebook.edu.vn 3
ch n c s suy thoái di n tích r ng, a che ph hàng n m t ng kho ng 1%, v i che ph toàn qu c hi n nay là trên 36,7%, nh ng ngành lâm nghi p m i ch óng góp kho ng 1% GDP qu c gia. Bên c nh ó, n ng su t r ng, l i nhu n s n xu t lâm nghi p ch a s c c nh tranh trên th tr ng và ch a khai thác h t ti m l c; tác ng n xóa ói, gi m nghèo h n ch ; n ng l c c a h th ng các lâm tr ng qu c doanh còn y u. Ngoài ra, ngành lâm nghi p ang ng tr c r t nhi u thách th c nh : Nguy c m t r ng do s c ép dân s t ng; nhu c u lâm s n ngày càng t ng ang t o ra s c ép lên th ng m i và môi tr ng; Xu t kh u lâm s n b c nh tranh gay g t trên th tr ng qu c t ; u t cho ngành hi n nay không m b o cho vi c t ng t c và phát tri n b n v ng... Công tác qu n lý, quy ho ch tài nguyên r ng c ng có nh ng chuy n ng tích c c. Trên ph m vi c n c ã và ang hình thành các vùng tr ng r ng t p trung nh m cung c p nguyên li u cho s n xu t. Ch ng h n, vùng ông b c và Trung du B c b ã tr ng 300 nghìn hecta r ng nguyên li u công nghi p, B c Trung b có 70 nghìn hecta r ng thông. Ngoài ra, h n 6 tri u hecta r ng phòng h và 2 tri u hecta r ng c d ng c quy ho ch, u t phát tri n nh m b o v môi tr ng, b o v tính a d ng sinh h c; Có t i 15 v n qu c gia và h n 50 khu b o t n thiên nhiên c xây d ng, quy ho ch và qu n lý Trong 10 n m qua, hàng n m giá tr s n xu t lâm nghi p t x p x 6 nghìn t ng, chi m 5-7% giá tr s n l ng nông, lâm thu s n. M c dù có nh ng k t qu tích c c trong quy ho ch, s n xu t c ng nh trong b o v và phát tri n ngu n tài nguyên r ng, song nhìn chung ch t l ng r ng n c ta hi n nay v n còn r t th p, r ng n c ta ã ít mà trong ó có t i h n 6 tri u hecta tung nghèo ki t, n ng su t r ng tr ng còn th p. c bi t, ngu n tài nguyên r ng n c ta v n ti p t c ng tr c nh ng nguy c nghiêm tr ng nh b hu ho i, suy thoái, gi m sút và m t d n tính a d ng sinh h c c a r ng. H u qu khôn l ng c a nh ng v tàn phá r ng tr c ây và g n ây nh t là th m h a cháy r ng U Minh (3/2002), ã khi n cho g n 8 nghìn hecta r ng U Minh Th ng và U Minh H b ng ch c tr thành ng tro tàn, ã th c s là nh ng l i c nh báo nghiêm kh c i v i chúng ta trong "s m nh" b o v và phát tri n tài nguyên r ng nói riêng và b o v môi tr ng s ng - chi c nôi dung d ng s s ng c a con ng i - nói chung. Th m ho cháy r ng U Minh v a qua càng t ra nh ng yêu c u c p bách i v i công tác quy ho ch, s n xu t, qu n lý, b o v và phát tri n ngu n tài nguyên r ng n c ta hi n nay. Tr c h t, c n kh n tr ng ra nh ng bi n pháp t ng c ng s qu n lý nâng cao trách nhi m c a các c quan ch c n ng v qu n lý - b o v tài nguyên r ng. Tinh th n trách nhi m, ý th c c nh giác cao và n ng l c th c thi ch c trách c a các cá nhân và c quan qu n lý chuyên ngành là nh ng y u t t i c n thi t góp ph n ng n ch n nh ng tai h a, b o v ngu n tài nguyên r ng. H n n a, trên th c t , các khu r ng hi n nay u có s phân công qu n lý c a các lâm, ng tr ng và các http://www.ebook.edu.vn 4
h t ki m lâm, nh ng ph n l n các v cháy r ng t tr c n nay u ch a th xác nh nguyên nhân rõ ràng và truy c u trách nhi m c th . Nh ng s vi c nêu trên cho th y nh ng h n ch và s l i l ng trong công tác qu n lý, ki m tra, ki m soát th ng xuyên c ng nh tinh th n thi u c nh giác c a các cá nhân và c quan h u trách. Th c ti n U Minh cho th y, b o v và phát tri n tài nguyên r ng c n ph i c ti p c n và ti n hành g n li n v i các bi n pháp quy ho ch phát tri n kinh t - xã h i ng i dân có th d a c vào r ng s ng, nh ng c ng có bi n pháp b o v và phát tri n r ng có hi u qu nh t" nh tinh th n ý ki n ch o c a Th t ng Chính ph th i gian g n ây. Quy ho ch, s n xu t, khai thác tài nguyên r ng ph i i ôi v i b o v , b i p tài nguyên r ng. i v i nh ng vùng r ng núi còn g p nhi u khó kh n v m i m t, c n có gi i pháp chuy n i c c u kinh t thích h p, gi m s c ép i v i r ng t các ho t ng khai thác thái quá có tính hu ho i. Có m t v n t nt il n nh t hi n nay. n c ta là tình tr ng nghèo ói c a c dân vùng r ng núi và vùng c n r ng. Cho n nay, dân c vùng lâm nghi p ã t ng lên chi m t i 1/3 t ng dân s c a n c ta. Trong s 2,8 tri u h nông dân nghèo n c ta thì h n 80% sinh s ng trong các vùng r ng núi, cu c s ng hàng ngày c a h ph i d a vào r ng. Ch ng h n, t i khu r ng xã Ch T o (Mù Càng Ch i - Yên Bái), n i v a phát hi n qu n th loài v n en tuy n (Nomascus concolor) l n nh t n c ta, các ho t ng khai thác r ng ây ang là m i e d a i v i s t n t i c a loài v n quý hi m này. Xã Ch T o có 192 h dân ng i Mông v i 1438 nhân kh u nh ng ch có 487,7 ha t nông nghi p, trong ó 76,1 ha ru ng n c m t v , ng i dân s ng ch y u d a vào n ng r y. Hàng n m, nhân dân xã Ch T o thi u n kho ng 3 tháng, do v y có l ng th c, h ã phá r ng làm r y khi n cho di n tích r ng nhi u n m qua b thu h p, thêm vào ó là n n s n b n, buôn bán thú r ng, vì v y nh ng loài thú quý hi m, nh t là loài v n en tuy n ang ng tr c nguy c tuy t di t. Rõ ràng là, vi c b o v tài nguyên r ng ây ch th c s có hi u qu n u có nh ng bi n pháp tháo g k p th i nh ng khó kh n trong i s ng ng i dân, k t h p v i công tác tuyên truy n giáo d c và x lý nghiêm nh ng hành vi vi ph m Lu t b o v r ng. Nói tóm l i, b o v , khai thác và phát tri n tài nguyên r ng - món quà c a s c u thành ch c n ng t nhiên c a thiên nhiên ban t ng - r t c n thi t ph i hoàn ch nh và th c thi ngay m t chi n l c ng b , có tính kh thi v tài nguyên r ng. Song hành v i vi c nâng cao nh n th c thông qua công tác thông tin, tuyên truy n, giáo d c thi t th c, òi h i ph i có m t khung kh pháp lý c th cho các khâu trong quy trình b o v và phát tri n tài nguyên r ng; ng th i c n ph i ào t o, b i d ng và nâng cao trình c a i ng cán b chuyên trách m nh, có tinh th n trách m và kh n ng tác nghi p cao, c. u tu tho áng và trang b ph ng ti n k thu t chuyên ngành hi n i V n có ý ngh a m u ch t trong vi c th c hi n Chi n l c phát tri n lâm nghi p giai o n 2001 - 2010 nh m t c m c tiêu ra là nâng che ph c a r ng n c ta lên 43%, b o v tính a d ng sinh h c và tính n nh, b n v ng c a quá trình phát tri n tài nguyên r ng thì nh t thi t ph i t s nghi p b o v , phát http://www.ebook.edu.vn 5
tri n tài nguyên r ng, b o v môi tr ng s ng là b ph n c u thành h u c không th thi u c a chi n l c phát tri n kinh t - xã h i, c a chi n l c công nghi p hoá - hi n i hoá t n c. Trong ó, c n chú tr ng h n n a n i m i c ch chính sách nh m chuy n m nh m t cách hi u qu ngành lâm nghi p theo h ng lâm nghi p xã h i - lâm nghi p c ng ng, huy ng c m i ngu n l c và l c l ng xã h i tham gia qu n lý, b o v r ng vì l i ích tr c ti p c a c ng ng. 1.2. M C TIÊU VÀ CÁC GI I PHÁP XÂY D ING VÀ PHÁT TRI N R NG Ngày 24/1 l/2005 t i Hà N i, C c Lâm nghi p (B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn) ã t ch c H i th o Xây d ng Chi n l c lâm nghi p qu c gia giai o n 2006- 2020 khu v c mi n B c g m các t nh t Thanh Hóa tr ra. H i th o t p trung th o lu n: D th o Chi n l c lâm nghi p qu c gia giai o n 2006-2020; Chi n l c phát tri n lâm nghi p vùng ông B c, Tây B c; các nhi m v m b o ngành lâm nghi p phát tri n trong khu v c và óng góp c a ngành vào t ng tr ng kinh t qu c gia; Xây d ng các c s hoàn thi n d th o Chi n l c trình Chính ph phê duy t cu i tháng 12/2005 . M c tiêu tr ng tâm c a d th o Chi n l c giai o n 2006-2020 là m b o hài hòa ngu n tài tr c a các nhà u t , các i tác qu c t t i ngành lâm nghi p qu c gia; Phát huy nh ng k t qu t c c a Chi n l c phát tri n lâm nghi p giai o n 2001 - 2010; ng th i giúp các c quan liên quan Trung ng ho ch nh chính sách qu n lý b o v và phát tri n r ng trong t ng giai o n c th . áp ng các ngu n l c phát tri n r ng, theo d th o, riêng giai o n 2006-2010, t ng nhu c u v n cho các ch ng trình lâm nghi p nh : D án tr ng m i 5 tri u ha r ng, khuy n lâm, phòng cháy ch a cháy r ng, gi ng cây lâm nghi p, công nghi p ch bi n lâm s n kho ng g n 6.400 t ng. V i ngu n l c u t trên, n n m 2010, ngành lâm nghi p ph n u a t c t ng tr ng s n xu t c a ngành t t 1,5-2% trên n m, t che ph t ng toàn qu c 43% và t o vi c làm cho 1 tri u lao ng s ng b ng ngh tung. Các gi i pháp t phá th c hi n chi n l c: + C ch , chính sách t phá v ch s d ng tài nguyên ng: C n xây d ng chính sách t o ra t phá trong giao t lâm nghi p trong ó c t có r ng, chú ý t i ng bào các dân t c sau khi quy ho ch và cân i qu t, v n r ng trong kho ng 20 n 50 n m. Nghiên c u v c c u v n r ng theo các ch s h u hai qu c gia là Nh t B n và Thay i n cho th y r ng do t nhân, c ng ng, các công ty qu n lý chính, trong khi Nhà n c ch qu n lý kho ng d i 20%, Vi t Nam không th áp d ng nguyên nh v y nh ng c n i theo xu h ng này vì s huy ng c ngu n l c c a m i thành ph n, t o nên ng l c m i phát tri n lâm nghi p và xoá ói gi m nghèo. http://www.ebook.edu.vn 6
+ i m i h th ng t ch c ngành lâm nghi p g n ch t v i c i cách hành chính: H th ng t ch c hành chính c a ngành lâm nghi p ch a c hoàn thi n nên ch a phát huy t t c vai trò c a mình. H th ng qu n lý Nhà n c c a ngành lâm nghi p nên theo mô hình m i c p m t u m i: Trung ng (c quan lâm nghi p trung ng), c p t nh (c quan lâm nghi p t nh), c p huy n (c quan lâm nghi p huy n) và c p xã (xã có r ng) có cán b lâm nghi p huy n) và c p xã (xã có r ng) có cán b lâm nghi p. Hi n nay, qu n lý lâm nghi p Nhà n c ch a tách ra kh i kh i kinh doanh s n xu t lâm nghi p. ây là khâu then ch t trong quá trình c i cách hành chính mà ngành lâm nghi p c n kiên quy t ti n hành. + i m i chính sách, c ch thu hút u t : N u không có ti n s không làm c i u gì mà cách làm c th là hoàn thi n h th ng thu theo cách ti p c n t ng th nh ng r t c th . Tính t ng thó th hi n ch thu ph i tính cho c hai lo i hàng hoá lâm s n (truy n th ng và m i), theo xu th h i nh p và ôn nh trong th v n ng i lên. C th c th hi n ch có lo i c n tính úng, tính nh ng có lo i do nhi u nguyên nhân c n có nh ng u ãi. Ví d i v i hàng hoá lâm s n g xu t kh u, Chính ph ã a ra chính sách thu h p lý hi n nay nên ã khuy n khích s n xu t phát tri n. M t khác c n h th p m c lãi xu t i v i các ch ng trình d án xây d ng vùng nguyên li u hay u ãi i v i nghiên c u v gi ng, hàng hoá lâm s n m i... u tiên phát tri n 3 vùng ng l c ã nêu nh m y m nh h n n a s n xu t hàng hoá lâm s n xu t kh u + i m i khoa h c công ngh và ào t o: Theo ý ki n c a m t s chuyên gia có kinh nghi m (Vi t Nam và qu c t ) thì chúng ta c n ph i xây d ng n n khoa h c lâm nghi p hàn lâm. Nguyên nhân do chu k kinh doanh dài, di n ra trên i u ki n khó kh n và vi c thu hút ngu n l c vào phát tri n r t khó. Ngành lâm nghi p c n nghiên c u, d báo xu th phát tri n qu c gia phù h p v i xu th phát tri n c a lâm nghi p th gi i và i u ki n c thù c a mình. Trên c s này s xây d ng, th m nh và th c thi, giám sát các ch ng trình khoa h c, công ngh lâm nghi p và ch ng trình ào t o tiên ti n. C n kh n tr ng i m i toàn di n khâu ào t o phát tri n b n v ng lâm nghi p. H tr ti n hành công tác chuy n giao công ngh sinh h c, th c hi n công tác khuy n lâm và ng d ng công ngh tin h c vào phát tri n lâm nghi p hi u qu , b n v ng. + H tr ng bào các dân t c sinh s ng mi n núi: Hi n t i chúng ta có kho ng 20 tri u ng bào các dân t c Vi t Nam có cu c s ng liên quan n r ng và ngh r ng mà a s h u nghèo l i s ng trong i u ki n khó kh n. C n ti p t c h tr ng bào các dân t c nh chúng ta ã làm vì hi u qu c a chúng không nh ng ng i Vi t Nam mà c ng i n c ngoài u công nh n. Nên ch ng b ng chính sách c th và s ph i h p gi a các ngành, các c p chúng ta nên h tr c th ng i nghèo s ng trong và g n r ng gi i quy t v n t và làm nhà . Sau ó chúng ta s cùng h gi i quy t nh ng v n khác nh khuy n lâm, ngu n v n u ãi, ti p t c xây d ng c http://www.ebook.edu.vn 7
s h t ng, s n xu t ra nhi u hàng hoá lâm s n, tìm ki m th tr ng tiêu thô và gi i quy t v n s c kho và t o c h i h c h ng th t s phát tri n kinh t - xã h i c a qu c gia. Các ch ng trình l n th c hi n t phá chi n l c phát tri n + Ch ng trình xây d ng lâm ph n qu c gia ( i m i c c u chi u sâu): M c tiêu là xây d ng lâm ph n qu c gia n nh nh m phát tri n t n c b n v ng - m b o an ninh lâm nghi p. N i dung chính c a nó là xây d ng lâm ph n qu c gia n nh trên 16 tri u ha v i c c u c th nh sau: H th ng r ng s n xu t là 8 tri u ha, trong ó có 4 tri u ha tung thâm canh v i kho ng 1,5 tri u ha r ng tr ng; h th ng r ng phòng h là 6 tri u ha, trong ó có 3 tri u ha r ng phòng h tr ng i m; h th ng r ng c d ng là 2 tri u ha, trong ó có 1 tri u ha r ng c d ng tr ng i m. Theo dõi, ánh giá c th c hi n theo các ch tiêu s l ng và ch t l ng c th khi xây d ng lâm ph n qu c gia. + Ch ng trình gi ng lâm nghi p qu c gia (Công ngh sinh h c): M c tiêu là t o ra b gi ng lâm.nghi p t tiêu chu n quèc gia t o t phá n ng su t và ch t l ng r ng tr ng i m. N i dung chính c a ch ng trình là: Xây d ng h th ng tiêu chu n qu c gia v gi ng lâm nghi p và trên c s ó tuy n ch n b gi ng lâm nghi p qu c gia; Quy ho ch, xây d ng và qu n lý h th ng r ng gi ng qu c gia theo tiêu chu n nêu trên; áp d ng công ngh m i nh m lai t o ra b gi ng lâm nghi p áp ng m c ích xây d ng r ng tr ng i m qu c gia; Xây d ng h th ng hành lang pháp lý và c s d ch v gi ng tr c h t ph c v phát tri n s n ph m lâm s n tr ng i m. + Ch ng trình thâm canh r ng nguyên li u qu c gia (công nghi p hoá (CNH), hi n i hoá (H H) và t o tích t khoa h c công ngh cao trên n v s n ph m): M c tiêu ch ng trình.là t o ra b c t phá, áp ng nhu c u t ng m nh c a qu c gia v nguyên li u tr c h t là nguyên li u g , tre và c s n s n xu t hàng hoá lâm s n, u tiên m t hàng lâm s n xu t kh u. N i dung chính là: Quy ho ch xác nh vi trí, quy mô và c c u h p lý v 4 tri u ha r ng nguyên li u thâm canh (c th nh ph n trên ã nêu); Ti^n hành xây d ng h th ng r ng nguyên li u thâm canh tr ng i m quèc gia b ng gi ng m i, công ngh lâm sinh hi n i và hoàn thi n c c s h t ng nh h th ng ng lâm nghi p, b n bãi g n li n xây d ng khu lâm công nông nghi p t ng h p tr ng i m; Xây d ng h th ng tiêu chu n qu c gia ng b phù h p v i tiêu chu n qu c t v tiêu chu n r ng nguyên li u b n v ng và tiêu chu n nguyên li u thô. + Ch ng trình hàng hoá lâm s n truy n th ng ch l c qu c gia ( i m i c c u, CNH, H H, c i cách hành chính và h i nh p qu c t ): M c tiêu c th là áp ng nhu c u t ng m nh c a qu c gia v hàng hoá lâm s n, t o d ng c các m t hàng lâm s n xu t kh u mang th ng hi u Vi t Nam có uy tín, c nh tranh t t trên th tr ng qu c t , tr ng tâm là Hoa K , EU và Nh t B n... N i dung chính là: Quy ho ch c c u, ch ng lo i và quy mô s n xu t hàng hoá lâm s n tr ng i m qu c gia, tr ng tâm vào m t hàng phát tri n thành th ng hi u uy tín, c nh tranh t t trên th tr ng qu c t trên 3 http://www.ebook.edu.vn 8
vùng ng l c ã nêu s n xu t g và tre n a xu t kh u, g và tre n a m ngh xu t kh u; tr c m t c n có b c i h p lý xác nh n i và kh i l ng g nh p kh u s n xu t ra g xu t kh u nh m áp ng th i c và gi v ng nh p t ng tr ng cao nh hi n nay; xây d ng.c3c nhà máy, xí nghi p g n li n khu nguyên li u ng b v i c s h t ng mi n B c, mi n Trung, ông Nam B và Tây Nguyên có quy mô h p lý s n xu t ra ván nhân t o, s n ph m ch bi n t nó và b t, d m, gi y... và xây d ng h th ng tiêu chu n s n ph m qu c gia bao g m c hàng hoá lâm s n m i và hàng hoá lâm s n truy n th ng, chú tr ng s n ph m lâm s n xu t kh u theo t duy ng b c v môi tr ng và phù h p tiêu chu n qu c t (ISO). + Ch ng trình xây d ng r ng phòng h và r ng c d ng tr ng i m qu c gia ( i m i c c u theo chi u sâu, CNH, H H và phát tri n s n ph m lâm s n m i): M c tiêu c a nó là t o d ng có k t qu cao h th ng r ng phòng h và r ng c d ng qu c gia, tr c h t các khu tr ng i m nh m mang l i hi u qu thi t th c. N i dung chính ch ng trình là: Quy ho ch xác nh h th ng r ng phòng h qu c gia, xác nh h th ng r ng phòng h tr ng i m qu c gia; quy ho ch xác nh h th ng r ng c d ng qu c gia, xác nh h th ng r ng c d ng tr ng i m qu c gia; nghiên c u xác nh giá tr s n ph m lâm s n m i; u tiên t o d ng h th ng r ng phòng h tr ng i m g m r ng phòng h u ngu n, phòng h môi tr ng và phòng h ven bi n; u tiên t o d ng h th ng V n qu c gia và Khu B o t n tr ng i m, Khu Di tích l ch s tr ng i m. + Ch ng trình giao r ng, khoán tung (cách m ng v t r ng): M c tiêu là t o ng l c phát tri n lâm nghi p và xoá ói, gi m nghèo và nâng cao m c s ng cho nhân dân thông qua kinh doanh s n xu t và qu n lý, b o v c ng nh xây d ng r ng Vi t Nam, c bi t là khu v c trung du, mi n núi, vùng xa và biên gi i, h i o. N i dung chính c a ch ng trình là: Ph i h p v i các ngành ánh giá l i tình hình phát tri n s n xu t lâm nghi p, tình hình ói nghèo và kh n ng phát tri n s n xu t vùng trung du, mi n núi, vùng xa và biên gi i, h i o; ánh giá l i tình hình tài nguyên, c th là tài nguyên r ng và tình hình các thành ph n tham gia s n xu t lâm nghi p và qu n lý, b o v s d ng c ng nh phát tri n tài nguyên r ng; ánh giá tình hình v ch s d ng, qu n lý tài nguyên r ng và tình hình giao t, thuê t lâm nghi p, khoán r ng phát tri n kinh t - xã h i, phát tri n lâm nghi p; ánh giá tình hình phát tri n s n xu t lâm nghi p và công tác khuy n nông, khuy n lâm và khuy n ng , khuy n thu l i, tín d ng nh m a ra gi i pháp s d ng b n v ng ngu n tài nguyên; t o ra cu c cách m ng trong s n xu t kinh doanh lâm nghi p b ng cách giao r ng, cho thuê t... và nâng cao m c khoán b o v r ng, y m nh ph c p, u ãi vay ngân hàng và ph i h p gi a chính quy n, doanh nghi p, ng i dân làm lâm nghi p phát tri n kinh t - xã h i và xoá ói gi m nghèo, gi v ng n nh chính tr , xã h i. Khi xu t các ch ng trình này không ít ng i s t ra câu h i t i sao không có ch ng trình phát tri n ngu n nhân l c lâm nghi p. i u này c gi i thích là nh ng ch ng trình này b n thân nó ã ch a ng n i dung phát tri n ngu n nhân l c. M t khác, phát tri n ngu n nhân l c là vi c làm c a toàn xã h i mà tr c h t là c a ngành giáo d c và ào t o. http://www.ebook.edu.vn 9
Ch ng II K THU T S N XU T H T GI NG CÂY R NG 2.1. T M QUAN TR NG C A H T GIÓNG CÂY R NG N c ta, r ng tr ng tr i ra trên di n tích r ng l n, cây r ng s ng lâu n m, trình c gi i hoá trong s n xu t còn th p, nhân l c, v n u t có h n. R ng sau khi tr ng ít có i u ki n ch m sóc, do ó công tác gi ng có t m quan tr ng c bi t. Có th nói, gi ng là m t trong nh ng khâu quan tr ng nh t, có ý ngh a quy t nh n s n l ng, ch t l ng r ng tr ng. Nh ng n m tr c th i k i m i, chúng ta ch a ánh giá úng t m quan tr ng và vai trò to l n c a công tác gi ng trong s n xu t lâm nghi p. S quan tâm c a công tác gi ng lúc b y gi ch y u là làm sao có s l ng gi ng cho tr ng r ng, h u nh ch a coi tr ng n ch t l ng gi ng. S d ng gi ng không rõ ngu n g c, xu t x , thu hái xô b , d n n r ng tr ng có ch t l ng kém, n ng su t th p ph bi n ch t 5-10m3/ha/n m. Trong khi ó nhi u n c trên th gi i s d ng gi ng có ch n l c, n ng su t t 30-70m3/ha/n m. Nh ng n m g n ây, công tác gi ng ã có nh ng chuy n bi n c n b n theo h ng s n xu t kinh doanh s d ng gi ng t t, ã c c i thi n t các c quan chuyên môn. C n nh n m nh r ng "H t gi ng t t" bao g m c s c s ng cao, kho m nh và có ch t l ng di truy n. Kh n ng c a chúng có th s n sinh ra nh ng cây thích nghi t t v i i u ki n c a môi tr ng n i tr ng và cung c p nh ng s n ph m theo mong mu n c a con ng i. C s l ng và ch t l ng c a h t gi ng u b nh h ng b i r t nhi u y u t bên ngoài nh i u ki n khí h u, th i ti t trong n m và ph thu c vào loài cây, tu i cây m và c ng ch m sóc cây l y gi ng, ph thu c vào vi c thu hái, x lý và b o qu n h t gi ng,....Do ó vi c s n xu t h t gi ng cây r ng c n th y rõ nh ng c i m này l a ch n và áp d ng các bi n pháp k thu t sao cho có hi u qu nh m m b o v ch t l ng, tho mãn c v s l ng, ch ng lo i gi ng, áp ng cao nh t nhu c u s n xu t cây con ph c v cho tr ng r ng n c ta. 2.2. KH N NG RA HOA K T QU VÀ CÁC NHÂN TÓ NH H NG N S NL NG H T GIÓNG CÂY R NG 2.2.1. Kh n ng ra hoa k t qu c a cây r ng Cây r ng là th c v t thân g s ng lâu n m, có kh n ng ra hoa k t qu nhi u l n. Ra hoa k t qu là c tr ng quan tr ng, là s bi n i v ch t c a th c v t. Các loài cây r ng có ngu n g c t h t trong nh ng n m u (th ng t 3-4 n m ho c lâu h n) ch a có kh n ng ra hoa k t qu . Hi n t ng này g i là "tính chín mu n" c a cây thân http://www.ebook.edu.vn 10
g . Kh n ng ra hoa k t qu c a cây r ng ph thu c vào loài, tu i, i u ki n s ng. Quá trình sinh tr ng phát tri n c a cá th cây r ng c chia thành các giai o n sau: + Giai o n non tr Tính t khi h t n y m m n tr c khi cây ra hoa k t qu l n u. giai o n này kh n ng thích ng c a cây r ng r t cao, nh ng kh n ng ch ng ch u v i i u ki n b t l i c a môi tr ng th p. Các c quan sinh d ng sinh tr ng m nh, cây ch a có kh n ng ra hoa k t qu . Vì v y khi cây ra hoa k t qu thì k t thúc giai o n này. + Giai o n g n thành th c Tính t khi cây b t u ra hoa k t qu l n u cho t i sau ó 3 - 5 n m, giai o n này c quan sinh d ng sinh tr ng m nh, l ng hoa qu t ng d n, tán cây d n hình thành, s c kháng v i nh ng b t l i c a môi tr ng cao h n giai o n non tr . + Giai o n thành th c Hình d ng c a cây ã nh hình, c quan sinh d ng sinh tr ng ch m l i, cây r ng ra hoa k t qu m nh nh t, s n l ng h t gi ng n nh trong m t th i gian dài, các c tính di truy n n nh. ây là giai o n thành th c tái sinh, có th kinh doanh h t gi ng t t nh t. + Giai o n già c i L ng t ng tr ng hàng n m c a các c quan sinh d ng gi m th p, d n i n ngang tr . Các quá trình trao i ch t ch m và y u, kh n ng ra hoa k t qu c a cây r ng gi m d n ch t l ng h t gi ng kém, s c kháng v i nh ng i u ki n b t l i c a môi tr ng kém, cây d b sâu b nh, tán lá b phá v , cây r ng ru t và ch t. Kh n ng ra hoa k t qu c a các cá th cây r ng thay i theo tính giai o n và theo tính chu k hàng n m. S phân chia các giai o n trên ch là t ng i và ranh gi i gi a các giai o n không ph i là c nh mà tu thu c loài cây và i u ki n hoàn c nh. Trong kinh doanh t ng có th tác ng vào i u ki n hoàn c nh rút ng n giai o n non tr và kéo dài giai o n thành th c l i d ng t t h n. Quá trình sinh tr ng và phát tri n c a th c v t có m i quan h th ng nh t bi n ch ng: S hình thành các c quan sinh s n u ph i d a trên c s sinh tr ng và tích lu v t ch t dinh d ng c a các c quan dinh d ng - ng c l i cây ra hoa k t qu nhi u c ng h n ch nh t nh n sinh tr ng c a b n thân nó. V i các loài cây khác nhau, tu i ra hoa k t qu và kh n ng kéo dài giai o n ra hoa k t qu là khác nhau. Ph n l n cây m c nhanh, a sáng và cây t ng tái sinh ch i s m ra hoa k t qu song c ng s m già c i. Ng c l i cây m c ch m, ch u bóng và cây có ngu n g c t h t ra hoa k t qu mu n h n nh ng giai o n cây có kh n ng ra hoa k t qu dài h n. Nguyên nhân là do c tính di truy n và do tác ng c a i u ki n hoàn c nh nh h ng rõ r t n quá trình ra hoa qu . http://www.ebook.edu.vn 11
M i loài cây tu i ra hoa k t qu s m mu n là do tính di truy n quy t nh, nh ng trong cùng m t loài cây tu i ra hoa k t qu và giai o n ra hoa k t qu dài ng n c ng không ph i là c nh mà có s chi ph i c a các nhân t hoàn c nh. Nh ng cây m c n l ra hoa k t qu s m h n cây trong t ng, cây r ng nhân t o ra hoa k t qu s m h n cây r ng t nhiên, vì i u ki n ánh sáng và dinh d ng t t h n, sinh tr ng m nh h n nên ra hoa k t qu s m h n. Kh n ng ra hoa k t qu c a cây r ng thay i theo t ng giai o n. Tu t ng giai o n mà kh n ng có xu t hi n hay không, xu t hi n nhi u hay ít. Song ngay trong cùng giai o n ra hoa k t qu c a cây r ng nhi u nh t thì s n l ng hàng n m c ng không ng u, có n m qu nhi u, n m qu ít, cách m y n m l i có m t n m sai qu . Hi n t ng ó g i là tính chu k sai qu (giãn cách) c a cây r ng. H u h t các loài cây sau m t n m sai qu ( c mùa) ph i m t m t th i gian tu theo loài cây và i u ki n ngo i c nh, th ng là t 1 -3 n m ho c nhi u h n n a m i l i có m t n m c mùa. Nh ng n m mà s n l ng t trên 60% s cây có qu thì g i là n m c mùa h t gi ng, t 40 - 60% là khá, t 20 -40% là trung bình và nh ng n m mà t th p h n 20% s cây có qu thì g i là n m m t mùa h t gi ng. Thông th ng nh ng n m c mùa thì không nh ng s n l ng h t gi ng nhi u mà ch t l ng h t gi ng c ng cao và ng c l i. Nhi u loài cây r ng ra hoa qu không uluullg xuyên, m t n m có th c mùa ti p theo là m t hay vài n m mùa kém hay hoàn toàn m t mùa. Tính chu k c a s ra hoa qu ã c nghiên c u k i v i nhi u loài cây lá kim ôn i. Ví d Anh loài Thông Pinus sylvestris trung bình c 2-3 n m sai qu m t l n. Tính chu k c a nh ng loài cây nhi t i còn ít c nghiên c u h n. S ra hoa qu không th ng xuyên c a c a cây ã có nh h ng l n n s tái sinh, ho c không tái sinh c a loài ó. T ch Tectona grandis th ng sai hoa hàng n m m c dù m t s n i có ngo i l là c 3-4 c 1992). n m m i có m t v c mùa h t gi ng (Murthy 1973 - trong Ph m Hoài Chu k sai qu c a cây r ng còn ph thu c vào c i m c a qu - h t và i u ki n sinh tr ng, th ng nh ng loài cây h t nh ra hoa k t qu u n hàng n m, nh ng loài cây có h t to th ng th i gian giãn cách (n m m t mùa) dài h n. Nguyên nhân là do n m ra hoa k t qu nhi u, tiêu hao nhi u ch t dinh d ng nh h ng t i sinh tr ng c ng t c là nh h ng n kh n ng ra hoa k t qu c a n m sau. Th c ti n ã ch ng minh r ng c i thi n i u ki n dinh d ng có th rút ng n ho c kéo dài giai o n ra hoa k t qu c a cây r ng và rút ng n chu k sai qu . N m v ng chu k sai qu c a cây r ng không nh ng có ý ngh a trong nghiên c u mà còn trong th c t s n xu t, d tính c s n l ng h t gi ng, có k ho ch thu hái, c t tr dùng cho nh ng n m m t mùa h t gi ng. 2.2.2. Các nhân t nh h ng n quá trình ra hoa k t qu , s n l ng h t gi ng cây r ng Có nhi u nhân t nh h ng n s ra hoa k t qu và s n l ng h t gi ng cây r ng. Các nhân t này u có liên quan ch t ch n quá trình sinh tr ng phát tri n, http://www.ebook.edu.vn 12
do v y quá trình ra hoa k t qu c a cây r ng ch u nh h ng t ng h p c a nhi u nhân t sinh thái nh : Khí h u - th i ti t, ch t dinh d ng,.. 2.2.2.1. Nhân t khí h u - th i ti t. Khí h u C s l ng và ch t l ng c a h t gi ng u ch u nh h ng r t nhi u c a y u t bên ngoài. Nh ng y u t khí h u có th tác ng n s ra hoa và gián ti p nh h ng n s n l ng h t. Khí h u thích h p v i s sinh tr ng và phát tri n c a loài cây thì s n l ng h t gi ng cao, ch t l ng t t và th i gian gián cách gi a các n m c mùa càng ng n và ng c l i. Trong cùng m t loài cây, n u s ng trong i u ki n khí h u có ánh sáng, nhi t - m và l ng m a thích h p ra hoa k t qu s m h n, chu k sai qu ng n h n và ch t l ng hoa qu cao h n so v i vùng có i u ki n ng c l i. Ví d : Cây keo Tai T ng (Acacia mangium), keo Lá Tràm (Acacia auriculiformis) Mi n Nam sinh tr ng t t ra hoa k t qu nhi u - ch t l ng h t t t. Song Mi n B c cây ra hoa k t qu kém, qu - h t lép nhi u, ch t l ng gieo m kém h n. M i loài cây u òi h i m t nhi t nh t nh m i ra hoa k t qu bình th ng. Nguyên nhân: nh sinh tr ng c a các ch i s n sinh ra các t bào m i - trong quá trình s n sinh ó n u nhi t thích h p cho quá trình ra hoa k t qu thì t bào ó s hình thành m m hoa, n u nhi t không thích h p s hình thành m m lá, tu theo t ng lo i cây tính thích ng v i nhi t khác nhau. Theo tài li u c a M. Slee (1978), v i loài Thông caribê (Pinus Caribeae) ranh gi i cây ra hoa là: N u 260C cây không ra hoa, trên 270C trong 2 tháng cây ra nhi t hoa t t, n u trên 280C ra hoa liên t c trong n m nh ng u là hoa c. vùng núi do cao so v i m t n c bi n khác nhau d n n i u ki n nhi t , m khác nhau c ng nh h ng n kh n ng ra hoa k t qu c a cây r ng. Vì th cây a t vùng núi cao xu ng vùng th p nó có thê ch u c nhi t cao, song khó thích ng c v i i u ki n khô h n ng c l i a cây t vùng th p lên vùng cao có th thích ng v i m cao song l i không ch u c nhi t th p, nhìn chung cây vùng núi cao mùa sinh tr ng ng n nên ra hoa k t qu kém. Nhân t th i ti t Th i ti t là nhân t khí t ng di n ra trong n m và hàng ngày nh : M a - n ng - nóng - l nh - gió - bão. Nh ng thái quá c a th i ti t th ng làm gi m s ra hoa k t qu , gió quá to hay nh ng c n giông c ng có th làm h ng hoa qu . Nh ng tr n m a kéo dài trong th i gian th ph n có nh h ng c bi t x u n s n l ng h t dù là tr ng h p th ph n nh gió hay côn trùng. M a th ng h n ch s ho t ng c a côn trùng th ph n c ng nh r a trôi nh ng h t ph n bám u nh y. Th i ti t m th p http://www.ebook.edu.vn 13
kéo dài trong mùa th ph n là y u t ch y u làm gi m s n l ng h t Thông Nh a (Pinus merkusii) In ônêxia và Malaysia. S n l ng h t gi ng c a m t n m c th nào ó là do th i ti t n m tr c ó và ngay trong n m ó quy t nh. Nguyên nhân là s hình thành m m hoa cây thân g di n ra t n m tr c, còn th i ti t ngay trong n m ó nó nh h ng tr c ti p n quá trình n hoa, th ph n và phát tri n c a hoa,… Th i ti t th ng nh h ng n c quá trình ra hoa và phát tri n c a qu , cho nên không th kh ng nh r ng: Hoa nhi u thì qu - h t c ng nhi u. Trong cùng m t loài cây, cùng m t lâm ph n, ch u nh h ng n ng nh t c a th i ti t x u tr c h t là nh ng cây, nh ng lâm ph n sinh tr ng kém, th l c y u. Do ó c n t ng c ng các bi n pháp ch m sóc, cho cây kho m nh, có s c kháng cao gi m nh tác h i c a th i ti t x u gây ra. Nhân t ánh sáng Ánh sáng là m t trong nh ng nhân t c b n c a ho t ng s ng th c v t nói chung và cây r ng nói riêng. ánh sáng c ng là nhân t ch y u nh h ng n ra hoa k t qu c a cây r ng. Nhi u k t qu nghiên c u cho th y trong nh ng i u ki n sinh tr ng khác g n t ng t nhau, nh ng s thay i ánh sáng, gi chi u sáng, ch t l ng ánh sáng, có nh h ng rõ r t n ra hoa k t qu c a cây r ng. ' Th c t cho th y nh ng cây m c n l (cùng loài, cùng tu i và i u ki n dinh d ng) so v i cây m c trong r ng th ng cho s n l ng và ch t l ng h t gi ng cao h n. Trong cùng m t cây ph n tán nh n c nhi u ánh sáng c ng cho nhi u hoa qu h n ph n b che khu t. 2.2.2.2. Nhân t t ai t là giá th môi tr ng sinh s ng tr c ti p c a b r và là ngu n cung c p n c, ch t dinh d ng cho cây. t t t cây ra hoa k t qu s m, s n l ng - ch t l ng qu , h t cao, chu k sai qu ng n và ng c l i. t t t là t giàu dinh d ng ch y u là N - P - K và các nguyên t vi l ng c n thi t ng th i các thành ph n ó có m t t l thích h p. N c trong t có nh h ng r t l n ra hoa k t qu c a cây r ng vì n c nh h ng tr c ti p n các quá trình h p th ch t dinh d ng, n quá trình ng hoá và d hoá c a cây. Do v y mu n rút ng n c chu k sai qu , nâng cao c s n l ng, ch t l ng h t gi ng c n thông qua tác ng c a con ng i nh làm t, bón phân, t i n c,... 2.2.2.3. Nhân t sinh v t Nhân t sinh v t có th gây nh h ng tr c ti p ho c gián ti p, có l i ho c có h i t i quá trình ra hoa k t qu c a cây r ng. http://www.ebook.edu.vn 14
Các loài chim, ng v t, côn trùng, n m, vi khu n có th gây h i trong th i gian ra hoa k t qu c a cây r ng. Côn trùng có l gây ra s t n th t l n h n cho ph n l n các loài cây. Ví d u trùng Pagyda salvaris có th phá hu t i 90% hoa và n T ch Tectona grandis trong m t s n m (Hedegart 1975 - trong Ph m Hoài c 1992). Sâu h i nón Thông thu c chi Dioryctria phá hu t i 60% nón ang chín và h t Thông (Pinus eliouii và Pinus palustris) mi n Nam Hoa K (Krugmen t ai. 1974 - trong Ph m Hoài c 1992) và c ng chính gi ng sâu này có th gây h i r t l n cho h t Thông Nh a (Pinus merkusii) Philipin (Gordon t ai 1972 - trong Ph m Hoài c 1992). H t c a nhi u loài Keo nh keo Tai t ng (Acacia mangium), keo Lá Tràm (Acacia auriculiformis) vùng khô h n c ng b h i r t l n do u trùng Bruchid gây ra (Armitage et al. 1980 - trong Ph m Hoài c 1992). Chim, ng v t, c bi t là Sóc, có th n m t l ng h t r t l n m c dù chúng c ng có ích trong vi c phát tán h t. S thi t h i do côn trùng và b nh th ng không nghiêm tr ng trong nh ng n m c mùa h t, nh ng trong nh ng n m ra hoa kém do i u ki n th i ti t thì sâu b nh có th làm cho m t mùa hoàn toàn. V t li u (ch i - lá - hoa - qu - h t...) c a cây r ng là th c n cho nhi u loài chim - thú - sâu do ó làm nh h ng n sinh tr ng c a cây vì th nh h ng n quá trình ra hoa k t qu và làm gi m s n l ng và ch t l ng h t gi ng. Ng c l i, m t s cây khi ra hoa n u không có s tham gia th ph n hoa c a các lo i côn trùng (ong, b m,... ) thì t l k t qu gi m nhi u. Con ng i là nhân t quan tr ng nh t nh h ng n s n l ng và ch t l ng hoa qu Có th b ng các ho t ng tích c c t o ra y các y u t c n thi t cho cây sinh tr ng t t cây ra hoa k t qu nhi u, ch t l ng t t, rút ng n c chu k sai qu thông qua các bi n pháp ch n gi ng - lai t o, i u ti t quá trình trao i ch t, làm c , bón phân, t i n c, i u ti t ánh sáng, nhi t ,... t o i u ki n cho cây ra hoa k t qu t t nâng cao ch t l ng s n l ng h t gi ng. 2.3. I U TRA D TÍNH S N L NG H T GIÓNG C ng nh ph n l n các loài cây n qu , cây r ng có nh ng loài cây n m nào c ng sai qu nh Phi Lao (Casuariana equisetifotia) ho c a s các cây thu c h u. Song c ng có các loài cây khác tính chu k sai qu th hi n r t rõ nh : Qu (Cinnamomun cassia blum), M (Manglietia glauca BL), Thông nh a (Pinus merkusii J.et De Vries),,.... Vì v y nm c chu k sai qu c a cây r ng, d tính c s n l ng h t gi ng cho t ng vùng, t ng v thì ph i có quá trình i u tra theo dõi th ng xuyên. Nh m làm c s l p k ho ch thu hái, b trí kho tàng, nhân lao, lên ph ng án i u hoà và s d ng h p lý h t gi ng theo k ho ch tr ng r ng. Giúp con ng i tìm hi u quy lu t ra hoa k t qu c a cây r ng, có bi n pháp tác ng nh m nâng cao s n l ng và ch t l ng h t gi ng. http://www.ebook.edu.vn 15
Tu theo m c ích i u tra và yêu c u chính xác mà áp d ng các ph ng pháp i u tra khác nhau: 2.3.1. Ph ng pháp cây tiêu chu n trung bình Th i gian và s l n i u tra, quan sát S ra hoa, k t qu và s n l ng h t gi ng c a cây r ng ph thu c vào nhi u y u t , trong ó s di n bi n c a th i ti t có nh h ng r t l n. Vì v y ánh giá chính xác s n l ng hàng n m c n ti n hành i u tra, quan sát vào các th i i m: Th i k cây r ng ra hoa: Quan sát tình hình ra hoa, s b c tính t l cây có hoa, m c nhi u ít c a hoa trên cây. Th i k k t qu : S b ánh giá tình hình k t qu và nh h ng c a các y u t khí t ng trong n m. Tr c th i gian thu hái m t tháng: i u tra chi ti t d tính s n l ng thu ho ch i v i cây tr ng ven ng, ven b kênh ho c tr ng thành ám C n i u tra o m nm c: T ng s cây; T l cây ra hoa k t qu Các ch ng kính 1m3, tiêu v sinh tr ng: Chi u cao thân cây, chi u cao d i cành, ng kính tán. S l ng qu trên cây tiêu chu n (cây tiêu chu n là cây có qu và các ch tiêu v sinh tr ng t tr s trung bình so v i toàn b s cây). Công vi c m s l ng qu trên cây tiêu chu n có th dùng ng nhòm quan sát, trèo tr c ti p lên cây tiêu chu n ho c quan sát t nh ng cây khác. S l ng cây tiêu chu n ph thu c vào s l ng cây có qu t 15% so v i t ng s cây có qu . i u tra s n l ng h t gi ng trong qu n th om nm c các nhân t sau: Di n tích khu r ng; M t r ng (s cây/ha); T thành r ng (n u là r ng h n giao); T l cây ra hoa k t qu ; Các ch tiêu bình quân v sinh tr ng; S l ng qu trên cây tiêu chu n Vi c o m các ch tiêu trên c ti n hành trong các ô tiêu chu n i n hình có 2 di n tích 500 - 1000m , phân b u, i di n cho các tr ng thái r ng trong khu v c. Sau khi o tính c các ch tiêu c n thi t trong ô tiêu chu n, ti n hành m s l ng qu trên nh ng cây tiêu chu n. D a vào ó tính toán c s n l ng qu trong các ô tiêu chu n, t l ch bi n h t qu theo t ng loài cây và t ó quy ra s n l ng h t gi ng thu ho ch trên m t n v di n tích r ng. V i cây lá kim, r ng ng tu i Ch n l p ô tiêu chu n có di n tích 0,25 - 0,5 ha. - Tính H, D bình quân các cây trong ô tiêu chu n. - Ch n 5 cây có Chi u cao và ng kính trung bình trong ô tiêu chu n, thu hái toàn http://www.ebook.edu.vn 16
b qu trên 5 cây tiêu chu n tính s n l ng bình quân c a 1 cây tiêu chu n sau ó suy ra s n l ng c a c ô tiêu chu n và toàn b khu r ng gi ng, có th dùng công th c: Z: s n l ng h t gi ng trên 1 ha (kg/ ha) N: S cây trên 1 ha B: T ng s qu c a 5 cây tiêu chu n C: S h t bình quân c a 1 qu F: thu n c a h t (%) P: Tr ng l ng 1000 h t (gr) 2.3.2. Ph ng pháp ô tiêu chu n Ch n ô tiêu chu n i di n trong r ng gi ng có di n tích 0,25 - 0,5 ha. Thu hái toàn b qu trong ô tiêu chu n tính s n l ng trong ô tiêu chu n sau ó suy ra s n l ng toàn lâm ph n. Ph ng pháp này có chính xác cao, th ng c áp d ng trong nghiên c u quy lu t ra hoa k t qu nh ng t n công, làm t n th ng r ng gi ng, ch nên áp d ng v i t ng s p khai thác g . 2.3.3. Ph ng pháp thu nh t h t trên m t t L p ô tiêu chu n i di n, dùng thùng h ng có kích th c quy nh t cách u trong ô tiêu chu n, 2 n 3 ngày thu nh t qu 1 l n, c n c vào s l ng qu trong thung thùng trên ô tiêu chu n tìm ra s n l ng c a toàn khu r ng. Ch thích h p v i nh ng loài cây qu to, n ng khi chín r ng ngay, ph ng pháp này áp d ng trong nghiên c u quan h gi a quy lu t r i r ng và th i ti t. Không có giá tr d tính ngay trong n m ó. 2.4. THU HÁI H T GI NG CÂY R NG 2.4.1. c tr ng chín c a h t Quá trình chín c a h t là quá trình phát tri n hoàn thi n c a phôi, n i nh và v h t. Khi các c quan c a phôi (r , thân, lá) c hình thành thì các ch t dinh d ng trong h t không ng ng c tích lu h t, v h t d n d n thay i màu s c và có kh n ng b o v phôi. Trong quá trình chín h t, các ch t h u c và ch t khoáng c chuy n vào trong h t, các ch t Gluxit, Lipít, Prôtít c hình thành, thông qua các bi n i hoá h c ph c t p. Lo i h t có b t thì ng n s t o thành b t khi chín hoàn toàn l ng ng trong h t s gi m t i m c th p nh t. http://www.ebook.edu.vn 17
V i lo i h t có tinh d u: Quá trình bi n i ph c t p h n - th i k u trong h t v a có ng n v a có b t, th i k h t chia thành ph n ch y u là d u. i ôi v i nh ng bi n i v hoá h c, v hình thái: Tr ng l ng khô t ng lên, l ng n c gi m t i m c th p nh t, h t d n cùng và m p, v h t c hình thành nên th tích qu t ng lên, m u s c thay i, phôi ngày càng phát tri n hoàn thi n và có kh n ng n y m m. Quá trình c m c a hai c chia làm 2 giai o n: + Giai o n chín sinh lý: Là lúc phôi dã phát tri n y và có n ng l c n y m m. Giai o n này l ng n c trong h t còn nhi u, ch t khô tích lu ch a y , v h t ch a có kh n ng b o v , các ho t ng sinh lý trong n i b h t v n còn m nh. H t giai o n này t l n y m m th p cây non m c y u t, h t khó b o qu n, nên trong s n xu t kinh doanh không nên thu hái h t trong giai o n này. + Giai o n chín hình thái (chín thu ho ch): Giai o n này h t ã chín hoàn toàn, ch t h u c tích lu trong h t t t i m c cao nh t v t ch t khô không t ng lên n a, l ng n c gi m th p d n, v h t c ng d y, có m u s c, v h t có tác d ng b o v phôi, qua c t tr h t v n gi cs cn ym m m nh vào i u ki n thích h p h t n y màn bình th ng và phát tri n thành cây con kho m nh. Trong s n xu t kinh doanh nên thu ho ch h t giai o n này. 2.4.2. Nh n bi t h t chín thu hái h t m b o ch t l ng và s l ng c n ph i nh n bi t và phân bi t c h t chín và ch a chín. Hi n nay có m t s ph ng pháp xác nh chín c a h t, nh ng không có ph ng pháp nào là thích h p cho t t c các loài. i v i nh ng loài ch a quen bi t thì c n ph i nghiên c u tìm ra ph ng pháp t t nh t ho c k t h p nhi u ph ng pháp. M t s ph ng pháp c dùng xác nh tr c ti p ngoài hi n tr ng, m t s khác dùng trong phòng thí nghi m thì c n nh ng s d ng thi t b . Nh ng ph ng pháp trong phòng thí nghi m + Hàm l ng n c c a qu , h t: nhi u loài cây khi qu b t u chín thì hàm l ng n c c a qu gi m d n và chín c a h t. H t c a Picea gtauca t ng quan ch t ch v i m c c coi là ã chín n u hàm l ng n c c a chúng gi m xu ng d i 48% (Chim và Worden 1957) và c a Thông Pinus sylvestris 43-45% (theo tr ng l ng t i) (Schmidt và V t 1962, Rcmrod và Alforden 1973 - trong Ph m Hoài c 1992). Tuy nhiên vi c xác nh hàm l ng n c b ng cách s y khô trong t s y òi h i nhi u th i gian. + Dùng tia X. quang: Dùng tia X. quang ki m tra s phát tri n c a phôi và n i nh c a h t là m t http://www.ebook.edu.vn 18
ph ng pháp ánh giá s chín c a h t m t cách nhanh chóng và t ng i d , tuy nhiên c n có nh ng thi t b thích h p và có nh ng cán b thông th o, ph ng pháp này òi h i nh ng thi t b t ti n và k t qu ch u nh h ng nhi u theo nh n xét ch quan c a cán b phân tích. + Thí nghi m n y m m: L y h t các th i k chín khác nhau em thí nghi m n y m m, th i k nào h t n y m m t l cao nh t là th i i m h t chín r . Ph ng pháp này không có ý ngh a ch o s n xu t ngay trong n m ó, th ng c áp d ng trong nghiên c u tìm hi u quy lu t chín c a h t và quan h gi a h t chín và hình thái c a qu . Nh ng ph ng pháp ngoài hi n tr ng + Ph ng pháp t tr ng: Khi qu chín thì hàm l ng n c c a chúng gi m, t tr ng c a chúng c ng gi m, t l c a m t n v tr ng l ng trên m t n v th tích gi m. Không nh ph ng pháp xác nh hàm l ng n c, vi c xác nh t tr ng c a qu b ng cách th chúng vào m t dung d ch có t tr ng ã bi t t ng i d th c hi n trong i u ki n hi n tr ng. Có th dùng m t s d ng dung d ch: Bùn loãng, n c mu i, dung d ch sun phát muôn,..). Ph ng pháp này khó áp d ng v i nh ng lo i qu , h t có t tr ng r t ít thay i trong quá trình chín. + Ph ng pháp m h t xem phôi và n i nh : Ki m tra chín c a h t b ng cách b d c h t ra quan sát c ng có th là m t ph ng pháp n gi n và áng tin c y, nh ng nh ng ng i làm công vi c này òi h i có nhi u kinh nghi m. a s phôi và n i nh c a các h t khi còn xanh th ng gi ng nh "s a" sau ó c l i nh b t nhào, khi h t chín thì n i nh r n l i và có m u tr ng, phôi phát tri n y và c ng r n ch c, l n t i a, chi m y khoang trong h t. + Ph ng pháp quan sát m u s c: Gi a h t và qu khi chín th ng có m i t ng quan nh t nh do ó có th nh n bi t h t chín thông qua hình thái c tr ng c a qu . M i lo i qu khi chín có nh ng bi u hi n riêng qua màu s c, c ng, m p, n t n c a V qu , có th phân thành m y d ng sau: i v i lo i qu khô: Khi chín V qu th ng có màu xám, nâu xám, vàng nâu, màu tro, v khô c ng, nh n nheo ho c n t n . Lo i qu th t: Khi chín v m n, m ng có màu s c s c s (xanh, , tím, vàng...) Lo i qu nón: http://www.ebook.edu.vn 19
Khi chín V qu khô c ng màu chuy n t màu xanh sang màu cánh dán, vàng nh t, vàng nâu… v y qu h i m . B ng 2.1. c i m nh n bi t và th i gian thu hái qu /h t c a m t s loài cây r ng TT Loài cây c i m nh n bi t qu th t chín Tháng thu ho ch 1 Thông mã v V qu màu vàng m , cánh gián. H t có nhân ch c, th m 11-12 2 Xoan ta V qu màu vàng. H t có nhân màu tr ng 12-2 3 B ch àn tr ng V qu màu nâu th m cu ng qu m c tr ng, h t màu nâu 7-8:MB 5-6:MN th m, mày màu nâu nh t 4 Sa m c V qu màu vàng nh t, h t màu xám, nhân tr ng 10-12 5 Phi lao V qu màu vàng nh t, h t màu cánh gián, nhân tr ng 8- 10 6 Trám en V qu màu en. h t màu nâu nhân tr ng 9-10 7 Xà c V qu màu m c tr ng, xám m c. h t màu nâu nh t, nhân 5-6 tr ng 8 Lim xanh V qu màu nâu th m. h t màu en, v c ng 10-12 9 Long não V qu màu tim th m, m m, th m, h t màu xám 11 10 M ng en V qu màu nâu th m. h t màu nâu, bóng, v h t c ng 2-4 11 T ch V qu màu vàng, v h t c ng 12-3 4-6:MB 12 Keo lá n m V qu màu nâu nh t, h t màu en, r n vàng 1-3:MN 13 sao en V qu màu nâu, h t màu vàng nh t 4-5 14 Kim giao V qu màu vàng sáng s m, ph l p ph n tr ng 10-11 15 Tông dù V qu màu nâu, h t màu cánh gián 11-1 16 Lát hoa V qu màu nâu, h t màu cánh gián 11-1 17 Nghi n V qu màu vàng cánh gián 9-10 18 Lim x t V qu màu nâu ho c xám en. h t màu cánh dán 8-9 19 Tr u lá x V qu màu vàng nh t, nhân h t màu tr ng, ch c 10-12 20 Thông ba lá V qu màu vàng m , cánh gián, h t th m 12-2 21 Trám tr ng V qu mà vàng m , có v chua ng t, h t có nhân màu 9-10 tr ng 22 V i thu c V qu màu nâu vàng, h t màu nâu xám 2-3 23 H i V qu màu vàng nh , h t màu nâu m 5,6,10,11 24 B V qu màu vàng nh t, m c tr ng, h t màu en 8-9 25 M V qu màu nâu xám v i các m tr ng, h t màu en 8-9 2.4.3. Th i k h t r i r ng a s các loài cây khi qu chín hình thái thì d n d n r i r ng t nhiên và các loài khác nhau thì ph ng th c r i r ng c a qu , h t c ng khác nhau. Lo i qu khô n t (Thông, Phi lao, B ch àn, Sa m c,... ) khi chín V qu ho c v y qu n t, m ra làm cho h t r i hay bay ra ngoài. Lo i qu th t, qu h ch (Trám, T ch, Long não, Qu , M ,..) khi chín thì r i r ng c qu . http://www.ebook.edu.vn 20