Giáo trình Xã hội học gia đình: Phần 1

M A I H U Y B ÍC H<br /> <br /> GIÁO TRÌNH<br /> <br /> XÃ HỘI HỌC GIA ĐÌNH<br /> ■<br /> <br /> ■<br /> <br /> NHẢ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> ■<br /> <br /> ■<br /> <br /> Lời giới th iệu ............................................................................................................. 5<br /> Phần I: XÃ HỘI HỌC GIA ĐÌNH<br /> Lời nói d ấ u ...................................................................................................................7<br /> Chưcmg ỉ. Định nghĩa gia đ ì n h .............................................................................12<br /> <br /> Chương //. Quan điểm xả hội học végia đình....... ................................... . 15<br /> Chươnạ III. Sự đ a dạng của các hình thái gia (Jìn h .........................................22<br /> Gia đinh hạt n hân............................................................................................. 23<br /> Gia đình mờ rộ n g ............................................................................................. 25<br /> Gia đình g ố c...................................................................................................... 25<br /> Gia đình phụ h ệ ............................................ t.................................................26<br /> Gia đình mẫu h ệ ............................................................................................... 26<br /> Gia đình lưỡng hệ.......................... ..................................................................26<br /> Gia đình phụ quyền..........................................................................................27<br /> Gia đình mẫu quyền.........................................................................................27<br /> Gia đình ở nhà ch ồ n g ...................................................................................... 27<br /> Gia đình ở nhà v ợ ............................................................................................. 43<br /> Gia đình ở nơi m ớ i...........................................................................................44<br /> Gia đình đơn hôn.............................................................................................. 45<br /> Gia đình đa h ô n ................................................................................................ 45<br /> Gia đình tái hôn..................... ...........................................................................47<br /> Nội hôn và gia đình thuần nhất<br /> với ngoại hôn và gia đình không thuần nhất............................................... 49<br /> Gia đình ít con và gia đình đông c o n ........................................................... 50<br /> Chương ỈV. Hôn nhân và gia đình theo quan điểm giới.................................53<br /> 1. Phân công lao động gia đ ình ......................................................................58<br /> a) Coi nấu nướng là công việc của phụ n ữ ........................................ 60<br /> b) Quan hộ quyén lực giữa hai giới trong nấu ả n ............................. 61<br /> 2. Ra các quyết định gia đ ì n h ........................................................................ 61<br /> 3. Bạo lực trong quan hộ vợ chồng................................................................62<br /> Chương V. Đườno đời và sự phát triển, biến đổi của cia đình theo<br /> đường đòi .. . .. . ..... . .... ....... . . .<br /> ......... 71<br /> 1. Giai đoạn thành lậ p .....................................................................................74<br /> a) Các lý thuyết vé cá n h â n ..................................................................... 75<br /> b) Các lý thuyết văn hoá xã h ộ i ..............................................................76<br /> 3<br /> <br /> 2. Giai đoạn mở r ộ n g .................................................................................... 86<br /> 3. Ly h ô n ......................................................................................................... 90<br /> a) Ly hỏn là một quá trìn h .................................................................... 95<br /> b) Tác động cùa lv hỏn đến con c á i ...................................................100<br /> 4. Giai đoạn chia t á c h ................................................................................ 103<br /> 5. Giai doạn tan rã ........................................................................................ 105<br /> Chương Vỉ. Biến đổi gia đ ìn h ............................................................................108<br /> I. Sự hiến đổi gia dinh ờ một số xã hội phương Tây (Anh và Mỹ)<br /> nửa sau thế kỷ X X .................................................................................. 110<br /> 1) Quan hệ gia đình mở rộng đã biến dổi như thô nào....................110<br /> 2) Vể quan hệ giới trong gia dinh<br /> dưới tác động cùa cône nghiệp h o á ............................................... 111<br /> 3) Một vài dặc diêm về gia dinh phương Tàyhiện đại....................116<br /> II. Biến dổi gia đình ờ Việt Nam<br /> qua ví dụ người Kinh ờ Đồng bans sông Hổng trong những<br /> n á m 1945-1992.......... .......... .......7.... 7......r.......121<br /> <br /> Chươrig VII Các cách tiếp cận ỉý thuyết vé gia dinh................................ 131<br /> 1. Cách tiếp cận chức năng cấu trúc..........................................................133<br /> a) George M urdock............................................................................... 134<br /> b) Talcott Parsons...................................................................................135<br /> 2. Cách tiếp cẠn xung đột............................................................................138<br /> 3. Cách tiếp cận theo thuyết tương tác biểu trưng..................................140<br /> 4. Thuyết trao dổi xã hội và lựa chọn hợp lý............................................141<br /> 5. Cách tiếp cận phát triển (đường đời).................................................... 145<br /> 6. Cách tiếp cận theo thuyết kiến tạo xã h ộ i ...........................................145<br /> 7. Thuyết nữ quyển phưctng T â y ............................................................... 147<br /> 8. Cách tiếp cân mácxít (ờ phưưng T â y ).................................................. 151<br /> Sách báo trích d ả n ....................................................................................... 154<br /> Tài liệu cẩn đ ọ c.............................................................................................163<br /> Tài liộu gợi ý đọc th e m ............................................................................... 163<br /> -<br /> <br /> 4<br /> <br /> Phần II: MỘT s ố CHỦ ĐỂ GIA ĐÌNH HIỆN NAY<br /> Nâng cao tính khoa học cùa nghiên cứu gia đình..............................164<br /> VỔ một cách nhận diện gia đình Việt N a m ........................................175<br /> Nơi cư trú sau hôn nhân của người Việt ừ đổng bằng sổngI lồ n g ..... 184<br /> Vài nhẠn xét về vai trò chăm sóc và dạy dỗ của người c h a ............ 204<br /> Gắn lý thuyết với thực nghiệm: trường hợp nghiên cứu vồ ly h ô n ...... 223<br /> Một hình thái gia dinh mới ờ Thụy Điển và mấy vãn để đặt ra<br /> cho xã hội học gia d i n h .........................................................................234<br /> Góp phần tìm hiểu người nỏns dàn Việt Nam thời kỳ dổi mới<br /> kinh tố xã h ộ i...........................................................................................250<br /> <br /> LỜI GIỚI THIỆU<br /> Cuốn sách náy gồm có hai phấn. Phần I (Xã hội học gia dinh) nguyên la<br /> giáo trinh môn Xã hội học gia đỉnh, được Nhà xuất bản Khoa học Xã hỏi ấn<br /> <br /> hành năm 2003, và dâ qua chỉnh lý, cập nhật va bổ sung cho lần xuất bản<br /> năm 2009 này. Phần II (Một số chủ đé gia đình hiện nay) gồm những bài<br /> nghiên cứu viết vé chủ đé gia đinh đăng trèn nhiễu tạp chí khoa học khác<br /> nhau, và được tập hợp lám bài đọc đi kèm theo giáo trình.<br /> Đối với tôi, với tư cách tác giả, thì ý tưởng kết hợp hai phần thành một<br /> cuốn sách đã đến thật tinh cờ, và lá theo gợi ý của một người bạn. Tuy<br /> nhiên, sau khi suy nghĩ, tôi thấy sự kết hợp này không hẳn là một ngoại lệ<br /> như lúc đầu tôi tưởng, vì trong nghiên cứu vă dáo tạo cùa xã hội học thế giới,<br /> người ta thưởng xuất bản tuyển tập các bài dọc (reader) di kém theo giảo<br /> trinh (textbook). Dù vậy, đúng hơn, độc giả nên coi phần II la tập hợp các bai<br /> viết của tác giả vé gia đình để có thể theo dõi liến mạch mà thôi. Nói cách<br /> khác, phẩn II là một nỏ lực nhằm kết hợp giáo trinh với tập hợp các bài đọc,<br /> chứ chưa thực sự là một tuyển tập những tài liệu dọc.<br /> Sự kết hợp hai phần thành một này đòi hỏi tác giả phái có lời lý giải<br /> như sau.<br /> Có nhiểu mục đích cho việc đưa các bài đọc vào. Thử nhắt là cung cấp<br /> cho độc giả là sinh viên, học vièn và nghiên cứu sinh những ý niệm cụ thể và<br /> minh họa sống động rằng những diều mà họ đọc và học ở trong giáo trinh<br /> được nhà xã hội học triển khai vá tiến hành trong nghiên cứu vé một chú đé<br /> cụ thể như thê' nào, và cách sử dụng các khái niệm, lý thuyết và phương<br /> pháp ra sao. Thứ hai, tuy bần vể những chủ đé cụ thể khác nhau, song các<br /> bài đọc đếu chung một mạch cảm hứng của tư duy phê phán (một điéu hết<br /> sức quan trọng trong nghiên cứu), và tác giả mong muốn truyén nó đến độc<br /> giả đổng thời là người học. Tư duy phê phán ở đây không mang nghĩa lả chỉ<br /> trích, phê bỉnh người khác, mà là xu thế không dễ dãi chấp nhận những tn<br /> thức mới thu nhận được, hay sẵn cố. Chúng ta chỉ tin váo nó sau khi đã phân<br /> tích, kiểm chứng kỹ càng. Nói cách khác, tư duy phê phán là tinh thắn chủ<br /> tâm suy xét cẩn trọng xem có nên chấp thuận, bác bỏ hay chưa vội nhận<br /> định vé một tuyên bò' nào đấy trong học thuật, chừng nào chúng ta chưa<br /> kiểm định được nó dưới góc độ lôgic hay vé mặt thực nghiệm. Nhà nghiên<br /> <br />