Hệ thống thông tin vệ tinh - chương 2

Chia sẻ: Khinh Kha Kha | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

202
lượt xem 62
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Qũi đạo vệ tinh - Đặc tính chuyển động của vệ tinh trên quĩ đạo , các định luật của Kepler , các quĩ đạo : địa tĩnh , trung gian , thấp , đồng bộ mặt trời , nghiêng , dẹt

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hệ thống thông tin vệ tinh - chương 2

H TH NG THÔNG TIN V TINH B môn Thông tin vô tuy n ð i h c công ngh - ðHQG HN Gi ng viên Th m ð c Phương Tel. 0903 229 117 E- Mail: phuongthamduc@yahoo.com Chương 2 – Quĩ ñ o v tinh 1. ð c tính chuy n ñ ng c a VT trên quĩ ñ o 2. Các ñ nh lu t c a Kepler 3. Các lo i quĩ ñ o: ð a tĩnh, trung gian, th p, ñ ng b m t tr i, nghiêng, d t 4. Phương pháp ñưa VT lên quĩ ñ o 5. ði u ki n ñ ñ t ñư c VT vào quĩ ñ o 6. Các t c ñ vũ tr 7. Tên l a: nhiên li u, ñ ng cơ, c u trúc nhi u t ng 8. Phóng VT lên quĩ ñ o ñ a tĩnh. 1
ð c tính chuy n ñ ng c a VT trên quĩ ñ o V nh ®ai Van Allen: Do t−¬ng t¸c gi÷a c¸c tia mÆt trêi v vò trô, h×nh th nh c¸c phÇn tö (e- v proton) tÝch ®iÖn n¨ng l−îng cao tõ nh÷ng vïng xa x«i cña vò trô, khi ®Õn gÇn tr¸i ®Êt chóng bÞ tr−êng ®Þa tõ bÉy v o v nh ®ai ë quanh xÝch ®¹o. §ã l v nh ®ai Van Allen, t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c khÝ t i ®iÖn tö cña vÖ tinh, l m gi¶m sót tÝnh n¨ng cña chóng. LEO ñ cao 100-1200 d m. MEO – 4000-12000 d m. GEO – 23400 d m (36000Km). Có hai vành ñai Van Allen. QUĨ ð O CHUY N ð NG C A VT Quĩ ñ o tròn 1. Quĩ ñ o ñ a c c: khi m t ph ng quĩ ñ o ch a tr c quay trái ñ t 2. Quĩ ñ o nghiêng:Khi m t ph ng quĩ ñ o không ch a tr c quay c a trái ñ t và cũng không vuông góc v i nó 3. Quĩ ñ o xích ñ o: khi m t ph ng quĩ ñ o trùng v i m t ph ng xích ñ o trùng c a trái ñ t 4. Qũi ñ o ñ ng b m t tr i Quĩ ñ o ellip 2
Các ñ nh lu t Kepler ð nh lu t Kepler th nh t: Tâm c a trái ñ t ph i n m m t trong hai tiêu ñi m c a quĩ ñ o ellip (F ho c F’). ði m xa nh t c a quĩ ñ o so v i tâm trái ñ t n m phía tiêu ñi m th hai, ñư c g i là vi n ñi m – Apogee, còn ñi m g n nh t c a quĩ ñ o ñư c g i là c n ñi m – Perigee. H s ellip ñư c xác ñ nh b i m i quan h gi a ñ cao c a Apogee rm ñ cao c a Perigee rmin : rmax − rmin e= rmax + rmin Khi e=0, thì ellip bi n thành hình tròn và quĩ ñ o v tinh s là hình tròn Các ñ nh lu t Kepler ð nh lu t Kepler th hai: V tinh chuy n ñ ng theo quĩ ñ o v i v n t c thay ñ i sao cho ñư ng n i gi a tâm trái ñ t và v tinh s quét các di n tích b ng nhau, khi v tinh d ch chuy n trong cùng m t th i gian như nhau. L c hút: F1=G mM r2 mυ 2 c L c ly tâm: F2= r F1=F2 3
Các ñ nh lu t Kepler ð nh lu t Kepler th hai (ti p theo): G - h ng s h p d n, b ng 6,67.10-8 cm3 /gs2 ; M - kh i lư ng c a trái ñ t, b ng 5,97.1027 g; m - kh i lư ng v tinh,g; υc - v n t c chuy n ñ ng c a v tinh theo quĩ ñ o tròn, vòng/ngày Áp d ng ñ nh lu t kepler th hai ta xác ñ nh ñư c v n t c F1=F2 d ch chuy n c a v tinh theo quĩ ñ o ellip: GM 630 1 + 2e cos θ + e 2 υc = = km / s υe = υc r r 1 − e2 Các ñ nh lu t Kepler ð nh lu t Kepler th hai (ti p theo): θ - là góc t o b i véc tơ bán kính c a ñi m c n xác ñ nh v n t c và véctơ bán kính c a c n ñi m. Chu kỳ quayc a v tinh chuy n ñ ng theo quĩ ñ o tròn ñư c xác ñ nh b i: 2π T= ≈ 10 −2 r 3 (giây) υc ≈ 1,66.10 −4 r 3 ( phut ) 4
Các ñ nh lu t Kepler ð nh lu t Kepler th ba: Bình phương c a chu kỳ quay t l thu n v i lu th a b c ba c a bán c a bán kính tr c l n c a quĩ ñ o ellip T2=ka3 ; k= (4π2/µ) µ=GM; G- h ng s h p d n; M- kh i lư ng c a trái ñ t µ= 3,98603.1014 m3/s2 a3=T2/k=T2μ/4 π2; T=2 π/Vs ; a3=µ/Vs 2 Chu kỳ quay nói trên c a v tinh ñư c g i là chu kỳ Xideric. Chu kỳ này ph thu c vào ñ cao c a quĩ ñ o v tinh ð cao quĩ ñ o Chu kỳ (gi ) Km Chu kỳ Xideric Chu kỳ quan sát 1700 2,0 2,18 20200 12 24 36000 24 Vô t n Các ñ nh lu t Kepler Ý nghĩa c a ñ nh lu t Kepler: 1. ð nh lu t th nh t: Quĩ ñ o n m trong m t m t ph ng ch a tâm ñi m trái ñ t, do ñó ñi m phóng ch có th cho phép ñ t ñư c nh ng ñ nghiêng quĩ ñ o cao hơn vĩ ñ c a nó 2. ð nh lu t th hai: T c ñ ñi m vi n Apogee th p nh t. T cñ ñi m c n Perigee cao nh t 3. ð nh lu t th ba: Bình phương c a chu kỳ quay t l thu n v i l p phương c a tr c l n 5
Bài t p Thí d v thông s v tinh (công b c a NASA) b ng 2.1 • S v tinh: 25338 • Năm k nguyên (hai ch s cu i cùng c a năm): 00 • Ngày k nguyên (ngày và ngày phân ño n c a năm): 223,79688452 • ð o hàm th i gian b c nh t c a chuy n ñ ng trung bình (vòng quay trung bình/ngày2): • 0,000000307 • Góc nghiêng (ñ ): 98,6328 • Góc lên ñúng c a nút lên (ñ ): 251,5324 • ð l ch tâm: 0,0011501 • Agumen c n ñi m (ñ ) : 113,5534 • ð d thư ng trung bình (ñ ): 246,6853 • Chuy n ñ ng trung bình (vòng/ngày): 14,23304826 • S vòng quay t i k nguyên (vòng quay/ngày): 11663 Tính bán tr c chính cho các thông s v tinh trong b ng Bài t p Chuy n ñ ng trung bình ñư c cho b ng 2.1 là: Vs= 14,23304826/ngày Ta có th chuy n nó vào rad/sec Vs0 = V s.2π/(24×3600)= 1,64734.10-4 rad/sec ta có µ = 3,98603.1014.m3 /sec2 a= [µ/Vss2]1/3 =7192,3km Bài t p 2: Cho chu kỳ Xideric b ng 2h, 12h và 24h, tính ñ cao c a VT. Áp d ng công th c T2=ka3 ; k= (4π2/µ) µ=GM; G- h ng s h p d n; M- kh i lư ng c a trái ñ t µ= 3,98603.1014 m3/sec2 6
Bài t p Kho ng cách t tâm trái ñ t ñ n vi n ñi m và c n ñi m có th nh n ñư c t hình elip theo công th c sau: ra = a(1+e) rp = a(1-e) ð tìm ñ cao ñi m vi n ñi m và c n ñi m ta l y các phương trình trên tr ñi bán kính c a trái ñât. Thí d Tính ñ cao vi n ñi m và c n ñi m cho các thông s qu ñ o b ng 2.1. Coi r ng bán kính trung bình trái ñ t R=6371km. Gi i. T b ng 2.1 ta có e=0,0011501, thông s a = 7192,3 km ñã tính ñư c t thí d trên. V y ñ cao vi n ñi m b ng: ha= a(1+e) - R = 829,6 km và ñ cao c n ñi m b ng: hp= a(1-e) - R = 813,1 km Các lo i quĩ ñ o Quü ®¹o thÊp (LEO) Quü ®¹o thÊp LEO (Low Earth Orbit) l nh÷ng quü ®¹o trßn ë ®é cao 400~1200 km. §é cao quyÕt ®Þnh chu kú quay §é cao (km) Tèc ®é (km/s) Chu kú quay (phót) 300 7.72 90.5 1.000 7.35 105 36.000 3.10 23g56p Quü ®¹o ®Þa cùc l quü ®¹o trßn ®i qua hai cùc tr¸i ®Êt, mÆt ph¼ng cña nã nghiªng 900 so víi mÆt xÝch ®¹o. §é cao trong kho¶ng 400~1200 km. Quü ®¹o ®Þa cùc cho phÐp vÖ tinh quan s¸t to n bé qu¶ ®Êt theo mét ®−êng kinh tuyÕn. 7
Các lo i quĩ ñ o Quü ®¹o thÊp (LEO)- ti p theo • Quü ®¹o cña c¸c chßm vÖ tinh TTD§ l nh÷ng LEO cã mÆt ph¼ng quü ®¹o n»m nghiªng (®é nghiªng phô thuéc v o nhiÖm vô cña vÖ tinh, nh−ng c ng gÇn 900 th× vïng bao phñ c ng lín). Các lo i quĩ ñ o Quü ®¹o ®Þa tÜnh (GEO) • Quü ®¹o ®Þa tÜnh l quü ®¹o trßn trong mÆt ph¼ng xÝch ®¹o, cao ®é 35 800 km, thêi gian vÖ tinh bay mét vßng b»ng thêi gian quay cña tr¸i ®Êt, do ®ã hÇu nh− n»m bÊt ®éng ë thiªn ®Ønh mét ®iÓm n o ®ã trªn mÆt ®Êt • Do ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè: qu¶ ®Êt kh«ng ph¶i h×nh cÇu lý t−ëng, t¸c ®éng träng tr−êng cña MÆt trêi, MÆt tr¨ng.., vÞ trÝ vÖ tinh trªn quü ®¹o bÞ xª dÞch, tr¹m ®iÒu khiÓn ë mÆt ®Êt ph¶i ®Þnh kú dïng c¸c tªn löa trªn vÖ tinh ®−a nã vÒ ®óng vÞ trÝ (dung sai cho phÐp: 0.050 theo h−íng B¾c-Nam, 0.050 theo h−íng §«ng-T©y, tøc l trong 1 h×nh vu«ng mçi bÒ 0.10, hoÆc 74 km) 8
Các lo i quĩ ñ o Quü ®¹o ®Þa tÜnh (GEO) Các lo i quĩ ñ o Quü ®¹o trung gian (MEO) • Quü ®¹o trung gian MEO ë ®é cao 10 000~20 000 km. ¥ ®é cao n y, chØ cÇn 10 vÖ tinh l phñ sãng to n cÇu, trong khi ë quü ®¹o thÊp ph¶i h ng t¸, cã khi ph¶i mÊy tr¨m qu¶. • So víi vÖ tinh ®Þa tÜnh, vÖ tinh MEO cho chÊt l−îng truyÒn th«ng tèt h¬n (Ýt tiÕng väng h¬n, thêi gian trÔ ng¾n h¬n), dïng Ýt c«ng suÊt h¬n ®Ó truyÒn tin 9
Các lo i quĩ ñ o VÖ tinh th«ng tin cho nh÷ng vïng vÜ Quü ®¹o ellip dÑt (HEO) ®é cao ph¶i dïng quü ®¹o ellip dÑt. VÖ tinh Molnhia cña LX cò, víi cËn ®iÓm ë 400-600 km trªn nam b¸n cÇu v viÔn ®iÓm ë 40 000 km trªn b¾c b¸n cÇu, mÆt ph¼ng quü ®¹o nghiªng 630 , chu kú T= 12 giê. Mçi vÖ tinh bay ë phÇn trªn cña quü ®¹o trong 2/3 T ë trong tÇm nh×n cña phÇn lín b¸n cÇu B¾c. §Ó th«ng tin 24/24 giê, cÇn cã 3 vÖ tinh bè trÝ c¸ch ®Òu nhau trªn cïng mét quü ®¹o Các lo i quĩ ñ o Quü ®¹o ®ång bé mÆt trêi l mét Quü ®¹o ®ång bé mÆt trêi quü ®¹o gÇn nh− ®Þa cùc, mÆt ph¼ng quü ®¹o gi÷ mét gãc kh«ng ®æi so víi trôc Qu¶ ®Êt-MÆt trêi. Nhê gãc n y kh«ng ®æi, vÖ tinh bao giê còng bay qua mét ®iÓm ® cho trªn mÆt ®Êt v o mét giê kh«ng ®æi cña ®Þa ph−¬ng ®ã, l m cho tõ lÇn quan s¸t n y ®Õn lÇn kÒ theo ®iÒu kiÖn chiÕu s¸ng cña mÆt trêi hÇu nh− kh«ng ®æi, - trõ nh÷ng thay ®æi theo mïa - viÖc so s¸nh c¸c bøc ¶nh chôp v o nh÷ng ng y kh¸c nhau sÏ dÔ d ng h¬n. 10
Các lo i quĩ ñ o Quü ®¹o ®ång bé mÆt trêi (ti p theo) • §Ó l m cho quü ®¹o trë th nh ®ång bé mÆt trêi ph¶i dùa v o hiÖn t−îng tuÕ sai, tøc l hiÖn t−îng giao ®iÓm cña quü ®¹o vÖ tinh víi mÆt xÝch ®¹o quay trßn quanh t©m tr¸i ®Êt. Nguyªn nh©n tuÕ sai l do tr¸i ®Êt kh«ng ph¶i l h×nh cÇu lý t−ëng, m ph×nh to ra mét chót ë mÆt xÝch ®¹o. NÕu tr¸i ®Êt l h×nh cÇu lý t−ëng v ho n to n ®ång nhÊt, th× mÆt ph¼ng quü ®¹o mäi vÖ tinh nh©n t¹o sÏ l cè ®Þnh ®èi víi c¸c v× sao, nh−ng thùc tÕ kh«ng ph¶i nh− vËy, nªn míi cã tuÕ sai. Kh«ng thÓ lo¹i trõ tuÕ sai, nh−ng cã thÓ chñ ®éng chän biªn ®é, nh− chän cho nã b»ng 3600/n¨m ®Ó mÆt ph¼ng quü ®¹o quay 0,9850/ng y v gi÷ mét gãc kh«ng ®æi víi h−íng mÆt trêi. Các lo i quĩ ñ o Quü ®¹o ®ång bé mÆt trêi (ti p theo) • VÒ mÆt to¸n häc, ®iÒu kiÖn tuÕ sai 0,9850/ng y ®−îc diÔn ®¹t b»ng mét quan hÖ tuyÕn tÝnh ®¬n gi¶n gi÷a ®é nghiªng quü ®¹o v chiÒu d i nöa trôc lín: víi mét ®é cao viÔn ®iÓm ® cho, cã v chØ cã mét ®é nghiªng t−¬ng øng m th«i. Víi c¸c quü ®¹o trßn ë ®é cao tõ 200 ®Õn 1500 km, ®é nghiªng t−¬ng øng trong ph¹m vi 96~1020 , v× vËy quü ®¹o ®ång bé mÆt trêi bao giê còng ph¶i l quü ®¹o gÇn nh− ®Þa cùc (chuÈn ®Þa cùc) 11
Các lo i quĩ ñ o C¸c chßm vÖ tinh cho th«ng tin di ®éng • N¨m 1997 v 1998 b¾t ®Çu ®−a lªn quü ®¹o 2 chßm vÖ tinh TTD§ l Globalstar (48 VT) v Irdium (66 VT). Dïng quü ®¹o LEO cho nªn thêi gian trÔ tÝn hiÖu ng¾n (0,02 sec, so víi GEO l 0,5 sec) v thiÕt bÞ cÇm tay chØ cÇn c«ng suÊt ph¸t rÊt nhá. VÖ tinh TTD§ l nh÷ng vÖ tinh nhá (vd: vÖ tinh Globalstar nÆng 450kg, anten 1m). • Tuæi thä vÖ tinh LEO l 7 n¨m (GEO l 15 n¨m) • TÝnh tæng thÓ th× chi phÝ ®Çu t− cho TTD§ b»ng LEO hay GEO xÊp xØ b»ng nhau víi chÊt l−îng nh− nhau Các lo i quĩ ñ o Chßm TTD§: ViÖc chuyÓn giao tõ vÖ tinh n y sang vÖ tinh sau Chßm vÖ tinh TTD§ ChuyÓn giao nhê tr¹m mÆt ®Êt cã thÓ bao phñ to n cÇu. Tuy nhiªn, v× vÖ tinh bay nhanh nªn cø 5- 10 phót l¹i ph¶i chuyÓn giao nhiÖm vô tõ vÖ tinh n y sang vÖ tinh kh¸c. 12
§Æc ®iÓm hÖ mÆt ph¼ng quü ®¹o cña chßm vÖ tinh • §é cao c¸c vÖ tinh < 1500 km, chu kú T=90~120 phót • TÊt c¶ vÖ tinh trong hÖ ph¶i ho¹t ®éng ®ång thêi, do ®ã cã vÖ tinh dù phßng trªn quü ®¹o (8 trong hÖ Globalstar) và các vÖ tinh thay thÕ ®Ó s½n d−íi ®Êt (còng 8 trong hÖ Globalstar). • Ph¶i phñ sãng to n cÇu, trõ c¸c vïng vÜ ®é rÊt cao (trªn vÜ tuyÕn 70). MiÒn phñ sãng tøc thêi cña mét vÖ tinh ë ®é cao 1000km l mét vßng trßn φ = 6000km. • C¸c vÖ tinh ph©n bè trªn nhiÒu mÆt quü ®¹o; trªn mçi quü ®¹o c¸c vÖ tinh ph¶i c¸ch ®Òu nhau. VÞ trÝ t−¬ng ®èi cña c¸c mÆt quü ®¹o ph¶i cè ®Þnh. Chßm vÖ tinh ®−îc thiÕt kÕ sao cho trong miÒn phôc vô ng−êi sö dông bao giê còng nhËn ®−îc 1 vÖ tinh Sè l−îng vÖ tinh v quü ®¹o cña mét sè chßm LEO Chßm Tæng sè vÖ tinh T Sè mÆt ph¼ng quü ®¹o P T/P Globalstar 48 8 6 Iridium 66 6 11 SkyBridge 64 16 4 Teledesic 840 21 40 M-STAR 72 12 6 13
HÖ ICO • HÖ ICO (Intermediate Circular orbits) dïng 10 vÖ tinh ph©n bè ®Òu trªn 2 quü ®¹o trßn ë ®é cao 10355 km. 2 mÆt ph¼ng quü ®¹o trùc giao, theo thø tù nghiªng 450 v 1350 so víi mÆt ph¼ng xÝch ®¹o. Chu kú T= 6 giê • ¦u ®iÓm cña hÖ ICO l gÇn nh− bao giê còng cã > 1 vÖ tinh ë gãc ngöng >100 ®èi víi ®a sè thuª bao. V× bay ë ®é cao 10.355 km, vÖ tinh ra khái tÇm nh×n cña thuª bao d−íi ®Êt chËm h¬n vÖ tinh LEO nhiÒu, do ®ã Ýt ph¶i chuyÓn giao cuéc gäi tõ vÖ tinh n y sang vÖ tinh sau, v x¸c suÊt mÊt liªn l¹c nhá h¬n. HÖ ICO 14
HÖ Ellipso • HÖ quü ®¹o cña chßm Ellipso l mét ®iÓn h×nh kÕt hîp quü ®¹o trßn trong mÆt ph ng xÝch ®¹o víi c¸c quü ®¹o ellip nghiªng, gåm 3 quü ®¹o sau ®©y: • Mét quü ®¹o trßn trong mÆt xÝch ®¹o chøa 7 vÖ tinh c¸ch ®Òu nhau, bay ë ®é cao 8060 km, phôc vô cho miÒn n»m gi÷a vÜ ®é 550 nam v 250 b¾c. Chu kú quay mçi vÖ tinh l 5 giê. C¸c vÖ tinh trªn quü ®¹o xÝch ®¹o gäi l chßm con Concordia. HÖ quü ®¹o cña chßm Ellipso 15
HÖ Ellipso (tiÕp theo) • Hai quü ®¹o ellip trªn 2 mÆt ph¼ng nghiªng 1160 so víi mÆt ph¼ng xÝch ®¹o, mçi quü ®¹o chøa 5 vÖ tinh. ViÔn ®iÓm ë ®é cao 7846 km trªn b¸n cÇu B¾c v cËn ®iÓm 520 km trªn b¸n cÇu Nam. Chu kú quay mçi vÖ tinh l 3 giê. Hai quü ®¹o n y l quü ®¹o ®ång bé mÆt trêi v cã thÓ ®iÒu chØnh vÞ trÝ vÖ tinh ®Ó bao phñ khu vùc ®«ng d©n nhÊt ë nh÷ng giê cao ®iÓm. V× quü ®¹o ellip dÑt, c¸c vÖ tinh cã gãc ngöng cao nªn truyÒn tÝn hiÖu kh«ng bÞ c¸c cao èc v ch−íng ng¹i ng¨n c¶n. C¸c vÖ tinh trªn 2 quü ®¹o ellip n y gäi l chßm con Borealis. Tæng kÕt vÒ quü ®¹o cña c¸c hÖ vÖ tinh th«ng tin 16
Polar ELLIPSE LEO Orbit GEO Phương pháp ñưa v tinh lên quĩ ñ o Tên l a phóng tên l a phóng có nhi m v mang v tinh ra kh i t ng khí quy n c a trái ñ t, cung c p th năng (ñ cao) và ñ ng năng(t c ñ ) c n thi t cho v tinh vào quĩ ñ o. D ng quĩ ñ o ph thu c vào hai y u t : ñ cao mà ñó v tinh ñư c ñưa vào quĩ ñ o và t c ñ ban ñ u c a tên l a ñ y phóng lên. Ví d t c ñ ban ñ u là 7,8Km/s ñ cao 200Km thì quĩ ñ o là hình tròn. N u t c ñ ban ñ u là 7,8 ñ n 11 Km/s thì quĩ ñ o là ellip. N u t c ñ ban ñ u < 7,8Km/s thì v tinh rơi xu ng ñ t, nhưng cao hơn 11Km/s thì v tinh s b t kh i l c hút c a trái ñ t và tr thành m t tr m thăm dò trong vũ tr 17
Phương pháp ñưa v tinh lên quĩ ñ o ð phóng v tinh lên quĩ ñ o ñ a tĩnh, ph i qua m t quĩ ñ o chuy n ti p hình ellip GTO - geostationary Transfer Orbit, mà t c ñ ban ñ u khi vào quĩ ñ o này là 9,7 Km/s, ñ ñ t ñư c vi n ñi m ñ cao 36000 Km. Các t c ñ vũ tr : • T c ñ vũ tr c p m t: 7,8 Km/s, t c ñ lý thuy t t i thi u c n thi t ñ làm cho m t v t r i kh i trái ñ t có th ñ t ñư c vào quĩ ñ o; • T c ñ vũ tr c p hai: 11,2 Km/s, t c ñ t i thi u c n thi t ñ r i kh i quĩ ñ o trái ñ t, thành "v tinh" c a m t tr i; • T c ñ vũ tr c p ba: 16,6 Km/s, t c ñ t i thi u c n thi t ñ r i h m t tr i C u t o c a tên l a ñ y Các tên l a ñ y là lo i ñ ng cơ ph n l c. B n thân v tinh cũng có nh ng tên l a ñ y lo i nh ñ ñi u ch nh ñ nh hư ng và v trí c a nó trên quĩ ñ o. ð ng cơ dùng nhiên li u l ng g i là "máy" (engine), còn ñ ng cơ dùng nhiên li u r n g i là "môtơ", còn các tên l a ñ y nh ñ t trên v tinh ñư c g i là "b ñ y" (thruster). Tên l a ñ y Arian 5 n ng 700 t n dùng nhiên li u r n và l ng ñ t o ra m t l c ñ y 14000 KN (kilô Nuitơn). Ngoài nhiên li u tên l a còn ph i mang theo ôxy (ch t t o ôxy). H n h p nhiên li u và ch t t o ôxy ñư c g i là Propellant và chi m t i 90% trong lư ng c a tên l a (Arian 4), 9% là c u trúc v và 1% là t i h u ích (payload) 18
C u trúc nhi u t ng Các tên l a phóng ñ u có c u trúc nhi u t ng, t ng n ch ng lên t ng kia. M i t ng có ch a m t h ñ y chính và các thùng ch a propellant. T ng th nh t có gá thêm các môtơ ñ tăng l c ñ y lúc b t kh i h th ng. M i t ng dùng c n propellant xong thì ñư c ng t b . Nh ng t ng ñ u thư ng ho t ñ ng trong m y phút, t o ra s c ñ y c c l n ñ b t kh i tr ng l c c a trái ñ t. T ng cu i cùng ho t ñ ng t 10 ñ n 20 phút tuỳ theo nhi m v phóng ñ ñưa v tinh vào quĩ ñ o ð ng cơ ð ng cơ nhiên li u r n: Nhiên li u là m t kh i ch t r n r ng lòng. Khi ñ t nhiên li u cháy t trong ra ngoài. ð ng cơ nhiên li u l ng: trong lo i ñ ng cơ này có hai b n ch a riêng bi t, m t cái ñ ng nhiên li u, còn m t cái ñ ng ch t t o ôxy. Nhiên li u l ng lu n qua l p v làm ngu i ñ ng cơ trư c khi ñi vào bu ng cháy. Như v y nhiên li u ñư c làm nóng lên trư c khi cháy, còn v ñ ng cơ thì l i ñư c nhiên li u t b n ch a m i ra làm ngu i. 19
ð ng cơ ð ng cơ iôn: ðây là lo i ñ ng cơ ñi n.Cu n dây ñ t nóng làm cho nhiên li u (như Cesium) b c hơi. M t lư i iôn hoá làm b ng platin hay tungsten ñ t nóng, bi n lu ng hơi này thành m t dòng các phân t tích ñi n g i là iôn. ð ng cơ h t nhân: ð ng cơ này dùng nhi t t m t lò ph n ng h t nhân ñ làm cho nhiên li u l ng bi n thành khí. ða ph n nhiên li u ch y qua lò ph n ng. M t ph n ñư c vòi r ckét làm nóng lên th i qua tu cbin. Tu cbin truy n ñ ng cho máy bơm nhiên li u X p h ng tên l a phóng Tên l a phóng h ng n ng có th ñưa v tinh trên 4 t n vào quĩ ñ o d a tĩnh Tên l a phóng h ng trung - 1 ñ n 4 t n Tên l a phóng lo i nh ñ phóng các v tinh mini (100 ñ n 1000 Kg) và micrô (10 ñ n 100 Kg). các tên l a phóng lo i nh dùng ñ ñưa các v tinh này lên quĩ ñ o ñ cao 400 ñ n 1000 Km. Các qu c gia có tên l a phóng: Hoa kỳ: hãng Nasa (tàu con thoi), Mc Donnel Douglas (Delta-II), Martin Marieta (Titan -III), General Dynamics (Atlas). CHLB Nga: Proton. Trung Qu c: Trư ng chinh. Nh t B n: Nasda (H2). n ð : PSLV. Châu Âu: Aerospace (Ariane) 20