70<br />
<br />
Xd hgi hgc, sd 2 (138). 2017<br />
<br />
HIEN TLTC^NG PHAN BIET DOI XlT THEO VUNG MIEN:<br />
NGHIEN CUXJ TRirdNG HOP NGlTCil LAO D O N G GOC THANH HOA<br />
DO THI VAN ANH*<br />
<br />
Tdtn tdt: Dua tren sd lieu khdo sdt 544 ngudi lao ddng tgi 7 tinh vdo ndm 2016, bai<br />
viit md td th{rc trgng vd tim hieu nguyen nhdn chinh ddn din hiin tugng phdn biit ddi xu<br />
theo vimg miin qua phdn tich trudng hgp ky thj ngudi lao ddng gdc Thanh Hda. Kit qud<br />
cho thdy, hi?n tugng ky thi ngudi Thanh Hda chu yiu la do su lay lan nhiing thanh ldm vi<br />
ngudi Thank Hda dudi dgng tin ddn trong xa hgi vd qua truyen thdng khdng chinh thuc<br />
trong khi chua cd che tdi xii ty vd ngan chgn thuc su hiiu qud, tii do hdnh vi phdn bi$t doi<br />
xu vdi ngudi Thanh Hda phdt trien tit ngdm ngam ehuyin sang cdng khai ngodi xa hgi.<br />
Tu khda: phdn biOt ddi xd, ky thi theo viing mien, ngudi Thanh Hda, gan nhan,<br />
chinh saeh.<br />
1. D i n nhdp<br />
Trong khoang ban ba thdp ky qua, xd hdi Viet Nam da cd su chuyen bien manh me<br />
td xa hOi truyen thdng hudng ddn xd hOi hiOn dai. Nhieu khu do thi, khu cdng nghiep da<br />
hinh thanh, phat trien va thu hut hang trieu lao dOng. Dilu ndy da gdp phan ddy manh<br />
nhftng ludng di eu tien toan qude, ddc biet la di cu td ndng thdn ra thanh thi va cdc khu<br />
cdng nghidp. Trong bdi canh lan sdng ngudi di cu td eae vung miin vdi dac diem van hoa<br />
da dang dan xen vdi eOng ddng sd tai, viec duy tri sy dodn kit va ddng thuan xa hOi la<br />
mOt dilu rdt quan trpng de hudng tdi muc tieu phdt triln bin vftng. Tuy nhien tien thyc te,<br />
qua trinh hda nhdp khdng phdi bao gid eung sudn se.. Chdng hgn, mOt sd ca sd san xuat,<br />
kinh doanh cdng khai khdng tuyen dyng lao dOng din td Ha TTnh, Ngh? An hay Thanh<br />
Hda (Due Lpe va Minh Quan, 2014). Khdng chi ngudi tu miin Bdc, miin Trung ma ca<br />
ngudi tir miin Nam ciing cd khi bi ky thi. Mdt cdng ty cd try sd tai khu cdng nghiep Binh<br />
Duong da cdng khai khdng tuyIn ngudi Ca Mau (Vu Hiiu Sy, 2014). MOt td bdo diOn tur<br />
da bi phat khd ndng vi ddng bdi viet mang tinh miet thi phu nft tie midn Tay Nam BO (NW<br />
vd Anh, 2014).<br />
Trong vdn d l k^ tiii theo viing mien ndi chung thi cd le vipc ky thi ngudi Thanh<br />
Hda tiiudng dugc d l cdp din nhilu nhdt tidn cac phuang tien truyin thong. Tai khdng it<br />
cdng sd hay vdn phdng cac doanh nghiep, mOt so ngudi e ngai khi phai Idm viec vdi ddng<br />
nghiep Thanh Hda. Nhin chung ed mot ludng du ludn la ngudi gdc Thanh Hda xdu tinh,<br />
Trudng Dgi hgc Cong doan.<br />
<br />
Bo Thi Vdn Anh 71<br />
<br />
khd choi va ldm dn vdi ngudi Thanh Hda ludn sdn sang phdi ehiu thiOt (Ddc Lpc vd Minh<br />
Qudn, 2014; Luang Hong Gdm, 2013; D^u Hong Quang, 2013). Nhftngtiidngtin vl hien<br />
tugng ky thj vung miin ddng tdi trdn cdc tiang bao didn tii thudng nhan dugc khd nhieu<br />
phan hdi, ca ung hd vd phdn ddi. Mae du cd thi hdu hit thdngtinky thi ngudi Thanh Hda<br />
dugc lan truyen dudi d^g tin ddn, nhung nlu khdng dugc dinh hudng va dilu ehinh kip<br />
thdi thi ed thd dnh hudng tieu cyc din khdi dai doan kit ddn tdc va su dong thudn trong<br />
xd hpi. Bai vidt nay t$.p trung phantichImh tr?aig ky thi doi vdi ngudi que Thanh Hda nhu<br />
mOt trudng hgp dien hinh de tra ldi cdu hdi: tai sao lai noi 16n hipn tugng ky thi, phdn bipt<br />
ddi xd theo vdng mien va lam thi ndo dl han che, khde phye tinh tr^g nay?<br />
2. Khai nipm, ca sd ly ludn va phuong phap nghien cthi<br />
Su IcJ' thi, dinh kiln ddn din hanh vi phan bipt ddi xu tiong ddi sdng hang ngay da<br />
dugc cdc nha khoa hgc quan tdm va ed nhieu cdng trinh nghien edu. Stafforf vd Seoti<br />
(1986: 80) cho rang ky thi (stigma) la mOt ddc dilm ciia nhiing ngudi vdn mang nhdng<br />
gia tri mau thuan vdi mOt he ehuan myc ciia mpt nhdm xa hOi. MOt sd hgc gid khac lai<br />
dua ra dinh nghia ky thi la mOt qud trinh xd hOi hoac trdi nghiem ea nhan ed lien quan den<br />
viec logi bd, xa Idnh, khien trach hodc ha thdp gia tri mOt ngudi hodc mOt nhdm ngudi<br />
thong qua vice dl phdng hay phdn xet xa hOi bdt Igi vl hg (Weiss vd Ramakrishna, 2006).<br />
Theo Goffinan (1963: 3) thi ky thi la hinh thdc lam gidm manh uy tin va gia tri ciia ngudi<br />
khac. Theo Crocker vd cdc cOng su (1998: 505) thi ky thi Id khi mOt thuOc tinh xd hOi<br />
ho^c ca nhdn bi danh gia thdp vd khdng dugc tdn trgngtiongmOt boi canh xa hOi cu thi.<br />
Cu thi hon. Link va Phelan (2001) dd xac dinh ky thi qua sy hien diOn vd hpi tu cda bdn<br />
thanh phdn lien quan. Thu nhat, xa hOi phdn biet va dan nhan sy khdc bipt cda con ngudi.<br />
Thd hai, cdc thanh vien cua nhdm vdn hoa thong tri gdn kit nhftng ngudi nhat dinh vdi<br />
mOt sd thudc tinh khdng mong mudn. Thd ba, cac nhdm hode ea nhan hi dan nhan tieu<br />
cyc dugc ddt vao cdc nhdm rieng biet vdi nhftng ngudi khdc. Thu tu, cac ea nhan bi dan<br />
nhan tieu cue roi vdo tinh trang mdt vi thi. Dieu dang luu -^ la qua tiinh xudt hipn ky thi<br />
phu thuOc vao muc dO tilp cdn ciia chu thi dii vdi quyen lyc xd hOi, kinh tl, va chinh tri.<br />
Tinh trang k^ thi, phan bidt ddi xd trong xd hOi thudng lidn quan din mOt d^c<br />
tinh cy till nhu: chiing tdc, gidi tinh, tinh trang sdc khde, nghi nghipp, hgc vdn, mdc<br />
sing... Sy ky thi theo vdng miin dugc xac dinh la vipc ky thi, hay thdnh kiln, cda mOt<br />
nhdm xd hdi ddi vdi mOt nhdm ngudi khdc dua tren nai xudt xd hay que qudn cua hg.<br />
Thyc tl kinh nghipm tren thi gidi cho thdy, ngudn gdc xudt xd hay qud qudn co thi<br />
lien quan mat thilt vdi dan tOc hay chung tOc. Tuy nhien, nghien cuu nay chi xem xet<br />
phan tich vdn dl k^' thi va phan biet ddi xd theo vung mien ma khdng cd ylu td ddn<br />
tOc ho§c ehung tOc.<br />
Van dl k^ thi, phan bipt ddi xd vdng miin tdn tgi vdi mdc dg khac nhau d hdu hit<br />
cac quoc gia tren thi gidi. Sau ndm 1945, vdn dl kj' thj, dinh kiln, phan bipt dii xd vdi<br />
ngudi di cu tii ndng thdn ra dd thi bilu hipn rd rpt d cdc qude gia phdt tiiln, diln hinh la d<br />
MS*, Canada, mOt so nude chdu Au, Ue (Bertiand vd Mullainathan, 2004: 991). Trong gjai<br />
doan nay, tinh tigng ky thi dugc lan tda va tap trung d cdc nhdm da sd, nhdm manh qua<br />
<br />
72 Hien tugng phdn bi^t doi xir theo vimg n<br />
<br />
viec dan nhdn tidu eye cho nhdm thilu sd hodc nhiing ngudi ylu thi trong xd hOi. Khi<br />
mOt eai nhan tidu cue va ky thi dugc gdn cho mOt nhdm thi xd hOi xung quanh ciing ed xu<br />
hudng dng x d v d i ngudi bj gdn nhan nhu the hg vdn da tieu cue nhu vgy. O nude Due,<br />
tinh trang phdn bidt ddi xd giiia cdng dan hai mien Ddng vd Tdy van cdn tdn tai dai d2ng<br />
sau hon 25 ndm tiidng nhat ddt nude (Xuan Hieu, 2016). 6 Trung Qude, mOt sd nghien<br />
cuu cho thay ed su phan bipt ddi sd theo vung miin, nhat la ddi vdi ngudi lao dOng nhap<br />
cu vdo cdc dd thi Idn (Li va cOng sy, 2006; Kuang va Liu, 2012; Maurer-Fazio vd cpng<br />
sy, 2015). d Vift Nam, ddc diem dia ly cimg nhu qua trinh xay dyng va phat trien ddt<br />
nude da din din sy da dang dang kl ve dde dilm kinh te, van hda, ldi sdng va ngdn ngQ<br />
theo viing miin. Mdt sd cuOc chien tianh chia cdt dat nude kha Idu dai trong may the ky<br />
qua cung tao dieu kien gia tdng sy da dang ke tien. Sau khi ddt nude thdng nhat vao ndm<br />
1975, Vipt Nam eo nhieu ehinh saeh ciing nhu no lyc nhdm cung cd khdi dai doan ket dan<br />
tOc va da thu dugc nhftng thanh tyu ddng ghi n h ^ . Bdn canh dd, trong bii canh edng<br />
n ^ p p hoa cung vdi sy phat trien manh me eac ludng lao ddng di cu td cdc viing miin<br />
vdi dde dilm vdn hda da dang dan xen vdi cOng dong sd tai, viee xuat hipn nhiing va<br />
chgm nhdt dinh vl vdn hda vd Idi sdng Id dilu tdt ylu.<br />
Bdi viet ndy tap trung phdn tich nhdm ly gidi nguyen nhan ddn den ky thi theo vung<br />
midn vdi gia thuydt nghien cdu: vipc xdy ra nhung hipn tugng ky thi ngudi Thanh Hda la<br />
do sy lay lan nhftng dinh kien qua tin ddn tiong xa hOi va truyen thdng khdng chinh thiic<br />
tiong khi chua cd chi tdi xd ly vd ngdn chdn thyc sy hiOu qua, td dd hdnh vi phdn biOt doi<br />
xd phat trien tu ngam ngam chuyen sang edng khai. Ket qua nghien cdu cd thd ggi y eho<br />
chinh sach dng phd vdi van de ky thi ngudi lao dOng Thanh Hda cimg nhu ky thi theo<br />
vung miin d ViOt Nam ndi chung.<br />
Cae phdn tich chu yeu sd dyng sd lieu thu thap tii cuOc khdo sat vao ndm 2016 tiong<br />
khudn khi dl tdi nghien cdu ciia UBND tinh Thanh Hoa "Phdt huy cae gid tii truyin<br />
thing ciia con ngudi Thanh Hda dap ung yeu can cdng nghipp hda, hipn dai hda va hOi<br />
nhgp quoc te" do trudng Dgi hpc Hdng Due thyc hiOn. Dja bdn khao sat bao gdm 7 tinh:<br />
Hd Npi, Hai Phdng, Thanh Hda, Dd Ndng, Thanh p h i Ho Chi Minh, Binh Duong va Gia<br />
Lai. Nhdm doi tugng chinh duge khao sdt Id ngudi lao dpng tai cdc khu cdng nghiep hodc<br />
cac doanh nghipp - noi tap trung nhieu lao dOng Thanh Hda. Cy thi, bdn cgnh cdc phdng<br />
vdn dinh tinh, cupe khdo sdt da chgn mau va phdng vdn dinh lugng 544 lao ddng, tiong<br />
do 272 ngudi gdc Thanh Hda va 272 ngudi tinh khac.<br />
3. Thuc trang kJ' thi, phan bift dii xiir vdi ngirdi goc Thanh Hda<br />
3.1.Nh^n<br />
<br />
thUe ve phdn hi^t doi xii vdi ngudi Thanh Hda<br />
<br />
vdn dl vipc lam cua lao dOng di eu ngudi Thanh Hda Id mOt trong nhftng minh<br />
chung phan anh tinh trang ky thi theo vung miin. Theo kit qua euOe khdo sdt, cd tdi<br />
92% ngudi Thanh Hoa khi dugc phdng vdn da cho rdng hg bi ngudi tinh khdc thanh<br />
kiln. Dilu do ciing thi hidn kha ro qua phdng van dinh tmh mOt s i cdng nhdn ngudi<br />
Thanh Hda.<br />
<br />
Dd Thi Vdn Anh 73<br />
<br />
Ludt cua minh da quy dinh khdng dugc phdn biet ddi xir vdi ngudi lao ddng nen<br />
minh ldm viic vdi nhiing cong ty treo biin do. Nhimg em thdy cd nhiiu cdng ty hg<br />
ddi xu ngdm di ky thi chiing em, chiing em la ngudi Thanh Hda cung thdy rdt budn<br />
ve nhiing suy nghi cda ngudi ta chua tdi. Thanh Hda ddu phdi ai ciing xdu. Ddu<br />
phdi d ddu ai ciing tdt. Ngudi Thanh Hda vd Nghi An tinh thuang qui huong nd<br />
Idn nen khi cd ddnh nhau thi hg hay dimg ra di bdo vi nhau. Vi thi hg thdy ngudi<br />
Thanh Hda hay ddnh nhau.<br />
(TLN cdng nhdn lao dOng Thanh Hda tgi Binh Duong)<br />
NgwOT Thanh Hda ddng qud. Chung ta di ddu ciing gap ngudi Thanh Hoa. Cd dgt<br />
d trong nhiing khu cdng nghi?p hg cd su phdn bi?t ngudi Thanh Hoa rdt gay gdt.<br />
Chinh trong nhgn thuc cua nhitng ngudi trong dd hg cd djnh kiin cao. Cdn nhu anh<br />
em di ldm d ngodi Hd Ngi hay a Sdi Gdn, hay d Dd Ndng ddy, do hi dnh hudng bdi<br />
nhiing cdu chuyen nhu thi nen nhieu khi chinh bgn em cUng khdng mudn gidi thiiu<br />
minh la ngudi Thanh Hda.<br />
(PVS, nam, phdng vidn bao chi ngudi Thanh Hda dang ldm vide tai Da Ndng)<br />
Sy ky thi dugc phdn dnh kha nhieu d cae cdng ty phia Nam, ddc biet la tai thdnh<br />
phi Hd Chi Minh va tinh Binh Duong. Nhilu cdng ty d khu vue nay "dm thdm" khdng<br />
tuyen dung lao dOng nam den td cae tinh Tlianh Hda, Nghe An vd Ha TTnh bdng nhieu<br />
each khac nhau (xem: Ddc LOc vd Minh Quan, 2014). CuOc phdng vdn nu can bO Lien<br />
doan Lao dOng Da Ndng da cung cap them bang ehiing cho nhan dinh tien:<br />
Cd mgt thtfC ti la hg rdt uu tiin nhdn lao ddng tgi dia phuong ndy vd hg ngdm ndi<br />
vdi nhau rdng nhiing lao ddng gidng nhu d Thanh Hda, Nghi An. Hg khdng ndi ra<br />
nhung d ngay chd tiep nhgn hd sa thi hg ndi Id tim cdch tu chdi. Ngay chinh ho<br />
cUng nhdn dinh Id nhiing ngudi mien Trung co tinh cd kit rdt cao. Vi dii cd mdt su<br />
v\i gl dd thi cd thi alo vd bdo v^ nhau. Do cUng Id mdt dgc diem hay nhung hg lgi<br />
hay qud khich nin a irong cdc doanh nghiep thudng xdy ra cdc vu viec. Hay la vi<br />
mdu thudn rdt nhd thdi. Vd ngudi ta cUng nghe d nhieu cdc doanh nghiep khdc nen<br />
tifC hg, tiic Id t^e trong gidi chu hg cUng e nggi vi$c do. Chinh d ngay trong cdng ty d<br />
dia bdn nay ludn tim cdch tit chdi nhOng hd sa ciia ngudi d Thanh Hda, Ngh4 An.<br />
(PVS, nft, cdn bO Lien dodn Lao dOng Dd Ndng)<br />
Nhu vay, tin ddn tieu cyc vl ngudi Thanh Hda khdng cdn Id thdng tin mdi la va gdy<br />
nggc nhien vdi ngudi ddn. Tham chi tilng xau nay cdn cd xu hudng tham ddn vdo nhdn<br />
thdc ciia nhieu ngudi trong xa hOi.<br />
Phdn tich nh|in djnh ve moi quan hd xa hOi cua ngudi gde Thanh Hda cd the gidn<br />
tilp phdn anh nhan thdc va thai dO cua ngudi dugc hdi ve tinh trgng phan biet dii xu<br />
(Bang 1). Danh gid vl "mdi quan hp eiia ngudi Thanh Hda vdi cac lao dOng tii tinh khac<br />
trong doanh nghipp", nhin nhan ciia ngudi tinh khac kha khac biet so vdi sy nhin nhgn<br />
ciia chinh ngudi Thanh Hda khi ty Ip ddnh gia "tdt" cua hai nhdm nay tuong dng la 42,9%<br />
va86,l%.<br />
<br />
74<br />
<br />
Hijn tugngphdn bijt ddi xir theo vimgmien...<br />
<br />
Bing 1. M S I quan hg giO^ ngiriyi Thanh H6a vdi cic thinh vien t^i noi lim vi$c<br />
Bon Vf: %<br />
Nguiri Thanh H6a d ^ h gid<br />
<br />
Ngu5i tinh khic dinh gii<br />
<br />
V*iLD<br />
tinh khic<br />
<br />
V6iLD<br />
Thanh H6a<br />
<br />
Vdichti<br />
doanh<br />
nghi?p<br />
<br />
VSi LD<br />
tinh<br />
khic<br />
<br />
Vdi LD<br />
Thanh<br />
H6a<br />
<br />
ViH chu<br />
doanh<br />
nghiep<br />
<br />
T6t<br />
<br />
86,1<br />
<br />
78,7<br />
<br />
67,3<br />
<br />
42,9<br />
<br />
54,9<br />
<br />
45,6<br />
<br />
Binh thuimg<br />
<br />
13,2<br />
<br />
20,2<br />
<br />
29,9<br />
<br />
56,7<br />
<br />
45,1<br />
<br />
54,0<br />
<br />
Xau, khong tfit<br />
<br />
0,8<br />
<br />
2,8<br />
<br />
0,4<br />
<br />
0,0<br />
<br />
0,4<br />
<br />
N<br />
<br />
272<br />
<br />
1,1<br />
272<br />
<br />
272<br />
<br />
272<br />
<br />
272<br />
<br />
272<br />
<br />
Ddnh gi§ v^ m6\ quan h$<br />
<br />
Ngudn- Khao sal tgi 7 linh ndm 2016.<br />
<br />
Su khde biet tiep tyc the hipn d tidu ehi vl "mdi quan h? cda ngudi Thanh Hda vdi<br />
ngudi Thanh Hda": ehi ed 32,5% ngudi tinh khac nhung lgi din 68,4% ngudi Thanh Hda<br />
danh gia mdi quan he nay Id tdt. Vd d tieu chi thd ba, "mdi quan hd cda ngudi Thanh Hoa<br />
vdi chd doanh nghiep", thi van cd sy khac bipt rat dang ke tiong quan nidm cda chinh hg<br />
vdi ngudi tinh khac. Chi cd 28,9% ngudi tinh khac nhung lai din 62,5% ngudi Thanh<br />
Hda danh gia mdi quan he ndy Id tdt. Sy doi eye nay cho thdy, xd hdi c6 sy nhin nhan kha<br />
khdt khe vl mdi quan he xd hOi cua ngudi Thanh Hda. Dilu nay co the la nguyen nhan<br />
gdp phdn ddn din sy k;^ thi, phan biet ddi xd va thanh kiln vdi ngudi Thanh Hda khdng<br />
mudn nhgn lao dOng hodc phai lam viee cimg ngudi Thanh Hda.<br />
3.2. Thai do phan Met doi xH v&i ngirdi Thanh Hda<br />
Hien tugng phan biet va ky thi theo vimg miin tiong xd hOi mdc dd thudng khdng cdng<br />
khai nhung cd thd nhdn thay qua thai dO va danh gia ve ngudi Thanh Hda. Trong sd nhihig<br />
lao ddng khdng phdi goc Thanh Hda duge khao sat, cd 43,6% ddng y vdi ^ kien "khdng nen<br />
choi vdi ngudi Thanh Hda" va 66,1% ding y vdi y kien "khdng nen lam viOe vdi ngirdi<br />
Thanh Hda". Ty Ip ddng y vdi y kien "khdng nen ket hdn vdi ngudi Thanh Hoa" tuy thap<br />
hon, nhung van len den mdt phan ba (33,6%). Dieu nay eho thay khd rd tinh trang nguoi<br />
Thanh Hda bj nhin nhdn mOt each ky thi, khdng chi tai nai lam vipc ma ca ngodi xd hOi.<br />
Bang 2. Thii d$ cQa ngirdi tinh khic vdi ngirdi Thanh H6a<br />
<br />
Danvi%<br />
<br />
D^ngy<br />
Khang d6ng ^<br />
Khong y kien<br />
N<br />
<br />
Khong nen choi vdi<br />
ngudi Thanh Hda<br />
43,6<br />
<br />
Khong nSn lim vi^c ctuig<br />
vdi ngudi Thanh Hda<br />
66,1<br />
<br />
KhSng n6n ket hdn vdi<br />
ngudi Thanh Hda<br />
33,6<br />
<br />
51,4<br />
<br />
32,4<br />
<br />
5,0<br />
272<br />
<br />
1,5<br />
272<br />
<br />
65,5<br />
0,9<br />
272<br />
<br />
Nguon: Khdo sal tgi 7 tinh ndm 2016.<br />
<br />
3.3. Hanh viphan bi$t vung miin v&i ngirdi Thanh Hda<br />
Sy ky thi, phan biet vimg miin khdng chi dimg lai d nhgn tiidc vd du luan, md cdn<br />
thi hipn d hanh vi dng xd cua xa hOi vdi ngudi Thanh Hda d cOng dong cung nhu nai ldm<br />
vipc. Bdng 3 trinh bdy kit qud khdo sat nhgn djnh cua ngudi tra ldi vl mdc dO ngudi<br />
<br />