intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Học tập tự định hướng - nhằm phát huy tính chủ động, tích cực cho sinh viên trong bối cảnh hội nhập quốc tế

Chia sẻ: ViUzumaki2711 ViUzumaki2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

84
lượt xem
5
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Để quá trình đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước ngày càng đi vào chiều sâu, thực chất thì các phương pháp dạy học chủ động (active-learning) tỏ ra rất phù hợp. Đặc biệt là phương pháp học tập tự định hướng (HTTĐH) cho phép sinh viên (SV) tự lựa chọn con đường đi và định hướng đích đến của mình, với sự hỗ trợ của giảng viên (GV).

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Học tập tự định hướng - nhằm phát huy tính chủ động, tích cực cho sinh viên trong bối cảnh hội nhập quốc tế

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 3, pp. 28-36<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0024<br /> <br /> HỌC TẬP TỰ ĐỊNH HƯỚNG – NHẰM PHÁT HUY TÍNH CHỦ ĐỘNG, TÍCH<br /> CỰC CHO SINH VIÊN TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ<br /> Trương Minh Trí, Bùi Văn Hồng, Võ Thị Xuân<br /> Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Tóm tắt. Ngày nay, với sự phát triển nhanh chóng của khoa học kĩ thuật cùng với sự bùng<br /> nổ của công nghệ thông tin, những tri thức mới, sự tăng lên gấp bội của sáng tạo công nghệ<br /> và kĩ thuật,. . . đòi hỏi con người phải có năng lực tự học, tự đào tạo để thích ứng. Qua đó,<br /> nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của người học trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Để<br /> quá trình đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước ngày càng đi vào chiều sâu, thực chất thì<br /> các phương pháp dạy học chủ động (active-learning) tỏ ra rất phù hợp. Đặc biệt là phương<br /> pháp học tập tự định hướng (HTTĐH) cho phép sinh viên (SV) tự lựa chọn con đường đi và<br /> định hướng đích đến của mình, với sự hổ trợ của giảng viên (GV). Vì vậy, mô hình HTTĐH<br /> chắc chắn sẽ tìm được sự đồng thuận cao từ cộng đồng và là mảnh đất tốt cho những ai có<br /> khát vọng học tập suốt đời.<br /> Từ khóa: Học tập tự định hướng, phát huy tính chủ động, tích cực, bối cảnh hội nhập.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Tự học hiểu theo đúng bản chất là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ,<br /> cùng các phẩm chất, động cơ, tình cảm, cả nhân sinh quan, thế giới quan, và không ngại khó, ngại<br /> khổ, kiên trì, nhẫn nại, lòng say mê,. . . để chiếm lĩnh một lĩnh vực khoa học nào đó, biến lĩnh vực<br /> đó thành sở hữu của mình! Tự học là hình thức học tập không thể thiếu được của SV đang học<br /> tập tại các trường đại học hiện nay. Tổ chức hoạt động tự học một cách hợp lí, khoa học, có chất<br /> lượng, hiệu quả là trách nhiệm không chỉ ở người học mà còn là sự nghiệp đào tạo của nhà trường.<br /> Bài viết dưới đây đề cập đến phương pháp HTTĐH giữ vai trò cầu nối giữa học tập và nghiên cứu<br /> khoa học của SV, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.<br /> HTTĐH là một xu thế tất yếu, bởi vì quá trình giáo dục thực chất là quá trình biến người<br /> học từ khách thể giáo dục thành chủ thể giáo dục (tự giáo dục). HTTĐH giúp nâng cao kết quả học<br /> tập của SV và chất lượng giáo dục của nhà trường, là biểu hiện cụ thể của việc đổi mới phương<br /> pháp dạy học ở các cơ sở giáo dục.<br /> Vấn đề HTTĐH, đã được một số tác giả trong và ngoài nước đề cập trong các nghiên cứu<br /> liên quan như: Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Đắc Hưng, 2008 [1]; Trần Lê Hữu Nghĩa, 2008 [2]; Vũ<br /> Trọng Rỹ, 1994 [3]; Thái Duy Tuyên, 2001 [4]; Nguyễn Thị Cẩm Vân, 2014 [5]; Bielaczyc, Pirolli,<br /> Brown, 1995 [6]; Cross, 1981 [7]; Gibbons, M., 2002 [8]; Hiemstra, 1994 [9]; Hammond, M.,<br /> Collins, R., 1991 [10]. Các nghiên cứu chủ yếu về đặc điểm của HTTĐH cho thấy sự phù hợp của<br /> loại hình dạy học này đối với SV trong thời kì hội nhập quốc tế của nước ta hiện nay.<br /> Ngày nhận bài: 15/12/2015. Ngày nhận đăng: 20/3/2016.<br /> Liên hệ: Trương Minh Trí, e-mail: tritm@hcmute.edu.vn<br /> <br /> 28<br /> <br /> Học tập tự định hướng – nhằm phát huy tính chủ động, tích cực cho sinh viên trong bối cảnh...<br /> <br /> Đặc trưng 1: Cá nhân người học có thể trở nên có quyền lực mạnh hơn để chịu trách nhiệm<br /> ngày càng nhiều cho các quyết định khác nhau liên quan đến các nỗ lực học tập.<br /> Đặc trưng 2: HTTĐH được nhìn nhận tốt nhất như một sự phát triển không ngừng những<br /> năng lực cá nhân, vượt xa ngoài những suy nghĩ bình thường hoặc những ngữ cảnh quen thuộc.<br /> Đặc trưng 3: HTTĐH không nhất thiết; mọi sự nhận thức của con người đều có được do<br /> những người khác đem lại.<br /> Đặc trưng 4: Người học HTTĐH xuất hiện có thể linh động chuyển học tập, cả về kiến thức<br /> và kĩ năng nghiên cứu, từ một tình huống khác.<br /> Đặc trưng 5: Nghiên cứu HTTĐH có thể liên quan nhiều đến các hoạt động và nguồn lực,<br /> chẳng hạn tham gia các nhóm nghiên cứu, thực tập, đối thoại điện tử, viết thu hoạch phản hồi. . .<br /> Đặc trưng 6: Vai trò, hiệu quả của người GV trong việc HTTĐH là cho ví dụ minh họa;<br /> nâng cao tư duy phê phán, đảm bảo nguồn lực và đánh giá theo chuẩn đầu ra của môn học, chương<br /> trình đào tạo. . .<br /> Đặc trưng 7: Một số cơ sở giáo dục đang tìm cách để hỗ trợ cho mô hình HTTĐH thông<br /> qua các chương trình mở E-learning, lựa chọn học tập cho cá nhân, các khóa phi truyền thống, và<br /> các chương trình cải tiến khác. . .<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Phương pháp dạy học tích cực<br /> <br /> Ngày nay, để thực hiện đổi mới phương pháp dạy học thể hiện được đầy đủ các đặc trưng,<br /> GV cần kế thừa, phát huy các mặt tích cực trong phương pháp truyền thống (thuyết trình, đàm<br /> thoại, trực quan,...) đồng thời mạnh dạn áp dụng các xu hướng dạy học tích cực, hiện đại. Để phân<br /> biệt phương pháp dạy học tích cực và phương pháp dạy học thụ động, người ta thường căn cứ vào<br /> bốn dấu hiệu đặc trưng, cơ bản sau:<br /> + Dạy học thông qua các hoạt động của SV.<br /> + Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học.<br /> + Tăng cường học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác.<br /> + Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò.<br /> Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ dùng để chỉ những phương pháp giáo dục,<br /> dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học.<br /> HTTĐH là quá trình học tập bao giờ cũng có tự học, nghĩa là tự mình lao động trí óc để<br /> chiếm lĩnh kiến thức. Trong HTTĐH, bước đầu thường có nhiều bỡ ngỡ; vì còn lạ, chưa quen, chưa<br /> có kinh nghiệm,. . . nhưng chính những bỡ ngỡ đó lại là động lực thúc đẩy SV tư duy để thoát khỏi<br /> những “lúng túng” đó! Nhờ vậy mà thành thạo lên! HTTĐH là hình thức học tập không thể thiếu<br /> được của SV đang học tập tại các trường đại học hiện nay. Tổ chức hoạt động học tập một cách hợp<br /> lí, khoa học, có chất lượng, hiệu quả là trách nhiệm không chỉ ở người học mà còn là sự nghiệp<br /> đào tạo của nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo [5].<br /> <br /> 2.1.1. Dạy học thông qua các hoạt động của SV<br /> Dạy học thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập, từ đó giúp SV tự khám phá những<br /> điều chưa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. Theo quan điểm<br /> này, GV không cung cấp, áp đặt kiến thức có sẵn mà là người tổ chức và chỉ đạo cho SV tiến hành<br /> các hoạt động học tập như nhớ lại kiến thức cũ, phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến<br /> thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn,...<br /> 29<br /> <br /> Trương Minh Trí, Bùi Văn Hồng, Võ Thị Xuân<br /> <br /> 2.1.2. Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học<br /> Chú trọng rèn luyện cho SV những tri thức phương pháp để họ biết cách đọc các tài liệu học<br /> tập, truy cập các thông tin, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, biết suy luận để tìm tòi và<br /> phát hiện kiến thức mới,... Các tri thức phương pháp thường là những qui tắc, quy trình, phương<br /> thức hành động, tuy nhiên cũng cần coi trọng cả các phương pháp có tính chất dự đoán, giả định<br /> (ví dụ: phương pháp giải bài tập toán học, các bước cân bằng phương trình phản ứng hóa học, trình<br /> tự vẽ một bản vẽ kĩ thuật,...). Cần rèn luyện cho SV các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp,<br /> đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, qui lạ về quen,... để dần hình thành và phát triển tiềm năng<br /> sáng tạo của họ.<br /> <br /> 2.1.3. Tăng cường việc học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác<br /> Khuyến khích học tập theo nhóm và tăng cường việc học tập cá thể. Khi cho SV học tập<br /> theo nhóm kết quả thường tốt hơn là học một mình. Học tập, cũng như làm việc, nếu có tính tương<br /> hỗ sẽ tốt hơn là cạnh tranh và biệt lập. Làm việc cùng với những người khác sẽ hứng thú hơn và<br /> tăng thêm cơ hội học tập được lẫn nhau. Chia sẽ ý tưởng của nhau và phản ứng trước hành động<br /> của người khác sẽ làm cho suy nghĩ sắc bén hơn và hiểu biết được sâu sắc hơn. Thảo luận là một<br /> hình thức trao đổi trực tiếp giữa các SV để đạt được một mục đích học tập cụ thể. Nó có thể là trao<br /> đổi thân mật, không hình thức hoặc được tổ chức với mục tiêu và nhiệm vụ nhất định, thời gian<br /> được giới hạn, lịch trình chuẩn bị trước và có thể có hoặc không có người chủ trì.<br /> GV có thể bắt đầu bài học bằng một cuộc thảo luận để lấy ý kiến và quan điểm của SV,<br /> cũng có thể xen giữa bằng một cuộc thảo luận để làm sáng tỏ một vấn đề hoặc để tóm tắt củng cố<br /> nội dung, cũng có thể tổ chức buổi thảo luận vào cuối buổi học vì tất cả những mục đích kể trên.<br /> <br /> 2.1.4. Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò<br /> SV cần biết về những gì có thể thu được từ khoá học. Lúc bắt đầu học SV cần được giúp đỡ<br /> trong việc đánh giá kiến thức và năng lực hiện có. Trong lớp SV cần có cơ hội thường xuyên để<br /> thể hiện và nhận được những gợi ý bổ ích cho việc học được tốt hơn. Trong quá trình học và cuối<br /> khoá SV cần có cơ hội để bộc lộ những gì họ đã học được, biết những gì họ cần phải làm để tiếp<br /> tục học tốt hơn. Do vậy sự đánh giá và phản hồi kịp thời của GV đối với người học có tác dụng rất<br /> lớn đối với việc chủ động học tập của SV.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Phương pháp dạy học tự định hướng học tập<br /> <br /> Tự định hướng học tập hay học tập tự định hướng HTTĐH (self-directed learning) dùng để<br /> phân biệt với học tập định hướng của GV (teacher directed learning), đây là một phương pháp dạy<br /> học trong đó người học tự xác định mục tiêu học tập, để vạch ra kế hoạch học tập, nghiên cứu.<br /> Phương pháp này được xem như bắt đầu hình thành từ nửa sau của thế kỉ XX. Tác giả Houle<br /> với tác phẩm: Nghiên cứu động cơ học tập của những người trưởng thành (1961), tác giả Allen<br /> Tough công bố: Những dự án học tập dành cho người lớn (1971). Về cơ bản, các khái niệm về<br /> HTTĐH của tác giả Malcolm Knowles: “Tự định hướng học tập”: là xây dựng mục tiêu học tập,<br /> xác định nguồn lực con người và vật chất cho việc học tập, lựa chọn và thực hiện các chiến lược<br /> học tập thích hợp, và đánh giá kết quả học tập (1975), tác giả Dana Skiff với công trình: Tự nghiên<br /> cứu (2009). Những công trình trên đã góp phần xây dựng cơ sở lí luận cho HTTĐH. Cho đến<br /> nay, sự phát triển của nhiều ý tưởng mới, đã làm xuất hiện nhiều khuynh hướng về HTTĐH. Ví<br /> dụ: học tập tự nghiên cứu, học tập hàm thụ, học tập qua mạng internet, học tập theo kế hoạch cá<br /> nhân,. . . [1].<br /> Trong quá trình HTTĐH, người học và GV sẽ cùng thảo luận để đưa ra kế hoạch hoạt động,<br /> quyết định nên học cái gì cho phù hợp với mục tiêu trước mắt, mục tiêu lâu dài. Mục đích của GV<br /> 30<br /> <br /> Học tập tự định hướng – nhằm phát huy tính chủ động, tích cực cho sinh viên trong bối cảnh...<br /> <br /> là đáp ứng nhu cầu thực tế của người học. Phương pháp này rất thích hợp để phát triển các kĩ năng<br /> học tập của con người như: kĩ năng nghiên cứu sáng tạo, kĩ năng độc lập nghiên cứu khoa học. . .<br /> <br /> 2.2.1. Học tập tự định hướng<br /> HTTĐH là một phương pháp dạy học mà chiến lược hoạt động được tích hợp từ sự chủ động<br /> của SV, tự điều khiển quá trình nhận thức thông qua kế hoạch học tập bên cạnh GV cố vấn.<br /> HTTĐH yêu cầu GV thực hiện chuỗi hoạt động sau:<br /> + Cung cấp thông tin khi nào và làm thế nào để sử dụng các chiến lược về trí tuệ trong quá<br /> trình học.<br /> + Minh họa rõ ràng làm thế nào để sử dụng các chiến lược này để tìm ra giải pháp cho các<br /> vấn đề thực tiễn.<br /> + Khuyến khích người học chủ động đi xa hơn các thông tin đã có, dựa trên suy nghĩ và<br /> hiểu biết có sẵn của mình.<br /> + Dần dần chuyển trách nhiệm học tập sang cho người học thông qua các bài tập thực hành,<br /> hội thoại hỏi đáp, các cuộc bàn luận...<br /> <br /> 2.2.2. Các bước trong giảng dạy tự định hướng học tập cho từng cá nhân<br /> + Đưa ra nhiệm vụ học tập, và quan sát người học tiếp cận nhiệm vụ đó ra sao (ví dụ: đọc<br /> một tập truyện ngắn để làm kiến thức nền cho một bài luận).<br /> + Yêu cầu SV giải thích đã tiếp cận việc học thông tin nền mà GV đưa ra để viết bài luận<br /> như thế nào (điều này giúp SV lí giải hướng tiếp cận về nhận thức (cognitive approach) của chính<br /> mình.<br /> + Miêu tả và làm mẫu cho SV một quá trình hiệu quả hơn để sắp xếp những kiến thức mà<br /> các em đọc được, ví dụ như giải thích việc dùng các câu hỏi vào cuối mỗi bài giúp đọc tập trung<br /> hơn, nhấn mạnh các ý chính ở mỗi đoạn, và việc viết các ý cốt lõi của bài sang một trang khác<br /> giúp cho việc xem lại dễ dàng hơn.<br /> + Đưa cho người học những nhiệm vụ tương tự khác.<br /> + Cho người học cơ hội thực hành kĩ năng HTTĐH, lần này vai trò của GV giảm xuống, trở<br /> thành người giám sát.<br /> + Kiểm tra sự tiếp thu và quá trình sắp xếp nhận thức (cognitive organization) của người<br /> học, đưa ra những phản hồi để gợi ý hay sửa chữa bài làm của các em.<br /> Những nhà quản lí, cùng với các bậc phụ huynh và SV, cần hiểu biết về các yếu tố trong<br /> HTTĐH, như động lực của chính người học, mục tiêu rõ ràng, lĩnh hội kiến thức... Một SV thực sự<br /> có động lực từ bên trong sẽ thực hiện một hành vi “vì chính bản thân mình, vì niềm vui mà hành<br /> vi đó đem đến, vì kiến thức của bài học mang lại!”<br /> Dạy học tự định hướng (DHTĐH) là hoạt động dạy học mang tính cá biệt hoá. Quá trình<br /> dạy học dựa trên nhu cầu, năng lực của người học và diễn ra theo phương hướng, chiến lược do<br /> người học tự xác định. Để thực hiện tốt DHTĐH đòi hỏi GV phải có hiểu biết sâu rộng về lĩnh vực<br /> khoa học chuyên ngành, thường xuyên cập nhật kiến thức, tự nâng cao trình độ chuyên môn, trau<br /> dồi sinh ngữ và nghiệp vụ sư phạm để có thể làm tốt nhiệm vụ hỗ trợ, hướng dẫn SV. Đồng thời<br /> GV cũng phải có năng lực tổ chức để có thể quản lí, giám sát hoạt động học tập của lớp học. [5]<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Đề xuất mô hình và qui trình HTTĐH<br /> <br /> Theo quan điểm của cá nhân, tác giả đề xuất mô hình hoạt động HTTĐH (Hình 1) bao gồm<br /> các giai đoạn cơ bản như sau:<br /> 31<br /> <br /> Trương Minh Trí, Bùi Văn Hồng, Võ Thị Xuân<br /> <br /> 2.3.1. Giai đoạn 1: Hoạch định<br /> Đánh giá hiệu quả học tập hiện tại. Đây là năng lực của chủ thể thực hiện thuần thục một<br /> hay một chuỗi hành động trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm) nhằm tạo ra kết quả<br /> mong đợi. Để quá trình HTTĐH diễn ra thành công, người học cần thiết lập cơ sở hoạch định để<br /> định hướng của hành động. Đó là hệ thống định hướng và chỉ dẫn mà chủ thể có thể sử dụng nó để<br /> thực hiện một hành động xác định nào đó. Nó có chức năng nhận thức đối tượng, vạch kế hoạch,<br /> kiểm tra và điều chỉnh hành động theo kế hoạch.<br /> <br /> Hình 1. Mô hình Học tập tự định hướng<br /> <br /> 2.3.2. Giai đoạn 2: Tổ chức thực hiện<br /> Khi xác định được mục tiêu, nội dung và phương pháp học. Người học phải xây dựng được<br /> kĩ năng tổ chức học tập. Tổ chức thực hiện kế hoạch; có thể là kế hoạch ngắn hạn, dài hạn cho<br /> chương trình đào tạo, hoặc kế hoạch cho từng môn học, từng phần. . . Điều cần thiết là kế hoạch<br /> phải được thiết lập rõ ràng, được tổ chức thực thực hiện cho từng giai đoạn, phù hợp với điều kiện<br /> và hoàn cảnh của người học. Như vậy, người học có thể tiếp cận và chiếm lĩnh tri thức một cách dễ<br /> dàng.<br /> Muốn thực hiện thành công kế hoạch mình đã tạo lập, người học cần có một số kĩ năng sau:<br /> - Tiếp cận thông tin.<br /> - Vận dụng tri thức, thông tin.<br /> - Trao đổi, phổ biến thông tin.<br /> - Tổng hợp, xử lí các thông tin.<br /> Vận dụng bốn kĩ năng trên sẽ giúp cho người học đạt được tổ chức thực hiện kế hoạch<br /> HTTĐH.<br /> <br /> 2.3.3. Giai đoạn 3: Tự kiểm tra, đánh giá học tập<br /> Bước sau cùng của HTTĐH; là người học tự đánh giá được kết quả học tập của mình, biết<br /> được năng lực học tập của bản thân, hiểu được cái gì mình làm được, cái gì mình chưa làm được<br /> để từ đó có hướng phát huy hoặc khắc phục.<br /> <br /> 2.3.4. Vận dụng các phương pháp tự học vào mô hình HTTĐH cho SV<br /> Mô hình HTTĐH của tác giả Hiemtra. Thông qua mô hình này, cả người học lẫn người dạy<br /> đều có thể cải tiến liên tục chất lượng cũng như trình độ của việc học. Đây là một trong số các mô<br /> hình được sử dụng rộng rãi nhất trong việc thiết kế chương trình học, thiết kế bài giảng, trong việc<br /> huấn luyện cũng như trong các hướng dẫn học tập cho các khóa học.<br /> 32<br /> <br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
12=>0