Kết quả bước đầu nhân giống cây Hoàng tinh hoa đỏ (Polygonatum kingianum Coll. ex Hemsl) bằng hom củ và bằng hạt trong vườn ươm

Chia sẻ: Bigates Bigates | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong những năm gần đây cây thuốc này đã bị khai thác kiệt quệ và trở thành một cây thuốc bị đe dọa tuyệt chủng. Sách Đỏ Việt Nam và Sách Đỏ IUCN đã ghi nhận và xếp nó ở bậc EN (bậc nguy cấp). Bài viết giới thiệu một số kết quả ban đầu trong thử nghiệm nhân giống cây Hoàng tinh hoa đỏ bằng hạt và bằng hom thân rễ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kết quả bước đầu nhân giống cây Hoàng tinh hoa đỏ (Polygonatum kingianum Coll. ex Hemsl) bằng hom củ và bằng hạt trong vườn ươm

Hội thảo khoa học Quốc gia Quản lý tài nguyên, môi trường và phát triển bền vững vùng Tây Bắc, Việt Nam KẾT QUẢ BƯỚC ĐẦU NHÂN GIỐNG CÂY HOÀNG TINH HOA ĐỎ (Polygonatum kingianum Coll. ex Hemsl) BẰNG HOM CỦ VÀ BẰNG HẠT TRONG VƯỜN ƯƠM Nguyễn Văn Dư1,2*, Đặng Thị Phương Hảo3, Lường Duy Ban4, Ngô Xuân Bích5, Lưu Hồng Biết6 1 Viện Sinh thái và Tài nguyên, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam 2 Học viện Khoa học và Công nghệ, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam 3 Công ty Cổ phần BioPharm, Hòa Bình 4 Công ty Cổ phần Dược liệu Vân Hồ, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La 5 Ủy ban Nhân dân tỉnh Sơn La 6 Trường Cao đẳng Nông Lâm tỉnh Sơn La Email: vandu178@gmail.com Tóm tắt: Cây Hoàng tinh hoa đỏ (Polygonatum kingianum Coll. ex Hemsl) là cây thuốc bản địa và khá phổ biến của tỉnh Sơn La và một số tỉnh phía Bắc Việt Nam. Trong những năm gần đây cây thuốc này đã bị khai thác kiệt quệ và trở thành một cây thuốc bị đe dọa tuyệt chủng. Sách Đỏ Việt Nam và Sách Đỏ IUCN đã ghi nhận và xếp nó ở bậc EN (bậc nguy cấp). Bài báo giới thiệu một số kết quả ban đầu trong thử nghiệm nhân giống cây Hoàng tinh hoa đỏ bằng hạt và bằng hom thân rễ. Kết quả thử nghiệm chỉ ra rằng, thời vụ gieo hạt tốt nhất vào tháng 3 dương lịch, hạt được bảo quản lạnh, gieo trên nền cát có tỷ lệ nảy mầm là 66,7 % cao hơn nhiều so với hạt không được bảo quản lạnh, gieo trên nền đất; Khi nhân giống bằng hom củ nên sử dụng hom củ mang 2 đốt củ và ươm trên nền cát có mái che, tỷ lệ củ giống nảy chồi sau 60 ngày là 90 % và tới 97 % sau 90 ngày. 1. MỞ ĐẦU Cây Hoàng tinh hoa đỏ, hay còn gọi là Hoàng tinh đầu gà, cây Cơm nếp, Đại hoàng tinh, Hoàng tinh dạng gừng [1], Hoàng tinh vòng [2], Woong sính, Kim thị hoàng tinh, Cứu hoang thảo,... có tên khoa học Polygonatum kingianum Coll. ex Hemsl, có củ dùng làm một vị thuốc đông y đã được sử dụng từ lâu đời ở cả Việt Nam và Trung Quốc [3, 4, 5]. Ở Việt Nam, củ Hoàng tinh hoa đỏ chủ yếu là khai thác ngoài thiên nhiên. Chỉ ít năm trước đây, nguồn dược liệu này có thể khai thác được hàng trăm tấn/năm (thông tin người thu mua dược liệu tại Sơn La), chủ yếu xuất sang Trung Quốc. Những năm qua do nhiều nguyên nhân, như khai thác ồ ạt, rừng bị tàn phá, nông nghiệp hóa đất rừng... nguồn dược liệu này đã trở nên quý hiếm và đang bị đe dọc tuyệt chủng. Theo Sách Đỏ Việt Nam năm 1996, ghi nhận Hoàng tinh hoa đỏ ở mức sẽ nguy cấp V. Năm 2006, loài này được đưa vào Danh mục Thực vật, Động vật rừng nguy cấp, quý hiếm (Nhóm 2) của Nghị định số 32/2006/NĐ-CP để hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại. Tuy nhiên, việc khai thác và xuất khẩu bất hợp pháp vẫn liên tục diễn ra, kèm theo diện tích rừng bị thu hẹp nhiều, nguồn dược liệu này đã nhanh chóng trở nên cạn kiệt. Tới năm 2007, Hoàng tinh hoa đỏ đã được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam và được đánh giá ở mức EN (cây ở mức Nguy cấp bị tuyệt chủng) [2]. Theo những điều tra mới nhất của nhóm tác giả, củ Hoàng tinh hoa đỏ đã trở nên rất khan hiếm, việc phát hiện các quần thể Hoàng tinh hoa đỏ trong rừng tự nhiên trở nên rất khó khăn. Các chủ thu mua dược liệu cũng thông báo là rất khó thu mua củ và hạt giống dù đã phải trả giá cao hơn nhiều lần so với trước đây. Trên thế giới, loài cây thuốc Hoàng tinh hoa đỏ cũng đã được ghi trong Danh lục Đỏ IUCN [6] ở mức EN (mức Nguy cấp). Việc nhân giống, trồng trọt Hoàng tinh hoa đỏ để bảo tồn, khai thác và phát triển đã trở thành vấn đề cấp bách. Đã có nhiều bài báo trong nước [3, 4, 5, 7] đề cập tới cây Hoàng tinh hoa đỏ. Tuy nhiên, những tài liệu này lại chủ yếu giới thiệu các thông tin về thực vật học hay dược học. Mới đây có tài liệu của Hoàng Lê Thu Hà đã đề cập tới vấn đề nhân giống cây Hoàng tinh hoa đỏ [8]. Trong khi đó các nghiên cứu về trồng trọt và nhân giống cây Hoàng tinh hoa đỏ đã được nghiên cứu nhiều ở Trung Quốc [9]. Do các kết quả nghiên cứu về nhân giống cây Hoàng tinh hoa đỏ ở Việt Nam hiện còn khiêm tốn, không đủ cơ sở kiến thức cho việc trồng và phát triển nguồn dược liệu này ở Việt Nam. Để xây dựng cơ sở khoa học cho các tài liệu về nhân giống cây Hoàng tinh hoa đỏ, nhóm tác giả đã tiến hành thử nghiệm nhân giống cây Hoàng tinh hoa đỏ từ hom củ và từ hạt. Phương pháp thử nghiệm nhân giống Hoàng tinh hoa đỏ dựa trên việc tham khảo tài
Kết quả bước đầu nhân giống cây hoàng tinh hoa đỏ (Polygonatum kingianum Coll. ex Hemsl) 289 bằng hom củ và bằng hạt trong vườn ươm liệu về nhân giống và trồng cây thuốc của Nguyễn Minh Khởi [10]. Các kết quả ban đầu của việc nhân giống bằng củ và hạt được trình bày trong bài báo. 2. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Vật liệu nghiên cứu 2.1.1. Quả và hạt Quả và hạt Hoàng tinh hoa đỏ được thu thập tại huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La vào tháng 12 năm 2018. Tổng số lượng quả thu được là: 8 kg; trung bình 1 kg quả bao gồm 485 quả. Trung bình 5,5 hạt/quả. Tổng số 21.340 hạt. Trong tổng số 21.340 hạt đó, có 75 % tỷ lệ hạt chắc có khả năng nảy mầm và có 25 % hạt lép không có hoặc khả năng nảy mầm kém. Củ Hoàng tinh Củ Hoàng tinh được thu thập từ một số quần thể Hoàng tinh hoa đỏ tại xã Vân Hồ, huyện Vân Hồ và xã Phiêng Pằn, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Tổng số củ thu được là 293 kg. Sau khi phân loại, tỷ lệ củ tốt có khả năng nảy mầm là 234 kg chiếm 80 %, tỷ lệ củ thối, khô, sứt, vỡ là 59 kg chiếm 20 %. 2.2. Phương pháp nghiên cứu 2.2.1. Phương pháp gieo hạt - Xử lý hạt: Hạt đã chọn lựa được ngâm trong dung dịch pha thuốc Zidomin 5 g/L nước, thời gian ngâm là 30 phút. - Bố trí thí nghiệm: Hạt được bố trí gieo thử nghiệm để khảo sát giá thể gieo và thời vụ gieo. Giá thể gieo được thử nghiệm gồm, giá thể cát đen 100 % và đất pha cát tỷ lệ 1:1. Thời vụ gieo được thử nghiệm gồm, gieo ngay sau khi tách từ quả và gieo vào tháng 3 với điều kiện hạt được bảo quản lạnh ở nhiệt độ 5 - 6 oC. Mỗi công thức thí nghiệm được bố trí lặp lại 3 lần, mỗi lần gieo 100 hạt, thử nghiệm được bố trí trong nhà lưới có mái che. Hạt được trộn với cát và dải đều ở mỗi ô 0,3 m2. Cụ thể các công thức gieo hạt như sau: CT1: Hạt gieo trên nền cát, tháng 12. CT2: Gieo trên nền cát, tháng 3. CT3: Hạt gieo trên nền đất/cát pha, tháng 12. CT4: Hạt gieo trên nền đất/cát pha tháng 3. 2.2.2. Phương pháp cắt và giâm hom củ a) Chuẩn bị củ giống Củ giống thu thập từ các chủ thu mua dược liệu quanh huyện Vân Hồ và Mai Sơn tỉnh Sơn La được phân loại và lựa chọn, loại bỏ củ thối, củ sâu bệnh. b) Chuẩn bị nền giâm củ Nền giá thể giâm củ là nền cát đen sạch, lên luống rộng 1,2 - 1,5 m, cao 30 - 40 cm, trong nhà có mái che, đảm bảo giữ ẩm và thoát nước tốt. c) Bố trí thí nghiệm + CT1: Củ giống gồm 2 đốt củ, giâm trên nền cát trong nhà có mái che. + CT2: Củ giống gồm 2 đốt củ, giâm trên nền cát không có mái che. + CT3: Củ giống gồm 2 đốt củ, giâm trên nền đất có mái che. + CT4: Củ giống gồm 2 đốt củ, giâm trên nền đất không có mái che + CT5: Củ giống gồm 1 đốt củ, giâm trên nền cát trong nhà có mái che.
290 NguyễnVăn Dư, Đặng Thị Phương Hảo, Lường Duy Ban, Ngô Xuân Bích, Lưu Hồng Biết + CT6: Củ giống gồm 1 đốt củ, giâm trên nền đất có mái che. Thử nghiệm được tiến hành giâm hom vào tháng 3 dương lịch. Số củ làm thí nghiệm ở mỗi công thức là 100 củ cho mỗi lần, khoảng cách giữa các củ giâm là 25 cm và lặp lại 3 lần. Các luống giâm ươm được tưới hàng ngày (trừ những ngày mưa) đối với các luống không có mái che và 2 ngày một lần đối với các luống có mái che. Củ giống được cắt bằng dao sạch thành những hom giống có 1 đốt và 2 đốt củ. Sau khi cắt được chấm tro bếp rồi xếp dải ra trên nền đất sạch, có mái che trong 1 - 2 ngày, khi thấy vết cắt khô hẳn, đem giâm vào cát ẩm. 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 3.1. Nhân giống bằng hạt Hạt gieo trên nền cát nảy mầm sau 40 - 45 ngày kể từ ngày gieo và kết thúc sau 50 ngày; Đối với hạt gieo trên nền cát pha đất, hạt đầu tiên nảy mầm sau 50 ngày kể từ ngày gieo và kết thúc sau 70 ngày. Cụ thể số cây nảy mầm như sau: Bảng 1. Số hạt nảy mầm gieo trên nền cát và nền đất cát pha ở những thời vụ gieo khác nhau Tỷ lệ Độ lệch Công Số hạt Số hạt Số hạt Giá thể Thời vụ Số hạt Số hạt Số hạt nảy chuẩn thức nảy nảy nảy gieo gieo gieo gieo gieo mầm % gieo mầm mầm mầm (TB) Gieo tháng CT1 100 45 100 55 100 52 50,7 5,13 Gieo trên 11-12 nền cát Gieo CT2 100 70 100 62 100 68 66,7 4,16 tháng 3 Gieo Gieo trên tháng CT3 100 48 100 46 100 52 48,7 3,05 nền 11-12 đất/cát pha Gieo CT4 100 57 100 60 100 59 58,7 1,53 tháng 3 Nhìn vào bảng thống kê số hạt nảy mầm ở các công thức cho thấy CT2: Hạt gieo trên nền cát, gieo vào tháng 3, với điều kiện hạt được bảo quản lạnh cho tỷ lệ hạt nảy mầm cao nhất là 66,7 % và CT3 hạt gieo trên nền đất pha cát, gieo vào tháng 11 - 12 có tỷ lệ nảy mầm thấp nhất. Rõ ràng, yếu tố giá thể và thời vụ có ảnh hưởng rất lớn tới tỷ lệ nảy mầm của hạt. Gieo hạt trên nền cát hạt có thời gian nảy mầm sớm hơn và có tỷ lệ nảy mầm cao hơn gieo trên nền đất và cát pha. Về thời vụ, hạt Hoàng tinh hoa đỏ gieo vào tháng 3 có tỷ lệ nảy mầm cao hơn cũng do nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, hạt Hoàng tinh hoa đỏ cần có thời gian ngủ, vì vậy hạt được gieo sớm cũng không nảy mầm ngay. Hạt đã gieo, nằm trong luống chịu nhiều tác động của các yếu tố bên ngoài (vi khuẩn, độ ẩm, nhiệt độ,…) ảnh hưởng tới tỷ lệ nảy mầm của hạt. Do vậy, tỷ lệ nảy mầm thấp hơn hạt gieo vào tháng 3 và hạt được bảo quản trong điều kiện tối ưu hơn. Theo kinh nghiệm của Trung Quốc, hạt Hoàng tinh hoa đỏ trước khi gieo thường được người dân ủ trong cát ẩm theo tỷ lệ cát: hạt là 3:1, dưới hố đất sâu khoảng 30 cm (Dương Vương, 2018). Những nghiên cứu tiếp theo cần được tiến hành để dần hoàn thiện quy trình nhân giống từ hạt của Hoàng tinh hoa đỏ. 3.2. Nhân giống bằng hom củ Bảng 2. Số củ nảy chồi theo các điểm thời gian tính đến sau khi giâm 90 ngày Giá thể Ký hiệu Số củ nảy Số củ nảy Số củ nảy chồi Số củ nảy Trung Độ lệch ươm công thức chồi sau 30 chồi sau 45 sau 60 ngày chồi sau 90 bình chuẩn ngày ngày ngày Củ giống Nền cát có 66,75 32,07 CT1 30 50 90 97 2 đốt mái che
Kết quả bước đầu nhân giống cây hoàng tinh hoa đỏ (Polygonatum kingianum Coll. ex Hemsl) 291 bằng hom củ và bằng hạt trong vườn ươm Nền cát 37,5 31,22 không có CT2 0 25 55 70 mái che Nền đất có 28 33,55 CT3 0 0 45 67 mái che Nền đất 8,75 17,5 CT4 0 0 0 35 ngoài sáng Nền cát có 46,25 30,37 mái che CT5 10 35 60 80 Củ giống 1 đốt Nền đất 7,5 15 CT6 0 0 0 30 ngoài sáng Nhận xét: - Tỷ lệ nảy chồi ở điều kiện giâm ươm hom giống mang 2 đốt củ, giâm trên nền cát, trong nhà có mái che cho tỷ lệ nảy chồi cao nhất, thời gian nảy chồi sớm nhất, sau 60 ngày hầu như củ giống ươm đã nảy chồi hết, tới 90 %. - Giâm hom trên nền đất, ngoài sáng không có mái che cho tỷ lệ nảy chồi thấp nhất sau 90 ngày giâm ươm, thời gian nảy chồi cũng lâu nhất. - Các hom giống có 2 đốt củ có tỷ lệ nảy chồi cao hơn và thời gian nảy chồi sớm hơn các hom giống mang 01 đốt củ ở trong cùng một điều kiện giâm ươm. 4. KẾT LUẬN - Đối với Hoàng tinh hoa đỏ, có thể nhân giống cả bằng hạt và bằng hom củ. - Thời vụ gieo hạt tốt nhất vào tháng 3 dương lịch, hạt gieo trên nền cát có tỷ lệ nảy mầm cao hơn so với gieo trên nền đất. - Khi nhân giống bằng hom củ nên sử dụng hom củ mang 2 đốt củ và nên gieo trên nền cát có mái che, tỷ lệ củ giống nảy chồi sau 60 ngày là 90 % và tới 97 % sau 90 ngày. - Tùy theo điều kiện có thể nhân giống bằng củ hoặc bằng hạt nhưng nhân giống bằng củ, cây sớm cho thu hoạch hơn là nhân giống bằng hạt. Lời cảm ơn: Để hoàn thành bài báo này, các tác giả xin cảm ơn Chương trình hỗ trợ Nghiên cứu viên Cao cấp của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cho đề tài có mã số: NCVCC 09.10/20-20. Các tác giả cũng xin chân thành cảm ơn sự tài trợ của Chương trình Quỹ Gen của Bộ Khoa học và Công nghệ cho Nhiệm vụ Quỹ gen, với dự án có mã số NVQG-2019/DA.11. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Dược điển 5, http://duocdienvietnam.com (tra cứu ngày: 18/5/2018). [2]. Bộ KH&CN, Viện Hàn lâm KH&CNVN, 2007, Sách Đỏ Việt Nam, Phần 2. Thực vật. Nhà xuất bản Khoa học tự nhiên và Công nghệ, 381 - 382. [3]. Đỗ Huy Bích, Đặng Quang Chung, Bùi Xuân Chương, Nguyễn Thượng Dong, Đỗ Trung Đàm, Phạm Văn Hiển, Vũ Ngọc Lộ, Phạm Duy Mai, Phạm Kim Mẫn, Đoàn Thị Nhu, Nguyễn Tập, Trần Toàn, 2006, Cây thuốc và Động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II. Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội. [4]. Võ Văn Chi, 2012, Từ điển cây thuốc Việt nam. Nhà xuất bản Y học, Hà Nội. [5]. Đỗ Tất Lợi, 2004, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. Nhà xuất bản Y học, Hà Nội (2004). [6]. IUCN http://www.iucnredlist.org/ accessed: 19 May 2018. [7]. Lê Đình Sáng, 2010, Bách khoa Y học. Nhà xuất bản Đại học Y. Nguồn bài viết: http://agarwood.org.vn/hoang-tinh-va-tac-dung-chua-benh-cua-hoang-tinh-2958.html (tra cứu ngày 18/5/2018).
292 NguyễnVăn Dư, Đặng Thị Phương Hảo, Lường Duy Ban, Ngô Xuân Bích, Lưu Hồng Biết [8]. Hoàng Lê Thu Hà, Nghiên cứu đặc điểm sinh học loài Hoàng tinh hoa đỏ (Polygonatum kingianum Coll. et Hemsl) tại Bắc Quang, Hà Giang và nhân giống in vitro, Luận văn Thạc sỹ - Đại học Nông lâm Thái Nguyên (2017). [9]. Dương Vương, Kỹ thuật canh tác Hoàng tinh. Http://www.zhifure.com/snzfj/59793.html (Tiếng Trung; tra cứu ngày 20/5/2018). [10]. Nguyễn Minh Khởi, 2017, Kỹ thuật trồng cây thuốc. Nhà xuất bản Nông nghiệp, 284 trang. PRIMARY RESULTS OF PROPAGATING Polygonatum kingianum coll. Ex hemsl FROM ITS RHIZOME CUTTINGS AND SEEDS IN NURSERY Nguyen Van Du1, 2*, Đang Thi Phuong Hao2, Luong Duy Ban3, Ngo Xuan Bich4, Luu Hong Biet5 1 Institute of Ecology and Biological Resources – Vietnam Academy of Science and Technology, 18 Hoang Quoc Viet, Cau Giay, Hanoi, Vietnam 2 Graduated University of Science and Technology – Vietnam Academy of Science and Technology, 18 Hoang Quoc Viet, Cau Giay, Hanoi, Vietnam 3 Hoa Binh Limited Company of Bio-pharm, Hoa Binh city, Hoa Binh province 4 Van Ho Limited Company of Pharmaticeuca, Van Ho district, Son La province 5 People’s Committee of Son La province 6 Colledge of Agro-Forestry, Son La province Abstract: Polygonatum kingianum Coll. ex Hemsl is an indigenous medicinal plant and quite popular in Son La province and some northern provinces of Vietnam. In recent years, this plant has been exhaustedly exploited and turned into an endangered medicinal plant. Vietnam Red Book and IUCN Red Book have recorded and ranked this species at the EN level (endangered level). This paper has introduced some primary results of the propagating experiment of P. kingianum from the seeds and rhizome cuttings. The test results showed that the best season for sowing the seeds is on March. Its seeds are stored in the cool condition and sown on sand beds having a germination rate of 66.7%. It is much higher than the seeds preserved cold and sown on the soil bed; if propagating by tubers, it is recommended to use cuttings with 2 segments and grow on the sand bed under shade, the shooting rate after 60 days is 90% and up to 97% after 90 days.