Kết quả điều tra sơ bộ khu hệ chim của vườn quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ bằng phương pháp lưới mờ

28(3): 15-22 T¹p chÝ Sinh häc 9-2006<br /> <br /> <br /> <br /> kÕt qu¶ ®iÒu tra s¬ bé khu hÖ chim cña v−ên quèc gia<br /> xu©n s¬n, tØnh phó thä b»ng ph−¬ng ph¸p l−íi mê<br /> <br /> NguyÔn L©n Hïng S¬n, NguyÔn Thanh V©n<br /> <br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> <br /> V−ên quèc gia (VQG) Xu©n S¬n cã tæng ®ît thùc ®Þa. §ît 1 vµo th¸ng 1/2006 (mïa<br /> diÖn tÝch 15.048 ha, n»m ë phÝa t©y cña huyÖn ®«ng) vµ ®ît 2 vµo th¸ng 3/2006 (mïa xu©n).<br /> Thanh S¬n, tØnh Phó Thä. N¬i ®©y cã hÖ sinh Mçi ®ît kÐo dµi trong 12 ngµy.<br /> th¸i rõng nói ®¸ v«i xen nói ®Êt gÇn nh− nguyªn 2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> sinh kh¸ ®Æc biÖt ë vïng T©y B¾c ViÖt Nam vµ<br /> lµ ®iÓm kÕt thóc cña d·y Hoµng Liªn S¬n nªn Chóng t«i sö dông 10 l−íi mê lo¹i 4 tay l−íi,<br /> khu hÖ chim ë ®©y kh¸ ®Æc biÖt vµ mang tÝnh dµi 12 m, cao 2,6 m, m¾t l−íi 15 × 15 mm cña I-<br /> ®Æc tr−ng cho mét khu vùc ë vïng T©y B¾c, tr¶i ta-li-a (do B¶o tµng LÞch sö tù nhiªn Paris cung<br /> réng trªn nhiÒu d¹ng sinh c¶nh kh¸c nhau. cÊp) ®Ó b¾t th¶ chim t¹i VQG Xu©n S¬n. T¹i<br /> khu vùc nói Ten, chóng t«i thiÕt lËp 3 tr¹i<br /> Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chim sö dông l−íi<br /> nghiªn cøu ë 3 ®é cao kh¸c nhau trong kho¶ng<br /> mê (mist-nets) ®Ó b¾t th¶ vµ ®eo vßng ®¸nh dÊu<br /> 780-1150 m. VÝ trÝ ®Æt tr¹i lu«n gÇn nguån n−íc<br /> lµ mét ph−¬ng ph¸p hiÖn ®¹i ®· ®−îc sö dông tõ<br /> (häng n−íc, suèi nhá) ®Ó ®¶m b¶o viÖc ¨n uèng<br /> l©u trªn thÕ giíi [3]. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam,<br /> vµ sinh ho¹t cña ®oµn nghiªn cøu. C¶ 3 tr¹i ®Òu<br /> ph−¬ng ph¸p nµy ch−a ®−îc sö dông phæ biÕn<br /> cã th¶m thùc vËt rõng ®· bÞ t¸c ®éng song Ýt<br /> do h¹n chÕ vÒ trang thiÕt bÞ nghiªn cøu vµ ®iÒu<br /> kiÖn triÓn khai nghiªn cøu. nhiÒu cßn gi÷ ®−îc tÝnh nguyªn sinh. ë tr¹i 1,<br /> c¸c l−íi ®−îc ®Æt ë ®é cao tõ 1000-1150 m; mét<br /> Dùa trªn kÕt qu¶ cña hai ®ît nghiªn cøu sè l−íi ®−îc ®Æt trªn nh÷ng d«ng nói xuyªn qua<br /> chim t¹i VQG Xu©n S¬n vµo ®Çu n¨m 2006 sö c¸c th¶m rõng lïn trªn nói víi c¸c loµi thùc vËt<br /> dông l−íi mê víi môc ®Ých ®Ó b¾t th¶ vµ ®eo thuéc c¸c hä §ç quyªn, DÎ, Re, Hoa hång... cao<br /> vßng, chóng t«i ®−a ra nh÷ng kÕt qu¶ ®iÒu tra s¬ d−íi 5 m víi c¸c cµnh nh¸nh xum xuª vµ c¸c<br /> bé vÒ c¸c loµi chim hiÖn diÖn ë ®©y vµ mét sè loµi ®Þa y ®eo b¸m, cïng víi tÇng th¶m môc dÇy<br /> th¶o luËn vÒ cÊu tróc thµnh phÇn loµi cña nhãm phÝa d−íi. Tr¹i 2 ë ®é cao thÊp h¬n (900-950<br /> chim ®−îc b¾t th¶ b»ng ph−¬ng ph¸p nµy. m); c¸c l−íi ®−îc ph©n bè trªn c¶ d«ng nói<br /> Moong Chã, ®ång thêi tr¶i xuèng gÇn phÝa suèi<br /> I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ë d−íi, ®Æt ngang trªn c¸c s−ên nói ®Êt vµ ®¸;<br /> thùc vËt ë ®©y chñ yÕu lµ c¸c c©y gç tõ trung<br /> 1. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu b×nh ®Õn lín; däc suèi n−íc cã sù ph¸t triÓn cña<br /> Khu vùc ®Æt l−íi mê ®Ó thu mÉu n»m ë nói nhãm QuyÕt lín. Tr¹i 3 ë ®é cao thÊp h¬n h¼n<br /> Ten (®Ønh cao 1.253 m víi to¹ ®é 21o06’49”N, (780-790 m); th¶m rõng ë ®©y cã ®é che t¸n kh¸<br /> 104o56’03”E) theo c¸c ®é cao kh¸c nhau, cã tèt, ®−îc chia lµm 4 tÇng. TÇng −u thÕ sinh th¸i<br /> th¶m thùc vËt cßn gi÷ ®−îc nhiÒu tÝnh nguyªn cao 15-30 m do nhiÒu loµi c©y l¸ réng th−êng<br /> sinh cña rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm ¸ nhiÖt xanh t¹o thµnh. TÇng c©y gç d−íi t¸n cao 5-15<br /> ®íi nói thÊp mÆc dï ®· bÞ t¸c ®éng Ýt nhiÒu. m; ngoµi c¸c c©y con cña tÇng trªn, cßn cã<br /> nhiÒu loµi c©y gç nhá kh¸c thuéc c¸c hä ThÞ,<br /> Trong ®Çu n¨m 2006, chóng t«i tiÕn hµnh 2 Na, ChÌ.... TÇng c©y bôi bao gåm<br /> <br /> <br /> <br /> C«ng tr×nh ®−îc hç trî vÒ kinh phÝ cña ®Ò tµi QG.05.23.<br /> <br /> 15<br /> chñ yÕu lµ c¸c loµi trong c¸c hä Cµ phª, Mua, sè kÕt qu¶ ph©n tÝch míi vÒ ADN vµ thay ®æi<br /> Cau dõa. TÇng th¶m t−¬i, ngoµi d−¬ng xØ, cßn gièng cña mét sè loµi, nh− kh−íu mµo bông<br /> cã r¸y, thiªn nhiªn kiÖn, l¸ dong, h−¬ng bµi…. tr¾ng Yuhina zantholeuca tr−íc ®©y thuéc gièng<br /> Tuy nhiªn, nhiÒu kho¶ng rõng còng bÞ chÆt ph¸, Yuhina nay chuyÓn thµnh gièng Erponis [1].<br /> t¹o nªn c¸c thÓ kh¶m víi sù xen kÏ cña mét sè §èi víi tªn phæ th«ng, chóng t«i chñ yÕu dùa<br /> rõng nøa, rõng chuèi. ë mçi tr¹i, chóng t«i theo Vâ Quý, NguyÔn Cö, 1995 [8]; nh÷ng<br /> dùng 10 l−íi c¾t qua c¸c sinh c¶nh ®Æc tr−ng tr−êng hîp riªng sÏ cã th¶o luËn vµ chó dÉn.<br /> cña th¶m thùc vËt ë khu vùc ®ã. C¸c l−íi ®−îc §Ó x©y dùng biÓu ®å d¹ng nh¸nh c©y so<br /> më ho¹t ®éng tõ 7-12 tiÕng mçi ngµy, b¾t ®Çu tõ s¸nh ®é t−¬ng ®ång vÒ cÊu tróc thµnh phÇn loµi<br /> 5-6h ®Õn 17h30-18h30, tïy theo mïa vµ ®iÒu gi÷a c¸c tr¹i, chóng t«i sö dông phÇn mÒm<br /> kiÖn thêi tiÕt cho phÐp. Víi 10 l−íi ®−îc tr¶i Minitab ver.12.2.<br /> réng trong ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh ®i l¹i kh¸ khã<br /> kh¨n, nªn trong thùc tÕ, th−êng ph¶i sau 30-45 II. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn<br /> phót c¸c l−íi míi ®−îc chóng t«i kiÓm tra lÆp<br /> l¹i. H¬n thÕ, thêi gian nµy còng cßn phô thuéc 1. Thµnh phÇn loµi chim ®uîc b¾t th¶ b»ng<br /> vµo sè l−îng chim m¾c l−íi ë tõng thêi ®iÓm ph−¬ng ph¸p l−íi mê t¹i khu vùc nghiªn<br /> kh¸c nhau. Mçi c¸ thÓ chim thu tõ l−íi ®−îc ®Ó cøu nói Ten, VQG Xu©n S¬n<br /> trong mét tói ®ùng chim riªng ®Ó chôp ¶nh, x¸c<br /> ®Þnh loµi, kiÓm tra träng l−îng, chiÒu dµi cña Qua hai ®ît b¾t th¶ b»ng l−íi mê t¹i 3 tr¹i ë<br /> c¸nh, hiÖn tr¹ng tuæi (dùa theo ®Æc ®iÓm cña bé c¸c ®é cao kh¸c nhau t¹i nói Ten, chóng t«i ®·<br /> l«ng, mµu s¾c cña má, mÐp má...), t×nh tr¹ng thu ®−îc mét sè kÕt qu¶ cô thÓ vÒ thµnh phÇn<br /> sinh s¶n (dùa vµo ®Æc ®iÓm cña lç huyÖt) còng loµi chim hiÖn diÖn ë VQG Xu©n S¬n. Tæng sè<br /> nh− giíi tÝnh (víi c¸c loµi cã sù kh¸c nhau vÒ chim thu ®−îc lµ 311 c¸ thÓ cña 46 loµi thuéc 11<br /> mµu s¾c cña bé l«ng gi÷a c¸ thÓ ®ùc vµ c¸i) vµ hä trong 4 bé (b¶ng 1). Bé SÎ Passeriformes lµ<br /> c¸c th«ng tin kh¸c nÕu cã (trong bµi b¸o nµy, bé ®a d¹ng nhÊt vÒ hä (7 hä, chiÕm 63,64% tæng<br /> míi chØ th¶o luËn vÒ cÊu tróc thµnh phÇn loµi, sè hä) vµ vÒ loµi (40 loµi, chiÕm 86,96% tæng sè<br /> c¸c d÷ liÖu thu ®−îc kh¸c nh− ®· nªu ë trªn loµi) (b¶ng 2). Trong 11 hä thu ®−îc, hä Chim<br /> ®−îc chóng t«i ph©n tÝch vµ tiÕp tôc th¶o luËn chÝch Sylviidae cã sè loµi nhiÒu nhÊt, víi 17<br /> trong c¸c bµi b¸o tiÕp theo). Sau ®ã, chim ®−îc loµi, chiÕm 36,96% tæng sè loµi; trong ®ã 8 loµi<br /> ®eo vßng kim lo¹i cã m· sè vµ ch÷ cña B¶o tµng thuéc ph©n hä Chim chÝch Acrocephalinae vµ 9<br /> Sinh vËt, tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi. loµi thuéc ph©n hä Kh−íu Sylviinae. Hä cã sè<br /> §Ó ®Þnh lo¹i chim ë ngoµi thiªn nhiªn, l−îng loµi nhiÒu thø hai lµ hä §íp ruåi<br /> chóng t«i tham kh¶o c¸c tµi liÖu cã m« t¶ chi Muscicapidae, víi 12 loµi, chiÕm 26,08% tæng<br /> tiÕt h×nh th¸i vµ h×nh mµu minh ho¹ [2, 5, 9, 11]. sè loµi. NhiÒu hä chØ cã 1 loµi duy nhÊt nh−: hä<br /> Tªn khoa häc, tªn tiÕng Anh vµ hÖ thèng taxon Gâ kiÕn Picidae, hä Chim xanh Irenidae, hä Cu<br /> ®−îc chóng t«i sö dông dùa theo Inskipp et al., rèc Megalaimidae, hä Nuèc Trogonidae, hä Má<br /> 1996 [4]. Tuy nhiªn, chóng t«i cã cËp nhËt mét réng Eurylaimidae.<br /> <br /> B¶ng 1<br /> Thµnh phÇn loµi vµ sè l−îng c¸ thÓ cña c¸c loµi chim ®−îc b¾t th¶ vµ ®eo vßng<br /> ë VQG Xu©n S¬n trong n¨m 2006<br /> Tªn phæ th«ng §eo B¾t<br /> STT Tªn khoa häc<br /> vµ tªn tiÕng Anh vßng l¹i<br /> I. Piciformes Bé Gâ kiÕn<br /> 1. Picidae Hä Gâ kiÕn<br /> Gâ kiÕn lïn mµy tr¾ng<br /> 1 Sasia ochracea Hodgson, 1837 1<br /> White-browed piculet<br /> 2. Megalaimidae Hä Cu rèc<br /> Cu rèc ®Çu x¸m<br /> 2 Megalaima faiostricta (Temminck, 1832) 1<br /> Green-eared barbet<br /> 16<br />  II. Trogoniformes Bé Nuèc<br /> 3. Trogonidae Hä Nuèc<br /> Nuèc bông ®á<br /> 3 Harpactes erythrocephalus (Gould, 1834) 1<br /> Red-headed trogon<br /> III. Strigiformes Bé có<br /> 4. Strigidae Hä Có mÌo<br /> Có mÌo khoang cæ<br /> 4 Otus bakkamoena Pennant, 1769 1<br /> Collared scops owl<br /> Có vä mÆt tr¾ng<br /> 5 Glaucidium brodiei (Burton, 1836) 1<br /> Collared owlet<br /> Có vä<br /> 6 G. cuculoides (Vigors, 1831) 1<br /> Asian barred owlet<br /> IV. Passeriformes Bé SÎ<br /> 5. Eurylaimidae Hä Má réng<br /> Má réng hung<br /> 7 Serilophus lunatus (Gould, 1834) 2<br /> Silver-breasted broadbill<br /> 6. Irenidae Hä Chim xanh<br /> Chloropsis hardwickii Jardine et Selby, Chim xanh h«ng vµng<br /> 8 6<br /> 1830 Orange-bellied leafbird<br /> 7. Corvidae Hä RÎ qu¹t<br /> Dicrurinae Ph©n hä RÎ qu¹t<br /> Rhipidurini Nhãm (Téc) RÎ qu¹t<br /> RÎ qu¹t häng tr¾ng<br /> 9 Rhipidura albicollis (Vieillot, 1818) 3<br /> White-throated fantail<br /> Monarchini Nhãm Thiªn ®−êng<br /> Thiªn ®−êng ®u«i ph−ín<br /> 10 Terpsiphone paradisi (Linnaeus, 1758) 2<br /> Asian paradise flycatcher<br /> 8. Muscicapidae Hä §íp ruåi<br /> Turdinae Ph©n hä ChÝch chße<br /> HoÐt xanh<br /> 11 Myophonus caeruleus (Scopoli, 1786) 1<br /> Blue whistling thrush<br /> HoÐt bông tr¾ng<br /> 12 Turdus cardis Temminck, 1831 12<br /> Japanese thrush<br /> Muscicapinae Ph©n hä §íp ruåi<br /> Muscicapini Nhãm §íp ruåi<br /> §íp ruåi häng hung<br /> 13 Ficedula strophiata (Hodgson, 1837) 6 1<br /> Rufous-gorgeted flycatcher<br /> §íp ruåi häng tr¾ng<br /> 14 F. monileger (Hodgson, 1845) 4<br /> White-gorgeted flycatcher<br /> §íp ruåi lín<br /> 15 Niltava grandis (Blyth, 1842) 1<br /> Large niltava<br /> §íp ruåi tr¸n ®en<br /> 16 N. macgrigoriae (Burton, 1836) 4<br /> Small niltava<br /> §íp ruåi c»m ®en<br /> 17 N. davidi La Touche, 1907 7 4<br /> Fujian niltava<br /> §íp ruåi tr¾ng<br /> 18 Cyornis concretus (S. Muller, 1836) 4 1<br /> White-tailed flycatcher<br /> §íp ruåi ®Çu x¸m<br /> 19 Culicicapa ceylonensis (Swainson, 1820) 3<br /> Grey-headed canary flycatcher<br /> 17<br />  Saxicolini Nhãm Oanh<br /> Oanh cæ tr¾ng<br /> 20 Luscinia sibilans (Swinhoe, 1863) 1<br /> Rufous-tailed robin<br /> Oanh ®u«i côt l−ng xanh<br /> 21 Tarsiger cyanurus (Pallas, 1773) 3<br /> Orange-flanked bush robin<br /> Oanh ®u«i tr¾ng<br /> 22 Myiomela leucura (Hodgson, 1845) 13 2<br /> White-tailed robin<br /> 9. Pycnonotidae Hä Chµo mµo<br /> Cµnh c¹ch lín<br /> 23 Alophoixus pallidus (Swinhoe, 1870) 11<br /> Puff-throated bulbul<br /> Cµnh c¹ch nói<br /> 24 Hypsipetes mcclellandii Horsfield, 1840 1<br /> Mountain bulbul<br /> 10. Sylviidae Hä Chim chÝch<br /> Acrocephalinae Ph©n hä Chim chÝch<br /> ChÝch ¸ ch©u<br /> 25 Urosphena squameiceps (Swinhoe, 1863) 3<br /> Asian stubtail<br /> ChÝch b«ng ®Çu vµng<br /> 26 Orthotomus cuculatus Temminck, 1836 1<br /> Mountain tailorbird<br /> ChÝch h«ng vµng<br /> 27 Phylloscopus proregulus (Pallas, 1811) 2 1<br /> Pallas's leaf warbler<br /> ChÝch ®Çu x¸m<br /> 28 Seicercus tephrocephalus (Anderson, 1871) 1<br /> Grey-crowned warbler<br /> ChÝch bianchi<br /> 29 S. valentini (Hartert, 1907) 6 1<br /> Bianchi's warbler<br /> ChÝch ®íp ruåi mµy ®en<br /> 30 S. affinis (Hodgson, 1854) 4<br /> White-spectacled warbler<br /> ChÝch ®íp ruåi ®Çu hung<br /> 31 S. castaniceps (Hodgson, 1845) 2<br /> Chestnut-crowned warbler<br /> ChÝch ®íp ruåi má vµng<br /> 32 Abroscopus superciliaris (Blyth, 1859) 1<br /> Yellow-bellied warbler<br /> Sylviinae Ph©n hä Kh−íu<br /> Timaliini Nhãm Kh−íu<br /> Khuíu bôi vµng<br /> 33 Stachyris chrysaea Blyth, 1844 11 1<br /> Golden babbler<br /> Khuíu bôi ®Çu ®en<br /> 34 S. nigriceps Blyth, 1844 20 7<br /> Grey-throated babbler<br /> Khuíu bôi ®èm cæ<br /> 35 S. striolata (S. Muller, 1836) 4<br /> Spot-necked babbler<br /> ChÝch ch¹ch m¸ vµng<br /> 36 Macronous gularis (Horsfield, 1822) 13<br /> Striped tit babbler<br /> L¸ch t¸ch häng hung<br /> 37 Alcippe rufogularis (Mandelli, 1873) 3<br /> Rufous-throated fulvetta<br /> L¸ch t¸ch m¸ x¸m<br /> 38 A. morrisonia Swinhoe, 1863 91 21<br /> Grey-cheeked fulvetta<br /> Khuíu mµo khoang cæ<br /> 39 Yuhina castaniceps (Moore, 1854) 12 1<br /> Striated yuhina<br /> Khuíu mµo mÆt ®en<br /> 40 Y. nigrimenta Blyth, 1845 10<br /> Black-chinned yuhina<br /> Kh−íu mµo bông tr¾ng<br /> 41 Erpornis zantholeuca Blyth, 1844 1<br /> White-bellied erpornis<br /> 18<br />  11. Nectariniidae Hä Hót mËt<br /> Nectariniinae Ph©n hä Hót mËt<br /> Dicaeini Nhãm Chim s©u<br /> Chim s©u ngùc ®á<br /> 42 Dicaeum ignipectus (Blyth, 1843) 1<br /> Fire-breasted flowerpecker<br /> Nectariniini Nhãm Hót mËt<br /> Hót mËt ®u«i nhän<br /> 43 Aethopyga christinae Swinhoe, 1869 3<br /> Fork-tailed sunbird<br /> Hót mËt ngùc ®á<br /> 44 A. saturata (Hodgson, 1836) 1<br /> Black- throated sunbird<br /> B¾p chuèi má dµi<br /> 45 Arachnothera longirostra (Latham, 1790) 1<br /> Little spiderhunter<br /> B¾p chuèi ®èm ®en<br /> 46 A. magna (Hodgson, 1836) 3<br /> Streaked spiderhunter<br /> Tæng céng: 284 40<br /> B¶ng 2<br /> CÊu tróc cña thµnh phÇn loµi chim ®−îc b¾t, th¶ b»ng ph−¬ng ph¸p<br /> l−íi mê t¹i VQG Xu©n S¬n<br /> STT Bé Sè hä Sè loµi Sè c¸ thÓ<br /> 1 Gâ kiÕn - Piciformes 2 2 2<br /> 2 Nuèc - Trogoniformes 1 1 1<br /> 3 Có - Strigiformes 1 3 3<br /> 4 SÎ - Passeriformes 7 40 305<br /> Tæng céng: 11 46 311<br /> <br /> Trong sè 311 c¸ thÓ chim thu ®−îc cã 284 ®Õn phæ biÕn ë vïng T©y b¾c. Dùa theo kÕt qu¶<br /> c¸ thÓ ®−îc ®eo vßng míi vµ 40 c¸ thÓ ®−îc b¾t ph©n tÝch míi ®©y vÒ h×nh th¸i, ©m sinh häc vµ<br /> l¹i (trong ®ã cã 27 c¸ thÓ ®−îc b¾t l¹i tõ nh÷ng ADN, loµi S. burkii (Burton, 1836) tr−íc ®©y ®−îc<br /> ®ît ®eo vßng tr−íc). C¸c c¸ thÓ ®−îc b¾t l¹i t¸ch thµnh 6 loµi kh¸c nhau: S. burkii (Burton,<br /> thuéc 10 loµi, trong ®ã 6 loµi thuéc hä Chim 1836), S. tephrocephalus (Anderson, 1871), S.<br /> chÝch Acrocephalinae (chÝch h«ng vµng, chÝch omeiensis Martens, Eck, Packert et Sun, 1999, S.<br /> bianchi, kh−íu bôi vµng, kh−íu bôi ®Çu ®en, soror Alstrom and Olsson, 1999, S. valentini<br /> l¸ch t¸ch m¸ x¸m, kh−íu mµo khoang cæ) vµ 4 (Hartert, 1907) vµ S. whistleri Ticehurst, 1925.<br /> loµi thuéc hä §íp ruåi Muscicapidae (®íp ruåi B»ng ph©n tÝch ADN, loµi S. valentini ®−îc chia<br /> häng hung, ®íp ruåi c»m ®en, ®íp ruåi tr¾ng vµ tiÕp thµnh 2 ph©n loµi lµ: S. v. valentini vµ S. v.<br /> oanh ®u«i tr¾ng). Trong 10 loµi nµy th× l¸ch t¸ch latouchei; loµi S. whistleri ®−îc chia thµnh 2 ph©n<br /> m¸ x¸m cã sè l−îng c¸ thÓ ®−îc b¾t l¹i nhiÒu loµi lµ: S. w. whistleri vµ S. w. nemoralis. Theo<br /> nhÊt (21 c¸ thÓ), tiÕp ®Õn lµ kh−íu bôi ®Çu ®en ph©n tÝch ®ã, mÉu thu ë miÒn B¾c ViÖt Nam thuéc<br /> (7 c¸ thÓ). ph©n loµi S. v. latouchei [6]. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm<br /> Loµi Seicercus valentini (Hartert, 1907) lµ mét h×nh th¸i cña mÉu thu ®−îc ë VQG Xu©n S¬n,<br /> trong 4 ph©n loµi cña S. burkii (Burton, 1836) [12] chóng t«i b−íc ®Çu x¸c ®Þnh loµi thu ®−îc lµ<br /> bao gåm: S. b. burkii, S. b. tephrocephalus, S. b. Seicercus valentini vµ t¹m lÊy tªn phæ th«ng lµ<br /> distinctus, S. b. valentini vµ ph©n bè s¸t víi vïng chÝch bianchi dùa theo tªn tiÕng Anh ®Ó dÔ ph©n<br /> T©y b¾c ViÖt Nam lµ S. b. distinctus. Theo Vâ biÕt víi c¸c loµi kh¸c. Trong thêi gian tíi, chóng<br /> Quý, 1981 [7], S. b. tephrocephalus ph©n bè ë tØnh t«i sÏ cè g¾ng thu mÉu m¸u cña loµi nµy vµo mïa<br /> NghÖ An vµ S. b. distinctus ph©n bè ë c¸c tØnh Yªn ®«ng (theo ý kiÕn cña NguyÔn Cö) ®Ó ph©n tÝch<br /> B¸i, Lµo Cai vµ Thanh Hãa. Theo Robson, 2000 AND, lµm c¬ së thÈm ®Þnh chÝnh x¸c h¬n vÒ loµi<br /> th× S. v. valentini lµ loµi ®Þnh c− t−¬ng ®èi phæ biÕn nµy. §ång thêi, chóng t«i còng sÏ thu ©m tiÕng<br /> 19<br /> kªu, tiÕng hãt cña loµi nµy ®Ó so s¸nh vÒ mÆt ©m cøu thø nhÊt lµ 238 c¸ thÓ cña 39 loµi thuéc 10<br /> sinh häc. hä, 4 bé. Trong ®ã, 229 c¸ thÓ ®−îc ®eo vßng vµ<br /> ViÖc nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh th¸i, vïng 21 c¸ thÓ ®−îc b¾t l¹i (trong ®ã cã 9 c¸ thÓ ®−îc<br /> sèng, sù di chuyÓn vµ sù kiÕm ¨n cña c¸c loµi b¾t l¹i tõ nh÷ng ®ît ®eo vßng tr−íc ®ã).<br /> chim thu ®−îc b»ng l−íi mê cho thÊy nh÷ng loµi ViÖc ph©n tÝch thµnh phÇn loµi ë tõng tr¹i<br /> chim b¾t ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p nµy chñ yÕu lµ cho thÊy ®é ®a d¹ng vÒ cÊu tróc cña thµnh phÇn<br /> nh÷ng loµi th−êng di chuyÓn ë tÇng thÊp, hay loµi cao nhÊt lµ ë tr¹i 3 (26 loµi), tiÕp ®Õn lµ tr¹i<br /> kiÕm ¨n ë tÇng c©y bôi. Nh÷ng loµi ®−îc b¾t l¹i 1 (21 loµi) vµ kÐm ®a d¹ng nhÊt lµ tr¹i 2 (15<br /> nhiÒu th−êng lµ nh÷ng loµi ®Þnh c− vµ hay di loµi). Qua biÓu ®å 1 th× ®é t−¬ng ®ång vÒ cÊu<br /> chuyÓn theo ®µn. Tuy nhiªn, mét sè loµi hay di tróc cña thµnh phÇn loµi gi÷a tr¹i 2 vµ 3 lµ kh¸<br /> chuyÓn ë tÇng t¸n cña rõng còng ®«i khi b¾t gÇn gòi, cßn cÊu tróc cña thµnh phÇn loµi cña<br /> ®−îc b»ng l−íi mê do qu¸ tr×nh di chuyÓn tr¹i 1 th× kh¸c nhiÒu so víi c¶ hai tr¹i 2 vµ 3. Sù<br /> xuèng tÇng thÊp ®Ó kiÕm nguån n−íc hoÆc bay kh¸c biÖt nµy, theo chóng t«i, do nhiÒu yÕu tè<br /> v−ît c¸c d«ng nói xuyªn qua c¸c th¶m thùc vËt chi phèi nh− sù kh¸c nhau vÒ ®é cao (tr¹i 1 ë ®é<br /> rõng lïn trªn nói cao ®Ó di chuyÓn tõ sinh c¶nh cao d−íi 800 m, tr¹i 2 ë ®é cao trªn d−íi 900 m,<br /> bªn nµy nói sang sinh c¶nh bªn kia nói. tr¹i 3 ë ®é cao trªn 1000 m so víi mÆt n−íc<br /> 2. So s¸nh cÊu tróc cña thµnh phÇn loµi biÓn), th¶m thùc vËt, khÝ hËu, nguån thøc ¨n,<br /> gi÷a c¸c tr¹i trong tõng ®ît nghiªn cøu diÖn tÝch cña vïng sèng còng nh− sù thÝch nghi<br /> vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i cña tõng loµi ë<br /> Tæng sè c¸ thÓ thu mÉu trong ®ît nghiªn mçi khu vùc nghiªn cøu.<br /> <br /> §é t−¬ng ®ång (%) A §é t−¬ng ®ång (%) B<br /> 0,10 1,49<br /> <br /> <br /> 33,40 34,32<br /> <br /> <br /> 66,70 67,16<br /> <br /> <br /> 100,00 100,00<br /> Tr¹i 1 Tr¹i 2 Tr¹i 3 Tr¹i 1 Tr¹i 2 Tr¹i 3<br /> CÊu tróc cña thµnh phÇn loµi CÊu tróc cña thµnh phÇn loµi<br /> H×nh. §é t−¬ng ®ång trung b×nh vÒ cÊu tróc cña thµnh phÇn loµi chim gi÷a 3 tr¹i<br /> A. ®ît 1 (1 - 2006); B. ®ît 2 (3 - 2006)<br /> <br /> Trong lÇn nghiªn cøu thø hai, chóng t«i thu víi c¶ hai tr¹i 2 vµ 3. Sù kh¸c biÖt vÒ cÊu tróc<br /> ®−îc 73 c¸ thÓ cña 27 loµi thuéc 7 hä, 2 bé. cña thµnh phÇn loµi chim ë c¸c tr¹i trong lÇn 2<br /> Trong ®ã, 55 c¸ thÓ ®−îc ®eo vßng míi vµ 19 c¸ phô thuéc nhiÒu vµo yÕu tè thêi tiÕt vµ thêi gian<br /> thÓ ®−îc b¾t l¹i (trong ®ã 18 c¸ thÓ ®−îc b¾t l¹i mïa trong n¨m.<br /> tõ nh÷ng ®ît ®eo vßng tr−íc ®ã). KÕt qu¶ nµy ViÖc so s¸nh gi÷a hai ®ît nghiªn cøu cho<br /> cho thÊy, ®é ®a d¹ng cña cÊu tróc thµnh phÇn thÊy trong ®ît 2, ngoµi c¸c loµi gièng víi ®ît 1,<br /> loµi trong ®ît 2 cao nhÊt ë tr¹i 3 (12 loµi). Hai th× bæ sung thªm cho danh s¸ch 7 loµi n÷a lµ:<br /> tr¹i 1 vµ 2 cã ®é ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi chÝch ®íp ruåi mµy ®en, chÝch ®íp ruåi má<br /> gièng nhau (11 loµi). vµng, có vä mÆt tr¾ng, hót mËt ngùc ®á, kh−íu<br /> H×nh B cho thÊy, còng nh− ë lÇn nghiªn cøu mµo bông tr¾ng, má réng hung, thiªn ®−êng<br /> 1, ®é t−¬ng ®ång vÒ cÊu tróc cña thµnh phÇn loµi ®u«i ph−ín. Tuy nhiªn, trong ®ît 2, cã 19 loµi<br /> gi÷a tr¹i 2 vµ 3 lµ kh¸ gÇn gòi, cßn cÊu tróc cña thu mÉu ®−îc ë ®ît 1 nh−ng kh«ng thu ®−îc ë<br /> thµnh phÇn loµi ë tr¹i 1 th× kh¸c nhau nhiÒu so ®ît 2. Cô thÓ, mét sè loµi thu ®−îc nhiÒu ë ®ît 1<br /> 20<br /> nh−ng kh«ng cã ë ®ît 2 nh−: kh−íu mµo mÆt loµi cña tr¹i 1 th× kh¸c nhiÒu so víi hai tr¹i 2 vµ<br /> ®en (10 c¸ thÓ), chim xanh h«ng vµng (6 c¸ thÓ), 3. §iÒu nµy thÓ hiÖn cã sù kh¸c biÖt vÒ cÊu tróc<br /> ®íp ruåi häng hung (6 c¸ thÓ), ®íp ruåi häng cña thµnh phÇn loµi chim theo ®é cao.<br /> tr¾ng (4 c¸ thÓ)… Sù kh¸c nhau nµy ®−îc lý gi¶i 4. Tû lÖ t−¬ng ®ång vÒ cÊu tróc cña thµnh<br /> do cã mét sè chñng quÇn di c−; ngoµi ra, thêi phÇn loµi ë tr¹i 2, qua hai ®ît nghiªn cøu lµ cao<br /> gian cña ®ît nghiªn cøu thø 2 trïng víi thêi nhÊt (44,44%), chøng tá quÇn x· chim ë kho¶ng<br /> gian nhiÒu loµi chim b−íc vµo mïa sinh s¶n. ®é cao nµy lµ kh¸ æn ®Þnh vµ thÝch hîp víi nhiÒu<br /> Trong ®ît 2, chóng t«i quan s¸t thÊy nhiÒu ho¹t loµi ®Þnh c−.<br /> ®éng tha r¸c lµm tæ. ë nhiÒu loµi, chim ®ùc ®·<br /> xuÊt hiÖn bé l«ng khoe mÏ míi. NhiÒu loµi Tµi liÖu tham kh¶o<br /> trong ®ît 2 ®−îc thu mÉu cïng lóc c¶ con ®ùc vµ<br /> c¸i; nhiÒu loµi ®· kh«ng di chuyÓn theo ®µn lín 1. Cibois A. et al., 2002: J. Avian Biol., 33:<br /> nh− ë ®ît 1. 380-390.<br /> ViÖc so s¸nh ®é t−¬ng ®ång vÒ cÊu tróc cña 2. NguyÔn Cö, Lª Träng Tr¶i, Karen<br /> thµnh phÇn loµi cña cïng mét tr¹i gi÷a hai ®ît Phillipps, 2000: Chim ViÖt Nam. Nxb. Lao<br /> nghiªn cøu cho thÊy tr¹i 2 cã ®é t−¬ng ®ång cao ®éng - X· héi.<br /> nhÊt (44%), tiÕp ®Õn lµ tr¹i 3 (26,67%) vµ thÊp 3. Dunn E. H., Ralph C. J., 2004: Studies in<br /> nhÊt lµ tr¹i 1 (18,50%). Sù kh¸c nhau nµy t−¬ng Avian Biology, 29: 1-6.<br /> øng víi sù thay ®æi vÒ ®iÒu kiÖn thêi tiÕt theo 4. Inskipp T., Lindsey N. and Duckworth W.,<br /> mïa, còng nh− sù thay ®æi vÒ ®Æc ®iÓm cña<br /> 1996: Annotated checklist of the birds of the<br /> th¶m thùc vËt vµ nguån thøc ¨n. Sù ¶nh h−ëng<br /> Oriental Region. Sandy, Bedfordshire, UK.<br /> cña thêi tiÕt theo mïa cã ¶nh h−ëng râ nÐt ®Õn<br /> viÖc më réng hoÆc thu hÑp vïng ph©n bè cña 5. King B. F., Dickinson E. C., Woodcock<br /> mét sè loµi theo ®é cao. M. W., 1975: A Field Guide to the Birds of<br /> South-East Asia. London: Collins.<br /> III. KÕt luËn 6. Olsson U., Alstrom P., Sundberg P., 2004:<br /> Zoologica Scripta, 33(6): 501-510.<br /> 1. Sö dông ph−¬ng ph¸p l−íi mê, sau hai ®ît 7. Vâ Quý, 1981: Chim ViÖt Nam, h×nh th¸i vµ<br /> nghiªn cøu lÆp l¹i t¹i 3 tr¹i nghiªn cøu ë nói ph©n lo¹i, tËp II. Nxb. Khoa häc vµ Kü<br /> Ten, VQG Xu©n S¬n, víi tæng sè 30 vÞ trÝ ®Æt thuËt, Hµ Néi.<br /> l−íi, chóng t«i ®· thu ®−îc 311 c¸ thÓ chim cña<br /> 46 loµi thuéc 11 hä, 4 bé. Bé SÎ Passeriformes 8. Vâ Quý, NguyÔn Cö, 1995: Danh lôc Chim<br /> lµ bé ®a d¹ng nhÊt vÒ hä vµ loµi víi 7 hä vµ 40 ViÖt Nam, Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi.<br /> loµi. Trong 11 hä, hä Chim chÝch Sylvidae cã sè 9. Robson C., 2000: A field guide to the birds<br /> loµi nhiÒu nhÊt, 17 loµi chiÕm 36,96% tæng sè of South-East Asia (Thailand, Peninsular<br /> loµi thu ®−îc. Malaysia, Singapore, Myanmar, Laos,<br /> 2. Trong 311 c¸ thÓ thu ®−îc th× 284 c¸ thÓ Vietnam, Campodia), New Holland<br /> ®−îc ®eo vßng míi vµ 40 c¸ thÓ ®−îc b¾t l¹i Publishers (UK.) Ltd.<br /> (trong ®ã cã 27 c¸ thÓ ®−îc b¾t l¹i tõ nh÷ng ®ît 10. Nguyen Lan Hung Son, 2005: Using mist-<br /> ®eo vßng tr−íc ®ã). C¸c c¸ thÓ b¾t l¹i thuéc 10 nets and point counts to study birds<br /> loµi, trong ®ã 6 loµi thuéc hä Chim chÝch vµ 4 assemblages in breeding season in Gardouch<br /> loµi thuéc hä §íp ruåi. C¸c loµi ®−îc b¾t l¹i hÇu forest, Southern France. INRA/CEFS,<br /> hÕt lµ c¸c loµi ®Þnh c−. Loµi l¸ch t¸ch m¸ x¸m Toulouse.<br /> Alcippe morrisonia cã sè l−îng c¸ thÓ ®−îc b¾t 11. Strange M., 2002: A photographic guide to<br /> l¹i nhiÒu nhÊt (21 c¸ thÓ), chøng tá nh÷ng chñng the birds of Southeast Asia (including the<br /> quÇn l¸ch t¸ch m¸ x¸m ë ®©y cã vïng ph©n bè Philippines & Borneo). Christopher Helm,<br /> trong khu vùc kh¸ æn ®Þnh. London.<br /> 3. Qua c¶ 2 ®ît nghiªn cøu, ®é t−¬ng ®ång 12. TrÞnh T¸c T©n, 1958: Môc lôc ph©n bè c¸c<br /> vÒ cÊu tróc cña thµnh phÇn loµi gi÷a hai tr¹i 2 vµ loµi chim ë Trung Quèc, tËp II: bé SÎ. Nxb.<br /> 3 lµ kh¸ gÇn gòi, cßn cÊu tróc cña thµnh phÇn Khoa häc.<br /> 21<br />  results of the preliminary survey on the avifauna<br /> in the xuanson national park (phutho province)<br /> by the mist-nets method<br /> <br /> Nguyen Lan Hung Son, Nguyen Thanh Van<br /> <br /> <br /> <br /> Summary<br /> <br /> Using the mist-nets method to study the avifauna in the Xuanson national park (Phutho province) during<br /> January and March of 2006, we have captured, at three research camps on the Ten mountain (1.253 m/alt.),<br /> 311 birds belonging to 46 species of 11 families, 4 orders. Passeriformes was the most abundant order of<br /> families (7 families) and species (40 species). Among these 11 families, Sylvidae was the most abundant one<br /> of species (17 species). Among these 311 captured birds, 284 birds were ringed and 40 ones were recaptured.<br /> During the two bird survey times in the Xuanson national park, Alcippe morrisonia was captured and<br /> recaptured most frequently. Based on the mean similarity dendrogram, the bird species composition was<br /> similar between the camp 2 and the camp 3 and different from the camp 1.<br /> The bird capture by mist-nets could give us an insight into the health and the demography of the studied<br /> bird population. To estimate the evolution trends and the health status of the birds community in Xuanson<br /> national park, it was necessary to continue this study for a long period.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 12-5-2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 22<br />