Khoa học thường thức - Hãy trả lời em tại sao? (Tập 1): Phần 2

49<br /> <br /> Bằng cách nào nhận ra<br /> nấm độc?<br /> <br /> Đừng mất công đi tìm quy luật phân định nấm nào độc,<br /> nấm nào lành. Vô ích mà hậu quả thì không lường được. Ai<br /> nói gì thì nói, ai mách bạn phương pháp này, bí quyết kia để<br /> phân định “độc, lành” của họ nhà nấm thì bạn cứ vui vẻ cám<br /> ơn và - vì chính sự an toàn của bạn - đừng có nghe theo,<br /> đừng có ăn bất cứ thứ nấm nào bạn lượm được ở đâu đó.<br /> Nhiều, rất nhiều người lầm<br /> lẫn hoặc có ý tưởng sai lầm về<br /> nấm và sự lầm lẫn này thường<br /> là lầm lẫn chết người. Chết<br /> theo nghĩa đen và chết đau<br /> đớn nữa kìa chứ không phải<br /> chết theo nghĩa bóng. Chẳng<br /> hạn, có người cho rằng khi cho<br /> muỗng mạ bạc quậy nồi nấu<br /> nấm, nếu muỗng sạm đen lại<br /> thì đó là nấm độc. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng chỉ cần<br /> “đụng” vào nấm độc thôi thì cũng đủ tàn đời rồi! Quá đáng.<br /> Thật ra không có sự khác biệt nhau rõ rệt giữa “nấm độc”<br /> và “nấm lành”. Giản dị là có hai thứ tên gọi cho một thứ đồ<br /> vật. Có người lại cho rằng nấm nào có màu đỏ mang cá là<br /> nấm lành, “xực” được. Nhận định này dựa trên sự kiện có hai<br /> loại nấm có màu đỏ mang cá được biết rõ là “lành” và một<br /> 86<br /> <br /> loại tên là Amanitas cũng có màu nâu đỏ mang cá nhưng lại<br /> “độc”. Nhưng điều đáng buồn là hầu như chẳng bao giờ có<br /> thể phân biệt được nấm có màu đỏ mang cá nào lành, nấm<br /> nào độc trước khi hậu quả phát tác. Và lúc đó đã muộn rồi. Vả<br /> lại có thiếu gì nấm mang cá không có màu đỏ mà vẫn lành.<br /> Vậy, an toàn nhất là đừng ăn nấm lạ dù nom nó rất giống<br /> với nấm lành.<br /> <br /> 50<br /> <br /> Acid là gì?<br /> <br /> Acid còn có tên gọi là cường toan. Toan có nghĩa là chua,<br /> cường có nghĩa là đậm, mạnh. Nói nôm na ra là chua... chết<br /> người. Chết người ở đây cũng xin hiểu theo nghĩa đen. Và<br /> cái chết do acid gây ra thì thật là kinh khủng. Acid làm<br /> cháy quần áo, làm cháy da thịt, thậm chí xương cũng tiêu<br /> luôn. Cho đến sắt thép mà còn chịu thua acid. Do đó, nhiều<br /> người mới nghe nói đến acid là đã sởn gai ốc.<br /> Đúng là acid rất đáng sợ. Nhưng chỉ đáng sợ đối với một<br /> vài loại có nồng độ đậm đặc thôi. Trong thực phẩm ta dùng<br /> hàng ngày có thiếu gì acid. Ngay trong bao tử của bạn hiện<br /> giờ cũng đang có acid đó, bạn tin không? Và còn thiếu gì<br /> loại acid được dùng trong thực phẩm, sơn, thuốc uốn tóc,<br /> kem bôi da và các sản phẩm công nghiệp. Bởi vậy nếu có<br /> nói rằng acid là hữu ích, là cần thiết cho sức khỏe và đời<br /> sống hàng ngày của bạn thì cũng chẳng phải là nói... bậy!<br /> <br /> 87<br /> <br /> Có nhiều thứ acid nhưng đại khái có thể phân làm hai<br /> loại: acid hữu cơ và acid vô cơ. Ta thử xem đặc điểm của<br /> mỗi loại này.<br /> Acid sulfuric là acid rất quan trọng trong công nghiệp. Và<br /> cũng rất nguy hiểm, chưa cần đụng vào, chỉ cần hít phải hơi<br /> của nó thôi thì cũng đủ “mệt” với nó rồi. Thậm chí, không<br /> cần hít, chỉ cần nhìn trực tiếp, gần nó thôi thì mắt của bạn<br /> cũng “bị thương rồi”. Acid clohydric là một acid khác cũng rất<br /> mạnh và độc. Nó là sản phẩm tổng hợp của acid sulfuric và<br /> muối ăn của chúng ta. Nguy hiểm nhưng lại rất hữu dụng.<br /> Nó được dùng để chế tạo các acid khác và để lau kim loại.<br /> Trong thân thể con người có chứa một ít acid này ở nồng<br /> độ rất thấp. Nó giúp cho sự tiêu hóa thực phẩm đó bạn.<br /> Acid nitric cũng là loại acid mạnh khác tác hại mắt và da.<br /> Trong khi đó acid boric lại là acid rất yếu. Tại nước Ý, người<br /> ta có thể tìm được acid này trong thiên nhiên. Acid này được<br /> dùng để chế tạo đồ gốm, ciment, bột màu, mỹ phẩm. Đôi<br /> khi nó còn được dùng để chế tạo thuốc ngừa thai, nhưng<br /> không nên dùng nó vào mục đích này. Acid carbonic là do<br /> thán khí - tức là khí carbon dioxid - có trong khói xe hơi, xe<br /> gắn máy, động cơ chạy bằng xăng dầu thải ra. Trong nước<br /> ngọt có “ga” cũng có loại khí carbon dioxid nhưng với nồng<br /> độ rất thấp và số lượng rất ít. Acid assenic được dùng để<br /> chế tạo thuốc trừ sâu.<br /> Acid hữu cơ thì không mạnh bằng acid vô cơ. Dấm ăn<br /> là một loại acid. Đó là acid acetic. Người ta tạo ra acid này<br /> 88<br /> <br /> bằng cách cho lên men các loại trái cây như táo, chuối...<br /> Ăn Yaourt bạn thấy cái vị chua chua, phải không? Đó chính<br /> là acid lactic. Acid amin rất cần cho cơ thể. Và acid này do<br /> protein trong thực phẩm mà ra. Cam, táo, nho, chanh... đều<br /> chứa acid ascorbic - tức là vitamin C. Trong gan trứng, thịt bò<br /> đều có chứa acid nicotinic giúp chữa và ngừa các bệnh về da.<br /> Chuyện về họ hàng nhà acid còn nhiều phức tạp hơn nữa<br /> kìa. Hữu dụng đó, tác hại đó. Hữu dụng đến mức cần thiết,<br /> không có không xong. Acid clohydric chẳng hạn, không có<br /> nó, không tiêu hóa được thực phẩm. Nhưng có nhiều quá<br /> bao tử lủng liền. Có thứ acid được chế tạo bằng nhiều loại<br /> thực phẩm, có thứ bằng các chất khí của chính nó.<br /> Tóm lại, từ công dụng cho đến chế tạo, họ nhà acid không<br /> đơn giản tí nào.<br /> <br /> 51<br /> <br /> Chất kỵ hỏa là gì?<br /> <br /> Chắc nhiều người tưởng chất kỵ hỏa là một sáng chế tân<br /> kỳ?! Thật ra con người đã biết đến nó và dùng nó cả ngàn<br /> năm trước rồi. Trong các đền thờ cổ, nó được dùng bao các<br /> bó đuốc và các tấm che trên các bàn thờ, nóc đền thờ để<br /> khi thiêu của lễ, bàn thờ và đền thờ không bị “bà hỏa” sờ<br /> mó. Cách nay hơn hai ngàn năm, người La Mã cổ đã dùng<br /> chất kỵ hỏa bọc xác lúc hỏa thiêu đặng giữ cho đầy đủ<br /> tro và hài cốt mà không bị lộn với những thứ khác. Trong<br /> 89<br /> <br /> truyền thuyết có kể rằng vua Charlesmagne nước Pháp có<br /> cái áo làm bằng chất kỵ hỏa có thể giặt sạch các chất dầu,<br /> mỡ dính vào áo bằng lửa.<br /> Ta dùng cụm từ “chất kỵ hỏa” để chỉ một nhóm kim loại<br /> sợi có đặc điểm kỵ hỏa. Chúng là một hợp chất hỗn hợp rất<br /> khác nhau và mỗi thứ lại có độ dài, độ dẻo và công dụng<br /> khác nhau. Trên quan điểm của nhà hóa học thì chất kỵ hỏa<br /> thường bao gồm Silicat vôi, manhê và đôi lúc có lẫn sắt.<br /> Vì là kết cấu sợi, chất kỵ hỏa nom giống như bông gòn<br /> hay len, chỉ khác ở chỗ nó kỵ hỏa, kỵ nhiệt. Đặc điểm này<br /> rất hữu ích và các nhà khoa học vẫn chưa tìm ra được chất<br /> nào có thể thay thế cho nó. Cho đến nay, người ta chưa tìm<br /> được một kim loại nào có thể se, dệt làm thành tấm như<br /> tấm vải, thành tờ như tờ giấy.<br /> Mấy ông lính cứu hỏa, mấy công nhân làm ở nơi có nhiệt<br /> độ cao như luyện kim... phải mặc quần áo, mang giày, đội<br /> nón, bao tay làm bằng chất kỵ hỏa. Chất kỵ hỏa khá hiếm và<br /> chế tạo cũng khá công phu, có khi phải xử lý tới 50 tấn đá<br /> người ta mới làm ra được 1 tấn chất kỵ hỏa.<br /> <br /> 52<br /> <br /> Tại sao tháp bị nghiêng<br /> mà không đổ?<br /> <br /> Thiên hạ thường nhớ cái hấp dẫn của trí tưởng tượng<br /> hơn là cái có tính cách quan trọng. Bởi vậy nhắc đến thành<br /> phố Pisa thì thiên hạ nhớ đến cái tháp bị nghiêng của nó<br /> 90<br /> <br />