Khoá luận tốt nghiệp: Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ năm 2001 đến năm 2012

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:67

Thêm vào BST

Báo xấu

66
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khoá luận "Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ năm 2001 đến năm 2012" được hoàn thành với mục tiêu nhằm tìm hiểu những nội dung cơ bản trong quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn từ 2000 đến 2012 trên các lĩnh vực chủ yếu như kinh tế, chính trị – ngoại giao, an ninh – quân sự. Từ đó thấy được vai trò và vị trí của các nước ASEAN trong chiến lược của Hoa Kỳ tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoá luận tốt nghiệp: Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ năm 2001 đến năm 2012

TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT KHOA SỬ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NIÊN KHÓA 2010 – 2014 QUAN HỆ HOA KỲ – ASEAN TỪ NĂM 2001 ĐẾN NĂM 2012 Chuyên ngành: Sƣ phạm Lịch Sử GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN: TS NGÔ HỒNG ĐIỆP SINH VIÊN THỰC HIỆN: ĐOÀN THỊ THANH HẰNG MSSV: 1056020003 LỚP: D10LS01 BÌNH DƢƠNG, THÁNG 5 NĂM 2014
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ từ Giảng viên hướng dẫn là Tiến sĩ Ngô Hồng Điệp. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài là trung thực và chưa được công bố trong công trình nghiên cứu nào trước đây. Những số liệu trong khóa luận phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được tác giả thu thập từ các nguồn tài liệu khác nhau có ghi trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả, cơ quan tổ chức khác, và cũng được thể hiện trong phần tài liệu tham khảo. Nếu có bất kỳ sự gian lận nào, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng, cũng như kết quả luận văn của mình. Bình Dƣơng – Năm 2014 Tác giả Đoàn Thị Thanh Hằng
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài khóa luận “Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ năm 2001 đến năm 2012” tôi xin gửi lời cảm ơn đến người thân và gia đình đã luôn động viên, ủng hộ tôi, đến tất cả bạn bè đã giúp đỡ tôi trong việc tìm kiếm nguồn tài liệu tham khảo và đưa ra những ý kiến đóng góp cho khóa luận của tôi được hoàn thiện hơn. Đồng thời, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến tất cả quý thầy cô trong khoa Sử, trường Đại học Thủ Dầu Một đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình học tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Tiến sĩ Ngô Hồng Điệp – người trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp, thầy đã tận tình chỉ bảo và từng bước hướng dẫn tôi trong suốt quá trình từ soạn thảo đề cương cho đến lúc hoàn thiện khóa luận. Tuy nhiên, do hạn chế về nguồn tư liệu và khả năng nghiên cứu của bản thân cho nên khóa luận sẽ không tránh khỏi những khiếm khuyết cần được góp ý, sửa chữa. Kính mong được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô để khóa luận được hoàn thiện hơn. Một lần nữa xin trân trọng cảm ơn!
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ Bình Dương, ngày tháng năm 2014
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ ............................................................................................................ Bình Dương, ngày tháng năm 2014
MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Lịch sử nghiên cứu của đề tài......................................................................... 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 5 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................................... 5 4.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 6 5. Phƣơng pháp nghiên cứu và nguồn tài liệu .................................................. 6 6. Đóng góp của đề tài ......................................................................................... 6 7. Bố cục của đề tài .............................................................................................. 7 NỘI DUNG........................................................................................................... 9 CHƢƠNG 1: KHÁI QUÁT QUAN HỆ HOA KỲ – ASEAN TỪ NĂM 1967 ĐẾN NĂM 2000 ................................................................................................... 9 1.1. Sự ra đời của tổ chức ASEAN và thái độ của Hoa Kỳ ............................. 9 1.2. Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn 1967 – 1989.................................. 12 1.2.1. Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN 1967 – 1975 ............................................... 12 1.2.2. Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN 1976 – 1989 ............................................... 14 1.3. Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn 1989 – 2000.................................. 16 1.4. Nhận xét ...................................................................................................... 19
CHƢƠNG 2: QUAN HỆ HOA KỲ – ASEAN GIAI ĐOẠN CẦM QUYỀN CỦA G. W. BUSH (2001 – 2008) ..................................................................... 21 2.1. Những nhân tố tác động đến quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn 2001 – 2008 .................................................................................................................. 21 2.1.1. Tình hình thế giới và khu vực Đông Nam Á ......................................... 21 2.1.2. Chính sách đối ngoại của chính quyền G. W. Bush ............................. 23 2.1.3. Chính sách đối ngoại của các nƣớc thành viên ASEAN ...................... 24 2.2. Những nội dung cơ bản trong quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn 2001 – 2008 ......................................................................................................... 26 2.2.1. Lĩnh vực kinh tế....................................................................................... 26 2.2.2. Lĩnh vực chính trị – ngoại giao .............................................................. 28 2.2.3. Lĩnh vực An ninh – quân sự ................................................................... 31 2.3. Nhận xét ...................................................................................................... 35 CHƢƠNG 3: QUAN HỆ HOA KỲ – ASEAN GIAI ĐOẠN CẦM QUYỀN CỦA B. OBAMA (2009 – 2012) ....................................................................... 37 3.1. Những nhân tố tác động đến quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn 2009 – 2012 .................................................................................................................. 37 3.1.1. Tình hình thế giới và khu vực Đông Nam Á ......................................... 37 3.1.2. Chính sách đối ngoại của chính quyền B. Obama ............................... 39 3.1.3. Chính sách đối ngoại của các nƣớc thành viên ASEAN ...................... 41 3.2. Những nội dung cơ bản trong quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn 2009 – 2012 ......................................................................................................... 41 3.2.1. Lĩnh vực kinh tế .................................................................................... 41 3.2.3. Lĩnh vực an ninh – quân sự .................................................................... 44 3.3. Nhận xét ...................................................................................................... 46 3.4. Việt Nam trong chính sách ASEAN của Hoa Kỳ .................................... 46 3.4.1. Vai trò của Việt Nam trong khu vực ASEAN ...................................... 46 3.4.2. Chính sách đối với Việt Nam.................................................................. 48
3.4.3. Vị trí của Việt Nam trong chính sách đối ngoại Hoa Kỳ với ASEAN 50 3.5. Triển vọng quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong những năm tới................ 51 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 54 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 57
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời kỳ Chiến tranh lạnh, với vị trí địa – chiến lƣợc quan trọng của mình, ASEAN đã trở thành khu vực thu hút sự quan tâm của nhiều nƣớc lớn trên thế giới. Là một siêu cƣờng nên Hoa Kỳ đã không ngừng gia tăng sự dính líu, ảnh hƣởng của mình đến các quốc gia trong khu vực ASEAN trên hầu hết mọi mối quan hệ quốc tế. Trên thực tế, chính sách của Hoa Kỳ đã có ảnh hƣởng lớn đến sự phát triển của khu vực, cũng nhƣ ảnh hƣởng đến quan hệ đối nội, đối ngoại của từng quốc gia. Tuy nhiên, từ sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, vai trò của ASEAN trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ phần nào bị giảm sút do mục tiêu ngăn chặn chủ nghĩa cộng sản lúc này không còn là mục tiêu chiến lƣợc hàng đầu khi mà mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nƣớc Đông Âu đã sụp đổ, Trung Quốc và Việt Nam lúc này đi theo con đƣờng cải cách kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Thời điểm này, Hoa Kỳ còn bận tập trung vào các khu vực khác quan trọng hơn nhƣ khu vực Đông Bắc Á, Đông Âu… Bƣớc vào thế kỷ mới – thế kỷ XXI, đặc biệt là sau sự kiện khủng bố ngày 11/09/2001, Hoa Kỳ đã có sự điều chỉnh về chiến lƣợc, chính sách đối ngoại của mình và phát động cuộc chiến chống khủng bố. Chính sự kiện ngày 11/09 đã buộc Hoa Kỳ phải xem lại chính sách với ASEAN của mình, để có sự điều chỉnh để phù hợp với bối cảnh mới theo hƣớng tăng cƣờng xem trọng châu Á – Thái Bình Dƣơng nói chung và ASEAN nói riêng. Hơn nữa, trong hơn một thập niên qua, các nƣớc trên thế giới ngày càng quan tâm hơn đến tổ chức khu vực ASEAN với tƣ cách là một trong những tổ chức khu vực thành công nhờ những đóng góp cho việc duy trì hòa bình, ổn định và hợp tác phát triển giữa các nƣớc trong khu vực cũng nhƣ trong khối châu Á – Thái Bình Dƣơng. Chính vì vậy, Hoa Kỳ đã xác định tổ chức khu vực
2 này đang tập trung những lợi ích sống còn của mình không chỉ vì ASEAN là một trong những mặt trận chính trong cuộc chiến chống khủng bố của Hoa Kỳ mà ở đây còn chứa đựng những lợi ích về kinh tế, chính trị – đối ngoại… Hơn nữa, bối cảnh chung hiện nay là sự phát triển của các mối quan hệ toàn cầu. Đó là sự phát triển và quan hệ của các nƣớc lớn, các khu vực, quá trình toàn cầu hóa… Các nƣớc lớn trên thế giới cũng nhƣ ASEAN đã và đang tăng cƣờng hợp tác để giảm thiểu xung đột, mâu thuẫn để phát triển, coi hợp tác phát triển kinh tế, ổn định chính trị, an ninh xã hội là trọng tâm. Trong những năm đầu thế kỷ XXI, vị trí và vai trò của ASEAN lại đặc biệt gia tăng đối với Hoa Kỳ. Xét về từng nƣớc thành viên của tổ chức khu vực ASEAN có vai trò không lớn và hạn chế đối với Hoa Kỳ nhƣng khi xét ASEAN với tƣ cách là một tổ chức, một khối thì nó lại có vai trò rất quan trọng với Hoa Kỳ. Điều này đƣợc thể hiện trên những khía cạnh: về kinh tế ASEAN là đối tác quan trọng và là thị trƣờng thứ tƣ của Hoa Kỳ, có thể nói đây là hai bạn hàng cùng phát triển và có lợi, không thể không có nhau trong tƣơng quan quan hệ kinh tế quốc tế; về an ninh chính trị, thực tế các vấn đề bệnh tật, môi trƣờng, xung đột sắc tộc tôn giáo, biên giới, hải đảo… đòi hỏi phải có sự hợp tác quốc tế rộng rãi để giảm thiểu các vấn đề này. Hoa Kỳ là một nƣớc lớn, có quan hệ lâu năm với các nƣớc khu vực ASEAN nên nếu thiếu đi nhân tố Hoa Kỳ thì những vấn đề an ninh chính trị của khu vực sẽ trở nên rất phức tạp; về những mối quan hệ khác giữa Hoa Kỳ và các nƣớc ASEAN cũng rất quan trọng. Nó còn quan trọng hơn khi Hoa Kỳ và ASEAN ngày càng mở rộng mối quan hệ kinh tế, an ninh chính trị với nhau, và nhất là khi có những ảnh hƣởng của các thế lực và nhiều nƣớc lớn khác đối với khu vực. Tất cả các mối quan hệ toàn cầu ấy đòi hỏi chính sách và khả năng thích ứng của các quốc gia trong tổ chức khu vực ASEAN. Nguyên tắc “thống nhất trong đa dạng” sẽ tạo điều kiện cho các nƣớc thành viên phát
3 triển nhƣng cũng sẽ có thể có những kìm hãm, hạn chế nhất định, vƣợt qua hay không là dựa vào bản lĩnh của mỗi quốc gia. Vậy Hoa Kỳ đã có những điều chỉnh chiến lƣợc nhƣ thế nào với tổ chức khu vực ASEAN cùng chính sách đối ngoại ra sao? Và chính sách đối ngoại của các nƣớc thành viên ASEAN tác động ngƣợc trở lại nhƣ thế nào để dung hòa mối quan hệ hợp tác đôi bên cùng có lợi? Những vấn đề trên đã thôi thúc tôi quyết định chọn đề tài “Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ năm 2001 đến năm 2012” làm đề tài nghiên cứu và bảo vệ khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Đề tài đƣợc thực hiện nhằm hƣớng tới các mục đích cụ thể sau: Thứ nhất, đi vào khái quát quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ năm 1967 đến năm 2000, trong đó phân tích thái độ của Hoa Kỳ khi tổ chức này ra đời. Tìm hiểu tiến tới phân tích những nhân tố tác động đến quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn từ 2000 đến 2012 để thấy đƣợc sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với các nƣớc ASEAN, đặc biệt là sau sự kiện 11/09 và chính sách đối ngoại của các nƣớc thành viên ASEAN tác động trở lại Hoa Kỳ. Thứ hai, tìm hiểu những nội dung cơ bản trong quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn từ 2000 đến 2012 trên các lĩnh vực chủ yếu nhƣ kinh tế, chính trị – ngoại giao, an ninh – quân sự. Từ đó thấy đƣợc vai trò và vị trí của các nƣớc ASEAN trong chiến lƣợc của Hoa Kỳ tại khu vực châu Á – Thái Bình Dƣơng. Thứ ba, bƣớc đầu đƣa ra một vài nhận xét về mối quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong giai đoạn tìm hiểu. Đồng thời tìm hiểu về nhân tố Việt Nam trong trong chính sách ASEAN của Hoa Kỳ và triển vọng quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong những năm tới.
4 3. Lịch sử nghiên cứu của đề tài Xuất phát từ tính chất tác động nhanh chóng và sâu sắc, chiến lƣợc đối ngoại của Hoa Kỳ đối với các nƣớc trên thế giới nói chung và các nƣớc trong khu vực ASEAN nói riêng đã và luôn trở thành vấn đề đƣợc các nhà nghiên cứu không chỉ trong nƣớc mà còn ở nƣớc ngoài đặc biệt quan tâm. Đã có nhiều công trình đề cập đến vấn đề này đƣợc xuất bản thành sách. Có thể kể đến: “Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN 2001 – 2020” của GS. TS. Nguyễn Thiết Sơn, Nxb Từ điển Bách khoa, năm 2012, trong đó nêu lên quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong bối cảnh quốc tế và khu vực đến năm 2020; chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với ASEAN trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, an ninh và triển vọng mối quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN. “Chính sách đối ngoại Hoa Kỳ: Động cơ của sự lựa chọn thế kỷ XXI” của tác giả Bruce W. Jentleson, Nxb Chính trị Quốc gia, 2004, công trình đề cập đến bối cảnh của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ: lý luận và lịch sử; từ đó tiếp cận chính sách đối ngoại của đất nƣớc này trong thế kỷ XXI trƣớc những lựa chọn và thách thức. Ngoài ra còn có các công trình “Chính sách của Hoa Kỳ đối với ASEAN trong và sau Chiến tranh lạnh của Lê Khƣơng Thùy, Nxb Khoa học Xã hội, năm 2003; “Về chiến lược an ninh của Mĩ hiện nay” của Lê Linh Lan chủ biên, Nxb Chính trị Quốc gia, 2004; “Chiến lược an ninh quốc gia của Mỹ với Đông Nam Á sau Chiến tranh lạnh”, Nxb Lý luận Chính trị, năm 2007 của ba tác giả Nguyễn Hoàng Giáp, Nguyễn Thị Quế, Nguyễn Thị Lệ v.v… Bên cạnh đó còn có những bài viết của những học giả trong và ngoài nƣớc nhƣ: “Chính sách châu Á của Bill Clinton” của ông MV. Rappai (Ấn Độ) đã nêu ra chính sách đối ngoại của B. Clinton với khu vực châu Á, từ đó khẳng định sự can thiệp ngày càng tăng của Mỹ vào khu vực Châu Á – Thái Bình Dƣơng; “Sự điều chỉnh chiến lược toàn cầu sau Chiến tranh lạnh của
5 Mỹ: từ George Bush (cha) đến Bill Clinton”, Tạp chí châu Mỹ ngày nay, số 1/2001 và “Nhìn lại sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của Mỹ sau Chiến tranh lạnh”, Tạp chí Nghiên cứu quốc tế số 1 (03/2007) của tác giả Hà Mỹ Hƣơng đã nêu lên những nhân tố chi phối chiến lƣợc toàn cầu và nội dung cơ bản trong chính sách đối ngoại Mỹ sau Chiến tranh lạnh; “Chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Đông Nam Á từ sau sự kiện 11/09” của Phạm Cao Cƣờng, Tạp chí châu Mỹ ngày nay, số 6/2005 v.v… Nhìn chung, qua các công trình, quan hệ giữa Hoa Kỳ với các nƣớc Đông Nam Á trong những năm đầu của thế kỷ XXI đã đƣợc phản ánh trên nhiều khía cạnh. Tuy nhiên, các bài viết, công trình hầu hết đều nhấn vào sự điều chỉnh chiến lƣợc của Hoa Kỳ sau sự kiện 11/09, đề tài “Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ năm 2001 đến năm 2012” của tác giả trƣớc hết sẽ đi vào khái quát sự ra đời của tổ chức ASEAN và phân tích thái độ của Hoa Kỳ khi tổ chức này ra đời, sau đó tập trung làm rõ mối quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong giai đoạn từ khi ASEAN ra đời đến năm 2000 để ngƣời đọc có cái nhìn hệ thống hơn. Nội dung cốt lõi tập trung phân tích những nhân tố tác động đến quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong giai đoạn từ năm 2001 đến năm 2012. Sau đó đi vào phân tích những nội dung cơ bản trong quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn này trên các lĩnh vực chủ yếu nhƣ kinh tế, chính trị – ngoại giao, an ninh – quân sự và đƣa ra một số nhận xét bƣớc đầu. Qua đó làm rõ nhân tố Việt Nam trong trong chính sách ASEAN của Hoa Kỳ và triển vọng quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong những năm tới. Đề tài dựa trên cơ sở kế thừa những gì các nhà nghiên cứu đi trƣớc đã tìm hiểu, có sự phát triển và làm rõ hơn vấn đề. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Khóa luận sẽ khái quát mối quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ khi tổ chức ASEAN ra đời (1967) đến năm 2000. Nội dung trọng tâm đi vào phân tích
6 mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và ASEAN từ giai đoạn cầm quyền của G. W. Bush (2001 – 2008) đến thời Tổng thống đƣơng nhiệm B. Obama (2009 – 2012). Khóa luận tập trung vào những nội dung cơ bản trong quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN gồm kinh tế, chính trị – ngoại giao và an ninh – quân sự. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của khóa luận lấy mốc thời gian từ năm 2001 đến năm 2012. Trong đó nội dung chính của khóa luận sẽ tập trung phân tích kỹ quan hệ của Hoa Kỳ và ASEAN trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, quân sự từ thời kỳ Tổng thống G. W. Bush đến thời Tổng thống B. Obama. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu và nguồn tài liệu Đề tài “Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ năm 2001 đến năm 2012” dựa trên hệ thống các quan điểm của Chủ nghĩa Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh làm nền tảng về cơ sở lý luận của phƣơng pháp nghiên cứu xuyên suốt trong quá trình làm khóa luận. Phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu là phƣơng pháp lịch sử kết hợp với phƣơng pháp logic nhằm làm nổi bật nội dung cốt lõi của vấn đề. Ngoài ra,tác giả còn dựa vào nguồn tài liệu sẵn có, kết hợp các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh tài liệu… từ đó đƣa ra những nhận xét riêng để làm rõ vấn đề và cho ngƣời đọc có cái nhìn tổng quan về quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn từ năm 2001 đến năm 2012. Nguồn tài liệu bao gồm các nguồn khác nhau nhƣ các sách chuyên khảo, công trình nghiên cứu, báo – tạp chí khoa học, các luận văn thạc sĩ và các tài liệu từ các trang web khác… 6. Đóng góp của đề tài Thông qua việc phân tích và làm rõ những nội dung cơ bản trong quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn từ 2000 đến 2012 trên các lĩnh vực chủ yếu nhƣ kinh tế, chính trị – ngoại giao, an ninh – quân sự để thấy đƣợc vai trò và vị trí của ASEAN trong chiến lƣợc toàn cầu mới của Hoa Kỳ. Qua đó làm rõ
7 thực chất động cơ, mục đích những chiến lƣợc của Hoa Kỳ đối với Việt Nam nói riêng và các nƣớc trong khu vực ASEAN nói chung. Làm rõ tác động của những chính sách này đối với Việt Nam cũng nhƣ vị trí của Việt Nam trong chính sách đối ngoại Hoa Kỳ – ASEAN và triển vọng quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong những năm tới. Qua những vấn đề mà tác giả tập trung làm rõ, tác giả mong muốn kết quả đạt đƣợc của khóa luận có thể trở thành tài liệu tham khảo hữu ích cho những ai muốn tìm hiểu, nghiên cứu và quan tâm đến vấn đề. 7. Bố cục của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung đề tài có kết cấu gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Khái quát quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN từ năm 1967 đến năm 2000 Ở chƣơng này trƣớc hết sẽ đi vào khái quát sự ra đời của tổ chức ASEAN và phân tích thái độ của Hoa Kỳ khi tổ chức này ra đời, sau đó tập trung làm rõ mối quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong giai đoạn từ khi ASEAN ra đời đến năm 2000. Chƣơng 2: Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn cầm quyền của G. W. Bush (2001 – 2008) Chƣơng này tập trung phân tích những nhân tố tác động đến quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong giai đoạn cầm quyền của G. W. Bush (2001 – 2008), đặc biệt là sau sự kiện ngày 11/09/2001. Đồng thời làm rõ những nội dung cơ bản trong quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn này trên các lĩnh vực chủ yếu nhƣ kinh tế, chính trị – ngoại giao, an ninh – quân sự. Bƣớc đầu đƣa ra nhận xét về kết quả chính sách đối ngoại của chính quyền G. W. Bush với ASEAN và chính sách đối ngoại của các nƣớc thành viên ASEAN tác động ngƣợc trở lại.
8 Chƣơng 3: Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn cầm quyền của B. Obama (2009 – 2012) Tƣơng tự nhƣ chƣơng 2, nội dung chƣơng này trƣớc hết sẽ tập trung vào những nhân tố tác động đến quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong giai đoạn cầm quyền của B. Obama (2009 – 2012). Sau đó đi vào phân tích những nội dung cơ bản trong quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn này trên các lĩnh vực chủ yếu nhƣ kinh tế, chính trị – ngoại giao, an ninh – quân sự và đƣa ra một số nhận xét. Qua đó làm rõ nhân tố Việt Nam trong trong chính sách ASEAN của Hoa Kỳ và triển vọng quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN trong những năm tới.
9 NỘI DUNG CHƢƠNG 1: KHÁI QUÁT QUAN HỆ HOA KỲ – ASEAN TỪ NĂM 1967 ĐẾN NĂM 2000 1.1. Sự ra đời của tổ chức ASEAN và thái độ của Hoa Kỳ Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (The Association of Southeast Asian Nations – ASEAN) đƣợc thành lập ngày 08/08/1967 trong bối cảnh tình hình quốc tế và khu vực có nhiều biến động. Thứ nhất, phải kể đến sự phát triển phức tạp của quan hệ quốc tế từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, để bảo vệ lợi ích quốc gia của từng nƣớc cũng nhƣ từng khu vực, chủ nghĩa khu vực đã hình thành và phát triển nhanh chóng trên khắp thế giới. Nhiều tổ chức khu vực đã xuất hiện, điều đó đã có tác động nhất định đến các nƣớc Đông Nam Á, họ nhận thức đƣợc rằng việc thành lập một tổ chức khu vực sẽ tạo ra những ƣu thế nhất định về kinh tế và chính trị. Về kinh tế, một tổ chức khu vực sẽ giúp các nƣớc trong tổ chức thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế thông qua hợp tác thƣơng mại, phân công lao động. Về chính trị, tổ chức khu vực giúp các nƣớc tăng cƣờng sự đoàn kết, thống nhất trong việc giải quyết các vấn đề nội bộ khu vực và quốc tế, từ đó nâng cao địa vị của mình trên trƣờng quốc tế. Thứ hai, do tác động của Chiến tranh lạnh và trật tự thế giới hai cực Xô – Mỹ, các nƣớc trong khu vực bị phân chia thành hai nhóm đối lập nhau về hệ tƣ tƣởng và chịu những ảnh hƣởng khác nhau từ các cƣờng quốc. Song các nƣớc Đông Nam Á cũng nhận thức đƣợc rằng, cách tốt nhất để giảm sự chi phối của các cƣờng quốc là phải liên kết với nhau trong một tổ chức khu vực. Thông qua tổ chức đó, các nƣớc tăng cƣờng hợp tác về chính trị và phát triển kinh tế để tạo nên một sức mạnh tập thể nhằm cân bằng lợi ích với các nƣớc lớn trong khu vực.
10 Thứ ba, sau khi giành đƣợc độc lập, năm nƣớc Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan đều đi theo con đƣờng phát triển tƣ bản chủ nghĩa. Chính phủ các nƣớc này đều chú trọng việc phát triển kinh tế, thực hiện công nghiệp hoá đất nƣớc và thu đƣợc những kết quả khả quan. Tuy vậy, các nƣớc này đều gặp phải những khó khăn, thách thức về chính trị, kinh tế, giải quyết mâu thuẫn, xung đột trong quan hệ với nhau và cả sức ép từ bên ngoài. Cả năm nƣớc đều mong muốn có một nền an ninh, chính trị ổn định để xây dựng và phát triển đất nƣớc, không muốn quá lệ thuộc vào tƣ bản phƣơng Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ. Trƣớc tình hình đó, các nƣớc đã tạm gác lại những mâu thuẫn và xung đột để cùng nhau thành lập một tổ chức khu vực nhằm đối phó với những thách thức ở khu vực và thế giới. Đầu tiên là sự thành lập Hiệp hội Đông Nam Á (ASA) vào 31/07/1961 tại Bangkok, bao gồm ba nƣớc Thái Lan, Malaysia và Philippines. Trong thời gian tồn tại của ASA, một tổ chức hợp tác khu vực khác gồm 3 nƣớc Malaysia, Philippines và Indonesia (gọi tắt là MAPHILINDO) cũng đƣợc tuyên bố thành lập vào tháng 08/1963. Tuy nhiên, cả ASA và MAPHILINDO đều không tồn tại đƣợc lâu do những bất đồng không thể giải quyết giữa các nƣớc về vấn đề lãnh thổ và chủ quyền. Cuối năm 1966, ngoại trƣởng Thái Lan gửi đến các ngoại trƣởng Indonesia, Malaysia, Philippines và Singapore bản dự thảo về việc tổ chức “Hội các quốc gia Đông Nam Á về hợp tác khu vực”. Sau nhiều cuộc thảo luận, tháng 08/1967, ngoại trƣởng 5 nƣớc họp ở Bangkok và ngày 08/08/1967 đã ra tuyên bố về việc thành lập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (The Assoliation of Southeast Asian Nations) viết tắt là ASEAN [8], [10], [26]. Trong tuyên bố thành lập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (08/08/1967) ở Bangkok (còn gọi là Tuyên bố Bangkok), những ngƣời sáng
11 lập ra tổ chức hợp tác khu vực này đã nêu rõ tôn chỉ, mục đích của ASEAN nhƣ sau: Một là, thúc đẩy sự tăng trƣởng kinh tế, tiến bộ xã hội và phát triển văn hoá trong khu vực thông qua những nỗ lực chung trên tinh thần bình đẳng và hợp tác nhằm tăng cƣờng cơ sở cho một cộng đồng thịnh vƣợng và hoà bình của các quốc gia Đông Nam Á. Hai là, tăng cƣờng hoà bình và ổn định khu vực bằng việc tôn trọng công lý và nguyên tắc luật pháp trong quan hệ giữa các quốc gia trong vùng và tuân thủ các nguyên tắc của Hiến chƣơng Liên Hợp Quốc. Ba là, thúc đẩy sự cộng tác tích cực và giúp đỡ lẫn nhau trong các vấn đề cùng quan tâm trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hoá , kỹ thuật, khoa học và hành chính. Bốn là, giúp đỡ lẫn nhau dƣới các hình thức đào tạo, cung cấp phƣơng tiện nghiên cứu trong các lĩnh vực giáo dục, nghề nghiệp, kỹ thuật và hành chính. Năm là, hợp tác có hiệu quả hơn để sử dụng tốt hơn nền công nghiệp và các nghành công nghiệp của nhau, mở rộng mậu dịch kể cả việc nghiên cứu các vấn đề về trao đổi hàng hoá quốc tế, cải tiến các phƣơng tiện giao thông, liên lạc và nâng cao mức sống của nhân dân. Sáu là, tăng cƣờng nghiên cứu Đông Nam Á. Bảy là, duy trì sự hợp tác chặt chẽ cùng có lợi với các tổ chức quốc tế và khu vực có cùng tôn chỉ mục đích và thăm dò tất cả các lĩnh vực hợp tác chặt chẽ hơn giữa các tổ chức này [8; 173 – 174]. Những mục đích trong tuyên bố Bangkok cho thấy: ASEAN là một tổ chức hợp tác khu vực đƣợc thành lập nhằm thúc đẩy sự hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội và văn hoá giữa các nƣớc thành viên. Mục đích của sự hợp tác này là nhằm tăng cƣờng sức mạnh của mỗi nƣớc cũng nhƣ của tổ chức để đối phó có hiệu quả hơn trƣớc các mối đe doạ từ bên ngoài.
12 Sự ra đời của ASEAN đã đánh dấu sự trƣởng thành về mặt chính trị của các nƣớc thành viên, đồng thời nó cũng đánh dấu sự thắng lợi của tinh thần hoà hợp giữa các nƣớc trong khu vực. Tuyên bố thành lập của ASEAN cũng đã nói rõ rằng: các nƣớc ASEAN mong muốn thiết lập một cơ sở vững chắc cho hành động chung nhằm “đẩy mạnh hợp tác khu vực ở Đông Nam Á trên tinh thần bình đẳng và hợp tác, góp phần vào hoà bình, tiến bộ và thịnh vượng ở khu vực” và các nƣớc này cũng tuyên bố “quyết tâm giữ gìn ổn định và an ninh của mình chống lại sự can thiệp từ bên ngoài dưới bất cứ hình thức hoặc biểu hiện nào” [8; 172]. Ngay từ khi ASEAN mới tuyên bố thành lập, Hoa Kỳ đã tỏ rõ thái độ khuyến khích và ủng hộ. Bởi vì theo Hoa Kỳ, sự ra đời của ASEAN lúc đó là phù hợp với chính sách của Hoa Kỳ; trong ASEAN có Thái Lan và Philippines là đồng minh của Hoa Kỳ và cũng là thành viên của SEATO, nên Hoa Kỳ không những không lo ngại sự chống đối của ASEAN mà còn thấy có khả năng chi phối tổ chức này; cả Hoa Kỳ và các nƣớc ASEAN đều theo đuổi chính sách chống cộng sản; hơn nữa, Hoa Kỳ muốn thông qua sự ủng hộ đối với các nƣớc thành viên ASEAN để các nƣớc này nằm trong vòng ảnh hƣởng của Hoa Kỳ, hoặc có thể đƣợc thì biến ASEAN thành một liên minh quân sự mới thay cho SEATO đã mất tác dụng. Chính vì những lý do trên mà Hoa Kỳ đã ngày càng tăng cƣờng quan hệ vốn có với các nƣớc thành viên ASEAN trên tất cả các lĩnh vực an ninh, chính trị và kinh tế. 1.2. Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN giai đoạn 1967 – 1989 1.2.1. Quan hệ Hoa Kỳ – ASEAN 1967 – 1975 ASEAN đƣợc thành lập trong hoàn cảnh cuộc chiến tranh ở Đông Dƣơng và chiến tranh lạnh trên thế giới phát triển đến đỉnh điểm. Đây là thời kỳ Hoa Kỳ đang leo thang chiến tranh ở Việt Nam, thất bại trong chiến lƣợc “chiến tranh cục bộ” và “Việt Nam hóa chiến tranh” đã buộc Hoa Kỳ phải xuống thang chiến tranh ở Việt Nam và ngồi vào bàn đàm phán. Cùng thời