Kiến tạo khai thác các khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia ở Tây Bắc Việt Nam phục vụ phát triển du lịch sinh thái bền vững

Đố Trọng Dũng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 94(06): 29 - 32<br /> <br /> KIẾN TẠO KHAI THÁC CÁC KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN<br /> VÀ VƯỜN QUỐC GIA Ở TÂY BẮC VIỆT NAM<br /> PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI BỀN VỮNG<br /> Đỗ Trọng Dũng<br /> Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nguồn dự trữ thiên nhiên ở vùng núi Tây Bắc rất giàu tiềm năng phát triển du lịch sinh thái, cụ thể<br /> là ở Hoàng Liên (Lào Cai), Mường Nhé (Lai Châu) và Xuân Nha (Sơn La).<br /> Đó chắc chắn là những định hướng chính xác trong việc phát triển du lịch ở những khu vực Tây<br /> Bắc: đầu tiên, để thiết lập các chương trình phát triển, để quyết định các trung tâm du lịch sinh<br /> thái, ưu tiên được đặt lên nguồn dự trữ thiên nhiên Hoàng Liên, để đầu tư có hiệu quả vào nguồn<br /> dự trữ thiên nhiên, để giáo dục và đem đến nguồn thông tin dồi dào về những tiềm năng du lịch<br /> sinh thái, để quan tâm hơn đến việc nâng cao mức sông của những người dân địa phương, để huy<br /> động và tạo nên những điều kiện tốt cho cộng đồng địa phương để có thể tham gia vào việc phát<br /> triển du lịch sinh thái<br /> Từ khóa: Khu bảo tồn thiên nhiên, vườn Quốc gia, du lịch sinh thái, Tây Bắc<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Trong vài chục năm gần đây, thuật ngữ du<br /> lịch sinh thái (DLST) được sử dụng khá rộng<br /> rãi trong ngành du lịch. Ở nhiều nước tiên<br /> tiến về du lịch, du lịch sinh thái đã đạt được<br /> hiệu quả cao về mọi mặt. Du lịch sinh thái<br /> được hiểu như một xu hướng quan trọng<br /> trong chiến lược phát triển du lịch của nhiều<br /> nước, tương tự như du lịch văn hoá. Du lịch<br /> sinh thái cũng được quan niệm như một loại<br /> hình du lịch mới và ngày càng có sức hấp dẫn<br /> đông đảo khách du lịch.<br /> Đã có nhiều tên gọi, cùng những khái niệm<br /> và định nghĩa khác nhau về DLST. Tại hội<br /> thảo quốc tế Xây dựng chiến lược quốc gia<br /> về phát triển DLST ở Việt Nam định nghĩa:<br /> DLST là loại hình dựa vào thiên nhiên và<br /> văn hoá bản địa có tính giáo dục môi trường<br /> và đóng góp cho các nỗ lực bảo tồn và phát<br /> triển bền vững với sự tham gia tích cực của<br /> cộng đồng địa phương.<br /> Bài viết này chỉ đề cập tới khía cạnh thiên<br /> nhiên là cơ sở để phát triển DLST miền núi<br /> Tây Bắc Việt Nam, một địa bàn chứa đựng<br /> nhiều tiềm năng về du lịnh và còn khá lạ lẫm<br /> ngay cả với người Việt Nam .<br /> *<br /> <br /> Tel: 0975 870 257; E-mail: dodungsptn@gmail.com<br /> <br /> THỰC TRẠNG CÁC KHU BẢO TỒN TỰ<br /> NHIÊN (BTTN) Ở TÂY BẮC<br /> Trong danh mục các khu rừng đặc dụng ở<br /> Việt Nam (bao gồm các vườn quốc gia, khu<br /> BTTN và khu rừng văn hoá - lịch sử) hiện<br /> nay ở miền núi Tây Bắc Việt Nam (bao gồm<br /> các tỉnh Lai Châu, Lào Cai, Sơn La) chưa có<br /> vườn quốc gia nào mà chỉ có 5 khu bảo tồn<br /> thiên nhiên là các khu Mường Nhé (Lai<br /> Châu), Hoàng Liên (Lào Cai), Sốp Cộp, Tà<br /> Sùa và Xuân Nha (Sơn La) và khu rừng văn<br /> hoá - lịch sử Mường Phăng (Lai Châu) [2].<br /> Miền núi Tây Bắc là miền tự nhiên có núi cao<br /> trùng điệp và hùng vĩ nhất ở nước ta, với đỉnh<br /> Phan Si Păng cao 3.143m được mệnh danh là<br /> mái nhà của bán đảo Đông Dương. Đây cũng<br /> là vùng biên cương xa xôi nhất ở phía Bắc và<br /> phía Tây của Tổ quốc tiếp giáp với Trung<br /> Quốc và Lào. Các khu BTTN đã được thành<br /> lập ở đây có nhiều nét rất đặc sắc, không thể<br /> bắt gặp ở các khu BTTN khác.<br /> Mục tiêu chung của các khu BTTN ở đây<br /> là: Bảo tồn các hệ động thực vật, bảo tồn<br /> nguồn gen quý hiếm trên vùng núi cao, trên<br /> núi đá vôi vùng Tây Bắc; nghiên cứu khoa<br /> học và giáo dục bảo vệ môi trường, bảo vệ<br /> vùng biên giới; tham gia phát triển kinh tế xã hội, cải thiện và nâng cao đời sống của<br /> nhân dân địa phương.<br /> 29<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đố Trọng Dũng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Các khu BTTN ở Tây Bắc có khó khăn chung<br /> là ở vùng núi quá xa xôi, hiểm trở, tài nguyên<br /> rừng bị xâm phạm nghiêm trọng và giảm sút<br /> nhanh chóng, trong khi kết cấu hạ tầng và cơ<br /> sở vật chất kỹ thuật, còn rất thấp kém, sự đầu<br /> tư của Nhà nước còn chưa đáng là bao nên<br /> trong thực tế các khu bảo tồn mặc dù đã được<br /> hoạch định từ lâu nhưng đến nay vẫn chưa ổn<br /> định và bị xuống cấp rõ rệt.<br /> Khu BTTN Mường Nhé đã được tỉnh Lai<br /> Châu quyết định thành lập từ ngày 8/7/1976<br /> được Nhà nước công nhận ngày 9/8/1986 với<br /> diện tích dự kiến 182.000 ha. Năm 1993 tỉnh<br /> Lai Châu đã có tờ trình đầu tiên bản Dự án<br /> đầu tư khu BTTN Mường Nhé nhưng chưa<br /> được phê duyệt và sau đó đến cuối năm 1996<br /> (ngày 18/12/1996) lại có tờ trình xin phê<br /> duyệt Dự án đầu tư khu BTTN Mường Nhé<br /> với diện tích quy hoạch mới là 310.216 ha.<br /> Khu BTTN Mường Nhé có sinh cảnh đa dạng<br /> ở độ cao từ 300 - 2200m trên một diện tích<br /> rộng trên 300.000 ha trong vùng khí hậu nhiệt<br /> đới gió mùa. Hệ thực vật đã thống kê được<br /> gồm 308 loài thực vật bậc cao thuộc 233 chi,<br /> 94 họ trong đó có các loài có giá trị đặc biệt<br /> về khoa học như chò đãi, giổi xương là loài<br /> đặc hữu Nam Trung Hoa, Bắc Viêt Nam.<br /> Khu BTTN Hoàng Liên (huyện Sa Pa, tỉnh<br /> Lào Cai) có diện tích 4.658 ha, trong đó có<br /> 11.071 ha rừng tự nhiên. Khu BTTN Hoàng<br /> Liên có tới 25% số loài thực vật đặc hữu của<br /> Việt Nam, có 10 loài thú và 4 loài chim đang<br /> có nguy cơ bị tiêu diệt. Các cuộc điều tra<br /> khảo sát gần đây liên tiếp phát hiện thêm<br /> được nhiều loài mới. Đặc biệt khu BTTN<br /> Hoàng Liên có hơn 400 loài cây thuốc (bản<br /> thân địa danh Hoàng Liên cũng là tên một cây<br /> thuốc quý) và nhiều loại gỗ quý [6].<br /> ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH<br /> SINH THÁI TẠI CÁC KHU BẢO TỒN<br /> THIÊN NHIÊN Ở MIỀN NÚI TÂY BẮC<br /> Cần định hướng phát triển du lịch sinh thái<br /> Tiềm năng phát triển DLST tại các khu BTTN<br /> ở miền núi Tây Bắc là rất nổi trội so với một<br /> số nới khác. Tuy vậy, phát triển DLST theo<br /> đúng nghĩa của nó quả không đơn giản. Ngay<br /> trong số 11 vườn quốc gia ở nước ta thì chỉ<br /> mới có 3 vườn quốc gia Cúc Phương, Bạch<br /> <br /> 94(06): 29 - 32<br /> <br /> Mã, Cát Tiên là đã có tổ chức hoạt động<br /> DLST khá hơn. Các hoạt động du lịch đang<br /> được triển khai ở các vườn quốc gia của nước<br /> ta hiện nay chủ yếu vẫn là du lịch tham<br /> quan thiên nhiên, du lịch cộng đồng. Các<br /> nội dung chính của DLST là việc quản lý và<br /> tổ chức du lịch cũng như tạo điều kiện cho<br /> khách du lịch được trực tiếp tham gia vào<br /> hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường sinh<br /> thái, hỗ trợ cho công việc bảo tồn thiên nhiên<br /> và sự phát triển cộng đồng địa phương còn<br /> chưa được chú trọng.<br /> Để góp phần phát triển DLST ở Việt Nam,<br /> một loại hình du lịch còn rất mới mẻ nhưng<br /> đầy hấp dẫn, song song với việc Nhà nước ta<br /> đang tiến hành xây dựng chiến lược quốc gia<br /> phát triển du lịch sinh thái ở Việt Nam, việc<br /> nghiên cứu định hướng phát triển DLST trên<br /> các loại hình hệ sinh thái, kể cả hệ sinh thái tự<br /> nhiên và hệ sinh thái nhân văn, và trên các địa<br /> bàn cụ thể là rất cần thiết.<br /> Đối với các khu BTTN ở Tây Bắc có khả<br /> năng tham gia vào việc phát triển DLST cần<br /> có định hướng đúng trong việc lựa chọn địa<br /> điểm, xác định đối tượng khách du lịch, đầu<br /> tư thích đáng. Cần chú ý đến đặc điểm của<br /> các khu BTTN ở Tây Bắc là rất độc đáo và<br /> còn giữ nguyên vẻ hoang sơ nhưng việc khai<br /> thác cho mục đích du lịch còn gặp rất nhiều<br /> khó khăn do ở vị trí xa xôi, đường giao<br /> thông cách trở, việc đầu tư con người và<br /> phương tiện cho việc bảo tồn rất hạn chế, cơ<br /> sở phục vụ du lịch hầu như chưa có gì, tình<br /> trạng suy thoái tài nguyên, môi trường vẫn<br /> tiếp tục diễn ra.<br /> Một số giải pháp<br /> Trong điều kiện thực tiễn của sự phát triển<br /> của ngành du lịch nước ta đang có những<br /> chuyển biến tích cực trong những năm vừa<br /> qua và việc thực hiện những mục tiêu đã được<br /> đề ra trong Quy hoạch tổng thể phát triển du<br /> lịch đến năm 2010 cũng như những điều kiện<br /> khả thi của việc đầu tư của Nhà nước cho các<br /> dự án phát triển các khu BTTN cần có sự phối<br /> hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp, đặc biệt<br /> với chính quyền và nhân dân địa phương, tập<br /> trung giải quyết một số vấn đề sau:<br /> <br /> 30<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đố Trọng Dũng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> a. Cần tiếp xúc quy hoạch DLST tại các khu<br /> bảo tồn tự nhiên<br /> Trong luận chứng kinh tế kỹ thuật của các<br /> vườn quốc gia và các khu BTTN đều có đề<br /> cập tới chức năng và nhiệm vụ bảo tồn,<br /> nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường,<br /> phát triển du lịch. DLST là loại hình du lịch<br /> đặc biệt rất cần được chú trọng ở các khu<br /> BTTN. Trong quy hoạch chung của khu<br /> BTTN nhất thiết cần quy hoạch DLST mà<br /> địa bàn chủ yếu là ở vùng đệm (Buffer<br /> zone). Trong điều kiện nước ta hiện nay<br /> chưa có điều kiện triển khai hoạt động<br /> DLST tại tất cả các khu BTTN nhưng nhất<br /> thiết khu BTTN nào cũng nên có quy hoạch<br /> phục vụ phát triển DLST để không bị động<br /> khi có điều kiện thực hiện.<br /> b. Xác định điểm DLST ưu tiên đầu tư: Khu<br /> BTTN Hoàng Liên<br /> Trong số các khu BTTN ở Tây Bắc hiện nay,<br /> khu BTTN Hoàng Liên có nhiều điểm thuận<br /> lợi rất đáng được quan tâm và ưu tiên để lựa<br /> chọn làm điểm du lịch sinh thái:<br /> + Có cảnh quan tự nhiên hùng vĩ cuả vùng núi<br /> cao nhất Việt Nam, nơi duy nhất ở nước ta có<br /> khí hậu mang tính chất ôn đới.<br /> + Có các hệ sinh thái điển hình của miền<br /> nhiệt đới, á nhiệt đới và ôn đới trên núi.<br /> + Có hệ sinh thái nhân văn độc đáo và đặc sắc<br /> của đồng bào các dân tộc ít người H'Mông,<br /> Dao, Giấy, Tày với chợ văn hoá Sa Pa (còn<br /> gọi là chợ tình), đặc sản dệt thổ cẩm, khu bãi<br /> đá cổ Sa Pa.<br /> + Có vị trí vừa phải với các tour DLST, cách<br /> thủ đô Hà Nội, một trong các khu trung tâm<br /> du lịch lớn nhất của cả nước, khoảng 350km.<br /> + Có điều kiện giao thông khá thuận lợi với<br /> các phương tiên ô tô, tàu hoả và chỉ mất<br /> khoảng thời gian từ 8-10 giờ đi đường, tính từ<br /> Hà Nội.<br /> + Có thị trấn Sa Pa ở vị trí trung chuyển,<br /> chuẩn bị hậu cần cho các hoạt động DLST.<br /> Bản thân Sa Pa cũng đã là một điểm du lịch<br /> hấp dẫn.<br /> + Đã hình thành một số tuyến DLST, kể cả<br /> các tuyến đi bộ xuyên rừng núi tới các bản<br /> làng, các tuyến leo đến đỉnh Phan Si Păng.<br /> + Có điều kiện kết hợp triển khai nhiều loại<br /> hình du lịch khác như du lịch, nghỉ mát, du<br /> <br /> 94(06): 29 - 32<br /> <br /> lịch văn hoá, du lịch thể thao, du lịch khoa<br /> học, du lịch mạo hiểm…<br /> Cũng cần lưu ý đến một thực tế là phần lớn<br /> các nhà nghiên cứu địa lý, sinh vật, du lịch,<br /> nhất là trong lĩnh vực cảnh quan học, sinh thái<br /> học, địa lý du lịch, tài nguyên và môi trường<br /> ở trong nước cũng như nước ngoài đều nhất<br /> trí cao khi đề xuất việc triển khai hoạt động<br /> du lịch tại khu vực vùng núi Sa Pa - Hoàng<br /> Liên Sơn và thực tế số lượng khách du lịch<br /> trong nước và quốc tế đến Sa Pa liên tục tăng<br /> nhanh và đều trong những năm qua.<br /> c. Cần có đầu tư thích đáng của Nhà nước đối<br /> với các khu BTTN<br /> Việc quan tâm đầu tư thích đáng cho các khu<br /> BTTN hiện nay là rất cấp thiết, trước hết là<br /> phục vụ nhiệm vụ bảo tồn, chống xuống cấp,<br /> suy thoái tài nguyên thiên nhiên và đa dạng<br /> sinh học.<br /> d. Cần có sự giáo dục, tuyên truyền quảng bá<br /> rộng rãi về tài nguyên, môi trường về khả<br /> năng phát triển du lịch, nhất là DLST, tại các<br /> khu BTTN để cung cấp thông tin và nâng cao<br /> nhận thức cho mọi người, cuốn hút mọi người<br /> có điều kiện tham gia phát triển DLST.<br /> đ. Cần có sự quan tâm thiết thực chăm lo và<br /> cải thiện đời sống nhân dân địa phương tại<br /> các khu vực BTTN (bao gồm các khu BTTN<br /> và vùng đệm), vận động và tạo điều kiện để<br /> cộng đồng địa phương tham gia một cách tự<br /> giác và hăng hái vào việc phát triển DLST tại<br /> các khu BTTN.<br /> KẾT LUẬN<br /> Các khu bảo tồn thiên nhiên ở miền núi Tây<br /> Bắc có rất nhiều tiềm năng để phát triển du<br /> lịch sinh thái, đặc biệt là các khu bảo tồn<br /> Hoàng Liên (Lào Cai), Mường Nhé (Lai<br /> Châu) và Xuân Nha (Sơn La).<br /> Cần có định hướng đúng trong việc phát triển<br /> du lịch sinh thái tại các khu bảo tồn thiên<br /> nhiên ở Tây Bắc trước hết là lập quy hoạch<br /> phát triển du lịch sinh thái, xác định điểm du<br /> lịch sinh thái ưu tiên là khu bảo tồn thiên<br /> nhiên Hoàng Liên, đầu tư thích đáng cho các<br /> khu bảo tồn thiên nhiên, giáo dục tuyên<br /> truyền quảng bá về tiềm năng du lịch sinh thái<br /> và quan tâm chăm lo cải thiện đời sống của<br /> nhân dân địa phương, vận động và tạo điều<br /> kiện để cộng đồng địa phương tham gia phát<br /> triển du lịch sinh thái.<br /> 31<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Đố Trọng Dũng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 3. Chi cục Kiểm lâm. Uỷ ban nhân dân tỉnh Sơn<br /> La, (1991) Luận chứng kinh tế kỹ thuật Khu bảo<br /> tồn thiên nhiên Xuân Nha tỉnh Sơn La.<br /> 1. Phạm Trung Lương, Đặng Duy Lợi, Vũ Tuấn<br /> Cảnh và nnk, (2000), Tài nguyên và môi trường<br /> du lịch Việt Nam, Nxb Giáo dục Hà Nội.<br /> 2. Đỗ Tước, Lê N.K, (2000) Chuyên đề động vật<br /> rừng Tây Bắc, Viện Điều tra Quy hoạch rừng, Bộ<br /> Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Hà Nội.<br /> <br /> 94(06): 29 - 32<br /> <br /> 5. Tổng cục Du lịch, (1999), Tuyển tập Báo cáo<br /> Hội thảo xây dựng chiến lược quốc gia về phát<br /> triển du lịch sinh thái ở Việt Nam, Hà Nội.<br /> 6. Uỷ ban nhân dân tỉnh Lai Châu, (1996), Dự án<br /> đầu tư Khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé tỉnh<br /> Lai Châu.<br /> 4. Technical Report, (July 1999), Hoang Lien<br /> nature reserve. Froniter - Vietnam Forest<br /> Society<br /> for<br /> Research<br /> Progame,<br /> N0.13.<br /> Enviromental Exploration London - Institute of<br /> Ecology and Biological Resources Hanoi.<br /> <br /> SUMMARY<br /> EXPLOITATION OF NATURRAL RESERVES IN THE NORTH-WEST<br /> MOUNTAINOUS AREA TO SERVE THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT<br /> OF ECOLOGIC TOURISM<br /> Do Trong Dung*<br /> College of Education – TNU<br /> <br /> Natural Reserves in the North - West mountainous area are very rich in potentials for the<br /> development of ecologic tourism, in particular the ones of Hoang Lien (Lao Cai), Muong Nhe (Lai<br /> Chau) and Xuan Nha (Son La).<br /> There must be right directions in developing ecotourism in the North - West area: first of all, to<br /> estabfish programmes of development; to determine ecotourism centres, with priority given to<br /> Hoang Lien Natural Reserves; to invest sufficiently in Natural Reserves; to educate and give large<br /> information on ecotourism potentials; to take care of the improvement of local residents’ living<br /> standard; to mobilize and create good conditions for the local community to participate in the<br /> development of ecologic tourism.<br /> Key words: Natural reserves, National park, ecologic tourism, Tay Bac<br /> <br /> Ngày nhận:28 /03/2012; Ngày phản biện:15/05/2012; Ngày duyệt đăng:12/06/2012<br /> <br /> *<br /> <br /> Tel: 0975 870 257; E-mail: dodungsptn@gmail.com<br /> <br /> 32<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />