Tạp chí khoa học & công nghệ: Kiến tạo khai thác các khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia ở Tây Bắc Việt Nam phục vụ phát triển du lịch sinh thái bền vững

Đố Trọng Dũng Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 94(06): 29 - 32<br /> <br /> <br /> <br /> KIẾN TẠO KHAI THÁC CÁC KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN<br /> VÀ VƯỜN QUỐC GIA Ở TÂY BẮC VIỆT NAM<br /> PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI BỀN VỮNG<br /> <br /> Đỗ Trọng Dũng<br /> Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nguồn dự trữ thiên nhiên ở vùng núi Tây Bắc rất giàu tiềm năng phát triển du lịch sinh thái, cụ thể<br /> là ở Hoàng Liên (Lào Cai), Mường Nhé (Lai Châu) và Xuân Nha (Sơn La).<br /> Đó chắc chắn là những định hướng chính xác trong việc phát triển du lịch ở những khu vực Tây<br /> Bắc: đầu tiên, để thiết lập các chương trình phát triển, để quyết định các trung tâm du lịch sinh<br /> thái, ưu tiên được đặt lên nguồn dự trữ thiên nhiên Hoàng Liên, để đầu tư có hiệu quả vào nguồn<br /> dự trữ thiên nhiên, để giáo dục và đem đến nguồn thông tin dồi dào về những tiềm năng du lịch<br /> sinh thái, để quan tâm hơn đến việc nâng cao mức sông của những người dân địa phương, để huy<br /> động và tạo nên những điều kiện tốt cho cộng đồng địa phương để có thể tham gia vào việc phát<br /> triển du lịch sinh thái<br /> Từ khóa: Khu bảo tồn thiên nhiên, vườn Quốc gia, du lịch sinh thái, Tây Bắc<br /> <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ* THỰC TRẠNG CÁC KHU BẢO TỒN TỰ<br /> Trong vài chục năm gần đây, thuật ngữ du NHIÊN (BTTN) Ở TÂY BẮC<br /> lịch sinh thái (DLST) được sử dụng khá rộng Trong danh mục các khu rừng đặc dụng ở<br /> rãi trong ngành du lịch. Ở nhiều nước tiên Việt Nam (bao gồm các vườn quốc gia, khu<br /> tiến về du lịch, du lịch sinh thái đã đạt được BTTN và khu rừng văn hoá - lịch sử) hiện<br /> hiệu quả cao về mọi mặt. Du lịch sinh thái nay ở miền núi Tây Bắc Việt Nam (bao gồm<br /> được hiểu như một xu hướng quan trọng các tỉnh Lai Châu, Lào Cai, Sơn La) chưa có<br /> trong chiến lược phát triển du lịch của nhiều vườn quốc gia nào mà chỉ có 5 khu bảo tồn<br /> nước, tương tự như du lịch văn hoá. Du lịch thiên nhiên là các khu Mường Nhé (Lai<br /> sinh thái cũng được quan niệm như một loại Châu), Hoàng Liên (Lào Cai), Sốp Cộp, Tà<br /> hình du lịch mới và ngày càng có sức hấp dẫn Sùa và Xuân Nha (Sơn La) và khu rừng văn<br /> hoá - lịch sử Mường Phăng (Lai Châu) [2].<br /> đông đảo khách du lịch.<br /> Miền núi Tây Bắc là miền tự nhiên có núi cao<br /> Đã có nhiều tên gọi, cùng những khái niệm<br /> trùng điệp và hùng vĩ nhất ở nước ta, với đỉnh<br /> và định nghĩa khác nhau về DLST. Tại hội<br /> Phan Si Păng cao 3.143m được mệnh danh là<br /> thảo quốc tế Xây dựng chiến lược quốc gia<br /> mái nhà của bán đảo Đông Dương. Đây cũng<br /> về phát triển DLST ở Việt Nam định nghĩa: là vùng biên cương xa xôi nhất ở phía Bắc và<br /> DLST là loại hình dựa vào thiên nhiên và phía Tây của Tổ quốc tiếp giáp với Trung<br /> văn hoá bản địa có tính giáo dục môi trường Quốc và Lào. Các khu BTTN đã được thành<br /> và đóng góp cho các nỗ lực bảo tồn và phát lập ở đây có nhiều nét rất đặc sắc, không thể<br /> triển bền vững với sự tham gia tích cực của bắt gặp ở các khu BTTN khác.<br /> cộng đồng địa phương.<br /> Mục tiêu chung của các khu BTTN ở đây<br /> Bài viết này chỉ đề cập tới khía cạnh thiên là: Bảo tồn các hệ động thực vật, bảo tồn<br /> nhiên là cơ sở để phát triển DLST miền núi nguồn gen quý hiếm trên vùng núi cao, trên<br /> Tây Bắc Việt Nam, một địa bàn chứa đựng núi đá vôi vùng Tây Bắc; nghiên cứu khoa<br /> nhiều tiềm năng về du lịnh và còn khá lạ lẫm học và giáo dục bảo vệ môi trường, bảo vệ<br /> ngay cả với người Việt Nam . vùng biên giới; tham gia phát triển kinh tế -<br /> xã hội, cải thiện và nâng cao đời sống của<br /> *<br /> Tel: 0975 870 257; E-mail: dodungsptn@gmail.com nhân dân địa phương.<br /> 29<br /> <br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn<br />  Đố Trọng Dũng Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 94(06): 29 - 32<br /> <br /> Các khu BTTN ở Tây Bắc có khó khăn chung Mã, Cát Tiên là đã có tổ chức hoạt động<br /> là ở vùng núi quá xa xôi, hiểm trở, tài nguyên DLST khá hơn. Các hoạt động du lịch đang<br /> rừng bị xâm phạm nghiêm trọng và giảm sút được triển khai ở các vườn quốc gia của nước<br /> nhanh chóng, trong khi kết cấu hạ tầng và cơ ta hiện nay chủ yếu vẫn là du lịch tham<br /> sở vật chất kỹ thuật, còn rất thấp kém, sự đầu quan thiên nhiên, du lịch cộng đồng. Các<br /> tư của Nhà nước còn chưa đáng là bao nên nội dung chính của DLST là việc quản lý và<br /> trong thực tế các khu bảo tồn mặc dù đã được tổ chức du lịch cũng như tạo điều kiện cho<br /> hoạch định từ lâu nhưng đến nay vẫn chưa ổn khách du lịch được trực tiếp tham gia vào<br /> định và bị xuống cấp rõ rệt. hoạt động giáo dục bảo vệ môi trường sinh<br /> Khu BTTN Mường Nhé đã được tỉnh Lai thái, hỗ trợ cho công việc bảo tồn thiên nhiên<br /> Châu quyết định thành lập từ ngày 8/7/1976 và sự phát triển cộng đồng địa phương còn<br /> được Nhà nước công nhận ngày 9/8/1986 với chưa được chú trọng.<br /> diện tích dự kiến 182.000 ha. Năm 1993 tỉnh Để góp phần phát triển DLST ở Việt Nam,<br /> Lai Châu đã có tờ trình đầu tiên bản Dự án một loại hình du lịch còn rất mới mẻ nhưng<br /> đầu tư khu BTTN Mường Nhé nhưng chưa đầy hấp dẫn, song song với việc Nhà nước ta<br /> được phê duyệt và sau đó đến cuối năm 1996 đang tiến hành xây dựng chiến lược quốc gia<br /> (ngày 18/12/1996) lại có tờ trình xin phê phát triển du lịch sinh thái ở Việt Nam, việc<br /> duyệt Dự án đầu tư khu BTTN Mường Nhé nghiên cứu định hướng phát triển DLST trên<br /> với diện tích quy hoạch mới là 310.216 ha. các loại hình hệ sinh thái, kể cả hệ sinh thái tự<br /> Khu BTTN Mường Nhé có sinh cảnh đa dạng nhiên và hệ sinh thái nhân văn, và trên các địa<br /> ở độ cao từ 300 - 2200m trên một diện tích bàn cụ thể là rất cần thiết.<br /> rộng trên 300.000 ha trong vùng khí hậu nhiệt Đối với các khu BTTN ở Tây Bắc có khả<br /> đới gió mùa. Hệ thực vật đã thống kê được năng tham gia vào việc phát triển DLST cần<br /> gồm 308 loài thực vật bậc cao thuộc 233 chi, có định hướng đúng trong việc lựa chọn địa<br /> 94 họ trong đó có các loài có giá trị đặc biệt điểm, xác định đối tượng khách du lịch, đầu<br /> về khoa học như chò đãi, giổi xương là loài tư thích đáng. Cần chú ý đến đặc điểm của<br /> đặc hữu Nam Trung Hoa, Bắc Viêt Nam.<br /> các khu BTTN ở Tây Bắc là rất độc đáo và<br /> Khu BTTN Hoàng Liên (huyện Sa Pa, tỉnh còn giữ nguyên vẻ hoang sơ nhưng việc khai<br /> Lào Cai) có diện tích 4.658 ha, trong đó có thác cho mục đích du lịch còn gặp rất nhiều<br /> 11.071 ha rừng tự nhiên. Khu BTTN Hoàng khó khăn do ở vị trí xa xôi, đường giao<br /> Liên có tới 25% số loài thực vật đặc hữu của thông cách trở, việc đầu tư con người và<br /> Việt Nam, có 10 loài thú và 4 loài chim đang phương tiện cho việc bảo tồn rất hạn chế, cơ<br /> có nguy cơ bị tiêu diệt. Các cuộc điều tra<br /> sở phục vụ du lịch hầu như chưa có gì, tình<br /> khảo sát gần đây liên tiếp phát hiện thêm<br /> trạng suy thoái tài nguyên, môi trường vẫn<br /> được nhiều loài mới. Đặc biệt khu BTTN<br /> tiếp tục diễn ra.<br /> Hoàng Liên có hơn 400 loài cây thuốc (bản<br /> thân địa danh Hoàng Liên cũng là tên một cây Một số giải pháp<br /> thuốc quý) và nhiều loại gỗ quý [6]. Trong điều kiện thực tiễn của sự phát triển<br /> ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH của ngành du lịch nước ta đang có những<br /> SINH THÁI TẠI CÁC KHU BẢO TỒN chuyển biến tích cực trong những năm vừa<br /> THIÊN NHIÊN Ở MIỀN NÚI TÂY BẮC qua và việc thực hiện những mục tiêu đã được<br /> Cần định hướng phát triển du lịch sinh thái đề ra trong Quy hoạch tổng thể phát triển du<br /> Tiềm năng phát triển DLST tại các khu BTTN lịch đến năm 2010 cũng như những điều kiện<br /> ở miền núi Tây Bắc là rất nổi trội so với một khả thi của việc đầu tư của Nhà nước cho các<br /> số nới khác. Tuy vậy, phát triển DLST theo dự án phát triển các khu BTTN cần có sự phối<br /> đúng nghĩa của nó quả không đơn giản. Ngay hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp, đặc biệt<br /> trong số 11 vườn quốc gia ở nước ta thì chỉ với chính quyền và nhân dân địa phương, tập<br /> mới có 3 vườn quốc gia Cúc Phương, Bạch trung giải quyết một số vấn đề sau:<br /> 30<br /> <br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn<br />  Đố Trọng Dũng Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 94(06): 29 - 32<br /> <br /> a. Cần tiếp xúc quy hoạch DLST tại các khu lịch văn hoá, du lịch thể thao, du lịch khoa<br /> bảo tồn tự nhiên học, du lịch mạo hiểm…<br /> Trong luận chứng kinh tế kỹ thuật của các Cũng cần lưu ý đến một thực tế là phần lớn<br /> vườn quốc gia và các khu BTTN đều có đề các nhà nghiên cứu địa lý, sinh vật, du lịch,<br /> cập tới chức năng và nhiệm vụ bảo tồn, nhất là trong lĩnh vực cảnh quan học, sinh thái<br /> nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường, học, địa lý du lịch, tài nguyên và môi trường<br /> phát triển du lịch. DLST là loại hình du lịch ở trong nước cũng như nước ngoài đều nhất<br /> đặc biệt rất cần được chú trọng ở các khu trí cao khi đề xuất việc triển khai hoạt động<br /> BTTN. Trong quy hoạch chung của khu du lịch tại khu vực vùng núi Sa Pa - Hoàng<br /> BTTN nhất thiết cần quy hoạch DLST mà Liên Sơn và thực tế số lượng khách du lịch<br /> địa bàn chủ yếu là ở vùng đệm (Buffer trong nước và quốc tế đến Sa Pa liên tục tăng<br /> zone). Trong điều kiện nước ta hiện nay nhanh và đều trong những năm qua.<br /> chưa có điều kiện triển khai hoạt động c. Cần có đầu tư thích đáng của Nhà nước đối<br /> DLST tại tất cả các khu BTTN nhưng nhất với các khu BTTN<br /> thiết khu BTTN nào cũng nên có quy hoạch Việc quan tâm đầu tư thích đáng cho các khu<br /> phục vụ phát triển DLST để không bị động BTTN hiện nay là rất cấp thiết, trước hết là<br /> khi có điều kiện thực hiện. phục vụ nhiệm vụ bảo tồn, chống xuống cấp,<br /> b. Xác định điểm DLST ưu tiên đầu tư: Khu suy thoái tài nguyên thiên nhiên và đa dạng<br /> BTTN Hoàng Liên sinh học.<br /> Trong số các khu BTTN ở Tây Bắc hiện nay, d. Cần có sự giáo dục, tuyên truyền quảng bá<br /> khu BTTN Hoàng Liên có nhiều điểm thuận rộng rãi về tài nguyên, môi trường về khả<br /> lợi rất đáng được quan tâm và ưu tiên để lựa năng phát triển du lịch, nhất là DLST, tại các<br /> chọn làm điểm du lịch sinh thái: khu BTTN để cung cấp thông tin và nâng cao<br /> + Có cảnh quan tự nhiên hùng vĩ cuả vùng núi nhận thức cho mọi người, cuốn hút mọi người<br /> cao nhất Việt Nam, nơi duy nhất ở nước ta có có điều kiện tham gia phát triển DLST.<br /> khí hậu mang tính chất ôn đới. đ. Cần có sự quan tâm thiết thực chăm lo và<br /> + Có các hệ sinh thái điển hình của miền cải thiện đời sống nhân dân địa phương tại<br /> nhiệt đới, á nhiệt đới và ôn đới trên núi. các khu vực BTTN (bao gồm các khu BTTN<br /> và vùng đệm), vận động và tạo điều kiện để<br /> + Có hệ sinh thái nhân văn độc đáo và đặc sắc<br /> cộng đồng địa phương tham gia một cách tự<br /> của đồng bào các dân tộc ít người H'Mông,<br /> giác và hăng hái vào việc phát triển DLST tại<br /> Dao, Giấy, Tày với chợ văn hoá Sa Pa (còn<br /> các khu BTTN.<br /> gọi là chợ tình), đặc sản dệt thổ cẩm, khu bãi<br /> đá cổ Sa Pa. KẾT LUẬN<br /> + Có vị trí vừa phải với các tour DLST, cách Các khu bảo tồn thiên nhiên ở miền núi Tây<br /> thủ đô Hà Nội, một trong các khu trung tâm Bắc có rất nhiều tiềm năng để phát triển du<br /> du lịch lớn nhất của cả nước, khoảng 350km. lịch sinh thái, đặc biệt là các khu bảo tồn<br /> Hoàng Liên (Lào Cai), Mường Nhé (Lai<br /> + Có điều kiện giao thông khá thuận lợi với Châu) và Xuân Nha (Sơn La).<br /> các phương tiên ô tô, tàu hoả và chỉ mất<br /> khoảng thời gian từ 8-10 giờ đi đường, tính từ Cần có định hướng đúng trong việc phát triển<br /> Hà Nội. du lịch sinh thái tại các khu bảo tồn thiên<br /> nhiên ở Tây Bắc trước hết là lập quy hoạch<br /> + Có thị trấn Sa Pa ở vị trí trung chuyển, phát triển du lịch sinh thái, xác định điểm du<br /> chuẩn bị hậu cần cho các hoạt động DLST. lịch sinh thái ưu tiên là khu bảo tồn thiên<br /> Bản thân Sa Pa cũng đã là một điểm du lịch nhiên Hoàng Liên, đầu tư thích đáng cho các<br /> hấp dẫn. khu bảo tồn thiên nhiên, giáo dục tuyên<br /> + Đã hình thành một số tuyến DLST, kể cả truyền quảng bá về tiềm năng du lịch sinh thái<br /> các tuyến đi bộ xuyên rừng núi tới các bản và quan tâm chăm lo cải thiện đời sống của<br /> làng, các tuyến leo đến đỉnh Phan Si Păng. nhân dân địa phương, vận động và tạo điều<br /> + Có điều kiện kết hợp triển khai nhiều loại kiện để cộng đồng địa phương tham gia phát<br /> hình du lịch khác như du lịch, nghỉ mát, du triển du lịch sinh thái.<br /> 31<br /> <br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn<br />  Đố Trọng Dũng Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 94(06): 29 - 32<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO 5. Tổng cục Du lịch, (1999), Tuyển tập Báo cáo<br /> Hội thảo xây dựng chiến lược quốc gia về phát<br /> 3. Chi cục Kiểm lâm. Uỷ ban nhân dân tỉnh Sơn triển du lịch sinh thái ở Việt Nam, Hà Nội.<br /> La, (1991) Luận chứng kinh tế kỹ thuật Khu bảo 6. Uỷ ban nhân dân tỉnh Lai Châu, (1996), Dự án<br /> tồn thiên nhiên Xuân Nha tỉnh Sơn La. đầu tư Khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé tỉnh<br /> 1. Phạm Trung Lương, Đặng Duy Lợi, Vũ Tuấn Lai Châu.<br /> Cảnh và nnk, (2000), Tài nguyên và môi trường 4. Technical Report, (July 1999), Hoang Lien<br /> du lịch Việt Nam, Nxb Giáo dục Hà Nội. nature reserve. Froniter - Vietnam Forest<br /> 2. Đỗ Tước, Lê N.K, (2000) Chuyên đề động vật Research Progame, N0.13. Society for<br /> rừng Tây Bắc, Viện Điều tra Quy hoạch rừng, Bộ Enviromental Exploration London - Institute of<br /> Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Hà Nội. Ecology and Biological Resources Hanoi.<br /> <br /> SUMMARY<br /> EXPLOITATION OF NATURRAL RESERVES IN THE NORTH-WEST<br /> MOUNTAINOUS AREA TO SERVE THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT<br /> OF ECOLOGIC TOURISM<br /> Do Trong Dung*<br /> College of Education – TNU<br /> <br /> Natural Reserves in the North - West mountainous area are very rich in potentials for the<br /> development of ecologic tourism, in particular the ones of Hoang Lien (Lao Cai), Muong Nhe (Lai<br /> Chau) and Xuan Nha (Son La).<br /> There must be right directions in developing ecotourism in the North - West area: first of all, to<br /> estabfish programmes of development; to determine ecotourism centres, with priority given to<br /> Hoang Lien Natural Reserves; to invest sufficiently in Natural Reserves; to educate and give large<br /> information on ecotourism potentials; to take care of the improvement of local residents’ living<br /> standard; to mobilize and create good conditions for the local community to participate in the<br /> development of ecologic tourism.<br /> Key words: Natural reserves, National park, ecologic tourism, Tay Bac<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận:28 /03/2012; Ngày phản biện:15/05/2012; Ngày duyệt đăng:12/06/2012<br /> <br /> <br /> *<br /> Tel: 0975 870 257; E-mail: dodungsptn@gmail.com<br /> <br /> 32<br /> <br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn<br />