Kim thời dị sử - Ba Lâu ròng nghề đạo tặc sự dung hợp và đối kháng với phương Tây trong lối viết trinh thám

Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KIM THÔØI DÒ SÖÛ - BA LAÂU ROØNG NGHEÀ ÑAÏO TAËC<br /> SÖÏ DUNG HÔÏP VAØ ÑOÁI KHAÙNG VÔÙI PHÖÔNG TAÂY TRONG<br /> LOÁI VIEÁT TIEÅU THUYEÁT TRINH THAÙM<br /> Döông Thò Höôøng<br /> Tröôøng THPT Trònh Hoaøi Ñöùc (Thuaän An, Bình Döông)<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo taëc cuûa Bieán Nguõ Nhy laø cuoán tieåu thuyeát<br /> trinh thaùm ñaàu tieân cuûa Vieät Nam chòu aûnh höôûng raát lôùn töø loái vieát phöông Taây.<br /> Nhöng khi ñoïc taùc phaåm chuùng ta vaãn thaáy baøng baïc chaát phöông Ñoâng trong tö töôûng<br /> chuû ñeà cuûa truyeän, caùch xaây döïng nhaân vaät, ngoân ngöõ… Ñaây cuõng laø ñaëc ñieåm khaù thuù<br /> vò trong ngheä thuaät vieát tieåu thuyeát ôû Nam Boä cuoái theá kæ XIX ñaàu theá kæ XX. Vôùi<br /> phöông phaùp pheâ bình haäu thöïc daân chuùng ta seõ tìm ñöôïc lôøi giaûi ñaùp cho thaéc maéc cuûa<br /> mình. Baøi vieát söû duïng phöông phaùp pheâ bình haäu thöïc daân keát hôïp vôùi moät soá caùc<br /> phöông phaùp khaùc seõ ñem ñeán moät caùch tieáp caän môùi trong vieäc khaùm phaù giaù trò cuûa<br /> cuoán tieåu thuyeát trinh thaùm ñaàu tieân cuûa vaên hoïc Vieät Nam.<br /> Töø khoùa: Kim thôøi dò söû, tieåu thuyeát trinh thaùm, pheâ bình haäu thöïc daân<br /> *<br /> 1. Bieán Nguõ Nhy vaø taùc phaåm Kim thôøi Kinh nghieäm töø vieäc dòch truyeän trinh<br /> dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo taëc thaùm nöôùc ngoaøi ñaõ giuùp oâng raát nhieàu cho<br /> Bieán Nguõ Nhy laø buùt hieäu cuûa Nguyeãn vieäc saùng taùc tieåu thuyeát ñaàu tay cuûa mình.<br /> Bính (15/8/1886 - 22/7/1973). OÂng vöøa laø baùc Tieåu thuyeát Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng<br /> só, vöøa laø nhaø vaên, nhaø baùo noåi tieáng ôû Saøi ngheà ñaïo taëc khôûi in treân baùo Coâng luaän töø<br /> Goøn trong nhöõng naêm ñaàu theá kæ XX. Vieát naêm 1917 ñeán naêm 1920 ñaõ nhaän ñöôïc söï<br /> saùch chöõa beänh, saùng taùc tieåu thuyeát, vieát du ñaùnh giaù cao cuûa vaên giôùi ñöông thôøi.<br /> kí, saùng taùc thô, ôû lónh vöïc naøo Nguyeãn Bính Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo<br /> cuõng taïo ñöôïc daáu aán saâu saéc. taëc laø moät tieåu thuyeát trinh thaùm, goàm nhieàu<br /> Naêm 1915, oâng coù baøi vieát ñaêng treân muïc phaàn khaùc nhau, keå veà ‚thaønh tích‛ cuûa<br /> Nhaøn ñaøm vaø Thi phoå cuûa baùo Noâng coå mín töôùng cöôùp Traàn Minh Loäng (bieät danh Ba<br /> ñaøm, muïc Thi phoå cuûa Coâng luaän baùo. Qua Laâu) - chuyeân ñi cöôùp cuûa nhaø giaøu ñeå giuùp<br /> nhieàu baøi thô vieát veà tình baïn ñaêng treân Noâng ngöôøi ngheøo, beânh vöïc nhöõng con ngöôøi yeáu<br /> coå mín ñaøm ta thaáy ñöôïc ôû vò baùc só – nhaø vaên theá vaø tröøng trò nhöõng keû baát löông. Haønh<br /> naøy taâm hoàn giaøu tình caûm, luoân quan taâm ñoäng cuûa Ba Laâu ñaày tính nghóa hieäp nhöng<br /> baïn beø. Ngoaøi ra oâng coøn dòch truyeän trinh cuõng khieán nhaø chöùc traùch phaûi ñau ñaàu. Taùc<br /> thaùm nöôùc ngoaøi vôùi teân Maät thaùm truyeän phaåm cuõng heù môû thöïc traïng xaõ hoäi ñöông<br /> ñaêng treân Coâng luaän baùo töø soá 51 ngaøy thôøi vôùi ñaày raãy teä naïn, tha hoaù ñaïo ñöùc,<br /> 19/4/1917 ñeán soá 326 ngaøy 6/7/1920. luaät phaùp chæ baûo veä keû coù tieàn, coù quyeàn.<br /> <br /> 26<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013<br /> <br /> <br /> 2. Söï dung hôïp vaø ñoái khaùng vôùi Vôùi Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo<br /> phöông Taây trong loái vieát tieåu thuyeát taëc, Bieán Nguõ Nhy ñaõ ñaët vieân gaïch ñaàu tieân<br /> trinh thaùm ñeå sau naøy: Böûu Ñình, Döông Minh Ñaït, Nam<br /> 2.1. Söï dung hôïp phöông Taây Ñình Nguyeãn Theá Phöông, Phuù Ñöùc, Sôn<br /> Kim thôøi dò söû - Ba Laâu roøng ngheà ñaïo Vöông treân neàn ñoù xaây leân ‚toaø thaùp trinh<br /> taëc mang daùng daáp phöông Taây. Chaát phöông thaùm‛ ôû Nam Boä maø trong ñoù Phuù Ñöùc laø taùc<br /> Taây theå hieän ngay ôû nhan ñeà taùc phaåm. giaû saùng choùi.<br /> Trong caùc coâng trình nghieân cöùu veà tieåu Tieåu thuyeát trinh thaùm Nam Boä chòu<br /> thuyeát Nam Boä cuoái theá kæ XIX ñaàu theá kæ aûnh höôûng kó thuaät vieát phöông Taây, ñöôïc<br /> XX, Kim thôøi dò söû chæ laø caùch ñònh danh theå khoaùc ‚moät boä caùnh hieän ñaïi‛. Nhöng döôùi<br /> loaïi; teân goïi thaät söï cuûa taùc phaåm laø Ba Laâu lôùp ‚caùnh hieän ñaïi‛ aáy daáu veát truyeàn thoáng<br /> roøng ngheà ñaïo taëc. Nhan ñeà ñem ñeán cho vaãn ñaäm neùt, coù söï chi phoái maïnh, ñoâi khi<br /> ngöôøi ñoïc caûm giaùc ‚laï‛. ‚Laï ôû caùi teân ‚dò söû‛ laøm ‚bieán daïng‛ caû ‚boä caùnh ngoaøi‛. Taïi sao?<br /> raát coå kính ñi vôùi hai chöõ ‚kim thôøi‛ raát hieän Chæ coù theå lí giaûi ñuùng vaán ñeà khi ta nhìn<br /> ñaïi‛ vaø ‚baèng caùi teân aáy döôøng nhö taùc giaû<br /> tieåu thuyeát trinh thaùm Nam Boä döôùi goùc ñoä<br /> muoán ‚trình chaùnh‛ (Phan Khoâi) cho ngöôøi<br /> pheâ bình haäu thöïc daân. Pheâ bình haäu thöïc<br /> ñoïc moät loaïi tieåu thuyeát môùi‛. ‚Laï‛ cuõng vì taùc<br /> daân coù boán vaán ñeà trung taâm: caùi khaùc<br /> phaåm vieát ra khoâng phaûi ñeå thöïc hieän chöùc<br /> (Otherness), tính nöôùc ñoâi (Ambivalence),<br /> naêng giaùo duïc maø ñeå ‚giaûi trí, thoaû maõn ñöôïc<br /> tính lai gheùp (Hybridity), vaø tính ñeà khaùng<br /> trí toø moø, oùc töôûng töôïng‛ cuûa ngöôøi ñoïc. ‚Laï‛<br /> (Resistance), duøng nhöõng vaán ñeà naøy soi<br /> ôû coát truyeän ñöôïc xaây döïng ‚vôùi nhöõng tình<br /> saùng taùc phaåm vaên hoïc seõ khaùm phaù ñöôïc<br /> tieát li kì haáp daãn, thaét môû raát hôïp lí, ñaày kòch<br /> nhieàu ñieàu thuù vò veà giaù trò cuûa taùc phaåm<br /> tính‛, ôû nhaân vaät chính mang boùng daùng cuûa<br /> vaên hoïc. Trong giôùi haïn cuûa baøi vieát toâi quan<br /> Arseøne Lupin trong tieåu thuyeát trinh thaùm<br /> cuûa Maurice Leblanc… Taát caû nhöõng caùi ñoù taïo taâm ñeán tính ñeà khaùng cuûa pheâ bình haäu<br /> thaønh ‚moät luoàng gioù laï‛ queùt qua laøng vaên thöïc daân. Noù seõ laø chìa khoaù giuùp ta giaûi maõ<br /> Nam Boä ñem ñeán nhöõng traûi nghieäm môùi meû nhöõng caâu hoûi maø chuùng ta ñang baên khoaên.<br /> cho ñoäc giaû vaø ngay laäp töùc ‚ñaõ thu huùt ñöôïc Theo caùc nhaø pheâ bình haäu thöïc daân thì<br /> ñoâng ñaûo ngöôøi ñoïc vaø teân tuoåi cuûa Bieán Nguõ moät trong nhöõng bieåu hieän quan troïng nhaát<br /> Nhy ñaõ ñöôïc laøng vaên Nam Boä ghi nhaän nhö cuûa tính chaát ñeà khaùng cuûa caùc daân toäc thuoäc<br /> moät hieän töôïng ñaëc bieät‛ . ñòa laø söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa quoác gia. Naèm<br /> Vôùi nhöõng thaønh coâng nhaát ñònh veà maët ôû trung taâm cuûa chuû nghóa quoác gia laø yù<br /> theå loaïi, taùc phaåm taïo ra moät choã ñöùng trong nieäm veà baûn saéc daân toäc. Trong noã löïc xaây<br /> neàn vaên hoïc daân toäc. ‚Giaù trò cuûa noù trong döïng baûn saéc daân toäc, caùc daân toäc thuoäc ñòa<br /> vaên hoïc söû ñaõ ñöôïc ghi nhaän vaø thaønh quaû thöôøng loay hoay giöõa söùc ñeà khaùng tröôùc aùp<br /> cuûa Bieán Nguõ Nhy, ngöôøi ñi tieân phong môû löïc cuûa vaên hoaù thöïc daân vaø nhöõng quyeán ruõ<br /> ñöôøng trong lónh vöïc naøy ñaõ ñöôïc moät soá caây cuûa tính hieän ñaïi voán gaén lieàn vôùi neàn vaên<br /> buùt sau oâng nhö: Phuù Ñöùc, Nam Ñình Nguyeãn hoaù aáy, giöõa hieän thöïc baûn xöù vaø baûng giaù trò<br /> Theá Phöông, Sôn Vöông… ôû Nam Boä vaø Theá xem chöøng coù tính sang caû vaø phoå quaùt ôû<br /> Löõ, Phaïm Cao Cuûng… ôû mieàn Baéc tieáp noái‛ . phöông Taây. Vì vaäy phöông Taây trong maét<br /> 27<br /> Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013<br /> <br /> <br /> thuoäc ñòa laø moät ñeá quoác xaâm löôïc, moät keû chi phoái cuûa nhöõng ‚xung löïc aån ngaàm‛ –<br /> taøn baïo caàn phaûi traùnh xa, nhöng phöông vaên hoaù truyeàn thoáng phöông Ñoâng, trong tö<br /> Taây cuõng laø nôi vaên minh, röïc rôõ, ñaày haáp töôûng xuyeân suoát taùc phaåm: tö töôûng Nho<br /> daãn. Söï xung ñoät giöõa hai traïng thaùi taâm lí gia, trong caùch duøng töø ngöõ, caùch taû caûnh, taû<br /> naøy, trong ñoù caùc nöôùc thuoäc ñòa caøng coá ngöôøi. Ñieàu naøy phaàn naøo haïn cheá söï caùch<br /> gaéng thoaùt khoûi aûnh höôûng cuûa phöông Taây taân veà maët theå loaïi.<br /> caøng chöùng toû söùc haáp daãn vaên minh phöông Loái vieát phöông Taây aûnh höôûng ñaäm<br /> Taây. Nam Boä nhöõng naêm cuoái theá kæ XIX nhaát leân tieåu thuyeát trinh thaùm Nam Boä ôû<br /> chìm döôùi goùt giaøy xaâm löôïc thöïc daân Phaùp. keát caáu taùc phaåm Kim thôøi dò söû. Bieán Nguõ<br /> Phaùp gieo raéc ñau thöông cho ngöôøi Vieät, Nhy ñaõ taïo ñöôïc chuoãi thaét, môû raát hôïp lí,<br /> nhöng Phaùp – moät neàn vaên minh hieän ñaïi baát ngôø, ñaày kòch tính suoát töø ñaàu ñeán cuoái,<br /> röïc rôõ, ñaày quyeán ruõ khieán ta ngöôõng voïng. kích thích ngöôøi ñoïc toø moø, hoài hoäp theo doõi.<br /> Taùc phaåm chia thaønh nhieàu phaàn nhoû. ÔÛ moãi<br /> ÔÛ nhaø vaên – nhöõng taâm hoàn nhaïy caûm hôn<br /> phaàn cuûa taùc phaåm, taùc giaû ñeàu xaây döïng moät<br /> ai heát, thì ‚va chaïm‛ caøng döõ doäi ñeå roài tuaân<br /> vuï aùn, trong ñoù mieâu taû khaù tæ mæ söï ñoái ñaàu<br /> traøo treân nhöõng trang vieát.<br /> giöõa Ba Laâu – ngöôøi ñi cöôùp vôùi nhöõng keû<br /> Nguyeãn Thò Thanh Xuaân trong coâng trình giaøu sang baát nhaân – keû bò cöôùp, hay laø söï ñoái<br /> nghieân cöùu Chöõ quoác ngöõ, baùo chí coâng chuùng ñaàu giöõa keû cöôùp vaø nhaø caàm quyeàn vôùi<br /> vaø vaên hoïc Nam Boä ñaàu theá kæ XX nhaän ñònh: nhöõng tình huoáng heát söùc caêng thaúng, maïo<br /> ‚Veà taâm theá tieáp nhaän, Vieät Nam coù nhöõng hieåm. Taùc giaû saép xeáp cho nhaân vaät Thieät –<br /> ñieåm ñaëc bieät. Luoân ôû trong maëc caûm bò leä ngöôøi baïn thaân cuûa Ba Laâu xuaát hieän cuõng<br /> thuoäc, bò khoáng cheá: phöông Taây, hieän ñaïi ñi gioáng nhö moät ngöôøi baïn thaân luoân beân caïnh<br /> cuøng vôùi thöïc daân, ñeá quoác, laø keû thuø vaø laø Sherlock Holmes trong quaù trình ñieàu tra<br /> nguy cô, yù thöùc tieáp nhaän aûnh höôûng caùi hieän trong tieåu thuyeát trinh thaùm cuûa Doyle. Hoï<br /> ñaïi nôi nhöõng trí thöùc Nho hoïc vaø trí thöùc ñeàu laø nhöõng nhaân vaät hieàn laønh, toát buïng<br /> Taây hoïc - haàu heát ñöôïc ñaøo taïo taïi nhaø tröôøng nhöng luoân laøm vöôùng chaân nhaân vaät chính.<br /> thuoäc ñòa – cuûa Vieät Nam ñoâi luùc bò nhoaø ñi, Thieät trong taùc phaåm xöng ‚toâi‛, ñoàng haønh<br /> trong khi ñoù quaùn tính thaåm mó truyeàn thoáng cuøng Ba Laâu trong phaàn AÊn troäm nhöùt haïng,<br /> nôi hoï, baét nguoàn töø vaên hoaù Trung Hoa, vaãn ñeán phaàn Nôï khoâng troâng traû thì taùc giaû hoaù<br /> thaám nhuaàn töø voâ thöùc. Coù phaûi xung löïc aån thaân vaøo nhaân vaät trong truyeän ñeå keå veà<br /> ngaàm chi phoái Vieät Nam, laøm cho ngöôøi caàm thaønh tích aên troäm cuûa Ba Laâu.<br /> buùt Vieät Nam luoân coù tình traïng ngaäp ngöøng, Phaàn ñaàu cuûa truyeän taäp trung keå veà vuï<br /> duøng daèng ‚böôùc ñi moät böôùc, laâu laâu laïi Ba Laâu laäp möu cöôùp hai möôi ngaøn ñoàng<br /> döøng‛, thaäm chí coù luùc luøi laïi, ñi ñöôøng voøng?‛. baïc cuûa haõng Bi Ñen vaø bò nhaø chöùc traùch<br /> Bieán Nguõ Nhy tieáp thu kó thuaät vieát tieåu vaây baét taïi nhaø rieâng, trong ñoù caûnh vaây baét<br /> thuyeát trinh thaùm phöông Taây ñeå xaây döïng Ba Laâu ñöôïc taùc giaû xaây döïng thaønh coâng<br /> keát caáu vôùi nhöõng nuùt thaét môû ñaày kòch hôn caû taïo ñöôïc giaây phuùt hoài hoäp, caêng<br /> tính, caùch daøn döïng caâu chuyeän li kì, bí aån, thaúng. Taùc giaû taïo moät khung caûnh ñaày ‚muøi<br /> xaây döïng nhaân vaät töôùng cöôùp vôùi taøi aên trinh thaùm‛ vôùi moät caên nhaø kieân coá, heä<br /> troäm vaø hoaù trang sieâu ñaúng. Caùch vieát heát thoáng haàm ngaàm truù aån ñöôïc thieát keá heát<br /> söùc môùi meû nhöng vaãn khoâng thoaùt khoûi söï söùc tinh vi, ñieàu khieån baèng boä phaän aån<br /> <br /> 28<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013<br /> <br /> <br /> ngaàm chæ coù chuû nhaân caên nhaø môùi bieát haõng thaäm chí trôû thaønh ngöôøi canh giöõ, baûo<br /> ñöôïc. Khung caûnh gôïi nhôù ñeán laêng moä Taàn veä cho soá baïc ñoù vaø theá laø anh ta cuøng ñoàng<br /> Thuyû Hoaøng hay moä cuûa caùc Pharaon heát boïn ‚ñöôøng hoaøng‛ laáy soá baïc moät caùch deã<br /> söùc huyeàn bí maø ruøng rôïn ñaùng sôï. Ñöôïc söï daøng khoâng gaëp chuùt caûn trôû naøo. Ñuùng nhö<br /> chæ ñieåm cuûa Naêm Nhoû - vôï cuõ cuûa Ba Laâu, nhöõng gì Ba Laâu ñaõ caûnh baùo tröôùc vôùi boïn<br /> oâng Coø vaø ñoäi Saønh cuøng binh lính baát ngôø chuû haõng Vaïn Lôïi, nhaát ñònh seõ laáy ñöôïc 80<br /> vaây quanh nôi aån naáp cuûa Ba Laâu, töôûng coù ngaøn ñoàng baïc. Duø vaãn coøn haïn cheá trong<br /> theå deã daøng baét ñöôïc anh ta khoâng ngôø Ba quaù trình xaây döïng coát truyeän: söï kieän thieáu<br /> Laâu ñaûo ngöôïc tình theá, daøn xeáp ñöa hoï vaøo loâ gíc, chi tieát saép ñaët khaù loä lieãu… nhöng<br /> baãy maø mình ñaõ chuaån bò töø tröôùc. Caên nhaø trong böôùc ñi thöû nghieäm nhöõng ñoùng goùp<br /> ñöôïc Ba Laâu töôùi saün ñaày xaêng, chæ ñôïi khi<br /> ñoù caàn ñöôïc ghi nhaän.<br /> phaùt ñaïn cuûa Naêm Nhoû baén ra nhaèm truùng<br /> Nhaân vaät chính Ba Laâu ñöôïc xaây döïng<br /> Ba Laâu thì taát caû chìm trong bieån löûa. Nhaø<br /> döïa treân nhaân vaät Arseøne Lupin trong loaït<br /> caàm quyeàn vaø binh lính hoát hoaûng chaïy ra<br /> tieåu thuyeát cuûa nhaø vaên Phaùp Maurice<br /> ngoaøi, Naêm Nhoû khoâng kòp thoaùt thaân phaûi<br /> Leblanc (1864 – 1941) saùng taùc vaøo naêm<br /> boû maïng, Ba Laâu cuõng cheát chaêng?<br /> 1907. Hai nhaân vaät töôùng cöôùp ñeàu laø nhöõng<br /> Caên nhaø chaùy döõ doäi, Ba Laâu laïi bò Naêm<br /> teân ñaïo taëc ‚ñaùng yeâu‛, coù haønh tung xuaát<br /> Nhoû baén thöông. Caùi cheát caàm chaéc! Sau vuï<br /> quæ, nhaäp thaàn, coù phong thaùi haøo hoa vaø trí<br /> chaùy, chæ thaáy xaùc Naêm Nhoû, coøn Ba Laâu thì ‚thoâng minh‛ hieám coù chuyeân vaän duïng vaøo<br /> khoâng. Nhaø chöùc traùch phaân vaân roài cuõng nhöõng vuï cöôùp cuûa nhaø giaøu baù ñaïo. Trong<br /> yeân taâm, ngöôøi ñoïc lo laéng cho tính meänh truyeän cuûa Maurice Leblanc, Lupin laø moät<br /> cuûa anh. Coù ai ngôø Ba Laâu an toaøn ra ngoaøi sieâu ñaïo chích hoaù trang raát gioûi, chuyeân ñi<br /> qua heä thoáng haàm ngaàm bí aån ñöôïc ñieàu troäm cuûa keû giaøu coù ñeå giuùp ngöôøi ngheøo<br /> khieån bôûi nhöõng thieát bò töï ñoäng, thoâng töø theo caùch cuûa rieâng mình. Haún Bieán Nguõ<br /> ñaàu phoá sang cuoái phoá. Caâu chuyeän môû nuùt Nhy töøng say meâ teân cöôùp ‚ñaùng yeâu‛ naøy<br /> ngöôøi ñoïc thôû phaøo nheï nhoõm, ngöôøi ñoïc traûi laém neân ñöùa con tinh thaàn Ba Laâu cuûa oâng<br /> nghieäm nhöõng cung baäc caûm xuùc khaùc nhau coù raát nhieàu ñieåm töông ñoàng. Ba Laâu cuõng<br /> chæ trong moät ñoaïn vaên: lo laéng – khi lính mang trong mình phaåm chaát ‚sieâu phaøm‛<br /> bao vaây caên nhaø, sôï haõi – khi lính phaù cöûa cuûa ngöôøi thaùm töû trong xaõ hoäi phöông Taây<br /> xoâng vaøo nhaø vaø ñöôïc ñaåy ñeán ñænh ñieåm hieän ñaïi nhö thoaét aån thoaét hieän, hoâm nay<br /> khi Naêm Nhoû ruùt suùng baén Ba Laâu caên nhaø gaây aùn ôû Saøi Goøn thì ngaøy mai ñaõ ngoài nhaäu<br /> chìm trong bieån löûa, haû heâ – khi Ba Laâu qua nheït ôû Cao Mieân‛. Coøn taøi hoaù trang cuûa Ba<br /> maët nhaø caàm quyeàn moät caùch taøi tình. Phaàn Laâu thì khoûi phaûi noùi, anh ta muoán hoaù<br /> sau taùc giaû xaây döïng caûnh Ba Laâu laäp keá trang gioáng ai ñeàu ñöôïc caû, gioáng ñeán möùc<br /> cöôùp 60.00 ñoàng baïc cuûa boïn Chaø xaõ tri, keû thaân caän nhaát cuõng khoù nhaän ra. Caùc<br /> duøng möu tröøng trò ñoäi Tieàn, ñaëc bieät laø toå nhaân vaät trong truyeän ñeàu phuïc taøi hoaù<br /> chöùc cöôùp 80.000 ñoàng baïc cuûa haõng Vaïn trang cuûa anh ta. Ngay caû Saùu Hoå - moät<br /> Lôïi. Döïa vaøo taâm lí sôï maát cuûa cuûa boïn chuû trong nhöõng ñaøn em luoân beân caïnh Ba Laâu<br /> haõng Vaïn Lôïi, Ba Laâu giaû danh thaønh ñoäi ñoâi khi cuõng khoâng theå nhaän ra ñaøn anh cuûa<br /> Hoaø ‚ngang nhieân‛ böôùc vaøo kho caát baïc cuûa mình trong hình daùng khaùc. Haén phaûi thoát<br /> 29<br /> Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013<br /> <br /> <br /> leân: ‚… Noùi chi laø ñeán thaày ñeán noãi toâi ñaây laø 2.2. Söï khaùng cöï phöông Taây<br /> tay chôn boä haï cuûa aûnh, sanh töû khoâng rôøi, Bieán Nguõ Nhy vaø nhieàu nhaø vaên khaùc<br /> thöôøng ngaøy ñeàu thaáy aûnh ñoåi daïng thay luùc baáy giôø maëc duø laø nhöõng trí thöùc Taây hoïc<br /> hình maø nhieàu khi gaëp aûnh thình lình ngoaøi<br /> ñöôïc ñaøo taïo ôû caùc tröôøng tieåu hoïc, trung hoïc<br /> ñöôøng cuõng khoâng nhìn ñöôïc thay‛…<br /> Phaùp Vieät, ñöôïc hoïc theo chöông trình giaùo<br /> Taøi ‚thay hình ñoåi daïng‛ kheùo leùo ñaõ duïc cuûa Phaùp song ôû hoï ‚aûnh höôûng cuûa neàn<br /> giuùp Ba Laâu nhieàu laàn qua maët ñöôïc nhaø giaùo duïc Nho hoïc töø gia ñình vaãn coøn in ñaäm<br /> chöùc traùch, coù khi coøn giuùp giaûi nguy trong trong taâm thöùc‛. Nhaát laø khi vaên hoaù Phaùp<br /> nhöõng tình huoáng ngaët ngheøo, nhaát laø thöïc ñeán Vieät Nam chuû yeáu töø söï aùp ñaët, thì khi<br /> hieän choùt loït nhieàu vuï troäm lôùn. Laø moät teân ñoù ôû nhöõng nhaø vaên, söï troãi daäy cuûa vaên hoaù<br /> troäm, khi caàn thieát Ba Laâu coù theå ñaâm truyeàn thoáng maø ñaïi dieän vaên hoaù Trung<br /> cheùm, söû duïng suùng caû hai tay vaø laùi xe hôi Hoa nhö laø moät caùch khaùng cöï laïi vaên hoaù<br /> nhö bay. Nôi ôû cuûa anh ta ñöôïc thieát keá thöïc daân. Caùi ‚xung löïc aån ngaàm‛ kia chi<br /> tinh vi vôùi nhöõng haàm ngaàm bí aån ñöôïc<br /> phoái ngoøi buùt taùc giaû trong quaù trình saùng<br /> trang bò heä thoáng maùy moùc töï ñoäng maø ai<br /> taùc nhaát laø ôû nhöõng vuøng ñeà taøi, theå loaïi maø<br /> lôõ laïc vaøo thì khoâng theå soáng soùt ra ñöôïc.<br /> chuùng ta hoïc taäp, tieáp thu töø phöông Taây.<br /> Anh ta cuõng khoâng bao giôø ôû yeân moät choã.<br /> Kim thôøi dò söû cuõng naèm trong söï khaùng cöï<br /> Haønh tung cuûa anh ta raát bí aån. Song moãi<br /> ñoù nhö moät caùch theå hieän baûn saéc daân toäc<br /> khi anh ta xuaát hieän laø moãi laàn keû giaøu baát<br /> tröôùc söï cheøn eùp cuûa vaên hoaù thöïc daân. Ñeà<br /> löông phaûi khieáp sôï. Anh ta deã daøng troäm<br /> taøi trinh thaùm ñöôïc Bieán Nguõ Nhy tieáp thu<br /> 20.000 ñoàng cuûa haõng Bi Ñen ôû Nam Kì,<br /> töø phöông Taây, trieån khai loái vieát phöông<br /> cöôùp 60.000 cuûa haõng cho vay naëng laõi ôû Cao<br /> Taây nhöng trong quaù trình vieát, ngoøi buùt cuûa<br /> Mieân, laáy goïn 80.000 ñoàng baïc cuûa haõng Vaïn<br /> taùc giaû luoân bò ‚sai khieán‛ bôûi vaên hoaù<br /> Lôïi. Moãi laàn troäm anh ta hoaëc baùo tröôùc,<br /> truyeàn thoáng, vì vaäy trong loái vieát hieän ñaïi<br /> hoaëc ñeå laïi teân tuoåi sau vuï aùn song vaãn cöù<br /> daáu aán vaên hoïc truyeàn thoáng vôùi tö töôûng<br /> thaønh coâng, vaãn bình an ngoaøi voøng phaùp<br /> luaät. Ñieåm khieán Ba Laâu ñöôïc ngöôøi Nam Boä Nho gia ‚thieän – aùc ñaùo ñaàu chung höõu baùo‛,<br /> yeâu meán laø anh ta troäm bao nhieâu thì cuõng ‚trôøi sanh ra heã coù keû aùc thì coù ngöôøi thieän‛<br /> laøm vieäc nghóa, raát gaàn vôùi phaåm chaát coi vaãn hieån hieän xuyeân suoát taùc phaåm.<br /> troïng nghóa khí cuûa ngöôøi Nam Boä. Tö töôûng Nho gia chi phoái taùc giaû trong<br /> Coù theå noùi daáu aán phöông Taây khaù ñaäm caùch xaây döïng nhaân vaät. Nhaân vaät chính Ba<br /> neùt trong taùc phaåm theå hieän roõ nhaát trong Laâu chuyeân ñi aên troäm ñeå haønh hieäp tröôïng<br /> xaây döïng keát caáu trinh thaùm, xaây döïng nghóa. Anh ta voán xuaát thaân töø moät gia ñình<br /> nhaân vaät töôùng cöôùp taøi hoa, haønh hieäp töû teá, coù hoïc thöùc nhöng chæ vì bò haõm haïi<br /> tröôïng nghóa. Chaát phöông Taây ñaõ ñöa taùc maø ñeán tan cöûa naùt nhaø. Töø ñoù Ba Laâu hieåu<br /> phaåm thoaùt khoûi vaên hoaù Trung Hoa ñeå raèng Phaùp luaät khoâng baûo veä cho ngöôøi<br /> <br /> ñeán gaàn hôn vôùi tö duy vaên hoïc hieän ñaïi, ngheøo, ngöôøi baát haïnh, anh ta quyeát thöïc<br /> hieän coâng lí theo caùch cuûa rieâng mình. Anh<br /> ñem ñeán moùn aên tinh thaàn môùi laï cho ñoäc<br /> ta trôû thaønh moät teân troäm kheùt tieáng maø chæ<br /> giaû baáy giôø.<br /> troäm nhaø giaøu baát nhaân ñeå giuùp ñôõ cho<br /> <br /> 30<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013<br /> <br /> <br /> ngöôøi ngheøo. Anh ta troäm raát nghieàu thì Theo Bieán Nguõ Nhy, caùi cheát cuûa aû laø<br /> cuõng laøm vieäc nghóa raát nhieàu. Anh ta nhaân quaû baùo, laøm vieäc aùc thì phaûi gaùnh laáy haäu<br /> danh vieäc nghóa ñeå haønh ñoäng. Con ngöôøi quaû. Döôøng nhö qua caùi cheát cuûa Naêm Nhoû<br /> naøy ñaõ töøng keát aùn nhöõng keû baát nhaân ñeå taùc giaû coù yù muoán raên daïy moïi ngöôøi chôù<br /> roài tröøng trò nhöõng keû ñoù: ‚Naøy, xöa nay mi laøm vieäc aùc bôûi haäu quaû raát khoân löôøng.<br /> cho vay thaét hoïng laøm thieät haïi bieát bao Vieäc taùc giaû ñöa ra lôøi bình luaän trong taùc<br /> nhieâu ngöôøi, nhieàu keû vì mi maø taùng gia baïi phaåm khieán taùc phaåm maát ñi tính khaùch<br /> saûn, nhieàu ngöôøi vì mi maø khoå sôû troïn ñôøi, quan, giaûm bôùt ñi tính haáp daãn cuûa tieåu<br /> cuûa moät maø mi aên lôøi möôøi, coù traû thì haïi thuyeát trinh thaùm. Caâu vaên tuy coù söï caùch<br /> vöøa vöøa, chôù thaát theá traû khoâng kham thì mi taân nhöng daáu veát vaên bieàn ngaãu vaãn<br /> tòch nhaø, tòch cöûa, baùn ñaát, baùn ñieàn; ñaõ vaäy baøng baïc.<br /> mi laïi döïng caùch ñoäc aùc giam thaân ngöôøi ta Neáu so saùnh vôùi vaên phong cuûa nhöõng<br /> maø laøm cho nhieàu ngöôøi khoán khoå, hö troïn taùc phaåm thuoäc doøng tieåu thuyeát trinh<br /> moät ñôøi xaáu hoå vôùi theá gian, maát caû ñieàu thaùm ôû Nam Boä thôøi kì sau thì vaên phong<br /> danh giaù. AÁy laø mi thöøa luùc thieân haï thoán cuûa Kim thôøi dò söû – Ba Laâu roøng ngheà<br /> thieáu, hoûi vay cuûa mi, maø mi cho vay thaét ñaïo taëc hieän ñaïi hôn. Taùc phaåm söû duïng<br /> ngaët, eùp phaûi chòu lôøi cao voâ haïn, thieät laø nhieàu ñoái thoaïi, coù nhöõng trang chæ toaøn<br /> ngöôøi aùc ñöùc voâ cuøng‛. lôøi ñoái thoaïi cuûa caùc nhaân vaät qua ñoù loät taû<br /> ÔÛ ñaây taùc giaû xaây döïng nhaân vaät Ba Laâu sinh ñoäng tính caùch, phaåm chaát cuûa nhaân<br /> theo nhöõng tieâu chí cuï theå cuûa Nho gia: moät vaät song noù cuõng boäc loä haïn cheá khi chöa<br /> ngöôøi anh huøng xuaát chuùng, haønh hieäp taïo ñöôïc ñôøi soáng noäi taâm rieâng vôùi nhöõng<br /> tröôïng nghóa, tröøng trò keû baát nhaân, baûo veä traên trôû, suy tö cuûa con ngöôøi cho nhaân<br /> cho nhöõng con ngöôøi nhoû beù ñaùng thöông. vaät. Ñoùng goùp lôùn nhaát cuûa Bieán Nguõ Nhy<br /> Tö töôûng vì nghóa chi phoái caùch keát thuùc veà maët ngoân ngöõ laø oâng ñaõ ñöa ngoân ngöõ<br /> truyeän, keát thuùc vôùi phaàn thaéng luoân thuoäc Nam Boä vaøo trong saùng taùc cuûa mình taïo<br /> veà Ba Laâu – ngöôøi anh huøng lí töôûng cuûa ra thöù vaên phong mang ñaëc tröng vuøng<br /> nhaân daân, thaát baïi luoân laø nhaø caàm quyeàn – mieàn, raát gaàn guõi vôùi lôøi aên tieáng noùi haøng<br /> keû ñaïi dieän cho theá löïc thoáng trò taøn baïo. Ñoù ngaøy cuûa quaàn chuùng.<br /> laø öôùc mô veà coâng baèng chính nghóa trong Daáu aán cuûa vaên hoïc truyeàn thoáng vaãn<br /> xaõ hoäi ta thöôøng thaáy trong caùc truyeän coå coøn raát roõ trong Kim thôøi dò söû. Ñieàu ñoù<br /> tích Vieät Nam. phaàn naøo laøm giaûm bôùt chaát hieän ñaïi, laøm<br /> Ngay trong caùi cheát cuûa Naêm Nhoû taùc cho taùc phaåm chöa theå ñaït ñeán kó thuaät vieát<br /> giaû theå hieän tö töôûng ‚aùc giaû, aùc baùo‛ thoâng tieåu thuyeát trinh thaùm hieän ñaïi ñöôïc. Xeùt ôû<br /> qua lôøi bình. Naêm Nhoû laø moät coâ gaùi ñeïp, moät goùc ñoä naøo ñoù, noù ñaõ laøm thuït luøi moät<br /> quoác saéc thieân höông song laïi laø ngöôøi ‚cay böôùc quaù trình hieän ñaïi hoaù tieåu thuyeát ôû<br /> nghieät‛, ‚hung aùc‛, ‚gheâ gôùm‛, saün saøng laøm Nam Boä. Song trong boái caûnh vaên hoaù luùc<br /> haïi caû ngöôøi choàng ñaàu goái tay aáp cuûa mình baáy giôø, noù laïi laø moät caùch ñeå theå hieän baûn<br /> neân phaûi gaùnh laáy keát cuïc heát söùc theâ löông: saéc vaên hoaù daân toäc tröôùc söï ‚xaâm laêng‛ cuûa<br /> cheát ñau ñôùn, theâ thaûm trong bieån löûa. vaên hoaù phöông Taây.<br /> 31<br /> Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013<br /> <br /> <br /> KIM THOI DI SU – BA LAU RONG NGHE DAO TAC –<br /> THE FIRST DETECTIVE NOVEL OF VIETNAM<br /> Duong Thi Huong<br /> The Secondary School Trinh Hoai Duc<br /> (Thuan An town, province Binh Duong)<br /> ABSTRACT<br /> Kim thoi di su – Ba Lau rong nghe dao tac written by Bien Ngu Nhy -the first detective<br /> novel of Vietnam was greatly influenced by the western writing style. But when reading the<br /> novel, we still recognize the Oriental flavor in the novel theme, the way the characters are<br /> built, the language, etc. This is also an interesting characteristic in the novel writing style in<br /> the South of Vietnam during the late 19th to early 20th centuries. With the post-colonial<br /> criticism approach, we can find the answers to our questions. This article uses the post-<br /> colonial criticism approach combined with some other ones to bring about a new approach<br /> in discovering the value of the first detective novel of Vietnamese literature.<br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> [1] Nguyeãn Kim Anh chuû bieân (2004), Tieåu thuyeát Nam Boä cuoái theá kæ XIX ñaàu theá kæ XX,<br /> NXB Ñaïi hoïc Quoác gia Thaønh phoá Hoà Chí Minh.<br /> [2] Eward Said (1998), Ñoâng Phöông hoïc, NXB Chính trò Quoác gia.<br /> [3] Ñoaøn Leâ Giang chuû nhieäm (2009), Khaûo saùt, ñaùnh giaù, baûo toàn di saûn vaên hoïc quoác ngöõ<br /> Nam Boä cuoái theá kæ XIX - ñaàu theá kæ XX, Baùo caùo toång keát keát quaû ñeà taøi khoa hoïc coâng<br /> ngheä caáp ñaïi hoïc quoác gia troïng ñieåm, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên –<br /> Ñaïi hoïc Quoác gia thaønh phoá Hoà Chí Minh.<br /> [4] Voõ Vaên Nhôn (2008), Tieåu thuyeát Nam Boä cuoái theá kæ XIX ñaàu theá kæ XX, Luaän vaên tieán só<br /> ngöõ vaên, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên - Ñaïi hoïc Quoác gia thaønh phoá Hoà<br /> Chí Minh.<br /> [5] Voõ Vaên Nhôn, Tieåu thuyeát haønh ñoäng vaøo ñaàu theá kæ XX ôû Nam Boä, http://khoavanhoc-<br /> ngonngu.edu.vn.<br /> [6] Bieán Nguõ Nhy, Kim thôøi dò söû, Baùo Coâng luaän.<br /> [7] Haø Thanh Vaân, Truyeän trinh thaùm theo kieåu phöông Taây ôû Nam Boä ñaàu theá kæ XX vaø vai<br /> troø cuûa hai nhaø vaên Bieán Nguõ Nhy, Nam Ñình Nguyeãn Theá Phöông, http:<br /> clbnguoiyeusach.com/.../TRUYEN-TRINH-THAM.<br /> [8] Nguyeãn Thò Thanh Xuaân, Chöõ Quoác ngöõ, baùo chí, coâng chuùng vaø vaên hoïc Nam Boä ñaàu theá<br /> kæ XX, http://khoavanhoc-ngonngu.edu.vn.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 32<br />