Kinh tế biển : Cần chính sách nhất
quán và hợp tác quốc tế
Với ba mặt giáp Biển Đông, Việt Nam ở vị trí cực kỳ thuận lợi để phát triển
kinh tế biển. Tuy nhiên, tiềm năng đó vẫn bị bỏ phí và chúng ta đang bị đánh
giá là có trình độ khai thác biển kém nhất khu vực. Vì sao, và làm gì để thoát
khỏi tình trạng này ?
Theo “Chiến lược biển đến năm 2020”, kinh tế biển được xác định gồm một
số ngành : hải sản, dầu khí, vận tải biển, dịch vụ cảng biển, đóng tàu, và du
lịch biển.
Trong số này, tới nay chưa một ngành nào tận dụng được hết tiềm năng của
một quốc gia ven biển có nhiều lợi thế như Việt Nam ( trừ dầu khí, thì lại là tài
nguyên không thể phục hồi ). Tổng giá trị kinh tế thu được từ biển chỉ chiếm
12% GDP, còn rất xa mới đạt tới mức trên 50% GDP như “Chiến lược biển
đến năm 2020” đề ra.
Những khó khăn chủ yếu có thể nêu ngay là : thiếu tư duy kinh tế biển trong
quản lý vĩ mô; sự hạn chế về trình độ kỹ thuật - công nghệ - phương tiện khai
thác; cũng như một thực tế là nhiều vùng biển trong khu vực đang bị tranh
chấp, gây khó khăn cho chiến lược khai thác biển của ta.
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng trong bối cảnh này, hợp tác quốc tế có thể là
chìa khóa để hạn chế tranh chấp, bước đầu tiến tới xây dựng kinh tế biển.
Hạn chế tranh chấp bằng con đường hợp tác quốc tế
Biển Đông là một trong 6 biển lớn nhất thế giới, nối Thái Bình Dương với Ấn
Độ Dương, và “ được chia sẻ ” giữa 9 quốc gia : Việt Nam, Trung Quốc,
Philippines, Indonesia, Brunei, Malaysia, Singapore, Thái Lan và Campuchia.
Đây cũng là con đường chiến lược của giao thương quốc tế, với 5/10 tuyến
đường hàng hải lớn nhất đi qua.
Về tài nguyên, Biển Đông có hơn 2.500 loài cá ( trong đó, hàng trăm loài
thuộc sách đỏ Việt Nam và thế giới ), cùng một lượng chưa xác định cấu trúc
dầu khí và mỏ khoáng sản.
Vì vị trí hết sức đặc biệt và tiềm năng kinh tế lớn của nó, nên Biển Đông là
một trong những khu vực bị tranh chấp nhiều nhất thế giới. Nói không quá,
không khí chính trị giữa các nước nhiều khi bị đẩy tới mức căng thẳng chỉ vì
vấn đề Biển Đông.
Nhưng cũng chính vì thế mà việc đưa Biển Đông thành khu vực ổn định là
điều thu hút sự quan tâm của quốc tế. TS Nguyễn Trường Giang, Ban Biên
giới Chính phủ, Bộ Ngoại giao Việt Nam, cho rằng “hợp tác cùng phát triển ở
Biển Đông là một đòi hỏi khách quan”, nghĩa là vấn đề quan trọng không chỉ
đối với Việt Nam mà với cả cộng đồng khu vực và thế giới.
Ông Giang nhận định, trong bối cảnh hiện nay, hợp tác quốc tế trên Biển
Đông là cách tốt nhất để giữ gìn ổn định và hòa bình, xây dựng lòng tin và sự
hiểu biết, tôn trọng lẫn nhau, tiến tới đàm phán hòa bình giữa các nước.
Chia sẻ quan điểm của TS Giang, ông Hoàng Việt, Đại Học Luật TP HCM,
cho rằng “phương án hợp tác khai thác chung có lẽ là khả thi nhất vào lúc này.
Vấn đề là hợp tác như thế nào, bởi đã và đang xảy ra việc có quốc gia sử dụng
chiêu bài “khai thác chung” để khai thác vùng biển… của quốc gia khác”.
Để ngăn chặn mọi sự “lạm dụng” có tính chất yêu sách, bá quyền, hai ông
khuyến nghị một số điểm như: đẩy mạnh mô hình hợp tác đa phương; đảm
bảo phương thức hợp tác phải trên cơ sở luật quốc tế, tôn trọng chủ quyền, các
bên đều bình đẳng cùng có lợi.
Trước mắt, có thể tập trung vào các khu vực địa lý không nhạy cảm và ưu tiên
lựa chọn các lĩnh vực hợp tác phi kinh tế ( ví dụ tìm kiếm cứu nạn, chống
cướp biển, nghiên cứu khoa học, v.v... ) Từ đây, sẽ xây dựng lòng tin để có thể
tiến tới hợp tác quốc tế về kinh tế, mà mỗi nước vẫn có thể phát triển các
ngành kinh tế biển riêng của mình.
Tuy nhiên, TS Nguyễn Trường Giang cũng khuyến cáo : “Cần tuyên truyền,
phổ biến các thỏa thuận khai thác chung ( nếu có ) để người dân hiểu và cùng
thực hiện. Phải có sự đồng thuận trong xã hội, nếu không rất khó tiến hành
một chủ trương nào, nhất là khi vấn đề Biển Đông đã bị chính trị hóa ở một số
nước.
Phải có chính sách nhất quán và “tư duy biển”
Điều quan trọng và cấp thiết là Việt Nam phải có một chính sách quốc gia về
biển mang tầm chiến lược và tổng hợp hơn, theo nghĩa phải quán triệt tư duy
về biển cho toàn xã hội. Ông Hoàng Việt nhận xét: “Như hiện nay, chúng ta
đang bị phân tán. Nhà nước chưa có chính sách nhất quán, hoặc có mà chưa
phổ biến cụ thể tới các “công dân biển”, còn người dân thì... không biết”.
Ông Nguyễn Chu Hồi - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo -
cũng có ý cho rằng chúng ta đang “có vấn đề” từ chiến lược: “Việt Nam thiếu
tính nhất quán về đường lối. Các chính sách, ví dụ Luật Biển, được ban hành
rất chậm, chứng tỏ một sự ngắn hạn, thiếu tầm nhìn, thiếu tư duy về biển.
Chúng ta đang “vươn ra biển lớn” với cái thế, cái tư duy rất “thuyền thúng””.
Nếu so với khu vực, thì Trung Quốc đã có tầm nhìn chiến lược về Biển Đông
từ rất lâu, với nhiều nghiên cứu khoa học bài bản và chiến dịch tuyên truyền
rộng khắp về giá trị kinh tế cũng như chủ quyền của Trung Quốc tại đây. Một
số nghiên cứu của họ cho rằng trữ lượng dầu khí tại quần đảo Trường Sa lên
tới 100 tỷ thùng ( tuy rằng chưa nước nào trong khu vực thật sự tiến hành
công tác thăm dò, tìm kiếm, khai thác dầu ở đây ).
Về phần mình, Việt Nam vẫn chưa có một chương trình khai thác và bảo vệ
tài nguyên biển một cách toàn diện, tổng hợp. Tình trạng yếu kém về cơ sở hạ
tầng, nhân lực, trình độ kỹ thuật như hiện nay đòi hỏi phải có đầu tư lớn về
vốn, công nghệ cho các ngành kinh tế biển. Vậy mà ngay đến mô hình quản lý
Nhà nước về biển, chúng ta cũng đang lúng túng, khi đây là một vấn đề có sự
tham gia của nhiều cơ quan trong các lĩnh vực khác nhau : thủy hải sản, vận
tải, hải quan, dầu khí, an ninh quốc phòng, thậm chí môi trường.
Cuối cùng, để có thể hợp tác quốc tế về biển ( như đã nói ở trên ) thì điều kiện
thiết yếu là Nhà nước phải có tư duy kinh tế biển và trình độ quản lý tương
ứng. Một ví dụ thực tiễn mà chúng ta có thể nghiên cứu là Thụy Sĩ. Đất nước
nhỏ bé này đứng thứ năm thế giới về vận tải trên biển, mặc dù trên thực tế họ
là một quốc gia không có biển.
“Vươn ra biển lớn” - điều tất yếu
“Lấy đại dương nuôi đất liền” là xu hướng của thế giới hiện nay. Việt Nam,
với những lợi thế về địa kinh tế, địa chính trị, không thể đứng ngoài xu hướng
đó, và “Chiến lược biển đến năm 2020” cho thấy chúng ta đã bước đầu có tư
duy kinh tế biển.
“Ngành cá và đóng tàu là những ngành chủ chốt của cái mà các nhà hoạch
định chính sách của Việt Nam gọi là “kinh tế biển”, một ý tưởng được nêu
trong “Chiến lược biển đến năm 2020” của Chính phủ.
Khai thác dầu và khí đốt ngoài biển và sử dụng bờ biển cho du lịch cũng là
những lĩnh vực Việt Nam muốn phát huy” – ba nhà kinh tế Jago Penrose,
Jonathan Pincus và Scott Cheshier đã viết như vậy vào năm 2007, sau khi
Chính phủ ban hành “Chiến lược biển đến năm 2020”.
“… Chính phủ hy vọng tới năm 2020, các ngành cá, đóng tàu, vận tải biển, du
lịch và các ngành dịch vụ liên quan sẽ chiếm hơn một nửa GDP so với mức
15% GDP năm 2005. Nhu cầu của thế giới về cá nuôi và tàu biển trọng tải lớn
đang tăng…”
Với các lợi thế sẵn có, “Chiến lược biển đến năm 2020”, cùng những chương
trình hành động cụ thể và nhất là những chính sách ngoại giao, chính trị và
kinh tế nhất quán hơn, có thể hy vọng rằng Việt Nam sẽ thực hiện được mong
ước trở thành cường quốc về biển. Như ba nhà kinh tế nói trên đã viết: “Sau
khi làm cách mạng trên những cánh đồng lúa của đồng bằng sông Hồng và
sông Cửu Long, ngày nay Việt Nam đang hướng ra biển”.
Đoan Trang