Kỹ thuật Siêu âm nhãn khoa cơ bản: Phần 1

Chia sẻ: Gió Biển | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

291
lượt xem 69
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Siêu âm nhãn khoa cơ bản cung cấp một số khái niệm và kiến thức cơ bản của siêu âm mắt và hốc mắt đến bác sĩ nhãn khoa mới vào nghề và các kỹ thuật viên để làm tư liệu tham khảo về các tính năng lý học, các kỹ thuật khám, các thao tác, kiến thức về lý thuyết,... Mời các bạn tham khảo phần 1 Tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kỹ thuật Siêu âm nhãn khoa cơ bản: Phần 1

TS. N g u yin HCru Quoc Nguyen GS. TS. Ton Thj Kim Thanh Sieu am Nhan khoa co ban
TS. NGUYiN h QU QUOC NGUYEN GS.TS. TON THj KIM THANH SIEU AM NHAN KHOA CO BAN D£l HQC THAI M*uYti\i t b u n g t Am h q c l $ l NHA XUAT BAN Y HOC HA NOI - 2005
L O lN O ID A U Hien nay, sieu am da trd thanh pho bien trong linh vUc chan doan cac benh ly toan than dac biet la trong nhan khoa. TCf cac bac si nhan khoa cho den cac ky thuat vien cung nhu ngUdi dan deu hieu dUdc tinh Uu viet cua sieu am qua cac phUOng tien thong tin dai chung va tU van cua cac bac si nhan khoa cung nhu truyen mieng tCf ngUOi nay sang ngUdi khac. V6i ky thuat tUdng doi ddn gian khong gay nguy hiem cho cd the, thdi gian kham benh nhanh va khong co nhiJng yeu cau phiic tap, sieu am da ho trd cho lam sang nhCing ket qua tUdng doi chmh xac, gop phan ti'ch cUc trong dieu tri, theo doi dien tien cua benh va tien lUdng benh. Sieu am da noi len dUdc sU vUdt troi so vdi cac ky thuat khac trUdc day. Chung toi viet cuon sach nay vdi muc di'ch la muon cung cap mot so khai niem va kien thtic cd ban cua sieu am mat va hoc mat den cac bac si nhan khoa m6i vao nghe va cac ky thuat vien de lam tU lieu tham khao sd dang ve cac tinh nang ly hoc, cac ky thuat kham, cac thao tac, kien thiic ve ly thuyet va cac van de lien quan... Chung toi rat han hoan don nhan nhutng ldi gop y, chi giao cua toan the ban doc. Cuon sach se kho tranh khoi nhiJng sai sot. Toi xin chan thanh cam dn tat ca nhutng ldi g6p y cua ban doc. Moi chi tiet xin gui ve. TS. NGUYiN HUfU QUOC NGUYEN 60 Triing Nuf Vifc#ng Da Nang 3
LjCH SUT SIEU AM MAT Sieu am da trd nen can thiet trong chan doan nhan khoa bdi vi no co kha nang phat hien, phac hoa va biet dUdc tinh chat ciing, mem cua cac ton thUdng trong nhan cau va hoc m&t lien quan den viec van due cac moi trUdng trong suot. Sieu am can co sii bo sung cua cac phUdng phap khac khi can co can thiep ngoai khoa trong cac ca nhU: Bong vong mac, xuat huyet dich kfnh... Chan doan sieu am doi vdi cac mo mem thi tUdng tU nhu kham X quang. Cac s6ng am tan so”cao dUdc truyen xuyen qua cac to chiic mem va phan hoi b&ng cac do hoi am khac nhau tuy theo hudng di cua chum am. Am sii dung cac nang liidng phan hoi tvf cac mat ph&ng to chiic de phac hoa nen cau true cua to chiic cung nhu sii khac nhau ve am hoc gifla hai to chiic. Su ghi nhan bieu do cua cac song hoi am nay co the tao ra mot mat c it nhan cau theo khong gian hai chieu (Sieu am B) vdi cac chi tiet lien quan den mat cat to chiic hoc. Cung co the ghi nhan theo dang ke do hinh trong khong gian mot chieu (sieu am A) tUdng tii nhu bieu do dien tim; Sii chuyen dang co the cho thay tinh dac hieu cua sU hoi am cua to chiic cung nhu cac sii do dac chinh xac theo cac hudng cua to chiic. Co ba loai hien thi sieu am dUdc dung trong sieu am mat: Sieu am A (sieu am bien do theo thdi gian) Sieu am B (sieu am dieu chinh cUdng do difdc quet b&ng cac cham sang. Sieu am dong M. Sieu am A la ky thuat ddn gian nhat va hien thi chieu cao cua am doi tUdng ling vdi vi tri cua no doc theo dUdng di cua chum sieu am. Trong sieu am B va sieu am dong M thi bien do cua cac am doi dUdc chuyen hda thanh diem sang nhii la cac cham tren man hinh cua may hien song. Trong sieu am 5
B, sU dinh hudng khong gian cua bo cam bien dUdc bieu thi tren be mat cua may hien song, bieu thi cho mot mat cat cua nhan cau hay hoc mat trong khong gian hai chieu. Ky thuat nay thUdng dUdc dung nhat va la phUdng phap hien thi sinh dong nhat. Ky thuat sieu am dong M cung sU dung nhiing cham dUdc chuyen hoa thanh diem sang nhUng vdi bo cam bien dUdc giuf on dinh va sU hien thi di chuyen len xuong va di ngang qua may hien song trong mot thdi diem. Bang cach nay, sU chuyen dong cua to chiic ch&ng han nhu mach mau hoac ap lUc hit vao se dUdc bieu hien tren man hinh hien song. Sieu am nhan khoa dUdc mo ta dau tien bdi M undt va Hughes nam 1956. Ve sau co nhieu nha nghien ciiu, trong do co Oksala, Bronson va Ossoinig da phat trien ky thuat nay len nhieu miic do khac nhau. Sieu am B dUdc Baum va Greenwood ap dung l&n d&u tien trong nhan khoa vao nam 1958 va ve sau Purnell va Sokollu, Coleman da dat dUdc cac ky thuat sieu am B phiic tap hdn nCta va da doi chieu mot loat cac benh ly lam sang tUdng quan vdi do chuan xac cao khi chan doan benh ly ve mat va hoc mat bang sieu am A va sieu am B. Ky thuat sieu am dong M dUdc Coleman va W eininger gidi thieu vao nam 1967 trong viec xac dinh nhiing thay doi ve mach mau trong cac trUdng hdp khoi u cung nhu nhiing thay doi ve lam sang va tac dung cua thuoc len cac cau true mach mau cua hac mac va hoc mat. Sieu am dong M cung dUdc ap dung trdng viec xac dinh cac tinh chat tii tinh trong cac di vat noi nhan. Cac phUdng phap danh gia sieu am cua mat va hoc m lt co the chi bang mot ky thuat sieu am A, hoac sieu am B, hoac phoi hdp ca sieu am A va B. Bdi vi cung nhu moi ky thuat tham kham lam sang phiic tap khac, kham sieu am cung doi hoi cac thao tac chinh xac de dam bao cho nhiing ket qua dang tin cay. Kham sieu am mat dUdc thUc hien tot nhat bdi bac si 6
nhan khoa bdi vi ho co day du cac kien thiic ve benh ly mat va hoc mSt de giai thich dUdc cac kieu bien dang va cac di dang tren bieu do sieu am. Nhin chung sieu am B cung cap mot liidng thong tin ldn nhat vi no ve ra mot biic tranh toan canh dinh khu cua nhan cau va hoc mat, ve ra nhiing cau true bat thUdng. Sieu am A cung cap do chinh xac nhat trong moi tUdng quan giiia bien do cua am doi vdi cac to chiic khac nhau cho phep suy luan ra thanh phan cua to chiic. Vao nhiing nam 70 cac nha nghien ciiu ve sieu am d Hoa Ky, Chau au, va Nhat Ban da co nhiing hieu biet kha sau sac ve cac dau hieu sieu am trong lam sang nhan khoa ve cac benh ly khac nhau d mat va hoc m a t . SIEU AM CHUAN HOA la mot phUdng phap chan doan sieu am da dUdc pho bien suot 30 nam qua vdi nhieu nghien ciiu lam sang va thiic nghiem. La sii ket hdp cua sieu am A, sieu am B va nhiing ky thuat Doppler thUdng dUdc ap dung biing cach tiep xiic triic tiep dau do sieu am vao be mat cua mat dua tren nguyen ly ban dau cua nhiing ky thuat va dung cu sieu am A chuan hoa hoac tiep xuc len da mi mat doi vdi Sieu am B. Nhiing ket qua ddn nhat va bien do rong cua cac lat cat sieu am chuan hoa ve cac benh ly quanh hoc m&t, hoc m&t va noi nhan se dUdc ban luan vdi mot so" nhiing minh hoa dien hinh dUdc sii dung de nhan manh y nghla lam sang cua phUdng phap nay. Tham kham sieu am phai gom co mot tham do theo phUdng thiic B va mot tham do theo phUdng thiic A. NhUng trong quyen sach nay chung toi noi chu yeu den nhiing hinh anh cua phUdng thiic sieu am A va B chuan hoa. Bdi vi no de hieu hdn doi vdi ngUdi mdi lam va cho ngay lap tiic mot anh hai chieu trong khong gian theo phUdng thiic B va anh mot 7
chieu theo phUdng thiic A. Nhiing cai ma ta thay dUdc d phUdng thiic B thi ta cung phai thay dUdc d phUdng thiic A va ngUdc lai . Thiic the nen nhd rang nhiing cai ma chung ta can nghien ciiu la mot khoang khong gian ba chieu. Tfnh chat ddn gian, nhanh chong, co the lap di lap lai cua viec tham kham sieu am, da lam cho phUdng phap nay ngay cang quan trong hdn trong viec chan doan cac benh nhU: - Due thuy tinh the. - Benh dich kinh —vong mac. - Khoi u cua nhan cau. - Khoi u cua hoc mat, benh hoc cua thi than kinh va benh Basedow. - Chan thUdng m&t va nhiing di vat. Nhiing hieu biet nhieu hdn ve trieu chiing hoc va nhiing cai tien may moc, phat trien ky thuat tham kham lam tang kha nang chan doan cua sieu am. Viec chan doan sieu am trong nhan khoa phu thuoc vao chat lvfcfng cua may moc sif dung va tinh chinh xac cua viec kham benh, no dua chu yeu tren hai nguyen ly khong thd’ tach rdi: - Sii thau hieu nhiing hien tUdng vat ly giai thfch sii lan truyen cua sieu am trong nhiing moi trUdng sinh vat . - Su hieu biet tUdng tan ve giai phau hoc va benh hoc nhan khoa. Tu! hai nguyen ly tren doi hoi sii chinh xac cua nhiing ky thuat tham do va sii phan tich co he thong nhiing dau hieu va trieu chiing tren lam sang. Cung can nhan manh den nhiing dac diem khi tham kham m it va lam mot ban phac hoa ve giai phau mat va hoc m a t . 8
Vi vay trong moi phan, chung ta se nhac lai nhiing net chinh ve lam sang de hieu dUdc nhiing trieu chiing sieu am dUdc bieu hien. Chung ta cung doi chieu nhiing bieu hien sieu am v6i nhiing ket qua giai phau benh ly. Cuoi cung can ltfu y tam quan trong cua sieu am dong la: khoang khong gian nghien ciiu la mot khoang sinh dong, linh hoat, no co tam quan trong trong viec nghien ciiu nhiing tinh chat cd dong va sii phan bo' cac mach mau . NhU the, vdi ky thuat tham kham co he thong va mot sii phan tich trieu chiing hoc hoan hao, doi chieu vdi cac dau hieu lam sang, sieu am cho phep phan biet diidc hdn 80 kieu hay nhom ton thUdng m&t va hdn 70 ton thUdng hay nhom ton thUdng cua hoc m&t . Cung nhu cac phiidng tien chan doan hinh anh khac nhU: chup X quang thong thUdng, chup X quang cit 16p (CT Scanner), MRI... sieu am co nhiing gia tri rieng trong tham kham benh ly nhan cau va hoc m&t. Moi phUdng phap co nhiing chi dinh rieng hoac bo sung lan nhau . Kinh nghiem va ky nang ca nhan dong mot vai tro trong chan doan va sieu am A va sieu am B. Sii chuan hoa cho phep moi ngUdi kham sieu am deu dat nhiing bieu do sieu am giong nhau khi tham kham cung mot loai to chiic, co the lap lai dUdc, dat nhiing ket qua so sanh dUdc va sii dung nhiing kinh nghiem chon loc cua phiidng phap chan doan nay. Sii chuan hoa cho phep cac ky thuat vien lam nhieu cong viec lien quan den kham xet sieu am ngay ca chan doan. Ngoai ra chung ta thao luan ve vai tro sieu am A so vdi sieu am B va nhiing dong gop cua 2 phUOng phap hien thi nay. 9
CAC LfNG DUNG LAM SANG VA KET QUA Sieu am trong lam sang, diia tren sii ket hdp cua sieu am A, sieu am B va sieu am Doppler, co the diidc ap dung trong moi tinh huong; trong phong kham, trong phong mo hoac canh giiidng benh nhan. Cong dung cua sieu am chuan hoa khong bj han che bdi tuoi benh nhan hay do siic khoe chung cua benh nhan. Tuy nhien d tre em tif 6 thang den 3 nam tuoi can phai gay me de cho sii tham kham toan dien va ky cang, day du. Nhiing triidng hdp gay dau hoac nhiing vet thiidng kin hoac hd cua nhan cau sau chan thiidng xuyen thung hoac phau thuat nhan cau, thUdng khong diidc kham bang sieu am A va sieu am B bdi vi dau do 16n va can mot liidng dich nhay nhieu va cung nhu stic ep cua dau do de co sii xuyen am day du hieu qua. Sieu am chuan hoa phat hien diidc: 1) Nhiing bat thufdng d phan triidc nhan cau. 2) Nhiing ton thUdng d phan sau (ton thiidng dich kinh dam dac anh hUdng quang hoc co kich thiidc 16n hdn 0,05mm va nhiing ton thUdng day mat ma gho len it nhat 0,75mm tii cung mac). 3) Nhiing ton thiidng hoc m&t 16n hdn 1mm (hoc m it triidc), 2mm (hoc mat sau), 3mm (dinh hoc m&t). 4) Nhiing ton thifdng to chiic quanh hoc mat n&m gan vdi xiidng hoc mat va xiidng mat hoac lo ra do khuyet xiidng. Trong khi khong phai tat ca cac benh ly cua nhan cau deu diidc phat hien bang sieu am (chang han, tac tinh mach trung tam vong mac thi khong phat hien diidc), thi hau nhii tat ca nhiing ton thiidng hoc mat gay ra cac dau hieu va trieu chiing deu diidc phat hien bang sieu am. Vdi sieu am chuan hoa, nhiing ton thiidng quanh hoc mat, hoc mat, noi nhan co the diidc dinh vi va do dac mot cach chi'nh xac. 80 tinh trang trong nhan cau va 60 tinh trang quanh hoc 10
mat va hoc mat co the phan biet diidc. Do nhay va do chinh xac cua sii phan biet nay thay doi tuy theo loai ton thiidng. Sau day la nhiing tinh trang d mat co the phan biet bang sieu am: Sii bien dang nhan cau Can thi true Vien thi true Mat to M lt nho Loi ciic sau nhan cau Tien teo nhan cau Teo nhan cau Nhufng ton thiiofng phan trtfdc nhan cau Day hoac mong giac mac Nong hoac xep tien phong Tien phong sau bat thiidng Mang sau giac mac Day mong mat Due thuy tinh the chm Due thuy tinh the diidi bao Due thuy tinh the vo Due thuy tinh the nhan Due thuy tinh the dang mang Due thuy tinh the phong Thuy tinh the hinh cau 11
Voi hoa the thuy tinh Lech thuy tinh the Khong co thuy tinh the Thuy tinh the nhan tao Nhu’ng tinh trang dich kinh Van due dich kinh Ong anh dich kinh dang sao Thuy hoa dich kinh Bong dich kinh sau Bong dich kinh toan bo Xuat huyet dich kinh rai rac, tiidi Xuat huyet dich kinh kern mang gia Xuat huyet to chiic hoa dich kinh cu. (dang dai, mang) Xuat huyet dich kinh lan toa, cu (dong nhat) Xuat huyet dudi dich kinh Nhiing boc chiia mau dich (trong benh ly vong mac dai diidng) Viem mu noi nhan Nhe (te bao rai rac trong dich kinh) Abces (lan toa hoac khu tru) Viem mu toan nhan Mang the mi Nhufng ton thvfdng u h ie to ac tinh the mi va h^c mac Day hac mac lan toa 12
- Deu (nhUdc nhan ap, cUdng tu xung huyet) - Khong deu (tien teo nhan, viem hac mac) Bong hac mac - Xuat tiet - Xuat huyet - Xuat huyet tong Bong the mi U hSc to" ac tinh the mi hac mac Carcinoma di can (ung thu tuyen di can) U mau hac mac U xiidng hac mac Thoai hoa hoang diem dang dla Gia u day hiat Nevi hac mac (ung thu te bao hac to) Voi hoa h&c mac, vong mac (sii tao xiidng) Nhiing tinh trang khac Di vat nhan cau Bong khi (hdi) Phu gai thi than kinh Lom gai glaucom Drusen dla thi Nhufng ton thifcfng vong mac va dong tu’ trang Benh ly vong mac vdi sii day len cua 16p vong mac (phu) 13
Co keo tren vong mac (do nhiing dai day len khu tru cua vong mac) Benh ly vong mac khong co sii day len cua ldp vong mac (sii phan chieu vong mac giam trong dai diidng) Bong vong mac - Thanh dich - Xuat tiet - Ling dong diidi vong mac. - Xuat huyet - Co tinh the cholesterol - Co keo - Dang pheu toan bo - Tam giac (dau hieu cua benh ly vong mac tang sinh) - Cling - Tach ldp vong mac (bong mang gidi han trong) - U nguyen bao vong mac - Xd san sau thuy tinh the - Tang san dich kinh nguyen phat - Benh COATS Loan san vong mac Nhufng benh cua cd ngoai nhan Cd day len * Ca hai ben ro ret - Benh ly hoc mat do noi tiet 14
- U bach mach, benh u hat man ti'nh - Day v ia d benh nhan ung thtf * Mot ben ro ret - Ciidng tu (Do DTM keo dai) - Viem cd cap tinh - Viem cd man tinh - Gia u - Ung thu tuyen di can - U mang nao - U than kinh ngoai bien - U mau - Teo Nhufng ton thiidng thiic the hoc m&t va quanh hoc mat Nhiing ton thiidng hoc mat U mau hoc mat (chan thiidng hoac tii nhien) U mau dudi mang xUdng Gay hd xiidng hoc mat Gay vun xiidng hoc m&t Khi thung (tran khf) Di vat (ngoai trif d dinh hoc m&t) Nhiing bat thiidng than kinh thi giac Phu thi than kinh Glioma Day len cua th
Dich dudi nhen tang U mang nao Teo thi than kinh Shung u va gia u quanh hoc mat Benh ve xoang 'khong khuyet xiidng1 Benh ti'nh quanh hoc ma: U nhay Thoat vi mang nao Thoat vi nao Loan san xd Dan tui le U hoc mat va gia u hoc mat Gia loi mat Gia lom mat Phu hoc mat lan toa Viem te bao hoc m it A bees hoc mat Abces dtfdi mane xiidng Tham nhiem cnir.g C’Jdng tu sung huyet U dam roi than kinh U mau xoang hang 'dang tru’dng thanh) U man xoang hang (dang tre em) U bach mach 16
U hon hdp cua tuyen le Ung thut tuyen di can den phan mem hoc m&t Do dong tinh mach (Dan hoc mit do do dong tinh mach keo dai) Phinh dong mach hoc mat / Di dang dong tinh mach Trifdng tinh mach Nang bi (dermoide) Nang thvfdng bi U bao schwan A U bao schwan B U bach mach / gia u / u lien ket U sdi than kinh Gia u xd Khong co nhan cau bam sinh (co ho&c khong co nang) 17
G ift THIEU VE MAY SIEU AM Co nhieu loai may sieu am diidc thiet ke de sii dung cho cac muc dich khac nhau. Tong quat, co the chia lam 3 loai sau: - May sieu am mau da chiic nang hien dai. - May sieu am da chiic nang, giai quyet diidc moi yeu cau chuyen khoa. - May sieu am xach tay chiic nang ddn gian, chuyen dung Vdi sii phat trien cua ky thuat, mot so" may xach tay gan day cung co kha day du cac chiic nang can thiet. Ngiidi sii dung can biet ro yeu cau cua minh de chon lila thiet bi thich hdp. Sau day la mot so diem cd ban can biet de sii dung mot may sieu am thong thiidng. 1. CAU TAO MAY SIEU AM Mot may sieu am thiidng gom 3 phan: - Phan nhap dut lieu: Dau do - Phan xii ly dut lieu: Than may va ban phim - Phan xuat duf lieu: Man hinh 18
1.1. Dau do Dau do dtfdc tao bdi mot nhom cac chan tik co nhiem vu lan lifdt phat va thu song sieu am. 19
Tinh nang cua dau do dtfdc xac dinh qua cac yeu to sau: 1.1.1. Hinh dang: co 3 loai dau do thtfdng dung: + Tuyen tinh (Linear) + Tia (Sector) + Cung (Convex) Stf khac biet la do viec s&p xep cac chan tv£ tren dau do, dan den viec tai tao anh khac nhau. Ta co the nhan biet loai dau do dtia vao hinh dang ben ngoai hay hinh anh mat c&t sieu am. Doi vdi moi loai dau do, can co danh gia khac nhau ve kha nang cua no. - Dau do linear: • Be ngang cua trtfdng khao sat. • Chieu sau cua trtfdng ma sat - Dau do sector va convex • Be ngang cua trifdng phan nong • Goc quet Cac chi tiet nay cho biet kha nang tai tao hinh va khao sat cd quan cua dau do.
1.1.2. Tan so : Tan so diidc dung trong kham nhan khoa thiidng tu: 5.5-20 Mhz 1.1.3. Do ly giai va do xuyen thau Do ly giai la yeu to' quan trong nhat quyet dinh tinh chat cua mot dau do. Do ly giai thiidng diidc hieu la do ly giai theo true. Tren thiic te, do ly giai cua dau do bao gom 3 yeu to": • Ly giai theo true: Phu thuoc vao t in so" d iu do • Ly giai theo chieu ngang: Phu thuoc vao so" chan tut va kha nang hoi tu song sieu am cua may • Ly giai theo chieu day (be mat cua lat c&t): Phu thuoc vao chat liidng cua 16p hoi tu. Do ly giai cua dau do cung phu thuoc vao dang cua dau do va kha nang xU ly hinh anh cua may. Vi vay, khong phai moi dau do cung tan so" deu co do ly giai nhii nhau. Mot cach ddn gian, co the van dung nguyen tac ly giai xuyen thau de chon tan so thich hdp: T in so cang cao thi do ly giai cang cao va do xuyen thau cang kern. 21