HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
LÊ THỊ PHƯƠNG DUNG
NGHIÊN CỨU MỨC SẴN LÒNG CHI TRẢ CỦA NGƯỜI DÂN
NHẰM CẢI THIỆN CHẤT LƯỢNG NƯỚC BỊ Ô NHIỄM
Ở CÁC LÀNG NGHỀ TỈNH BẮC NINH
Chuyên ngành: Kinh tế phát triển
Mã số: 9 31 01 05
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2019
Công trình hoàn thành tại:
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. Nguyễn Hữu Đạt
Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Thế Chinh
Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường
Phản biện 2: PGS.TS. Lê Thu Hoa
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Phản biện 3: TS. Nguyễn Quốc Chỉnh
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng Đánh giá luận án cấp Học viện họp tại:
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Vào hồi...giờ...phút, ngày... tháng... năm 2019
Có thể tìm hiểu luận án tại:
Thư viện Quốc gia Việt Nam
Thư viện Lương Định Của - Học viện Nông nghiệp Việt Nam
1
PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Toàn tỉnh Bắc Ninh có 62 làng nghề, trong đó có 31 làng nghề truyền thống.
Sự phát triển của các làng nghề tỉnh Bắc Ninh đã thu hút lực lượng lao động lớn ở
nông thôn, tạo ra một lượng hàng hóa đáng kể đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong
nước, cũng như xuất khẩu và góp phần quan trọng nâng cao thu nhập cho người
dân ở khu vực nông thôn. Tuy nhiên, sự phát triển của các làng nghề kéo theo
những hệ lụy về môi trường nghiêm trọng. Tại Bắc Ninh, chất lượng nước ở các
làng nghề đang bị ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng. Ô nhiễm môi trường đất, môi
trường nước, môi trường không khí gây ảnh hưởng lớn tới sức khỏe của người dân.
Mặc dù chính quyền các cấp cùng với các cơ quan chức năng liên quan đã
có nhiều chính sách, các biện pháp nhằm cải thiện chất lượng môi trường nói
chung và chất lượng môi trường nước của khu vực làng nghề của Bắc Ninh; nhưng
đến nay các chính sách và biện pháp được thực thi chưa hiệu quả, thực tế thể hiện
chất lượng môi trường nước vẫn ô nhiễm nghiêm trọng, mức ô nhiễm cao gấp
nhiều lần tiêu chuẩn cho phép. Bên cạnh đó, nhiều nhà máy xử lý nước thải tại các
làng nghề sau quá trình đưa vào sử dụng đã không thể hoạt động do thiếu kinh phí
và kỹ thuật lạc hậu. Vấn đề cấp bách của thực tiễn đặt ra một khoảng trống và yêu
cầu cần thiết có một nghiên cứu toàn diện nhằm tìm hiểu, phân tích, đánh giá,
nguyên nhân ảnh cơ bản vì sao nhiều chính sách, công cụ quản lý môi trường được
thực thi mà chưa hiệu quả, quan điểm, nhận thức, ý thức của người dân đối với vấn
đề môi trường ra sao, làm thế nào để huy động sự đóng góp của người dân, lượng
đóng góp về tài chính được bao nhiêu để cùng với chính quyền địa phương và các
cơ quan chức năng quản lý môi trường liên quan đầu tư cải thiện chất lượng môi
trường khu vực cho khu vực làng nghề nói riêng và cho tỉnh Bắc Ninh nói chung.
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến mức sẵn lòng
trả của người dân tỉnh Bắc Ninh nhằm cải thiện môi trường nước tại các làng nghề;
từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức và huy động người dân đóng góp
tài chính nhằm cải thiện môi trường nước của các làng nghề tỉnh Bắc Ninh thời
gian tới.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
- Góp phần làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn về sự thay đổi phúc lợi,
sẵn lòng chi trả của người dân nhằm cải thiện chất lượng môi trường nước bị ô nhiễm
2
ở các làng nghề;
- Đánh giá thực trạng nhận thức và quan điểm của người dân về tính nguy
hại và vai trò của việc cải thiện chất lượng môi trường nước ở các làng nghề tỉnh
Bắc Ninh;
- Ước tính và phân tích mức sẵn lòng chi trả của người dân tại các làng nghề
tỉnh Bắc Ninh nhằm cải thiện chất lượng môi trường nước;
- Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới mức sẵn lòng chi trả của người dân nhằm
cải thiện chất lượng môi trường nước ở các làng nghề của tỉnh Bắc Ninh;
- Đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức của người dân và thu hút người
dân đóng góp tài chính nhằm cải thiện môi trường nước của các làng nghề ở Bắc
Ninh.
1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các vấn đề lý luận và thực tiễn về sự thay
đổi phúc lợi khi môi trường thay đổi, sẵn lòng chi trả và thực trạng mức sẵn lòng
chi trả của người dân trong khu vực các làng nghề tỉnh Bắc Ninh để cải thiện chất
lượng môi trường nước.
Để tiến hành nghiên cứu toàn diện và đầy đủ các mục tiêu đã đặt ra đối
tượng điều tra bao gồm:
(1) Các hộ dân (đại diện là chủ hộ) có đặc điểm kinh tế - xã hội khác nhau;
(2) Các cơ quan thực thi chính sách về bảo vệ môi trường;
(3) Các cơ quan hoạch định chính sách;
(4) Cơ chế, chính sách (Luật, nghị định, thông tư...).
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nội dung: Những vấn để lý luận và thực tiễn liên quan đến thay đổi
phúc lợi, sẵn lòng trả, ứng xử, nhận thức và quan điểm của người dân, sự sẵn lòng
chi trả và các yếu tố ảnh hưởng tới mức sẵn lòng chi trả của người dân nhằm cải
thiện chất lượng môi trường nước ở các làng nghề tỉnh Bắc Ninh.
Phạm vi không gian:Trên địa bàn của tỉnh Bắc Ninh, tập trung chủ yếu vào
khu vực các làng nghề đang gây ô nhiễm môi trường nước.
Phạm vi thời gian: Từ năm 2015 tới năm 2018.
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
Về lý luận: Khi phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới mức sẵn lòng chi trả của
người dân để cải thiện chất lượng nước, các yếu tố ngoại sinh nên được bổ sung
nghiên cứu, bao gồm: khoảng cách hộ tới nguồn nước, mức độ tiếp cận truyền
thông, quan điểm của người dân về cải thiện chất lượng nước, nguồn nước sử
dụng.
3
Về thực tiễn: Cung cấp đánh giá của người dân về nguồn gây ô nhiễm môi
trường nước trong các làng nghề; nhận thức, quan điểm của người dân về cải thiện
chất lượng nước. Kết quả nghiên cứu là tài liệu để xem xét chi phí thiệt hại môi
trường trong các làng nghề tỉnh Bắc Ninh, có thể sử dụng làm đầu vào cho các chính
sách liên quan tới môi trường, đặc biệt để xác định mức phí người dân phải nộp để cải
thiện chất lượng môi trường nước và là nguồn tài liệu phục vụ cho giảng dạy và
nghiên cứu tại các Trường Đại học, Cao đẳng, các Viện nghiên cứu.
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
Về lý luận, bên cạnh kết quả đóng góp vào việc hệ thống và làm rõ các vấn
đề lý luận và thực tiễn liên quan đến sự thay đổi phúc lợi của người dân và sẵn
lòng chi trả để cải thiện chất lượng môi trường nước; luận án còn trình bày cơ sở
khoa học của phương pháp ước tính mức sẵn lòng chi trả trung bình theo cả hai mô
hình “tham số” và “phi tham số”. Luận án cũng gắn kết các lý thuyết về mức sẵn
lòng chi trả để đưa ra ý nghĩa của việc nghiên cứu mức sẵn lòng chi trả. Ngoài ra,
luận án đã xây dựng khung phân tích và đưa ra chi tiết các bước, cách thức đặt câu
hỏi cũng như phân tích phản ứng của người được phỏng vấn trong phương pháp
phỏng vấn chọn ngẫu nhiên lặp.
Về thực tiễn, luận án đề ra các giải pháp để nâng cao nhận thức của người dân
thông qua công tác truyền thông; các chính sách khuyến khích tăng thu nhập gắn
liền với chính sách bảo vệ môi trường như: tăng khả năng tiếp cận với các nguồn
vốn, thị trường mới, giảm lãi suất cho các cơ sở sản xuất có áp dụng các biện pháp
xử lý nước thải; xây dựng nhà máy xử lý nước thải; khuyến khích cơ sở sản xuất di
chuyển ra các khu công nghiệp, cụm công nghiệp; giải pháp tài chính như tập trung
thu phí các cơ sở sản xuất, đơn giản hóa các văn bản chính sách. Luận án cũng mở
ra một hướng nghiên cứu mới về mức ô nhiễm tối ưu tại các làng nghề.
PHẦN 2
TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SẴN LÒNG
CHI TRẢ ĐỂ CẢI THIỆN CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC
BỊ Ô NHIỄM Ở CÁC LÀNG NGHỀ
2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SẴN LÒNG CHI TRẢ ĐỂ CẢI THIỆN CHẤT
LƯỢNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC BỊ Ô NHIỄM
2.1.1. Một số khái niệm về ô nhiễm môi trường nước ở làng nghề
2.1.1.1. Khái niệm về ô nhiễm môi trường nước
Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của các thành phần môi trường không
phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật môi trường và tiêu chuẩn môi trường gây ảnh
hưởng xấu đến con người và sinh vật.