Luận án Tiến sỹ Kinh tế: Sự hòa hợp giữa kế toán Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất – từ chuẩn mực đến thực tiễn

Chia sẻ: Đỗ Hồng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:303

Thêm vào BST

Báo xấu

262
lượt xem 92
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu chính yếu của Luận án Tiến sỹ Kinh tế: Sự hòa hợp giữa kế toán Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất – từ chuẩn mực đến thực tiễn luận án là đánh giá về sự hòa hợp giữa kế toán Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày BCTC HN, từ chuẩn mực đến thực tiễn. Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sỹ Kinh tế: Sự hòa hợp giữa kế toán Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất – từ chuẩn mực đến thực tiễn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH TRẦN HỒNG VÂN SỰ HÒA HỢP GIỮA KẾ TOÁN VIỆT NAM VÀ QUỐC TẾ TRONG VIỆC LẬP VÀ TRÌNH BÀY BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT – TỪ CHUẨN MỰC ĐẾN THỰC TIỄN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Tp.Hồ Chí Minh – Năm 2014
i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRẦN HỒNG VÂN SỰ HÒA HỢP GIỮA KẾ TOÁN VIỆT NAM VÀ QUỐC TẾ TRONG VIỆC LẬP VÀ TRÌNH BÀY BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT – TỪ CHUẨN MỰC ĐẾN THỰC TIỄN NGÀNH: KẾ TOÁN MÃ SỐ: 62343001 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS, TS. Bùi Văn Dương 2. PGS, TS. Hà Xuân Thạch THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2014
i
i LỜI CÁM ƠN Viết luận án tiến sỹ là một quá trình dài, khó khăn, vất vả nhưng mang đến không ít niềm vui. Bên cạnh những niềm vui khi khám phá, tích lũy được những kiến thức, kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu, là những phấn khởi khi thấy khả năng tư duy, lập luận và trình bày có những bước tiến bộ, ngày càng tự tin hơn. Khi viết những dòng này, nhớ lại từ những ngày đầu tìm hiểu, nghiên cứu đề tài đến nay, tôi thấy luận án không thể hoàn thành nếu không có sự giúp đỡ vô cùng quý báu của những thầy cô, những người đồng nghiệp, bạn bè và những người thân trong gia đình tôi,… Trước hết, tôi xin bày tỏ sự cảm động và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Bùi Văn Dương và PGS.TS Hà Xuân Thạch, hai người thầy đã giảng dạy tôi từ khi tôi là sinh viên đại học, và cũng là những người hướng dẫn khoa học trong quá trình nghiên cứu và viết luận án này. Được làm việc dưới sự định hướng, chỉ dẫn và hỗ trợ tận tình của các thầy là yếu tố không thể thiếu để tôi hoàn thành luận án. Sự kiên nhẫn, lắng nghe của các thầy khi tôi trình bày, những điểm mấu chốt mà các thầy chỉ ra cho tôi trong các bước khảo sát, nghiên cứu tổng hợp và trình bày nội dung luận án. Sự khuyến khích, động viên và hơn nữa, tầm cao hiểu biết và bề dày kinh nghiệm của các thầy trong nghiên cứu khoa học, phương pháp nghiên cứu logic, thấu đáo và tận tâm, những chỉ dẫn và tiêu chuẩn khoa học nghiêm túc của các thầy là nguồn động viên, là mục tiêu để tôi phấn đấu, luôn làm tôi cảm động và biết ơn, và là những tấm gương sáng để tôi noi theo. Tôi xin bày tỏ sự trân trọng và biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS Võ Văn Nhị, người luôn quan tâm, chỉ bảo và tận tâm hỗ trợ tôi trong quá trình viết luận án. Tôi sẽ luôn nhớ những góp ý chân thành, sâu sắc, những chỉ dẫn tận tình, thời gian quý báu mà thầy đã dành ra để giúp đỡ tôi hoàn thành luận án, dù thầy công việc bộn bề. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô Khoa Kế toán – Kiểm toán Trường Đại học Kinh tế Tp.HCM. Các thầy cô đã góp ý, chia sẻ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình nghiên cứu và viết luận án. Những nhận xét, góp ý của các thầy cô góp phần không nhỏ để luận án giảm thiểu sai sót và trở nên hoàn thiện hơn. Và tôi không thể hoàn thành luận án nếu không có sự sẻ chia, đóng góp với tình cảm tuyệt vời mà các thầy cô trong Khoa Kế toán – Kiểm toán trường Đại học Tài chính – Marketing, nơi tôi công tác, đã dành cho tôi. Quá trình hoàn thành luận án của tôi được thuận lợi hơn rất nhiều với sự tạo điều kiện của Khoa Kế toán – Kiểm toán và Trường
ii Đại học Tài chính - Marketing, nơi những thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp đã dành cho tôi những khuyến khích, động viên, và sẻ chia công việc để tôi có điều kiện hoàn thành luận án của mình. Trong quá trình viết luận án, tôi còn được sự hỗ trợ quý báu, nhiệt tình của nhiều cơ quan, tổ chức, những người bạn, những đồng nghiệp và người nghiên cứu ở nhiều nơi khác, tôi không biết nói gì hơn, chỉ có thể sâu sắc tri ân. Và sau cùng, tôi xin cảm ơn cha mẹ, không chỉ sinh ra tôi, nuôi dạy tôi thành người, mà còn là nguồn động viên, hỗ trợ tôi cả về vật chất lẫn tinh thần, là động lực để tôi nghiên cứu và hoàn thành luận án. Xin cám ơn các anh chị, các cháu, chồng tôi và toàn thể người thân trong gia đình đã luôn sát cánh, động viên tôi trong suốt thời gian qua. Một lần nữa, tôi xin trân trọng cảm ơn tất cả. Nghiên cứu sinh Trần Hồng Vân
iii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận án là trung thực và được thu thập từ các nguồn dữ liệu khách quan. Ngoại trừ một số khảo sát và kết luận đã được công bố trong các công trình khoa học của tác giả, các kết quả của luận án này chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác Nghiên cứu sinh Trần Hồng Vân
iv MỤC LỤC LỜI CÁM ƠN ....................................................................................................................... i LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................... iii MỤC LỤC .......................................................................................................................... iv DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................... xi DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU.................................................................................... xvi DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ........................................................................... xx PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu......................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................................. 4 4. Tính mới và những đóng góp của luận án ..................................................................... 6 4.1. Về phương diện khoa học.......................................................................................... 6 4.2. Về phương diện thực tiễn .......................................................................................... 6 5. Kết cấu của luận án ........................................................................................................ 6 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HÒA HỢP KẾ TOÁN TRONG VIỆC LẬP VÀ TRÌNH BÀY BÁO CÁO TÀI CHÍNH HỢP NHẤT ................................................... 7 1.1. Giới thiệu ................................................................................................................... 7 1.2. Tổng quan về hòa hợp kế toán .................................................................................. 7 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến hòa hợp kế toán....................................... 7 1.2.1.1. Hòa hợp kế toán, chuẩn mực hóa kế toán và hội tụ kế toán ............................... 7 1.2.1.2. Hòa hợp chuẩn mực kế toán và hòa hợp thực tế kế toán .................................... 8 1.2.1.3. Hòa hợp về mặt trình bày BCTC và hòa hợp về mặt đo lường .......................... 9 1.2.2. Lược sử tiến trình phát triển của hòa hợp kế toán trên thế giới ............................. 9 1.2.3. Tổng hợp các kết quả nghiên cứu về hòa hợp kế toán ......................................... 12 1.2.3.1. Kết quả nghiên cứu về mối quan hệ giữa hòa hợp CMKT với hòa hợp thực tế kế toán .......................................................................................................................... 13 1.2.3.2. Kết quả nghiên cứu về mối quan hệ giữa hòa hợp kế toán với chất lượng của BCTC .......................................................................................................................... 13 1.2.3.3. Kết quả nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến hòa hợp kế toán ............... 14 1.3. Tổng quan về báo cáo tài chính hợp nhất ................................................................ 16
v 1.3.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến báo cáo tài chính hợp nhất .................... 16 1.3.1.1. Thực thể báo cáo............................................................................................... 16 1.3.1.2. Nhóm công ty mẹ - công ty con ....................................................................... 17 1.3.1.3. “Nhóm công ty mẹ - công ty con” là một “thực thể báo cáo” .......................... 22 1.3.1.4. “Báo cáo tài chính” và “báo cáo tài chính hợp nhất” ....................................... 22 1.3.2. Mục đích của báo cáo tài chính và báo cáo tài chính hợp nhất ........................... 24 1.3.3. Các đặc điểm chất lượng của thông tin do BCTC và BCTC HN cung cấp ......... 25 1.3.4. Các yếu tố của báo cáo tài chính hợp nhất........................................................... 27 1.3.5. Hệ thống báo cáo tài chính hợp nhất.................................................................... 28 1.3.5.1. Bảng cân đối kế toán hợp nhất ......................................................................... 28 1.3.5.2. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất.............................................. 29 1.3.5.3. Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất ................................................................ 30 1.3.5.4. Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu hợp nhất ...................................................... 32 1.3.5.5. Thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất .......................................................... 33 1.3.6. Các nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất................................ 34 1.3.6.1. Các nguyên tắc chung khi lập và trình bày báo cáo tài chính .......................... 34 1.3.6.2. Các nguyên tắc cho việc lập và trình bày BCTC HN ....................................... 35 1.3.6.2.1. Phạm vi các công ty phải lập và trình bày BCTC HN .................................. 35 1.3.6.2.2. Phạm vi hợp nhất báo cáo tài chính .............................................................. 35 1.3.6.2.3. Phương pháp lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất ............................ 39 1.3.7. Tổng hợp một số kết quả nghiên cứu khác về BCTC HN ................................... 57 1.3.7.1. Kết quả nghiên cứu về tính thích hợp của BCTC HN ...................................... 58 1.3.7.2. Kết quả nghiên cứu về các nhân tố tác động đến việc lập và trình bày BCTC HN .......................................................................................................................... 58 1.3.7.3. Kết quả nghiên cứu về tác động của các phương pháp kế toán khác nhau đến thông tin do BCTC HN cung cấp ...................................................................................... 58 1.4. Tổng quan về hòa hợp kế toán trong việc lập và trình bày BCTC HN ................... 58 1.4.1. Kết quả nghiên cứu về mối quan hệ giữa hòa hợp CMKT và hòa hợp thực tế kế toán trong việc lập và trình bày BCTC HN .................................................................. 58 1.4.2. Kết quả nghiên cứu về mối quan hệ giữa hòa hợp kế toán trong việc lập và trình bày BCTC HN với chất lượng BCTC HN của các doanh nghiệp ............................ 59
vi 1.4.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến tiến trình hòa hợp kế toán về lập và trình bày BCTC HN. ......................................................................................................................... 59 1.5. Hạn chế trong các nghiên cứu đã được thực hiện và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu về hòa hợp kế toán giữa Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày BCTC HN .......................................................................................................................... 59 1.5.1. Những hạn chế trong các nghiên cứu đã được thực hiện ..................................... 59 1.5.1.1. Chưa có nghiên cứu về nền tảng lý thuyết được áp dụng trong kế toán Việt Nam về lập và trình bày BCTC HN .................................................................................. 60 1.5.1.2. Chưa có nghiên cứu hoàn chỉnh về hòa hợp kế toán giữa Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày BCTC HN ........................................................................... 60 1.5.1.3. Chưa có nghiên cứu về chất lượng BCTC HN của các DN Việt Nam ............ 61 1.5.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu về hòa hợp kế toán Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày BCTC HN ........................................................................... 61 1.6. Các giả thuyết về sự hòa hợp giữa kế toán Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày BCTC HN – từ chuẩn mực đến thực tiễn ........................................................... 62 1.6.1. Giả thuyết về sự hòa hợp giữa CMKT của Việt Nam và IAS/IFRS trong việc lập và trình bày BCTC HN. ............................................................................................... 62 1.6.2. Giả thuyết về sự hòa hợp thực tế kế toán của các DN Việt Nam trong việc lập và trình bày BCTC HN theo CMKT Việt Nam................................................................. 63 1.6.3. Tính so sánh được giữa BCTC HN được lập theo CMKT của Việt Nam với BCTC HN được lập theo IAS/IFRS của cùng một nhóm công ty mẹ - công ty con. ....... 63 1.6.4. Giả thuyết về tính thích hợp của BCTC HN của các DN Việt Nam ................... 64 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 .................................................................................................... 64 CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................... 66 2.1. Giới thiệu ................................................................................................................. 66 2.2. Đo lường mức độ hòa hợp giữa CMKT của Việt Nam và IAS/IFRS trong việc lập và trình bày BCTC HN ................................................................................................ 66 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu lựa chọn....................................................................... 66 2.2.1.1. Hệ số Jaccard có điều chỉnh ............................................................................. 67 2.2.1.2. Chỉ số Absence ................................................................................................. 67 2.2.1.3. Chỉ số Divergence ............................................................................................ 67 2.2.1.4. Khoảng cách Average ....................................................................................... 68
vii 2.2.1.5. Mối quan hệ giữa JACC với ABSE và DIV ..................................................... 68 2.2.1.6. Đánh giá sự thay đổi mức độ hòa hợp giữa CMKT của Việt Nam với các bộ IAS/IFRS trong việc lập và trình bày BCTC HN .............................................................. 68 2.2.2. Dữ liệu cần thiết ................................................................................................... 69 2.3. Đo lường mức độ hòa hợp thực tế kế toán giữa các DN Việt Nam áp dụng VAS trong việc lập và trình bày BCTC HN. .............................................................................. 69 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu lựa chọn....................................................................... 69 2.3.1.1. Đo lường mức độ hòa hợp ................................................................................ 69 2.3.1.2. Đo lường mức độ mức độ tuân thủ ................................................................... 70 2.3.2. Dữ liệu cần thiết ................................................................................................... 71 2.3.3. Đánh giá mối quan hệ giữa mức độ hòa hợp thực tế kế toán giữa các DN Việt Nam với mức độ tuân thủ và với mức độ hòa hợp giữa CMKT của Việt Nam với IAS/IFRS trong việc lập và trình bày BCTC HN .............................................................. 71 2.4. Đánh giá sự khác biệt giữa thông tin do BCTC HN được lập theo CMKT của Việt Nam cung cấp và BCTC HN được lập theo IAS/IFRS cung cấp cho cùng một nhóm công ty mẹ - công ty con. ........................................................................................ 71 2.4.1. Phương pháp nghiên cứu lựa chọn....................................................................... 71 2.4.2. Dữ liệu cần thiết ................................................................................................... 72 2.5. Đánh giá tính thích hợp của thông tin do BCTC HN của các DN Việt Nam cung cấp ................................................................................................................................. 72 2.5.1. Phương pháp nghiên cứu lựa chọn....................................................................... 72 2.5.2. Dữ liệu cần thiết ................................................................................................... 74 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .................................................................................................... 75 CHƯƠNG 3. KẾ TOÁN LẬP VÀ TRÌNH BÀY BCTC HN TẠI VIỆT NAM – TỪ CHUẨN MỰC ĐẾN THỰC TIỄN ................................................................................... 76 3.1. Giới thiệu ................................................................................................................. 76 3.2. Kế toán lập và trình bày BCTC HN theo CMKT của Việt Nam và các văn bản pháp luật hướng dẫn có liên quan. ..................................................................................... 76 3.2.1. Hệ thống báo cáo tài chính hợp nhất.................................................................... 76 3.2.2. Nguyên tắc và phương pháp lập BCTC HN theo CMKT của Việt Nam ............ 77 3.2.2.1. Phạm vi các công ty phải lập và trình bày BCTC HN ..................................... 77 3.2.2.2. Phạm vi hợp nhất BCTC................................................................................... 78
viii 3.2.2.3. Lý thuyết hợp nhất áp dụng .............................................................................. 78 3.2.2.4. Kế toán hợp nhất kinh doanh ............................................................................ 80 3.2.2.5. Kế toán tái cơ cấu DN thành công ty mẹ - công ty con.................................... 81 3.2.2.6. Kế toán các khoản vốn góp liên doanh, vốn góp vào công ty liên kết trên BCTC HN. ......................................................................................................................... 83 3.2.2.7. Phương pháp kế toán chuyển đổi BCTC của các cơ sở nước ngoài................. 84 3.2.3. Các bước lập BCTC hợp nhất .............................................................................. 85 3.2.3.1. Bước 1: Xác định công ty con, công ty liên kết, công ty liên doanh. .............. 85 3.2.3.2. Bước 2: Tập hợp các BCTC cần thiết và các tài liệu có liên quan khác .......... 86 3.2.3.3. Bước 3: Xử lý các khác biệt về chính sách kế toán, kỳ kế toán, đơn vị tiền tệ kế toán giữa BCTC của công ty con, công ty liên kết, công ty liên doanh với BCTC của công ty mẹ. .................................................................................................................. 87 3.2.3.4. Bước 4: Hợp cộng các chỉ tiêu trong BCĐKT, BC KQHĐKD, BC LCTT ..... 88 3.2.3.5. Bước 5: Ghi nhận các bút toán loại trừ, điều chỉnh vào bảng tổng hợp các bút toán điều chỉnh ............................................................................................................ 88 3.2.3.6. Bước 6: Lập Bảng tổng hợp các chỉ tiêu hợp nhất. .......................................... 89 3.2.3.7. Bước 7: Lập BCTC hợp nhất ............................................................................ 89 3.3. Thực tế kế toán lập và trình bày BCTC HN theo CMKT của Việt Nam. ............... 90 3.3.1. Những vấn đề chung về nhóm công ty mẹ - công ty con tại Việt Nam ............... 90 3.3.1.1. Nguồn gốc hình thành các nhóm công ty mẹ - công ty con ............................. 90 3.3.1.2. Các dạng liên kết trong nhóm công ty mẹ - công ty con .................................. 91 3.3.1.3. Kết cấu tổ chức của nhóm công ty mẹ - công ty con. ...................................... 91 3.3.2. Thực tế kế toán lập và trình bày BCTC HN theo CMKT của Việt Nam tại các DN Việt Nam ..................................................................................................................... 92 3.3.2.1. Hệ thống BCTC HN và nguyên tắc lập BCTC HN .......................................... 92 3.3.2.2. Phạm vi hợp nhất .............................................................................................. 93 3.3.2.3. Lý thuyết hợp nhất áp dụng khi lập và trình bày BCTC HN ........................... 94 3.3.2.4. Kế toán HNKD ................................................................................................. 95 3.3.2.5. Kế toán tái cơ cấu DN thành công ty mẹ - công ty con.................................... 97 3.3.2.6. Kế toán khoản đầu tư vào công ty liên kết, liên doanh trên BCTC HN: .......... 97 3.3.2.7. Kế toán chuyển đổi BCTC của các cơ sở ở nước ngoài ................................... 98 3.4. Thực tế lập và trình bày BCTC HN theo IAS/IFRS tại các DN Việt Nam............. 99
ix TÓM TẮT CHƯƠNG 3 .................................................................................................... 99 CHƯƠNG 4. KIỂM ĐỊNH CÁC GIẢ THUYẾT VỀ SỰ HÒA HỢP GIỮA KẾ TOÁN VIỆT NAM VÀ QUỐC TẾ TRONG VIỆC LẬP VÀ TRÌNH BÀY BCTC HN – TỪ CHUẨN MỰC ĐẾN THỰC TIỄN ................................................................................. 102 4.1. Giới thiệu ............................................................................................................... 102 4.2. Kiểm định các giả thuyết về sự hòa hợp giữa kế toán Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày BCTC HN – từ chuẩn mực đến thực tiễn. ..................................... 102 4.2.1. Kiểm định giả thuyết về sự hòa hợp giữa CMKT của Việt Nam và IAS/IFRS trong việc lập và trình bày BCTC HN ............................................................................. 105 4.2.1.1 . Kết quả kiểm định......................................................................................... 105 4.2.1.2 Kết luận về giả thuyết H1 ................................................................................ 112 4.2.2. Kiểm định giả thuyết về sự hòa hợp giữa các DN Việt Nam áp dụng CMKT của Việt Nam trong việc lập và trình bày BCTC HN. .................................................... 114 4.2.2.1 . Kết quả kiểm định......................................................................................... 114 4.2.2.1.1 Kết quả kiểm định về mức độ hòa hợp giữa các DN Việt Nam áp dụng CMKT của Việt Nam trong việc lập và trình bày BCTC HN ......................................... 114 4.2.2.1.2 Kết quả kiểm định về mức độ tuân thủ của các DN Việt Nam đối với CMKT của Việt Nam ...................................................................................................... 116 4.2.2.1.3 Kết quả kiểm định về mối quan hệ giữa mức độ hòa hợp thực tế kế toán với mức độ tuân thủ CMKT của Việt Nam giữa các DN Việt Nam ............................... 117 4.2.2.2 . Kết luận về giả thuyết H2 .............................................................................. 119 4.2.3. Kiểm định giả thuyết về sự khác biệt giữa BCTC HN được lập theo CMKT của Việt Nam và BCTC HN được lập theo IAS/IFRS của cùng một nhóm công ty mẹ - công ty con....................................................................................................................... 121 4.2.3.1 . Kết quả kiểm định......................................................................................... 121 4.2.3.2 . Kết luận về giả thuyết H3 .............................................................................. 123 4.2.4. Kiểm định giả thuyết tính thích hợp của BCTC HN của các DN Việt Nam ..... 123 4.2.4.1 . Kết quả kiểm định......................................................................................... 123 4.2.4.2 . Kết luận về giả thuyết H4 .............................................................................. 126 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 .................................................................................................. 126
x CHƯƠNG 5. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT NHẰM GÓP PHẦN THỰC HIỆN TIẾN TRÌNH HÒA HỢP VỚI KẾ TOÁN QUỐC TẾ TRONG VIỆC LẬP VÀ TRÌNH BÀY BCTC HN – TỪ CHUẨN MỰC ĐẾN THỰC TIỄN TẠI VIỆT NAM..................................... 129 5.1. Giới thiệu ............................................................................................................... 129 5.2. Quan điểm đề xuất ................................................................................................. 129 5.2.1. Quan điểm về xu hướng hòa hợp giữa kế toán Việt Nam và quốc tế trong việc lập và trình bày BCTC HN. ............................................................................................. 129 5.2.2. Quan điểm về tác động của hòa hợp CMKT đến hòa hợp thực tế kế toán. ....... 129 5.3. Một số đề xuất cụ thể ............................................................................................ 130 5.3.1. Đề xuất đối với Bộ Tài chính ............................................................................. 130 5.3.1.1. Đề xuất về quan điểm xây dựng VAS và các văn bản hướng dẫn kế toán..... 130 5.3.1.2. Đề xuất về quy trình xây dựng, ban hành chuẩn mực kế toán ....................... 132 5.3.1.3. Các đề xuất cụ thể đối với các VAS có liên quan đến việc lập và trình bày BCTC HN. ....................................................................................................................... 133 5.3.1.4. Các kiến nghị cụ thể đối với các văn bản hướng dẫn kế toán lập và trình bày BCTC hợp nhất ................................................................................................................ 147 5.3.2. Các kiến nghị đối với các DN thuộc đối tượng phải lập và cung cấp BCTC hợp nhất. .......................................................................................................................... 149 5.3.3. Các kiến nghị khác ............................................................................................. 150 TÓM TẮT CHƯƠNG 5 .................................................................................................. 150 PHẦN KẾT LUẬN ......................................................................................................... 152 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ............................................................... 154 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 155 Tiếng Việt ........................................................................................................................ 155 Tiếng Anh. ....................................................................................................................... 155
xi DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Tên đầy đủ tiếng Anh Tên đầy đủ tiếng Việt AISG Accountants’ International Nhóm nghiên cứu quốc tế của Study Group các kế toán viên APB Accounting Principles Board Hội đồng xây dựng các nguyên tắc kế toán (Hoa Kỳ) (được thay thế bởi FASB năm 1973) ARB Accounting Research Thông cáo nghiên cứu kế toán Bulletin ASB Accounting Standards Board Hội đồng Chuẩn mực kế toán Anh. ASBE Accounting Standards for Chuẩn mực kế toán doanh Business Enterprises nghiệp (Trung Quốc) ASBJ Accounting Standards Board Hội đồng Chuẩn mực kế toán of Japan Nhật Bản ASBJ guide Accounting Standards Board Hướng dẫn của Hội đồng of Japan Guide chuẩn mực kế toán Nhật Bản ASBJ Statement Accounting Standards Board Chuẩn mực kế toán tài chính of Japan Statement Nhật Bản ASC Accounting Standards Chuẩn mực kế toán Hoa Kỳ Codification (thay thế cho SFAS từ cuối năm 2009) ASRB Accounting Standards Ủy ban xem xét và phê chuẩn Review Board chuẩn mực kế toán (Úc) ASU Accounting Standards Update Chuẩn mực kế toán cập nhật (Hoa Kỳ) BADC Business Accounting Hội đồng kế toán doanh nghiệp Deliberation Council (Nhật Bản) BC Báo cáo BC KQHĐKD Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh
xii Chữ viết tắt Tên đầy đủ tiếng Anh Tên đầy đủ tiếng Việt BC KQHĐKD HN Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất BC LCTT Báo cáo lưu chuyển tiền tệ BC LCTT HN Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất BC TĐVCSH Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu BC TĐVCSH HN Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu hợp nhất BCĐKT Bảng cân đối kế toán BCĐKT HN Bảng cân đối kế toán hợp nhất BCTC Báo cáo tài chính BCTC HN Báo cáo tài chính hợp nhất BLTM Bất lợi thương mại CAP Committee on Accounting Ủy ban về Phương pháp kế Procedure toán (Hoa Kỳ) CM BCTC Chuẩn mực báo cáo tài chính CMKT Chuẩn mực kế toán CMKT của Việt Chuẩn mực kế toán của Việt Nam Nam, bao gồm các VAS, chế độ kế toán, thông tư hướng dẫn và các văn bản pháp luật kế toán khác. CON Statement of Financial Khái niệm Kế toán tài chính Accounting Concepts (Hoa Kỳ) CTCP Công ty cổ phần DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước EEA European Economic Area Khu vực kinh tế Châu Âu EU European Union Liên minh Châu Âu
xiii Chữ viết tắt Tên đầy đủ tiếng Anh Tên đầy đủ tiếng Việt FASB Financial Accounting Hội đồng chuẩn mực kế toán Standards Board tài chính (Hoa Kỳ) FIN Financial Accounting Hướng dẫn của Hội đồng Standards Board chuẩn mực kế toán tài chính Interpretation (Hoa Kỳ) FRS Financial Reporting Standard Chuẩn mực báo cáo tài chính (Anh) GAAP Generally Accepted Các nguyên tắc kế toán được Accounting Principles chấp nhận chung GTGS Giá trị ghi sổ GTHL Giá trị hợp lý HN Hợp nhất HNKD Hợp nhất kinh doanh HNX Hanoi Stock Exchange Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội HOSE Ho Chi Minh Stock Sở giao dịch chứng khoán Exchange TP.HCM IAS International Accounting Chuẩn mực kế toán quốc tế Standard IAS Framework International Accounting Khuôn mẫu lý thuyết cho Standard Framework chuẩn mực kế toán quốc tế IASB International Accounting Hội đồng chuẩn mực kế toán Standards Board quốc tế IASC International Accounting Ủy ban Chuẩn mực kế toán Standards Committee quốc tế ICAA Institute of Chartered Viện kế toán viên công chứng Accountants in Australia tại Úc ICANZ Institute of Chatered Hiệp hội các kế toán viên New Accountants of New Zealand Zealand
xiv Chữ viết tắt Tên đầy đủ tiếng Anh Tên đầy đủ tiếng Việt IFRS International Financial Chuẩn mực báo cáo tài chính Reporting Standard quốc tế IFRS for SMEs The International Financial Chuẩn mực báo cáo tài chính Reporting Standard for Small quốc tế dành cho doanh nghiệp and Medium sized Entities nhỏ và vừa IFRS Framework International Financial Khuôn mẫu lý thuyết cho Reporting Standard chuẩn mực báo cáo tài chính Framework quốc tế IOSCO International Organization of Tổ chức Quốc tế các Ủy ban Securities Commissions Chứng khoán LN Lợi nhuận LT Lý thuyết LTTM Lợi thế thương mại PSASB Public Sector Accounting Ủy ban chuẩn mực kế toán Standards Board công (Úc) SFAS Statement of Financial Chuẩn mực kế toán tài chính Accounting Standard Hoa Kỳ (được thay thế bởi ASC từ cuối năm 2009) SIC Standing Committee on Ủy ban giải thích chuẩn mực Interpretation SPE Special Purpose Entity Thực thể hoạt động theo mục đích đặc biệt. SSAP Statement of Standard Chuẩn mực kế toán thực hành Accounting Practice (Anh) TC - NH Tài chính - Ngân hàng TCT Tổng công ty TM BCTC HN Thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất TNDN Thu nhập doanh nghiệp TNHH Trách Nhiệm Hữu Hạn
xv Chữ viết tắt Tên đầy đủ tiếng Anh Tên đầy đủ tiếng Việt TS Tài sản VAS Vietnamese Accounting Chuẩn mực kế toán Việt Nam Standard (các CMKT cụ thể do Bộ Tài chính Việt Nam ban hành) VCSH Vốn chủ sở hữu VIE Variable Interest Entities Thực thể có lợi ích biến thiên
xvi DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 1.1. Các dạng BCTC cho nhóm công ty đã được áp dụng ........................................ 23 Bảng 1.2. Các quan điểm về đối tượng sử dụng BCTC và mục đích của BCTC. ............. 24 Bảng 1.3. Quan điểm về các đặc điểm chất lượng của thông tin kế toán........................... 26 Bảng 1.4. Định nghĩa “kiểm soát” và cơ sở nhận biết kiểm soát ....................................... 36 Bảng 1.5. Các trường hợp công ty con không phải hợp nhất theo quy định ...................... 39 Bảng 1.6. Bảng tổng hợp các phân tích về lý thuyết HN áp dụng trong IAS/IFRS và CMKT của một số quốc gia................................................................................................ 46 Bảng 1.7. Bảng tổng hợp nhận định về lý thuyết HN áp dụng trong IAS/IFRS và trong CMKT của một số quốc gia................................................................................................ 47 Bảng 1.8. Kế toán LTTM theo IAS/IFRS và CMKT của một số quốc gia ........................ 51 Bảng 1.9. Một số trường hợp kế toán khoản đầu tư vào công ty con, công ty liên kết, công ty liên doanh theo các phương pháp khác nhau trên BCTC riêng và BCTC HN............... 52 Bảng 1.10. Phương pháp kế toán khoản đầu tư vào công ty liên kết, liên doanh trên BCTC riêng và trên BCTC HN theo IAS/IFRS và CMKT của một số quốc gia .......................... 56 Bảng 1.11. Các VAS và IAS/IFRS liên quan đến kế toán lập và trình bày BCTC HN ..... 62 Bảng 2.1. Các loại yêu cầu áp dụng của nguyên tắc kế toán.............................................. 66 Bảng 2.2. Bảng ANOVA trong phân tích hồi quy bội được kết xuất từ SPSS .................. 73 Bảng 2.3. Bảng hệ số tương quan trong phân tích hồi quy bội được kết xuất từ SPSS ..... 74 Bảng 2.4. Phương pháp nghiên cứu lựa chọn và nguồn dữ liệu cần thiết .......................... 75 Bảng 3.1. Phạm vi các công ty phải lập và trình bày BCTC HN theo CMKT của Việt Nam. ................................................................................................................................... 77 Bảng 3.2. Phạm vi hợp nhất BCTC theo CMKT của Việt Nam. ....................................... 78 Bảng 3.3. Lý thuyết hợp nhất áp dụng theo CMKT của Việt Nam. ................................... 79 Bảng 3.4. Kế toán HNKD theo CMKT của Việt Nam. ...................................................... 80 Bảng 3.5. Nguyên tắc, phương pháp xử lý tài chính – kế toán khi tái cơ cấu DNNN theo các văn bản pháp luật hiện hành. ........................................................................................ 81 Bảng 3.6. Kế toán khoản vốn góp vào công ty liên kết, liên doanh theo CMKT của Việt Nam .................................................................................................................................... 83 Bảng 3.7. Phương pháp kế toán chuyển đổi BCTC của các cơ sở nước ngoài theo CMKT của Việt Nam. ..................................................................................................................... 85
xvii Bảng 3.8. Tổng hợp nguồn gốc hình thành của các nhóm công ty mẹ - công ty con của các công ty cổ phần niêm yết trên HNX và HOSE................................................................... 90 Bảng 3.9.1. Bảng tổng hợp các dạng liên kết trong các nhóm công ty mẹ - công ty con mà công ty mẹ là công ty cổ phần niêm yết trên HNX và HOSE ............................................ 91 Bảng 3.9.2. Bảng tổng hợp các dạng liên kết ngang của công ty con khi so sánh với hoạt động chính của công ty mẹ (công ty mẹ hoạt động đa lãnh vực) ....................................... 91 Bảng 3.10.1. Bảng tổng hợp các trường hợp công ty mẹ xây dựng kết cấu tổ chức nhóm công ty mẹ - công ty con theo cấu trúc đơn giản (phân tích sơ bộ) ................................... 92 Bảng 3.10.2. Bảng tổng hợp các trường hợp nhóm công ty (công ty mẹ, công ty con và/hoặc công ty liên kết, liên doanh niêm yết trên HNX hoặc HOSE) được thiết kế theo cấu trúc hỗn hợp ................................................................................................................. 92 Bảng 3.11. Bảng tổng hợp thực tế áp dụng mẫu BCTC HN tại các công ty niêm yết ....... 93 Bảng 3.12.1. Bảng tổng hợp số trường hợp không cung cấp BCTC HN năm 2011 .......... 93 Bảng 3.12.2. Bảng tổng hợp các dạng kiểm soát của công ty mẹ đối với công ty con ...... 94 Bảng 3.12.3. Bảng tổng hợp các trường hợp công ty con không HN vào BCTC HN ....... 94 Bảng 3.13. Bảng tổng hợp lý thuyết hợp nhất được áp dụng để trình bày lợi ích của cổ đông thiểu số trên BCTC HN của các công ty niêm yết trên HNX và HOSE ................... 95 Bảng 3.14.1. Bảng tổng hợp thực tế kế toán HNKD theo phương pháp mua hình thành quan hệ công ty mẹ - công ty con của các công ty niêm yết trên HNX và HOSE. ............ 96 Bảng 3.14.2. Bảng tổng hợp thực tế kế toán HNKD khi hình thành công ty liên kết, liên doanh theo phương pháp mua trên BCTC HN của các công ty mẹ niêm yết. ................... 96 Bảng 3.15. Bảng tổng hợp thực tế kế toán HNKD theo phương pháp cộng vốn hình thành quan hệ công ty mẹ - công ty con của các công ty niêm yết trên HNX và HOSE. ............ 97 Bảng 3.16. Bảng tổng hợp thực tế kế toán tái cơ cấu DN hình thành quan hệ công ty mẹ - công ty con của các công ty niêm yết trên HNX và HOSE................................................ 97 Bảng 3.17. Bảng tổng hợp các trường hợp các phương pháp kế toán công ty liên kết, liên doanh BCTC HN của các công ty niêm yết HNX và HOSE ............................................. 98 Bảng 3.18. Bảng tổng hợp thực tế kế toán chuyển đổi BCTC của các công ty con, công ty liên doanh, liên kết ở nước ngoài của các công ty mẹ niêm yết tại HNX và HOSE .......... 98 Bảng 4.1. Các nguyên tắc, phương pháp kế toán lập và trình bày BCTC HN theo CMKT của Việt Nam, IAS/IFRS và theo thực tế tại các DN Việt Nam ...................................... 102 Bảng 4.2.1. Mức độ hòa hợp giữa CMKT của Việt Nam với IAS (2003) ....................... 106