Luận án Tiến sỹ Kinh tế: Phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực

Chia sẻ: Đỗ Hồng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:201

Thêm vào BST

Báo xấu

262
lượt xem 79
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sỹ Kinh tế: Phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực tập trung đánh giá thực trạng về TTNH Việt Nam và phân tích những tác động của việc điều hành chính sách quản lý ngoại hối đến TTNH. Từ đó xác định những giải pháp để phát triển TTNH trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sỹ Kinh tế: Phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH -------------------------------- LÊ THỊ ANH ĐÀO PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ VÀ KHU VỰC LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2011
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH -------------------------------- LÊ THỊ ANH ĐÀO PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ VÀ KHU VỰC LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG MÃ SỐ : 62.31.12.01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: Hướng dẫn 1: PGS.TS. NGUYỄN THỊ NHUNG Hướng dẫn 2: TS. LÊ THỊ KIM XUÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2011
LỜI CAM ĐOAN Tác giả luận văn có lời cam đoan danh dự về công trình khoa học này của mình, cụ thể: Tôi tên là: Lê Thị Anh Đào Sinh ngày 03 tháng 03 năm 1963 – Tại: Quảng Ngãi Quê quán: Quảng Ngãi Hiện công tác tại: Khoa Ngân hàng Quốc tế Trường Đại học Ngân hảng TP. HCM – 36 Tôn Thất Đạm – Quận 1 – TP. HCM Là Nghiên cứu sinh khóa 09 của Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM Mã số học viên: 010109040001 Cam đoan đề tài: Phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực Người hướng dẫn khoa học: - Hướng dẫn 1: PGS.TS. NGUYỄN THỊ NHUNG - Hướng dẫn 2: TS. LÊ THỊ KIM XUÂN Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM. Đề tài này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ nội dung này bất kỳ ở đâu (hoặc đã công bố phải nói rõ ràng các thông tin của tài liệu đã công bố); các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận án được chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi. TP.HCM, ngày 21 tháng 07 năm 2011 Tác giả Lê Thị Anh Đào
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt Asean–Australia- Newzealand Khu vực thương mại tự do ASEAN- ACERFTA Free Trade Area Úc-Newzealand Khu vực thương mại tự do ASEAN- ACFTA Asean - China Free Trade Area Trung Quốc AFTA Asean Free Trade Area Khu vực thương mại tự do Asean Khu vực thương mại tự do ASEAN- AJFTA Asean Japan Free Trade Area Nhật Bản AUD Australia Dollar Đô la Úc Tỷ giá dựa trên một rổ tiền tệ, trượt BBC Basket Band Crawl có biên độ BIS Bank International Settlement Ngân hàng thanh toán quốc tế BSP Bank State Philippine NHTW Philippine CCTT Chính sách tiền tệ CCTM cán cân thương mại CCTT cán cân thanh toán Common Effective Hiệp định ưu đãi thuế quan có hiệu CEPT Preferential Tariff lực chung China Foreign Exchange CFETS Sàn giao dịch ngoại hối Trung Quốc Trading System CHF Franc Thụy Sỹ Kinh doanh chênh lệch lãi suất có CIA Covered Interest arbitrage bảo hiểm rủi ro tỷ giá CNY China Yuan Nhân dân tệ ĐTRNN Đầu tư ra nước ngoài EUR EURO Đồng tiền chung Châu Âu
Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài FED Federal Reserve System Hệ thống dự trữ liên bang Hoa Kỳ FII Foreign Indirect Investment Đầu tư gián tiếp nước ngoài GBP Pound Sterling Bảng Anh GDV Giao dịch vốn HKD HongKong Dolla Đôla Hồng Kông IDR Rupiah Đồng Rupi của Indonesia INR Indian Rupee Đồng Rupee của Ấn Độ IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế JPY Japan Yen Yên Nhật KRW Won Won của Hàn Quốc NHNN Ngân hàng nhà nước Việt Nam NHTM Ngân hàng thương mại NHTW Ngân hàng trung ương Moneytary Authority of MAS Cơ quan quản lý tiền tệ Singapore Singapore MYR Malaysia Ringit Đồng Ringit Malaysia PBOC People’s Bank of China Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc PHP Philippine Peso Đồng Peso của Philippin State Administration of SAFE Cục Quản lý ngoại hối Foreign Exchange SGD Singarpore Dollar Đôla Singarpore The Society for Worldwide Hệ thống viễn thông tài chính liên SWIFT Interbank Financecial ngân hàng toàn thế giới. Telecommunication) TCTD Tổ chức tín dụng THB Thailand Bath Bạt Thái
Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt TTNH Thị trường ngoại hối TTNT Thị trường ngoại tệ TTKCT Thị trường không chính thức TTNTLNH Thị trường ngoại tệ liên ngân hàng TTTC Thị trường tài chính USD Untited State dollar Đô la Mỹ VCB Vietcombank Ngân hàng ngoại thương Việt Nam VND Vietnam Dong Đồng Việt Nam WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Doanh số giao dịch ngoại hối toàn cầu theo các loại hình giao dịch .......................................................................................................................... 47 Bảng 2.2: Đầu tư trực tiếp nước ngoài, kiều hối và xuất khẩu từ năm 1990- 1995 .................................................................................................................. 52 Bảng 2.3: Đầu tư trực tiếp nước ngoài, kiều hối và xuất khẩu từ năm 1996- 2006 .................................................................................................................. 53 Bảng 2.4: Đầu tư trực tiếp nước ngoài, kiều hối và xuất khẩu từ 2007-2010.. 54 Bảng 2.5 : Kim ngạch nhập khẩu từ năm 2000-2010 ...................................... 58 Bảng 2.6 Qui mô vốn điều lệ của một số NHTM của các quốc gia trong khu vực .................................................................................................................... 63 Bảng 2.7: Tỷ lệ % Lợi nhuận họat động kinh doanh ngoại hối so với lợi nhuận trước thuế .............................................................................. 70 Bảng 2.8: Tỷ giá (VND/USD) từ 1990 đến 1992 .......................................... 75 Bảng 2.9: Tỷ giá (VND/USD) từ 1994 đến 1998 .......................................... 78 Bảng 2.10: Hoạt động trên thị trường ngoại tệ liên ngân hàng ........................ 79 Bảng 2.11: Hoạt động trên thị trường ngoại tệ khách hàng ............................. 81 Bảng 2.12: Tỷ trọng doanh số giao dịch của hai thị trường ngoại tệ từ năm 1995-2005 ........................................................................................................ 82 Bảng 2.13: Tỷ trọng doanh số giao dịch trên hai thị trường từ năm 2006-2010 .......................................................................................................................... 83
Bảng 2.14: Tỷ lệ mua, bán giao dịch kỳ hạn và hoán đổi trong tổng giao dịch thị trường ngoại hối Việt Nam ......................................................................... 88 Bảng 2.15: Lượng kiều hối chính thức chuyển về Việt Nam từ năm 1999-2010 .......................................................................................................................... 97 Bảng 2.16: Diễn biến Tỷ giá bình quân liên ngân hàng và Tỷ giá bình quân thị trường tự do từ năm 1999 - 2006 ................................................................... 113 Bảng 2.17: Tỷ giá BQLNH và tỷ giá trên thị trường tự do từ năm 2007-2010 ........................................................................................................................ 115 Bảng 2.18: Dự trữ ngoại hối Việt Nam giai đoạn 2001–2010 ....................... 118
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Doanh số giao dịch ngoại hối toàn cầu........................................ 47 Biểu đồ 2.2: Khách quốc tế đến Việt nam trong thời gian từ 1995-2010 ........ 56 Biểu đồ 2.3: Lượng kiều hối và Việt Nam từ năm 1999 – 2010...................... 98 Biểu đồ 2.4: Sự biến động của tỷ giá trên thị trường chính thức và thị trường tự do giai đoạn 1999-2006 ............................................................................. 114 Biểu đồ 2.5: Tỷ giá VND/USD từ năm 2007 đến năm 2010 ......................... 115
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VÀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI TRONG HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ ....... 1 1.1. Tổng quan về thị trường ngoại hối .............................................................. 1 1.1.1. Khái niệm, chức năng của thị trường ngoại hối ....................................... 1 1.1.2. Đặc điểm của thị trường ngoại hối ........................................................... 2 1.1.3. Phân loại thị trường ngoại hối .................................................................. 3 1.1.3.1. Theo phạm vi hoạt động........................................................................ 3 1.1.3.2. Theo tính chất giao dịch ........................................................................ 5 1.1.3.3. Theo tính chất pháp lý của thị trường ................................................... 6 1.1.3.4.Theo tính chất tập trung của thị trường .................................................. 6 1.1.4. Các chủ thể tham gia thị trường ngoại hối ............................................... 7 1.1.4.1. Phân loại theo hình thức tổ chức ........................................................... 7 1.1.4.2. Phân loại theo chức năng trên thị trường .............................................. 9 1.1.5. Những nghiệp vụ trên TTNH ................................................................. 12 1.1.5.1. Nghiệp vụ ngoại hối giao ngay ........................................................... 12 1.1.5.2. Nghiệp vụ ngoại hối kỳ hạn(Forex Forward Transaction).................. 12 1.1.5.3. Nghiệp vụ hoán đổi ngoại hối (Forex Swap Transaction) .................. 14 1.1.5.4. Giao dịch tiền tệ tương lai ................................................................... 15 1.1.5.5. Hợp đồng quyền chọn tiền tệ .............................................................. 17 1.2. Những nhân tố tác động đến việc phát triển thị trường ngoại hối của một quốc gia ............................................................................................................ 19 1.2.1 Tác động của qui luật thị trường ............................................................. 19 1.2.2. Quá trình toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế............................................ 20
1.2.3. Chính sách quản lý ngoại hối của quốc gia............................................ 22 1.2.3.1. Chính sách tỷ giá ................................................................................. 23 1.2.3.2. Chính sách quản lý ngoại hối đối với các giao dịch trên tài khoản vãng lai ...................................................................................................................... 27 1.2.3.3. Chính sách quản lý ngoại hối đối với tài khoản vốn ........................... 30 1.3. Những điều kiện để phát triển TTNH trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ....................................................................................................................... 32 1.3.1. TTNTLNH đóng vai trò trung tâm ........................................................ 33 1.3.2. Doanh số giao dịch trên TTNH phải tương thích với hoạt động ngoại thương và đầu tư quốc tế .................................................................................. 33 1.3.3. Đồng nội tệ có khả năng chuyển đổi ...................................................... 34 1.3.4. Nguồn nhân lực có kiến thức về TTNH ................................................. 35 1.3.5. Hệ thống tài chính có đầy đủ hạ tầng cơ sở với trang bị thiết bị kỹ thuật hiện đại ............................................................................................................. 35 1.3.6. Hệ thống quản lý giám sát thị trường tài chánh hoạt động hiệu quả ..... 36 1.3.7. TTNH có sự liên thông với thị trường tài chính của khu vực và quốc tế .......................................................................................................................... 37 1.3.8. Một cơ chế kiểm soát ngoại hối thông thoáng và một chính sách tỷ giá linh hoạt. ........................................................................................................... 37 1.4. Những bài học kinh nghiệm ...................................................................... 38 Kết luận chương 1 ............................................................................................ 45 CHƯƠNG 2:THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VIỆT NAM ...... 46 2.1. KHÁI QUÁT TÌNH HÌNH TTNH TRÊN THẾ GIỚI .............................. 46 2.1.1. Nhận định chung về thị trường ngoại hối thế giới ................................. 46 2.1.2. Những nét đặc trưng của TTNH Châu Á trong giai đoạn hiện nay ....... 49 2.2. Tác động của quá trình hội nhập kinh tế đến sự phát triển TTNH Việt Nam .................................................................................................................. 52 2.2.1. Nguồn cung ngoại tệ gia tăng do hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài, chuyển tiền kiều hối, xuất khẩu phát triển ...................................................... 52
2.2.2. Nguồn cung ngoại tệ từ những hoạt động khác gia tăng ....................... 55 2.2.3. Cầu ngoại tệ cho hoạt động nhập khẩu gia tăng .................................... 57 2.2.5. Tăng cường sự hợp tác hổ trợ và nâng cao trình độ nghiệp vụ cho các tổ chức kinh tế, tài chính của Việt Nam ............................................................... 59 2.2.6. Đối mặt với những bất ổn do quá trình mở cửa thị trường tài chính ..... 60 2.2.7. Sự canh tranh gay gắt hơn với những đối thủ hơn hẳn về tiềm lực và bề dày kinh nghiệm ............................................................................................... 62 2.3. Thực trạng hoạt động của thị trường ngoại hối Việt Nam ........................ 64 2.3.1. Những văn bản pháp lý qui định hoạt động kinh doanh ngoại hối ........ 64 2.3.2. Thực trạng hoạt động kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng trên TTNH Việt Nam .............................................................................................. 70 2.3.2.1.Quá trình hình thành và hoạt động TTNT liên ngân hàng ................... 72 2.3.2.2. Thực trạng thị trường ngoại tệ khách hàng của Việt Nam .................. 81 2.3.2.3. Thực trạng sử dụng các giao dịch ngoại hối phái sinh tại các NHTM Việt Nam .......................................................................................................... 84 2.3.2.4. Thực trạng yết giá kinh doanh và mua bán ngoại tệ ........................... 90 2.3.3. Thị trường ngoại tệ không chính thức .................................................... 93 2.3.3.1 Những hình thức biểu hiện ................................................................... 93 2.3.3.2. Những nguồn cung cấp ngoại tệ trên thị trường không chính thức .... 97 2.4 Vai trò của NHNN đối với TTNH Việt Nam trong giai đoạn vừa qua.... 102 2.4.1 Thực hiện vai trò can thiệp TTNH và điều hành chính sách tỷ giá ...... 102 2.4.2. Những biện pháp góp phần hạn chế hoạt động của thị trường ngoại tệ không chính thức. ........................................................................................... 106 2.5. Đánh giá quá trình phát triển TTNH của Việt Nam trong thời gian qua và nguyên nhân của những tồn tại ...................................................................... 107 2.5.1. Những mặt đạt được ............................................................................. 107 2.5.2. Những hạn chế của Thị trường ngoại hối Việt Nam ............................ 109 2.5.2.1. Hoạt động TTNTLNH còn khiêm tốn............................................... 109 2.5.2.2. Hàng hóa trên thị trường ngoại hối chưa đa dạng ............................. 109
2.5.2.3.Sự thiếu vắng nhu cầu bảo hiểm rủi ro tỷ giá và mục đích tham gia thị trường ngoại hối cũng chưa đa dạng .............................................................. 110 2.5.2.4 Thị trường phái sinh còn sơ khai........................................................ 111 2.6. Nguyên nhân của những thực trạng trên ................................................. 111 2.6.1.Cơ chế điều hành tỷ giá chưa linh động với diễn biến của thị trường .. 111 2.6.2. Sự tồn tại và ảnh hưởng mạnh mẽ của thị trường ngoại tệ không chính thức ................................................................................................................. 116 2.6.3. Tính chuyển đổi của VND chưa cao .................................................... 116 2.6.4. Dự trữ ngoại hối thấp ........................................................................... 118 2.6.5. Môi trường pháp lý chưa hoàn thiện .................................................... 119 Kết luận chương 2 .......................................................................................... 120 CHƯƠNG 3:NHỮNG BIỆN PHÁP GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH HỘI NHẬP .. 121 3.1. Cơ sở và định hướng phát triển TTNH ................................................... 121 3.1.1. Cơ sở phát triển thị trường ngoại hối ................................................... 121 3.1.1.1. Căn cứ vào thành quả đạt được trong quản lý kinh tế của Việt Nam trong những năm gần đây ............................................................................... 121 3.1.1.2.Căn cứ vào sự tăng trưởng của hệ thống ngân hàng .......................... 123 3.1.1.3. Căn cứ mức độ hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam ................... 124 3.1.2. Định hướng phát triển TTNH............................................................... 126 3.1.2.1. Phát triển TTNH là bước đi tất yếu trong quá trình hoàn thiện và phát triển thị trường tài chính của Việt Nam.......................................................... 126 3.1.2.2. Xây dựng hệ thống tài chính an toàn và hội nhập ............................. 127 3.2. Những biện pháp phát triển TTNH trong hội nhập kinh tế..................... 128 3.2.1. Hoàn thiện TTNH theo hướng hiện đại và hội nhập ............................ 128 3.2.1.1. Minh bạch hóa thông tin trên thị trường ........................................... 128 3.2.1.2. Mở rộng các chủ thể kiến tạo thị trường ........................................... 129 3.2.1.3. Hoàn thiện các sản phẩm ngoại hối phái sinh ................................... 130 3.2.1.4. Khuyến khích thành lập các công ty môi giới, công ty tư vấn.......... 134
3.2.1.5. Xây dựng lộ trình thành lập sàn giao dịch ngoại tệ .......................... 135 3.2.1.6. Đa dạng hóa các ngoại tệ trong giao dịch ......................................... 136 3.2.2. Hoàn thiện cơ chế quản lý ngoại hối .................................................... 137 3.2.2.1. Về điều hành tỷ giá ........................................................................... 137 3.2.2.2. Về tự do hóa tài khoản vãng lai và tự do hóa tài khoản vốn theo lộ trình ................................................................................................................ 140 3.2.3. Phát huy vai trò của NHNN- phát triển TTNT liên ngân hàng ............ 143 3.2.3.1. Phát huy vai trò của NHNN .............................................................. 143 3.2.3.2. Phát triển TTNTLNH về khối lượng giao dịch và số lượng thành viên ........................................................................................................................ 145 3.2.3.3. Biện pháp thu hút lượng ngoại tệ vào hệ thống ngân hàng............... 146 3.2.4. Tăng cường kiểm soát, hạn chế và tiến tới loại bỏ dần hoạt động của thị trường ngoại tệ không chính thức .................................................................. 148 3.2.5. Hạn chế tình trạng đôla hóa và tạo khả năng chuyển đổi dần cho đồng Việt Nam ........................................................................................................ 150 3.2.5.1. Hạn chế tình trạng đôla hóa một cách triệt để hơn ........................... 150 3.2.5.2. Nâng cao tính chuyển đổi của VND ................................................. 151 3.2.6. Nâng cao khả năng cạnh tranh của các ngân hàng Việt Nam trong hoạt động kinh doanh ngoại hối ............................................................................. 153 3.2.7. Hoàn chỉnh khung pháp lý ................................................................... 155 Kết luận chương 3 .......................................................................................... 157 KẾT LUẬN .................................................................................................... 158 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ................................................................................................................. 160 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 161 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 168
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam đã mở cửa từ năm 1990 đến nay, trãi qua hơn 20 năm với những mốc lịch sử đánh dấu quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Năm 2005, IMF công nhận Việt Nam chấp thuận điều VIII điều lệ IMF, đây là điều kiện tiên quyết mà Việt Nam phải thực hiện để được gia nhập WTO. Tháng 12/2006 Việt Nam chính thức trở thành thành viên của WTO, điều này có nghĩa là Việt Nam đã cam kết xây dựng chính sách và thực hiện phù hợp với các qui định của WTO. Với áp lực này, Việt Nam phải gia tăng kỷ cương trong việc ban hành và thực thi các biện pháp chính sách, không được tùy tiện thi hành những biện pháp hành chánh, phi thị trường. Đồng thời, xây dựng cơ sở hạ tầng của nền kinh tế thị trường để đón nhận những cơ hội và thách thức của quá trình hội nhập mang đến. Đánh giá quá trình mở cửa kể từ khi gia nhập WTO, đã cho thấy Việt Nam có những thành tựu đáng ghi nhận về tốc độ tăng trưởng cao trong 2 năm 2007-2008, trở thành môi trường đầu tư hấp dẫn, thu hút nhà đầu tư nước ngoài, kết quả là lượng vốn đầu tư nước ngoài gia tăng mạnh mẽ, thu hút lượng kiều hối gia tăng với những con số ấn tượng , đồng thời kim ngạch xuất nhập khẩu ngày càng tăng cao, tác động đến thị trường tài chính nói chung và TTNH nói riêng đều phát triển. TTNH đã trở thành kênh truyền dẫn lượng ngoại tệ vào và ra khỏi quốc gia phục vụ cho nhu cầu ngoại tệ của nền kinh tế. Mức độ mở cửa theo lộ trình ngày càng rộng hơn đòi hỏi Việt Nam phải có sự thay đổi trong chính sách quản lý và điều hành nhằm ứng phó trước những sự biến động bất thường của các dòng vốn, cũng như tận dụng các cơ hội do sự gia tăng dòng luân chuyển ngoại tệ để phát triển TTNH làm cơ sở cho thị trường tài chính và thị trường tiền tệ cùng phát triển. Tuy nhiên, sau hơn 4 năm gia nhập WTO nền kinh tế của Việt Nam chưa được đánh giá là tăng trưởng ổn định, đồng thời TTNH còn quá sơ khai, kém phát triển. Nguồn vốn ngoại tệ luân chuyển kém linh hoạt, cung- cầu trên thị trường tại nhiều thời điểm rơi vào tình trạng mất cân đối và căng thẳng giả tạo.
Hoạt động quản lý, điều tiết và can thiệp cuả NHNN trên TTNH bị động, lúng túng và hiệu quả chưa cao. Năng lực quản trị rủi ro và kinh doanh ngoại tệ của các NHTM còn chưa tương thích với nền kinh tế mở cửa. Các công cụ ngoại hối phái sinh sử dụng không hiệu quả. Khả năng tiếp cận và sử dụng các công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro tỷ giá của các chủ thể trong nền kinh tế còn rất hạn chế. Bên cạnh đó, là sự tồn tại và cạnh tranh mạnh mẽ của thị trường ngoại tệ chợ đen, đã gây khó khăn cho việc thu hút ngoại tệ và làm giảm khả năng cung ngoại tệ của thị trường chính thức, làm giảm hiệu quả của nguồn vốn ngoại tệ. Trước thực trạng đó, tác giả đã chọn đề tài” Phát triển thị trường ngoại hối trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sỹ kinh tế. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Thị trường ngoại hối mà tác giả đã nghiên cứu gồm: 1/“The Development and Growth of Foreign Exchange Market in the SEACEN countries”. Ng Beoy Kui. 1988. Đây là một nghiên cứu về sự tăng trưởng và phát triển thị trường ngoại hối của các quốc gia khu vực Đông Nam Á, bên cạnh đó cung cấp tổng quan về cấu trúc và những đặc điểm thị trường ngoại hối trong khu vực. Điểm nhấn mạnh của nghiên cứu là đưa những điều kiện cơ bản để thị truờng ngoại hối hoạt động và phân tích những hạn chế làm cản trở thị trường ngoại hối phát triển một cách vững chắc. Đây là một nghiên cứu rất gần với nội dung của đề tài luận án, tuy nhiên nghiên cứu này được thực hiện vào năm 1988 Việt Nam chưa mở cửa kinh tế, chưa gia nhập WTO cũng như thế giới chưa có khủng hoảng tài chính mà nguyên nhân từ những giao dịch phái sinh trên thị trường tài chính(năm 2009). Vận dụng những nghiên cứu này Luận án sẽ đối chiếu so sánh với thực trạng của TTNH Việt Nam. 2/ “Vietnam’s’s Exchange rate Policy and implications for its Foreign Exchange Market, 1986-2009”. Tran Phuc Nguyen, 2010. Nghiên cứu những
nguyên nhân cơ bản về tình trạng hoạt động hạn chế của TTNH Việt Nam, đặc biệt nhấn mạnh vai trò của chính sách tỷ giá đến quá trình phát triển TTNH. Công trình nghiên cứu này chưa phân tích đến ảnh hưởng của chính sách ngoại hối và tác động của hội nhập kinh tế đến cung cầu ngoại tệ. Luận án sẽ mở rộng nghiên cứu những tác động của chính sách quản lý ngoại hối và hội nhập kinh tế đến sự phát triển của TTNH Việt Nam. Bởi vì, nguồn cung và cầu ngoại tệ là điều kiện cơ sở để phát triển TTNH việc nghiên cứu nội dung này sẽ trả lời câu hỏi TTNH Việt Nam có cơ sở để phát triển không? Ngoài ra, việc gia nhập WTO đã đánh dấu một bước hội nhập sâu của TTTC nói chung và TTNH nói riêng của Việt Nam điều này mang đến thuận lợi cũng như những bất ổn cho TTTC Việt Nam, việc nhận diện những vấn đề trên để có những biện pháp tận dụng được những tiện ích cũng như đối phó với những tác động tiêu cực của quá trình toàn cầu hóa giúp cho TTNH phát triển và hội nhập tốt hơn. 3/ “Phát triển và hoàn thiện thị trường ngoại hối Việt Nam” TS. NGUYỄN VĂN TIẾN, năm 2000. Nội dung của đề tài tập trung phân tích thực trạng TTNH Việt Nam trong giai đoạn từ 1995 đến năm 2000. Đây là những yếu tố lịch sử về kinh tế, hệ thống pháp lý, trình độ quản lý TTNH Việt Nam trong giai đoạn trước khi gia nhập WTO, Luận án sẽ căn cứ vào những nghiên cứu này làm nền tảng phân tích TTNH Việt Nam từ sau khi gia nhập WTO (năm 2007) đến năm 2010 để cập nhật thực trạng TTNH nhằm có những giải pháp thích hợp cho việc phát triển thị trường. 4/ “Determinants of ViệtNam Informal Market Exchange Rates. The asset Market approach”. Nguyễn Đức Thanh năm 2002. Đề tài nghiên cứu về những yếu tố quyết định đến tỷ giá trên thị trường ngoại hối không chính thức của Việt Nam và những ảnh hưởng của chính sách kinh tế vĩ mô với mục tiêu là ổn định thị trường đến việc lựa chọn một tỷ giá thích hợp. Nghiên cứu này tập trung phân tích những nhân tố tạo nên cung cầu và hoạt động của một TTNH cùng tồn tại song song với TTNH chính thức của nước ta và được gọi bằng nhiều tên, như là thị trường tự do, thị trường không chính thức. Luận án tiếp cận nghiên cứu này để phân tích thực trạng thị trường ngoại tệ không chính thức của Việt Nam kể từ
khi gia nhập WTO đã ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của TTNH chính thức như thế nào. 5/ “The Institutional and Structural Problems of China’s Foreign Exchange Market & Implication for the New Exchange Rate”. ZHANG Jikang and LIANG Yuanyuan, 2004. Nghiên cứu về những vấn đề về thể chế và kết cấu của TTNH của Trung Quốc và ảnh hưởng của chính sách tỷ giá mới. Nghiên cưú này đã phân tích quá trình phát triển TTNH dựa vào các cột mốc cải cách chính sách ngoại hối cuả Trung Quốc. Đây là những nghiên cứu có giá trị làm bài học kinh nghiệm cho việc phát triển TTNH của Việt Nam bởi vì Việt Nam và Trung Quốc có nhiều điểm tương đồng về thể chế, nền tảng kinh tế và quản lý vĩ mô. Ngoài ra còn nhiều luận văn, nghiên cứu và những bài báo trên tập san chuyên ngành có nội dung liên quan đến đề tài nhưng chỉ đề cập đến một vài khía cạnh của mục tiêu Luận án, như “Giải pháp phát triển TTNH Việt Nam” Luận án Tiến sỹ Kinh Tế Trần Nguyên Nam, năm 2009. Đề tài “ Về tiền đề “cần” và “đủ” và bước đi để đưa đồng Việt Nam trở thành đồng tiền tự do chuyển đổi trong bối cảnh hội nhập kinh tế và thị trường tài chính quốc tế” của TS Lê Đình Thu, năm 2009. Và khảo sát của tác giả Lưu Minh Ngọc thực hiện phỏng vấn qua Yahoo để lấy ý kiến về hoạt động của TTNH Việt Nam năm 2008 : “ Interview through Yahoo! Messenger regarding the operation of the current forex market of Vietnam, 20May 2008”. 3. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở những lý thuyết và những nghiên cứu trước đây về chính sách quản lý ngoại hối và đặc điểm hoạt động của TTNH. Luận án tập trung đánh giá thực trạng về TTNH Việt Nam và phân tích những tác động của việc điều hành chính sách quản lý ngoại hối đến TTNH. Từ đó xác định những giải pháp để phát triển TTNH trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Luận án” Phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực” lấy thực trạng TTNH Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế làm đối tượng nghiên cứu.
Phạm vi nghiên cứu là chính sách quản lý ngoại hối của Việt Nam và những hoạt động của TTNH Việt Nam từ năm 1990 đến nay. Mặc dù theo pháp lệnh ngoại hối năm 2006 khái niệm ngoại hối có bao gồm vàng, các chứng từ có giá được ghi bằng ngoại tệ, bản tệ được thanh toán bên ngoài biên giới…, nhưng những loại này chỉ chiếm một phần nhỏ so với ngoại tệ, vì thế luận án giới hạn nghiên cứu hoạt động kinh doanh ngoại hối trong phạm vi hẹp là trình bày về ngoại tệ. Đối với vấn đề hội nhập, Luận án giới hạn phạm vi không gian của đề tài nghiên cứu là hội nhập về kinh tế quốc tế và khu vực trong cùng nội dung, mặc dù biết rằng hội nhập khu vực có những điểm khác biệt so với hội nhập quốc tế, tuy nhiên xu hướng phát triển là từ khu vực để đến với quốc tế vì thế việc nghiên cứu hội nhập quốc tế sẽ mang ý nghĩa lâu dài hơn. 5. Phương pháp nghiên cứu Với mục tiêu đánh giá thực trạng về TTNH Việt Nam, luận án sẽ căn cứ vào khung lý thuyết những nghiên cứu trước đây của các tác giả như: Ng Beoy Kui, 1988, Nguyễn văn Tiến, 2000, Nguyễn Trần Phúc September 2009 để so sánh, tổng hợp và phân tích, đồng thời sử dụng phương pháp thống kê logic, lập luận biện chứng đứng trên quan điểm lịch sử và phát triển để đưa ra những giải pháp nhằm phát triển và hoàn thiện TTNH. Số liệu thu thập từ nguồn tài liệu của NHNN, IMF, WorldBank, BIS, Báo cáo thường niên của các NHTM, của Tổng cục Thống kê kết hợp nguồn thông tin của báo chí tạp chí chuyên ngành và kế thừa những kết quả nghiên cứu thực nghiệm có liên quan. Luận án sẽ tập trung giải quyết 4 nội dung chính: Thứ nhất, lý thuyết hoạt động và phát triển TTNH? Kinh nghiệm của các nước trong việc điều hành và phát triển TTNH bài học nào cho Việt Nam. Thứ hai, thực trạng TTNH Việt Nam có đáp ứng được yêu cầu để phát triển hay không?
Thứ ba, tác động của hội nhập kinh tế đến cung cầu ngoại tệ và ảnh hưởng của chính sách quản lý ngoại hối đến việc phát triển TTNH Việt Nam. Thứ tư, giải pháp nào để phát triển TTNH được ổn định và vững chắc trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế?. Nhằm giải quyết những vấn đề trên, bố cục Luận án được phân chia như sau 6. Bố cục của Luận án Ngoài phần mục lục, mở đầu, kết luận và phụ lục, bố cục của Luận án gồm 3 chương: Chương 1: Lý luận về thị trường ngoại hối và phát triển TTNH trong hội nhập kinh tế quốc tế. Chương 2: Thực trạng thị trường ngoại hối Việt Nam. Chương 3: Những biện pháp góp phần phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam trong tiến trình hội nhập. 7. Những điểm mới của Luận án Kết quả nghiên cứu của tác giả trình bày trong Luận án thể hiện được một số các điểm mới chủ yếu sau: (1) Hệ thống hóa những nội dung cơ bản của chính sách quản lý ngoại hối đã tác động đến thị trường ngoại hối. (2)Hệ thống hóa những tác động của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đến sự phát triển thị trường ngoại hối làm cơ sở cho những kiến nghị định hướng phát triển thị trường ngoại hối Việt Nam. (3) Phân tích những nguyên nhân tạo nên sự tồn tại và phát triển của thị trường ngoại tệ không chính thức ở Việt Nam, trên cơ sở đó đưa ra những biện pháp góp phần thu hẹp thị trường này. (4) Phân tích những tồn tại của thị trường ngoại hối Việt Nam từ sau khi gia nhập WTO và đề xuất những biện pháp góp phần phát triển thị trường ngoại hối.