Luận bàn về hạnh phúc

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 31 (56) - Thaùng 8/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Luận bàn về hạnh phúc<br /> Discussion of happiness<br /> <br /> TS. Trần Hồng Lưu,<br /> Trường Đại học Kinh tế Đà Nẵng<br /> <br /> Tran Hong Luu, Ph.D.,<br /> Danang University of Economics<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Hạnh phúc là một trong những mục đích mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam muốn hướng<br /> tới. Hạnh phúc không phải là vấn đề mơ hồ như người ta thường nói về ước mơ cháy bỏng mà trở thành<br /> vấn đề triết học, cần có sự nghiên cứu một cách nghiêm túc. Không ít những nhà tư tưởng từ xưa đến<br /> nay cố công gắng sức bàn luận, song để tìm ra một tiêu chí chung ở một số nét cơ bản thì không phải dễ<br /> dàng. Chính vì thế, hạnh phúc vẫn là chủ đề tiếp tục được bàn luận. Bài viết điểm qua các quan niệm<br /> hạnh phúc tiểu biểu đã từng biết ở cả trời Đông và trời Tây, từ cổ đến kim, ngõ hầu tìm ra điểm chung<br /> nhất để nhân loại phấn đấu, vươn tới đạt đến hạnh phúc ngay trên mặt đất này.<br /> Từ khóa: hạnh phúc, hiện thực, mục đích, toàn mỹ.<br /> Abstract<br /> Happiness is one of the aims which the Socialist Republic of Vietnam want to achieve. Happiness is not<br /> a vague matter like burning dreams about which people often talk, but a philosophical issue that needs<br /> to be seriously studied. Many thinkers throughout history have strived to promote strenuous debate, but<br /> to find a common criterion in some basic definitions is not an easy task. Therefore, happiness is still the<br /> topic to be continually discussed. This article reviews primary concepts of happiness previously known<br /> in both the Eastern and the Western areas, from the ancient times to the present, so as to find out the<br /> most common that human beings have attempted to achieve in this real world.<br /> Keywords: happy, reality, goals, perfection.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề vật chất, cơm áo gạo tiền tưởng như đã là<br /> Hạnh phúc là gì? Câu hỏi đơn giản, hạnh phúc. Song vấn đề không đơn giản<br /> tưởng như đã được giải quyết từ lâu. Hạnh như thế. Tại sao vẫn còn vô số những nhà<br /> phúc là no cơm, ấm áo - tiến tới là ăn ngon, giàu vẫn khóc trong nhà lầu, xe hơi đầy đủ.<br /> mặc đẹp; là ước mơ một ngày bình an của Như thế, sự đủ đầy về vật chất chưa phải là<br /> người dân trong chiến tranh; là phút thả cứu cánh đưa con người đến hạnh phúc mà<br /> lỏng mình trong thiên nhiên của cư dân phải chăng đó còn là cái gì lớn hơn nữa,<br /> trong xã hội sống gấp để được sống chậm cao hơn nữa như nhu cầu tinh thần phải<br /> trong tự nhiên như nhiên; là ước mơ một được thỏa mãn một cách tương ứng. Chính<br /> giấc ngủ ngon của con người trong cuộc vì thế, hạnh phúc vẫn là chủ đề tiếp tục<br /> sống số và mạng. Giải quyết xong vấn đề được bàn luận, do hạnh phúc có vai trò to<br /> <br /> 42<br />  TRẦN HỒNG LƯU<br /> <br /> <br /> lớn trong việc hướng tới đời sống đạo đức, dã, 28). Đó là người luôn coi mọi người<br /> đời sống tinh thần của con người, là động “trong bốn biển đều là anh em” (Luận ngữ,<br /> lực, cứu cánh để con người vươn lên và đạt Nhan uyên). Quân tử là người tuyệt vời với<br /> đến ngay trên thế giới thực này. phẩm cách: “Điều gì mình không muốn<br /> 2. Nội dung nghiên cứu làm cho mình thì đừng làm cho người<br /> 2.1. Quan niệm về hạnh phúc trong khác” (Luận ngữ, Vệ Linh Công, 23). Có<br /> triết học Trung Hoa thể thấy quan niệm Nho gia về hạnh phúc<br /> Tại mảnh đất đông dân nhất thế giới nói trên có nhiều điểm khá hợp lý cần có<br /> này có hai khuynh hướng triết học, dường sự kế thừa chọn lọc trong thời điểm hiện<br /> như bề ngoài đối lập nhau trong con đường nay. [4].<br /> nhập thế và xuất thế. Đó là Đạo gia và Trái lại, phái Đạo gia do Lão Tử<br /> Nho gia. sáng lập, Trang Tử phát triển lên lại chủ<br /> Với Nho gia, mục tiêu lớn nhất của xã trương xa lánh cuộc đời trần, coi cuộc<br /> hội phong kiến Trung Hoa là đào tạo ra sống vô vi, nhàn hạ hợp với tự nhiên là<br /> người quân tử, với nhiều phẩm chất cao hạnh phúc. Người hạnh phúc là biết sống<br /> quý: nhân - trí - dũng, có tài kinh bang tế thanh nhã, biết đủ, biết dừng đúng lúc,<br /> thế để đảm đương được công việc xã hội. không tranh đấu.<br /> Đó là con người: chính tâm, tu thân, tề gia, Có thể thấy, hai quan niệm trên, về cơ<br /> trị quốc, bình thiên hạ. Theo đó hạnh phúc bản là đối lập nhau trong con đường mưu<br /> của người quân tử là hiến dâng cho xã hội, cầu hạnh phúc, song nếu xem xét kĩ lưỡng<br /> lập nhiều công danh. Ông tổ của Nho gia là vẫn có những điểm giống nhau: coi thường<br /> Khổng Tử đã không tiếc sức mình suốt đời và phản đối lối sống chạy theo lợi ích vật<br /> cổ súy cho tinh thần vị tha, hy sinh lợi ích chất ích kỷ cá nhân, gắn hạnh phúc với đạo<br /> riêng cho lợi ích chung. Ông chủ trương, đức thanh cao, phản đối việc đạt đến hạnh<br /> người quân tử phải có lòng bác ái với dân, phúc bằng con đường bất chính.<br /> xả thân cứu giúp mọi người. Là con người 2.2. Quan niệm hạnh phúc trong<br /> giàu sang không thể quyến rũ, uy vũ không triết học Ấn Độ<br /> thể khuất phục, nghèo nàn không thay đổi Tại xứ sở của các tôn giáo này, nói<br /> ý chí, trước nghĩa và lợi thì chọn nghĩa, chung họ quan niệm hạnh phúc là không<br /> luôn vì lý tưởng chung, không sợ khó tồn tại nơi trần thế mà may ra chỉ có ở thế<br /> khăn, chết chóc. Không được làm giàu giới mai sau. Chính vì thế, hầu hết các tôn<br /> bằng con đường bất nhân, bất nghĩa. Điều giáo đều kêu gọi con người sống khổ hạnh<br /> đó được Khổng Tử vạch rõ dứt khoát: trên đời tạm, nhẫn nhục chịu đựng, rèn<br /> “Giàu và sang thì ai chẳng muốn. Nhưng luyện đày ải thân xác để được hưởng sung<br /> nếu chẳng phải đạo mà đạt được thì không sướng ở cõi cực lại bên kia hay kiếp sau.<br /> được làm. Nghèo và hèn thì ai chảng ghét. Đa số các tôn giáo Ấn Độ đều coi trọng<br /> Nhưng nếu tìm cách thoát nghèo mà trái việc tu ép xác, kiêng cữ tối đa các nhu cầu<br /> dạo thì không được làm” (Luận ngữ, Lý vật chất để tâm hồn được hoàn thiện hơn.<br /> nhân, 5). Theo ông: “Đối với người nhân Vì thế cũng không có gì lạ khi chúng ta<br /> đức, nếu muốn muốn lập thân thì hãy giúp nghe thấy lý luận của phái Jaina: sự hoàn<br /> người lập thân, mình muốn thành đạt thì thiện của tâm hồn- tinh thần con người tỷ lệ<br /> hãy giúp người thành đạt” (Luận ngữ, Ung nghịch với thân xác của họ. Nên người nào<br /> <br /> 43<br /> LUẬN BÀN VỀ HẠNH PHÚC<br /> <br /> <br /> càng to béo thì càng ít đạo dức. Để có nhiều chặt chẽ. Con người hãy sống hạnh phúc<br /> đạo đức và qua đó hoàn thiện tinh thần, họ với các nhu cầu ngay trên trần thế, không<br /> chủ trương tu khổ hạnh, tu ép xác để cơ thể có gì phải kiêng cữ. Về có bản quan niệm<br /> càng gầy thì càng nhiều đạo đức? Hầu hết này là đúng nhưng còn thô sơ nên bị các<br /> các tôn giáo Ấn Độ đều lên án các nhu cầu phái khác liệt vào chủ nghĩa khoái lạc.<br /> vật chất và đề cao tinh thần. Do đó, không 2.3. Quan niệm về hạnh phúc trong<br /> ngạc nhiên khi phái Lokayata - phái duy vật triết học phương Tây<br /> vô thần triệt để nhất trong các trường phái Tại xứ sở Tây phương này, cũng giống<br /> triết học cổ Ấn Độ bị coi là phái tầm như Đông phương vẫn có sự đối lập giữa<br /> thường, ham ăn uống hay thậm chí bị miệt hai trường phái khổ hạnh và khoái lạc.<br /> thị là phái con chó (Charvaka). Hơn thế Phái khổ hạnh Hy Lạp, tuy không có<br /> kinh Veda coi mọi bất hạnh của con người hơi hướng tôn giáo song lại gắn với triết lý<br /> đều từ dục vọng cá nhân mà ra, dục vọng phủ nhận mọi giá trị văn hóa, văn minh,<br /> trấn giữ linh hồn cá nhân gắn với xác phàm coi đó là nguồn gốc của bất hạnh và kêu<br /> trong vòng luân hồi bất tận, là cái nghiệp để gọi mọi người quay về với đời sống<br /> gây ra đau khổ ở các kiếp sau. nguyên thủy hoang sơ. Đó là cách sống<br /> Từ quan niệm đó, các tôn giáo đều lên của phái Xinich do Antixten (khoảng 445-<br /> án các nhu cầu thân thể, vật chất từ ăn 365 TCN), một môn đồ của Xocrat tập ra<br /> uống và cả tính dục đều bị coi là dơ bẩn, và được Điôgien ở Xinop (khoảng 404-<br /> không trong sạch. Tất cả đều với mục đích 323TCN) phát triển. Trường phái này chủ<br /> tìm hạnh phúc vĩnh viễn cho linh hồn cá trương từ bỏ và coi khinh các thành tựu<br /> nhân tu hành ở thế giới bên kia. Xét kỹ hơn của văn minh, văn hóa quay lại lối sống<br /> ta thấy, mục đích đó là ảo vọng, mang tính lang thang, rách rưới, bẩn thỉu như súc vật.<br /> chủ quan và ít có cơ hội để kiểm chứng. Vì: “họ tin rằng, văn minh trong chính bản<br /> Tuy vậy, quan niệm hạnh phúc của các tôn chất của nó là đồi bại, các phong tục chỉ là<br /> giáo Ấn Độ, trong đó có Phật giáo vẫn có đạo đức giả, sự giàu có vật chất làm con<br /> những yếu tố đáng ghi nhận. Đó là việc coi người ta suy yếu và văn minh đã làm cho<br /> khinh các ham muốn vật chất, đề cao các cá nhân bị hư hỏng” [2, tr.125]. Đây là<br /> giá trị nhân bản, chống lại các qun niệm quan niệm hết sức cực đoan, phủ nhận tất<br /> thô thiển về hạnh phúc, coi hạnh phúc ứng cả những thảnh quả cao đẹp mà con<br /> với việc thỏa mãn tính dục, dạ dày, chạy ngườiđạt được. Quan niệm này về sau<br /> theo lối sống đồi trụy, hưởng lạc gấp hết được chủ nghĩa hiện sinh hồi phục sau<br /> sức thô lậu. Tính nhân đạo trong cứu nhân chiến tranh thế giới thứ hai.<br /> độ thế của nhân loại có tác dụng trong việc Một cải biên khác của trường phái này<br /> phê phán lối sống cá nhân, ích kỷ; Một là chủ nghĩa khắc kỷ do Denon ở Xiti<br /> điểm lóe sáng khác biệt trong số các trường (khoảng 334-262 TCN) sáng lập và được<br /> phái trên là sự đối lập chủ nghĩa khổ hạnh Epictetu (khoảng 55-135 TCN) phát triển.<br /> của Phái Lokayata. Trường phái này đại Họ cho rằng, vũ trụ được điều khiển bằng<br /> diện cho tiếng nói của người dân lao động lý trí (logos), nên người có lý trí cần hành<br /> Ấn Độ, kịch liệt phản đối lối sống khổ động theo quy luật tự nhiên. Để có hạnh<br /> hạnh, ép xác, thẳng thừng bác bỏ hạnh phúc, phái này coi sống có đạo đức, có lý<br /> phúc ở các kiếp mai sau bằng lý luận khá trí và cần coi khinh tất cả các nhu cầu vật<br /> <br /> 44<br />  TRẦN HỒNG LƯU<br /> <br /> <br /> chất. Để có hạnh phúc chỉ cần chế ngự đau đớn về thể xác và phiền muộn trong<br /> được các ham muốn và cảm xúc từ bên tâm hồn. Đó không phải là những chầu<br /> ngoài sẽ đạt đến sự an bình trong tâm hồn. nhậu nhẹt và những cuộc chè chén say sưa<br /> Các triết gia Hy Lạp thấy được mối liên hệ liên tục, không phải là sự thỏa mãn dâm<br /> giữa đạo đức và hạnh phúc, còn “với phái dục, sự hưởng thụ món cá và các món cao<br /> Khắc kỷ, mối liên hệ đó có tính tất yếu: lương mỹ vị trên bàn tiệc sang trọng... mà<br /> con người đức hạnh là con người hạnh nó là lý trí tỉnh táo tìm kiếm cơ sở cho mỗi<br /> phúc” [2, tr.199]. sự lựa chọn và sự lẩn tránh” [2, tr.208]. Có<br /> Hạn chế của phái Khắc kỷ là còn tin thể thấy, chủ nghĩa khoái lạc Epiquya là<br /> vào may rủi của số phận, dẫn đến thủ tiêu thứ khoái lạc tinh tế khắc phục được sự thô<br /> sự phấn đấu. Điểm hợp lý của họ là khuyến thiển của phái khoái lạc vị kỉ, kể trên.<br /> khích cuộc sống đạm bạc để tìm thấy hạnh Xocrat (469-399TCN), người thầy của<br /> phúc. Platon cũng là người quan tâm nhiều đến<br /> Quan niệm của chủ nghĩa khoái lạc về đức hạnh. Ông đồng nhất cái thiện với tri<br /> hạnh phúc: thức khi cho rằng: cái thiện duy nhất là tri<br /> Phái Xiranait, còn gọi là phái khoái lạc thức. Cái ác duy nhất là sự dốt nát. Hơn thế<br /> vị kỉ, do một đồ đệ khác của Xocrat là ông còn cho rằng: “đức hạnh không do tiền<br /> Arixtippot (khoảng 430-350TCN) sáng lập, bạc mang lại, nhưng nhờ có đức hạnh mà<br /> chủ trương một sự thỏa mãn dục vọng trực người ta làm ra tiền bạc và mọi điều tôt đẹp<br /> tiếpcho cá nhân mà không cần quan tâm khác của con người” [2, tr.97].<br /> đến người khác. Đặc biệt họ đề cao khoái Platon - Triết gia duy tâm khách quan<br /> cảm của xác thịt hơn những niềm vui trí tuệ (427-347TCN) nổi danh thời cổ đại cũng<br /> hư ảo. Arixtippot coi “khoái lạc là động lực bàn nhiều đến hạnh phúc. Theo ông người<br /> cơ bản của cuộc sống và khoái lạc luôn là hạnh phúc nhất là người đứng đắn, không<br /> tốt dù xuất phát từ nguồn gốc nào” và có một điều tiếng xấu xa nào trong tâm<br /> “khoái lạc vật chất cao hơn tất cả các loại hồn. Mục đích của nhà nước lý tưởng<br /> khoái lạc khác. Chỉ có khoái lạc vật chất không chỉ đem lại hạnh phúc cho một giai<br /> mới làm cho cuộc sống hứng thú, năng cấp mà cho mọi công dân trong thành<br /> động, đáng sống” [2, tr.130]. Phái này thừa bang. Nên: một quân vương triết học công<br /> nhận vai trò của khoái cảm trong hạnh phúc bằng chính trực sẽ có hạnh phúc gấp 729<br /> song lại tuyệt đối hóa khoái cảm vật chất, lần một bạo chúa [7, tr.647].<br /> phủ nhận vai trò của khoái cảm tinh thần. Không dừng ở đó, Platon coi hạnh<br /> Ngược lại với phái khoái lạc vị kỉ, chủ phúc dưới hình thức thuần khiết và lý<br /> nghĩa khoái lạc Epiquya (341-271 TCN) lại tưởng là trạng thái bình yên, vui vẻ, mãn<br /> thiên về khoái lạc lý tính. Khoái lạc lớn nguyện nhờ có một linh hồn cân đối, hài<br /> nhất theo họ là cuộc sống bình dị, điều độ hòa… hơn thế, ông còn coi đạo đức là<br /> và tiêu dao với bè bạn và cùng đàm đạo nguyên nhân tất yếu của hạnh phúc. Người<br /> triết học với nhau. Epiquya viết: “Khi hạnh phúc là người đứng đắn, đúng mực.<br /> chúng tôi nói khoái lạc là cứu cánh và mục Ông không chỉ gắn hạnh phúc với đạo đức<br /> đích, chúng tôi không muốn nói đến khoái mà hơn thế, còn gắn hạnh phúc với tri thức<br /> lạc của kẻ trác tráng hay nhục dục... mà như người thầy của mình. Ông nói: “trong<br /> chúng tôi muốn nói đến khoái lạc không có các loại vui sướng, vui sướng thú vị nhất là<br /> <br /> 45<br /> LUẬN BÀN VỀ HẠNH PHÚC<br /> <br /> <br /> vui sướn thuộc về bên trong tâm trí, phần nghĩa khoái lạc tầm thường, vị kỷ, gắn<br /> đem lại cho ngô bối (ngô bối dịch là tôi - khoái cảm cá nhân với việc đem lại hạnh<br /> tác giả: THL) hiểu biết, khi phần đó kiểm phúc cho xã hội<br /> soát, thúc đẩy, đời con người trở nên vui 2.4. Quan niệm của triết học Mác về<br /> sướng gấp bội” [8, tr.633-634]. Platon so hạnh phúc<br /> sánh ba hạng người: yêu hiểu biết, yêu tiền Trước hết, triết học Mác phê phán các<br /> bạc và yêu thắng lợi và kết luận rằng chỉ có quan niệm hạnh phúc mang tính ảo tưởng,<br /> yêu hiểu biết là người hạnh phúc nhất, hơn cực đoan. C Mác coi, mục đích của sự phê<br /> thế là hạnh phúc lâu dài và thực sự, Vì: phán tôn giáo là: “xóa bỏ hạnh phúc ảo<br /> “Người yêu hiểu biết tất nhiên cần nếm tưởng của nhân dân, là yêu cầu thực hiện<br /> mùi và từng trải cả hai loại vui sướng ngay hạnh phúc thực sự của nhân dân”; là “vứt<br /> từ thiếu thời... Vậy người yêu hiểu biết có bỏ khỏi những xiềng xích các bông hoa<br /> lợi điểm hơn người yêu tiền của về kinh giả... và giơ tay hái lấy những bông hoa<br /> nghiệm cả hai thứ vui sướng...trong ba thật” [5, tr.570].<br /> người, người yêu hiểu biết ở vị thế tốt đẹp Triết học Mac chủ trương xây dựng<br /> hơn hết để nhận định” [7, tr.632-633]. hạnh phúc ngay trên trần gian này mà<br /> Thế kỷ XVII_XIX các triết gia Anh không phải chờ đợi ở ở kiếp sau nào khác.<br /> như Gierơmi Bentham (1748-1832) và Đó là tính thiết thực và triệt để của nó.<br /> Giôn Xtuat Minlơ (1806-1873) đã đưa ra Điều này được khẳng định một cách đanh<br /> chủ nghĩa khoái lạc phổ quát - (hay chủ thép không chỉ một lần trong trước tác của<br /> nghĩa công lợi), trong đó nguyên lý được các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác.<br /> biết đến là “hạnh phúc lớn nhất cho số Thứ hai, triết học Mác-Lênin khẳng<br /> đông người nhất” hay nguyên lý hạnh phúc định, nguồn gốc của hạnh phúc là do chính<br /> tối đa. Sau đó Giôn Xtuat Minlơ đã có sự hoạt động thực tiễn của con người tạo ra<br /> phân biệt sự khác nhau về chất giữa các chứ không phải viện cầu dựa dẫm vào một<br /> loại khoái cảm. Ông cũng coi khoái cảm đấng sáng thế hay thần linh bí ẩn nào<br /> tinh thần và đạo đức cao hơn khoái cảm vật khác. Hạnh phúc hay bất hạnh là do chính<br /> chất. Và hơn thế, ở ông còn có sự khác con người tạo nghiệp, phấn đấu ngay trên<br /> nhau giữa hạnh phúc và sự mãn nguyện. mặt đất này, cuộc sống thực này. Thành<br /> Theo J.S.Mill: “Thà làm một Xocrat không quả hay hậu quả của con người là do chính<br /> thoả mãn tốt hơn là trở thành kẻ ngu dốt con người phấn đấu, học hỏi và thực hành,<br /> thỏa mãn” [3, tr.849]. đừng trông chờ vào may rủi, số phận.<br /> J.S.Mill còn phân biệt các trình độ cao Thứ ba, triết học Mác- Lênin chỉ rõ,<br /> thấp của hạnh phúc, theo đó người ít học hạnh phúc nằm trong mối quan hệ cá nhân<br /> hay chạy theo các khoái cảm tầm thường, với xã hội. Theo Mác và Ăngghen: “Chỉ có<br /> chỉ có trí thức mới biết được giá trị khoái trong cộng đồng cá nhân mới có được<br /> cảm tinh thần ở trình độ cao. Có thể nói những phương tiện để có thể phát triển<br /> chủ nghĩa khoái lạc và thuyết công lợi của toàn diện những năng khiếu của mình và<br /> J.S.Mill được nhiều triết gia sau này tán do đó, chỉ có trong cộng đồng mới có thể<br /> dương, vì nó đã nâng chủ nghĩa khoái lạc có tự do cá nhân” [5, tr.108].<br /> lên trình độ cao trong việc đề cao giá trị Điều này được hiểu là, hạnh phúc đó<br /> tinh thần, sự vị tha, khắc phục được chủ sẽ đến với tất cả mọi cá nhân trong cộng<br /> <br /> 46<br />  TRẦN HỒNG LƯU<br /> <br /> <br /> đồng chứ không phải cho thiểu số cá nhân xâm lăng, bóc lột của các thế lực phi nghĩa,<br /> giàu có, siêu việt nào đó. Trong quan hệ tất yếu phải đấu tranh để chống cái ác, cái<br /> này lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội cần xấu ảnh hưởng đến lợi ích chung của cộng<br /> phải được chú ý phát triển một cách hài đồng. Không được bịt tai, che mắt trước cái<br /> hòa, chứ không được nhấn mạnh một lợi ác, cái xấu, cái phi nhân tính. Đương nhiên<br /> ích nào sẽ dẫn đến sai lầm như đã từng xảy không được tuyệt đối hóa đấu tranh trong<br /> ra trong lịch sử. Tự do cá nhân phải không bất cứ hoàn cảnh nào và cũng không được<br /> được xâm phạm lợi ích của xã hội. Ngược bó hẹp trong đấu tranh bạo lực mà có thể<br /> lại lợi ích xã hội không được bóp ngẹt lợi bằng các hình thức mềm dẻo khác. Hạnh<br /> ích cá nhân. Niềm vui, sự sung mãn hạnh phúc là đấu tranh như cách nói của Mác<br /> phúc của cá nhân phải được người khác phải được hiểu như thế. Và điều đó đã<br /> công nhận và sẻ chia. Quan điểm này được được Hồ Chí Minh ứng xử linh hoạt ngay<br /> nhiều nhà khoa học công nhận. A Anxtanh cả với kẻ thù xâm lược đất nước, khiến cho<br /> coi mục tiêu cuộc sống của mỗi chúng ta là chúng không những kính phục mà còn kính<br /> vì người khác: “trước hết vì những người nể Người... Hồ Chí Minh luôn coi việc đấu<br /> mà hạnh phúc của riêng ta phụ thuộc hoàn tranh với cái ác, cái xấu, cái cũ kỹ hư hỏng<br /> toàn vào nụ cười và sự âu yên ấm của họ, bất nhân nhằm mang lại độc lập, tự do,<br /> kế đến là vì bao nhiêu người không quen hạnh phúc cho nhân dân là mục đích duy<br /> mà số phận của họ nới với ta bằng sợi dây nhất, là ham muốn tột bậc của cả đời mình<br /> của lòng cảm thông” [1, tr.15]. [6, tr.161, 240].<br /> Thứ tư, hạnh phúc phải đặt trong mối Thứ năm, hạnh phúc tiến triển trong<br /> quan hệ toàn diện và trong bối cảnh lịch sử việc giải quyết mâu thuẫn giữa các mặt đối<br /> cụ thể. Xem xét hạnh phúc phải đặt trong lập không ngừng xảy ra. Do sự vật trên thế<br /> tầm nhìn toàn diện. Đã có nhiều phán xét giới luôn chứa đựng các mặt đối lậ và mâu<br /> và bình phẩm về vấn đề này. Song tỉnh táo thuẫn là động lực của sự phát triển như<br /> và thông tuệ hơn, có thể thấy các nhu cầu quan điểm macxit từng nêu, vì thể bất hạnh<br /> vật chất nếu thỏa mãn không điều độ có thể luôn là mặt đối lập của hạnh phúc. Và<br /> gây ra bất hạnh sau khi no nê, thừa thãi. trong sự tiến triển của sự vật phải luôn chú<br /> Trong khi nhu cầu về tinh thần có thể coi ý đến mâu thuẫn thường xuyên này để giải<br /> như nguồn cảm hứng vô tận và có thể quyết kịp thời đúng lúc, đúng chỗ để mở<br /> khám phá mãi mà không rơi vào trạng thái đường cho hạnh phúc. Vì thế, không phải<br /> quá đà. Nó được coi như động lực để con ngẫu nhiên mà một thi sỹ nổi tiếng của thế<br /> người có thể tiếp tục khám phá, thưỡng giới là Hai nơ đã phải thốt lên:<br /> lãm và được mọi người trầm trồ, thán phục. “Hạnh phúc, khổ đau như đôi đũa lệch<br /> Điều này có thể thấy trong đời thực, người Thiếu một chiếc tay người không gắp được<br /> ta có thể ngưỡng mộ và pha lẫn sự kính nể Nên suốt đời so đũa trước mâm cơm”<br /> trước thành quả vĩ đại của một con người Khổ đau và hạnh phúc là hai mặt của<br /> có trí tuệ hơn là sự hoảng sợ, rùng rợn một thực tại sống. Phải nếm trải khổ đau<br /> trước sức mạnh tiền bạc của những tên mới thấm nhuần hạnh phúc. Một con người<br /> trọc phú. không trải qua khó nhọc thì làm sao thấy<br /> Trong những hoàn cảnh lịch sử cụ thể, được giá trị của no ấm. Một kẻ không lao<br /> Hạnh phúc chính là đấu tranh. Trước họa động lớn lên được kế thừa một tài sản kếch<br /> <br /> 47<br /> LUẬN BÀN VỀ HẠNH PHÚC<br /> <br /> <br /> xù liệu làm sao có thể cảm nhận được hạnh được. Hơn thế, khi thấm nhuần được con<br /> phúc từ việc chắt chiu từng đồng tiền, bát đường đó thì chúng ta mới cảm nhận được<br /> gạo làm viên gạch nền tạo ra sự nguy nga hạnh phúc có thể đạt được ngay trong quá<br /> đó. Do vậy, không lạ gì cảnh các cô chiêu, trình thực hiện từng phần mục tiêu chứ<br /> cậu ấm lớn lên, không chịu học tập, lao không phải đợi đến khi mục tiêu đã đạt<br /> động, phấn đấu, nếm trải qua đắng cay, được hoàn hảo. Mỗi người có thể đạt đến<br /> bỗng dưng được thừa kế một tài sản sáng hạnh phúc ngay trong lĩnh vực mình hứng<br /> lòa sẽ không tiếc sức phá nát tài sản đó một thú, say mê, không nên cầu toàn. Không có<br /> cách không thương tiếc. Đức Phật thật chí gì lạ khi Anxtanh đã tìm thấy thiên đường<br /> lý khi tuyên bố: Chỉ có thể nhận diện khổ hạnh phúc của mình trong khoa học. Ông<br /> đau, mỉm cười với nó ngay đó ta có an vui nói: “Tôi không bao giờ tìm kiếm sự nhàn<br /> hạnh phúc. Đau khổ chính là mặt đối sánh hạ và sự sung sướng như là mục đích tự<br /> để con người nhìn nhận để vượt qua, chứ thân – tôi coi cơ sở đáng phê phán của nó<br /> không phải là né tránh, quay mặt với nó. là lý tưởng của một đàn lợn”. Và hơn thế,<br /> Chỉ có thể nếm trải hạnh phúc thông qua theo ông: “Không có tình cảm đồng loại,<br /> vô vàn đấu tránh với cái khổ, cái ác, cái bất không có công việc bận rộn với thế giới<br /> hạnh. Chỉ khi thấm nhuần được như thế thì khách quan với những nỗ lực không bao<br /> cuộc đời sẽ không phải là kiếp nạn nữa mà, giờ đạt được hoàn toàn trong lĩnh vực nghệ<br /> cuộc đời sẽ mỉm cười với họ. thuật và khoa học thì cuộc sống đối với tôi<br /> Thứ sáu, hạnh phúc là quá trình trăn sẽ hình như vô nghĩa” [1, tr.17].<br /> trở tìm kiếm trong một quá trình không Ngoài ra để hiểu biết sâu hơn quan<br /> phải một lúc có thể tìm ra. Sự vật của thế niệm hạnh phúc macxit cần phải hiểu sâu<br /> giới luôn trong quá trình vận động, phát thêm ở nhiều khía cạnh cụ thể và toàn diện<br /> triển. Do vậy, hạnh phúc cũng trong tiến như là: Hạnh phúc trong đấu tranh, trong<br /> trình đó, không phải định hình một lần, tình yêu, trong tình bạn, trong nghề nghiệp.<br /> một lúc là xong xuôi mà nó luôn là vấn đề Có như vậy chúng ta mới có thể có một cái<br /> mới mẻ tùy thuộcvào ttinh hình cụ thể, bối nhìn chỉnh thể về quan niệm hạnh phúc mà<br /> cảnh lịch sử khi xem xét. Vấn đề hạnh triết học Mác-Lênin nêu ra có sức cuốn hút<br /> phúc luôn phụ thuộc vào trình độ phát triển thế nào, khi quan niệm đó có sự thâu thái,<br /> của lực lượng sản xuất và trình độ nhận tổng hợp chọn lọc tinh hoa loài người về<br /> thức quản lý xã hội. một trong những khía cạnh đạo đức nhân<br /> Nếu trước đây hạnh phúc chỉ được văn nhân loại- khía cạnh hạnh phúc.<br /> hiểu một cách sơ lược, đơn giản thì ngày 3. Kết luận<br /> nay, nội hàm của nó phải được hiểu ở mức Có thể nói, hạnh phúc là phạm trù đạo<br /> độ sâu sắc đa dạng hơn. Chỉ khi thấu hiểu đức học đã được bàn luận đến từ khi con<br /> được quá trình con người đặt ra mục đích, người có lịch sử thành văn- tức khi con<br /> vạch ra phương hướng, tìm ra phương tiện người đã có sự phân biệt mình với con vật.<br /> phấn đấu để đạt mục đích đó, chúng ta mới vấn đề đã được bàn luận từ lâu song dường<br /> thấy được, đường đến với hạnh phúc không như vẫn chưa có hồi kết. Thế giới vật chất<br /> đơn giản, bằng phẳng mà là một quá trình đang không ngừng vận động phát triển vì<br /> đòi hỏi sự kiên định, bền bỉ, khổ công, kiên thế một quan niệm hạnh phúc về thế giới<br /> trì với nghị lực sống cao mới có thể đạt con người cũng không cố định, đứng yên.<br /> <br /> 48<br />  TRẦN HỒNG LƯU<br /> <br /> <br /> Cần phải nhìn nhận hạnh phúc trong tầm thể lĩnh hội đầy đủ, thấu đáo. Trong tương<br /> nhìn toàn diện và lịch sử cụ thể, không lai, đời sống vật chất của nhân loại ngày<br /> được đề cao, tuyệt đối hóa làm nghèo nàn càng tiến triển, một tầm nhìn nhân bản hơn<br /> vấn đề đó mà phải thấy nó trong dòng chảy là đề cao khoái lạc về tinh thần như là động<br /> của sự phát triển. Quan niệm hạnh phúc lực kích hoạt cho hạnh phúc nhân loại tiếp<br /> trước đây đơn giản, sơ lược chỉ coi trọng tục phát triến, có lẽ là xu thế mà nhân loại<br /> nhu cầu vật chất thì đến nay phải để tâm đang hướng tới đón nhận. Sau những no đủ<br /> đến cả nhu cầu tinh thần vì đây là điểm về vật chất, con người sẽ tiến tới một tinh<br /> nhấn phân biệt tính tự nhiên và tính xã hôi, thần sảng khoái trên cơ sở hiểu biết để<br /> tính người và tính động vật. Nhấn mạnh thưởng lãm vẻ đẹp của tinh thần.<br /> một yếu tố sẽ sa vào siêu hình trong cách TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> nhìn nhận. Quan điểm macxit về hạnh<br /> 1. Anbe Anxtanh, Đinh Bá Anh, Nguyễn Vũ<br /> phúc chính là sự thâu thái, tổng hợp chọn<br /> Hảo (dịch 2007), Thế giới như tôi thấy, Nxb<br /> lọc các tinh hoa của nhân loại đã có trong Tri thức, Hà Nội.<br /> lịch sử. Trong quan niệm đó, đời sống vật<br /> 2. Nguyễn Tấn Hùng (2012), Lịch sử triêt học<br /> chất chính là cơ sở cho đời sống tinh thần<br /> phương Tây từ triết học cổ đại Hy Lạp đến<br /> nảy nở, song khi con người đã có đủ nhu triết học cổ điển Đức, Nxb Chinh trị quốc gia,<br /> cầu về vật chất thì cần phải có sự anh minh Hà Nội.<br /> để nhận ra rằng, sự thỏa mãn về nhu cầu<br /> 3. Đỗ Minh Hợp, Nguyễn Thanh (2013), Triết<br /> tinh thần là cao hơn nhiều so với nhu cầu học đại cương, Nxb Thời đại, Hà Nội.<br /> vật chất.<br /> 4. Nguyễn Hiến Lê chú dịch và giới thiệu<br /> Nhu cầu vật chất khi thiếu hiểu biết để<br /> (1995), Luận ngữ, Nxb Văn học Hà Nội.<br /> điều tiết nó trong giới hạn ĐỘ của nó sẽ<br /> dẫn đến thứ chủ nghĩa khoái lạc vị kỷ tầm 5. C. Mac – Ph. Angghen (2004), Toàn tập, tập<br /> 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.<br /> thường, dẫn đến no nê, chán chường thô<br /> tục của con vật hay của các gã trọc phú mà 6. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, tập 4, Nxb<br /> ít văn hóa. Trong khi khoái lạc, hạnh phúc Chính trị quốc gia, Hà Nội.<br /> về tinh thần là nhu cầu ở trình độ cao mà 7. Platon (Đỗ Khánh Hoan dịch, 2013), Cộng<br /> chỉ người có học vấn, văn hóa cao mới có hòa, Nxb Thế giới, Hà Nội.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 22/02/2016 Biên tập xong: 15/8/2017 Duyệt đăng: 20/8/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 49<br />