Luận văn " ASEM VÀ VAI TRÒ CỦA TIẾN TRÌNH ASEM TRONG VIỆC THÚC ĐẨY MỐI QUAN HỆ Á - ÂU "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

170
lượt xem 42
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngay những năm đầu của thập niên 70, các học giả đã bắt đầu trăn trở về những sự kiện kinh tế diễn ra trên thế giới. Và không cần chờ đến đầu thập niên 80 hay 90 của thế kỷ XX, các công trình nghiên cứu về vấn đề khu vực hoá ngày càng trở nên rõ nét khi các liên kết kinh tế khu vực được hình thành ngày một nhiều như Khu vực tự do Bắc Mỹ (NAFTA), Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC), Liên minh EU… Theo kinh tế học...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn " ASEM VÀ VAI TRÒ CỦA TIẾN TRÌNH ASEM TRONG VIỆC THÚC ĐẨY MỐI QUAN HỆ Á - ÂU "

Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ASEM VÀ VAI TRÒ CỦA TIẾN TRÌNH ASEM TRONG VIỆC THÚC ĐẨY MỐI QUAN HỆ Á - ÂU 4
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ KHU VỰC HOÁ VÀ LIÊN KẾT KINH 4 TẾ KHU VỰC TẠI CHÂU Á-CHÂU ÂU I. Những vấn đề cơ bản về khu vực hoá 4 1. Khu vực hoá là gì? 4 2. Những hình thức biểu hiện của khu vực hoá từ trước đến nay 6 Thoả thuận tự do thương mại 2.1. 7 Đồng minh thuế quan 2.2. 8 Thoả ước đầu tư 2.3. 9 3. Mặt tích cực và tiêu cực của khu vực hoá 10 Mặt tích cực của khu vực hoá 3.1. 10 3.1.1. Thúc đẩy thương mại 11 3.1.2. Thiết lập các khối kinh tế chuẩn bị liên kết đa phương 11 3.1.3. Tăng cường hợp tác và an ninh 12 Mặt tiêu cực của khu vực hoá 3.2. 14 3.2.1. Chệch hướng thương mại 14 3.2.2. Sự liên kết đang phái gia tăng 15 3.2.3. Hậu quả liên quan đến toàn cầu hoá 16 3.2.4. Đe doạ của các ngoại lệ 16 3.2.5. Chi phí giao dịch 17 4. Mối quan hệ giữa khu vực hoá và toàn cầu hoá 17 II. Một số các liên kết kinh tế khu vực chủ yếu ở khu vực Á-Âu 19 1. Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á-ASEAN 19 2. Liên minh châu Âu-EU 25 3. Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương-APEC 28 5
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang CHƯƠNG II: ASEM VÀ VAI TRÒ CỦA TIẾN TRÌNH ASEM TRONG VIỆC 33 THÚC ĐẨY MỐI QUAN HỆ Á-ÂU I. ASEM 33 1. Hoàn cảnh ra đời 33 2. Mục tiêu, nguyên tắc hoạt động, cấu trúc và cơ chế hoạt động của ASEM 34 2.1. Mục tiêu 34 2.2. Nguyên tắc hoạt động 35 2.3. Cấu trúc và cơ chế hoạt động của ASEM 36 3. Những cơ hội và thách thức của ASEM trong thời gian tới 45 3.1. Những cơ hội 45 3.2. Những thách thức 45 II. Tiến trình ASEM trong việc thúc đẩy mối quan hệ Á-Âu 46 1. Vai trò của ASEM trong việc thúc đẩy mối quan hệ Á-Âu 46 2. Hợp tác kinh tế ASEM 48 2.1. Mục tiêu và nguyên tắc hợp tác 48 2.1.1. Mục tiêu 48 2.1.3. Nguyên tắc 49 Lĩnh vực hợp tác 2.2. 49 2.2.1. Thuận lợi hoá thương mại 50 2.2.2. Chương trình hành động xúc tiến đầu tư 54 2.2.3. Xúc tiến hợp tác tương hỗ giữa các doanh nghiệp 56 2.2.4. Viễn cảnh ASEM 57 2.2.5. Các lĩnh vực hợp tác kinh tế khác 58 60 CHƯƠNG III: VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH ASEM I. Hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam 60 1. Tính tất yếu của hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam 60 1.1. Tính tất yếu của việc hội nhập 60 Quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam về hội nhập kinh tế 1.2. 62 quốc tế 2. Vài nét về tình hình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam 66 6
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang 3. Những cơ hội và thách thức đối với Việt Nam trong quá trình hội nhập 71 kinh tế quốc tế 3.1. Những cơ hội đối với Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế 71 3.2. Những thách thức đối với Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế 74 quốc tế II. Việt Nam trong tiến trình ASEM 76 1. Hoàn cảnh tham gia và vị thế của Việt Nam trong tiến trình ASEM 76 2. Những hoạt động chủ yếu của Việt Nam trong ASEM 77 3. Những cơ hội và thách thức của Việt Nam trong tiến trình ASEM 80 3.1. Những cơ hội 80 3.2. Những thách thức 81 III. Các giải pháp thúc đẩy Việt Nam trong tiến trình ASEM 82 1. Về nhận thức, tư tưởng 82 2. Về xây dựng nội dung tiến trình ASEM 84 3. Xây dựng và nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý Nhà nước 85 4. Về phương hướng và giải pháp điều chỉnh cơ cấu kinh tế trong tiến trình 87 ASEM 5. Về công tác xây dựng và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ tham gia 90 trong tiến trình ASEM KIẾN NGHỊ-ĐỀ XUÂT 92 KẾT LUẬN PHỤ LỤC Phụ lục 1: Các rào cản thương mại trong ASEM Phụ lục 2: Danh mục các dự án hợp tác trong lĩnh vực khoa học-công nghệ Phụ lục 3: Các biện pháp đầu tư hiệu quả nhằm thu hút đầu tư nước ngoài Phụ lục 4: Viễn cảnh ASEM TÀI LIỆU THAM KHẢO. 7
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang C HƯƠNG I T ỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ KHU VỰC HOÁ V À L IÊN K ẾT KINH TẾ KHU V ỰC TẠI CHÂU Á - CHÂU ÂU I. Những vấn đề cơ bản về khu vực hoá 1. Khu vực hoá là gì ? Ngay những năm đầu của thập niên 70, các học giả đã bắt đầu trăn trở về những sự kiện kinh tế diễn ra trên thế giới. Và không cần chờ đến đầu thập niên 80 hay 90 của thế kỷ XX, các công trình nghiên cứu về vấn đề khu vực hoá ngày càng trở nên rõ nét khi các liên kết kinh tế khu vực được hình thành ngày một nhiều như Khu vực tự do Bắc Mỹ (NAFTA), Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC), Liên minh EU… Theo kinh tế học cổ điển về lợi thể so sánh, hầu hết các quốc gia đều có thể có lợi khi trao đổi buôn bán với các nước khác1. Thực tế cũng chứng minh rằng tự do hoá thương mại giúp cho các quốc gia phát triển và từ đó giúp cho nền kinh tế của quốc gia đó tăng trưởng. Chính vì vậy, các quốc gia theo dòng chảy này tự nguyện tham gia vào cơ chế tự do hoá thương mại quốc tế dưới sự bảo trợ của Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại (GATT) và Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Mục đích cuối cùng của cơ chế này là giảm rào cản thương mại trên cơ sở các bên cùng có lợi. Khu vực hoá cũng được hình thành trên nguyên lý tương tự. Sự khác biệt đầu tiên của khu vực hoá so với toàn cầu hoá chính là nhằm giảm rào cản thương mại giữa các nước trong cùng một khu vực. Hình thức khu vực hoá có thể dề thấy nhất là các Khu vực mậu dịch (Regional Trade Area-RTA). Trong khu vực mậu dịch tự do các nước có thể được hưởng những ưu đãi thương mại do các 1 David Ricardo, Nguyên lý về Kinh tế chính trị và Thuế (1987) 8
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang nước trong cùng khu vực tự thoả thuận. Điều này thường xảy ra là do các nước trong cùng một khu vực thường có sự gần gũi về mặt địa lý và do đó thường buôn bán với nhau một khối lượng lớn hàng hoá. Vì vậy các nước nằm ngoài khu vực sẽ không được hưởng những ưu đãi như các nước trong một khu vực. Vì vậy khu vực mậu dịch là một trong những ngoại lệ trong các nguyên lý cơ bản dễ thấy nhất của WTO, cho phép các quốc gia thành viên được hưởng đãi ngộ quốc gia (Most Favored Nations - MFN). Theo MFN, tất cả các quốc gia thành viên trong WTO được đối xử như nhau hay không có sự phân biệt đối xử giữa các quốc gia. Tuy nhiên, trong khu vực mậu dịch nguyên tắc này có sự thay đổi. Chẳng hạn, giả sử Mexico đánh thuế hoa hồng ở mức 10%. Theo MFN, Mexico phải đánh mức thuế hoa hồng như nhau đối với tất cả các thành viên của WTO. Tuy nhiên, do Mexico ký Hiệp định Tự do hoá thương mại Bắc Mỹ (North American Free Trade Agreement-NAFTA) với Canada và Hoa Kỳ, Mexico có thể đánh một mức thuế hoa hồng thấp hơn 10% cho Canada và Hoa Kỳ. Tuy nhiên, cần phải lưu ý một điều rằng một khi khu vực mậu dịch được thiết lập thì tổng luồng thương mại được hưởng ưu đãi bên trong khu vực mậu dịch không phải lúc nào cũng lớn như trong ví dụ trên. Thứ nhất, nhiều mức thuế đã được ấn định trong khung của MFN tại mức zero. Thứ hai, bởi vì người ta thường có khuynh hướng loại bỏ các phần tử nhạy cảm trong khu vực mậu dịch chẳng hạn như nông nghiệp, điều này có thể làm giảm tới mức tối thiểu mức ưu đãi có thể đạt được. Một vài nước thậm chí đã chọn hướng loại bỏ thoả thuận tự do thương mại vì mức thuế trong MFN còn thấp hơn so với chi phí để có thể trang trải các gánh nặng về thủ tục và luật lệ hành chính của nước sở tại. Hơn nữa, hầu hết các khu vực mậu dịch đều có thời kỳ chuyển đổi khoảng 10 năm để cắt giảm thuế quan đối với các sản phẩm mang tính nhạy cảm hơn và trì hoãn bất kì ảnh hưởng thực tế nào đối trong một khoảng thời gian đáng kể. 9
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang Nhìn chung, khu vực hoá còn được ưa chuộng hơn toàn cầu hoá nếu xét về chính trị. 2. Các hình thức biểu hiện của khu vực hoá từ trước đến nay Tháng 3 năm 2002, có tới 168 khu vực mậu dịch đã được hình thành và đi vào hoạt động trên toàn thế giới. Xét về mặt lịch sử, khu vực hoá lần đầu tiên xuất hiện vào những năm 1950 và được khuấy động bởi sự hình thành của Cộng đồng chung châu Âu (EU) vào năm 1957. Tuy nhiên vào lúc đó, liên kết kinh tế khu vực không vượt khỏi lãnh địa châu Âu. Trên thực tế, khu vực hoá “thực sự” mới được hình thành cách đây trong vòng 10 năm trở lại đây. Chẳng hạn, WTO được thành lập vào tháng 1 năm 1995, 125 khu vực được công bố có trong danh sách của WTO với mức công bố trung bình hàng năm là 15. Cũng chính tại thời điểm WTO được thành lập, khu vực hoá càng ngày càng phát triển. Đây cũng là điểm đối lập cơ bản khi so sánh khu vực hoá khi WTO ra đời với tiền thân GATT 2 vào giai đoạn trước năm 1955. Các hình thức khu vực hoá ngày càng đa dạng, thậm chí có những nước là thành viên của một vài liên kết kinh tế khu vực. Vì thế, có thể nói khu vực hoá đã và đang trở thành một nhân tố kết nối toàn cẩu. Vể mặt địa lý và lịch sử, khu vực hoá bắt nguồn từ châu Âu, gần 60% liên kết khu vực do WTO công bố vào cuối năm 2000 là các nước châu Âu. Những liên kết khu vực ngày nay được biết đến nhiều nhất là: EU, Hiệp hội Tự do thương mại châu Âu (the European Free Trade Association-EFTA), Hiệp định tự do thương mại Bắc Mỹ (the North American Free Trade Agreement- NAFTA), Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of South East Asian Nations - ASEAN), Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (ASEAN Free Trade Area-AFTA) và nhiều tổ chức khác. 2 http://www.wto.org 10
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang Một điểm quan trọng nữa cần lưu ý là các liên kết kinh tế khu vực không chỉ là một hiện tượng giới hạn đối với các nước phát triển mà còn lan rộng tới các nước đang phát triển. Trên thực tế, các nước đang phát triển chiếm tới 30-40% tổng số các liên kết kinh tế khu vực hiện đang hoạt động. Trong các vòng đàm phán, các nước đang phát triển tìm cách nới rộng hợp tác với nhau. Tuy nhiên, trong các cuộc thương lượng gần đây, các khu vực mậu dịch tự do được hình thành giữa các nước phát triển và các nước đang phát triển. Đây thực sự là một khuynh hướng mới. Chẳng hạn như sự liên kết giữa Jordan với Hoa Kỳ, Mexico và EU… là những ví dụ điển hình. Thậm chí giữa các nước đang phát triển, khu vực hoá cũng có sự khác biệt đáng kể. Khu vực hoá ở các nước Tây Á, Đông Nam Á, Mỹ Latin cũng có sự khác biệt lớn nếu đem so sánh với khu vực hoá ở Châu Phi. Các nước châu Phi khi tạo nên liên kết khu vực thường chú trọng vào các hiệp định chung về thuế quan và các thị trường chung, và thời gian để diễn ra liên kết khu vực thường từ 20-30 năm. Thường thì châu Phi không có các liên kết kinh tế khu vực dựa trên các mối quan hệ song phương. Ngược lại, các nước Tây Á và Đông Nam Á ngày nay quan tâm hơn tới mục tiêu thành lập các khu vực mậu dịch tự do. Khoảng cách địa lý cũng đóng một vai trò quan trọng đối với khối lượng thương mại giao dịch cũng như việc hình thành nên các liên kết khu vực. Chẳng hạn như trường hợp của châu Phi và Nam á, 95% xuất khẩu của các khu vực này là từ khu vực bên ngoài. ở bán cầu phía Tây, thương mại của hầu hết các nước Mỹ Latinh cũng khá đa dạng. Nếu không tính đến Mêhicô, khoảng 55% xuất khẩu của Mỹ Latinh được xuất khẩu sang nửa còn lại của bán cầu. Điều này chứng tỏ những ưu tiên do thương mại đem lại có thể vượt ra khỏi giới hạn địa lý. Một vài ví dụ có thể là: Mêhicô-Israel, Canađa-Chilê, Hàn Quốc-Chilê. 2.1. Thoả thuận Tự do Thương mại (Free Trade Agreement-FTA) 11
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang Thoả thuận tự do thương mại theo WTO/GATT đặc biệt được hiểu là một khu vực trong đó bao gồm ít nhất 2 lãnh thổ hải quan trở lên được hình thành khi thuế và các quy định ngặt nghèo về thương mại được loại bỏ một cách đáng kể3. Tháng 3/2002, hình thức phổ biến nhất của khu vực mậu dịch là các Thoả thuận tự do thương mại- chiếm tới 70% . Trong số này, khoảng hơn nửa số Thoả thuận tự do thương mại này là các thoả thuận song phương giữa 2 nước. Chính vì vậy, Thoả thuận tự do thương mại đại diện cho giai đoạn đầu của khu vực hoá so với Hiệp định chung về thuế quan. Hình thức khu vực mậu dịch tự do với mục đích đạt được các thoả thuận về tự do hoá thương mại không có những đòi hỏi mang tính rườm rà trong quá trình hội nhập nên được hình thành một cách dễ dàng hơn và ngày càng trở nên phổ biến. Khu vực mậu dịch tự do vì thế tạo động lực cho khu vực hoá phát triển như một khối thống nhất kể từ khi WTO được thành lập vào năm 1995. Nhìm chung, các chuyên gia cho rằng khu vực mậu dịch tự do vẫn phổ biến nhất ở châu Âu trong khoàng 5 năm tới. Hiện nay, cũng cần lưu ý một điều rằng khu vực mậu dịch tự do chủ yếu được hình thành giữa các nước phát triển và đang phát triển dựa trên theo hướng Bắc-Nam hơn là theo hướng cổ điển Bắc-Bắc, Nam-Nam. Có thể thấy một trong những khu vực mậu dịch tự do Bắc -Nam thành công nhất điển hình là NAFTA. Khu vực mậu dịch tự do cũng thường có các quá trình hoà giải. Vì vậy, quy trình hoà giải tiến tới hình thành khu vực hoá thường hoặc là bản sao của quy trình hoà giải của WTO hay nếu đã được hoà giải sớm thì nó có thể làm dịu bớt những gánh nặng hành chính do WTO đem lại. Một vấn đề khác cần chú trọng là các cơ quan hoà giải được thành lập dưới khu vực mậu dịch thường bị chia theo số thành viên của các quốc gia, do đó, cơ hội hoà giải bị hạn chế. 2.2. Đồng minh thuế quan (Custom Union) 3 Điều XXIV, Đoạn 8(b), GATT 1994 12
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang Trong khu vực mậu dịch, Đồng minh thuế quan tiến một buớc xa hơn so với Khu vực mậu dịch tự do. Đồng minh thuế quan không chỉ đòi hỏi việc cắt giảm một cách đáng kể mức thuế bên trong các quốc gia thành viên mà còn tạo ra một mức thuế riêng làm hài hoà chính sách thương mại đối với các quốc gia không phải là thành viên4 . Một trong những ví dụ điển hình về Đồng minh thuế quan ngày nay vẫn còn tồn tại là Liên minh châu Âu EU. Trong điều kiện các mức thuế đều do GATT quy định, đồng minh thuế quan đòi hỏi một mức thuế chung bên ngoài để đảm bảo rằng mức thuế này giảm xuống mức thấp nhất và là mức thuế ưu đãi nhất khi có đồng minh thuế quan. Từ đó, các quốc gia thành viên sẽ có thể tự do hoá cơ chế thương mại một cách đáng kể để có thể đạt đến một mức thuế chung. Có thể lấy một ví dụ cụ thể trong khu vực đồng minh thuế quan như EU để minh hoạ. Nước hoa được nhập khẩu vào khu vực EU từ các quốc gia không phải là thành viên của EU cũng sẽ chịu một mức thuế như đối với các quốc gia thành viên. Chính vì lí do này, thời gian cần thiết để thương lượng mức thuế chung cho tất cả các quốc gia sẽ làm cho việc quá trình hình thành các đồng minh thuế quan thường mất nhiều thời gian hơn để thương lượng. Thông thường đồng minh thuế quan thường chiếm khoảng 9% trong khu vực mậu dịch. V ì thế, quy trình này thường được xem như một giai đoạn phát triển hơn của hội nhập kinh tế tiến tới tự do hoá thương mại dựa trên các quan hệ đa phương. Từ cơ sở nghiên cứu này nhiều người cho rằng để toàn cầu hoá cần hạn chế các khu vực mậu dịch tự do một cách tối đa đồng thời khuyến khích hơn nữa các Đồng minh thuế quan. 2.3. Thoả ước đầu tư Một hình thức khác của khu vực hoá là các Thoả ước đầu tư. Dưói hình thức này, đầu tư của các quốc gia và các công ty từ một quốc gia thành viên sẽ được hưởng một mức đãi ngộ chung theo nguyên tắc NT và MFN. Mức đãi ngộ này 4 Điều XXIV, Đoạn 8 (a), GATT 1994 13
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang không chỉ được hưởng ở giai đoạn phải thực hiện các nghĩa vụ như nghĩa vụ sử dụng sản phẩm nội địa hay nghĩa vụ phải xuất khẩu các sản phẩm trong nước. Vì vậy, thoả ước đầu tư không chỉ được đàm phán dựa trên cơ sở song phương và đa phương giữa một vài bên tham gia mà còn chủ yếu nhấn mạnh vào đầu tư. Theo Thoả ước đầu tư. hầu hết các bên tham gia còn đưa ra ưu đãi đối với một số ngành đối với các quốc gia được hưởng đãi ngộ quốc gia-MFN. Những ưu đãi đối với một số ngành thường được tạo ra nhằm phục vụ lợi ích chính trị và làm giảm sự ảnh hưởng của NT và MFN do luật của quốc gia đó mang lại. Những ưu đãi này thường được dành cho các ngành như hàng không, vận tải biển, ngân hàng, bảo hiểm, điện. Thoả ước đầu tư hiển nhiên nhấn mạnh tới các quy tắc đối với nước đầu tư. Những quy tắc đầu tư của các nước chủ đầu tư tất nhiên phải phù hợp với thông lệ quốc tế. Nói một cách khác các quy tắc này phải phục vụ cho lợi ích chung của cộng đồng theo nguyên tắc không phân biệt đối xử. Nếu vi phạm quy tắc này, các nước chủ đầu tư sẽ phải bồi thường một khoản tiền tuỳ theo quy định một cách tức khắc, kịp thời và hiệu quả. Đối với các khoản hồi hương, đầu tư phải đảm bảo được phép chuyển một cách không hạn chế theo đồng tiền tự do chuyển đổi. Đối với tranh chấp, các quốc gia và các công ty liên quan tới việc tranh chấp đầu tư phải được đưa ra trọng tài quốc tế mà không cần xem xét tới việc xét xử tại các toà án trong nước. Mặc dù những sụ khác biệt so với Đồng minh thuế quan và Khu vực mậu dịch tự do nhưng do có sự tương đồng về mục đích Hiệp ước đầu tư thực sự vẫn là hình thức giúp khu vực hoá phát triển. Các Thoả ước đầu tư mang tính chất song phương vẫn được xem như chất xúc tác của sự hợp tác chung và nhiều khu vực mậu dịch tự do song phương. 3. Mặt tích cực và tiêu cực của khu vực hoá 14
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang 3.1. Mặt tích cực của khu vực hoá 3.1.1. Thúc đẩy thương mại Một trong những mặt tích cực của khu vực hoá có thể thấy một cách rõ nét là hiệu quả của nó trong việc thúc đẩy thương mại. Thương mại của một nước được thúc đẩy đặc biệt nước đó có lợi thế so sánh về một sản phẩm đặc trưng nào đó đối với các quốc gia khác trong khu vực. Ví dụ Braxin có lợi thế so sánh về các sản phẩm làm bằng da so với các nước khác cùng khu vực như Chilê và Argentina thì Chilê và Achentina sẽ phải giảm mức thuế về các sản phẩm làm bằng da cùng mức với mức thuế đã có sản trong khu vực đó, tức là ngang bằng với mức thuế của Braxin. Từ đây, có thể nói rằng thương mại đã được thúc đẩy nhờ khu vực hoá vì Braxin từ đó sẽ có lợi từ việc từ việc xuất khẩu những sản phẩm làm bằng da mang tính cạnh tranh hơn sang Chilê và Achentina. Với cách hiểu này, lợi thế so sánh của một nước trong khu vực cũng sẽ thúc đẩy tự do hoá thương mại. Như vậy, thúc đẩy tự do thương mại có thể được xem là một trong những mặt tích cực nhất của khu vực hoá, và đặc biệt nó đem lại nhiều lợi ích cho các quốc gia có lợi thế so sánh. 3.1.2. Thiết lập các khối kinh tế chuẩn bị liên kết đa phương Theo dòng chảy lịch sử có thể thấy việc đàm phán thương mại đa phương bản thân nó đã bao gồm những khó khăn và đòi hỏi nhiều thời gian để có thể thực hiện. Điều này càng khó khi các thành viên của WTO ngày càng nhiều. Kể từ vòng đàm phán Kennedy năm 1967, gần 100 quốc gia đã trở thành thành viên của GATT/WTO. Theo cấp số nhân của con số này, số lượng sản phẩm, dịch vụ và các vấn đề liên quan đến việc đàm phán và những khó khăn thực tế sẽ gặp phải là không thể đo được. Chính vì lí do này, việc thiết lập các khối kinh tế như Liên minh châu Âu, châu M ỹ và châu á là rất cần thiết và hiệu quả để có thể đạt tới mục đích cuối cùng là tự do hoá thương mại toàn cầu. Bằng cách này, việc 15
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang thương lượng để đạt được tự do hoá thương mại sẽ được tiến hành dễ dàng và nhanh hơn rất nhiều.Chẳng hạn như việc đàm phán ba bên thì hiển nhiên sẽ đơn giản hơn so với 150 quốc gia cùng nhau ngồi vào bàn đàm phán và mỗi nước thuộc 150 quốc gia này lại đưa ra những lợi ích và chương trình nghị sự khác nhau của mình. Sự nhất trí trong cùng một khu vực được tiến hành trên cơ sở song phương và đa phương sẽ tạo đà cho cho tự do hoá thương mại. Nhiều người cho rằng những vấn đề phức tạp mang tính chính sách chẳng hạn như dịch vụ, đầu tư, sở hữu trí tuệ, chiến lược cạnh tranh, tiêu chuẩn kỹ thuật, nguồn thu của chính phủ…nên được giải quyết trên cơ sở nhất trí và theo cùng một hướng hơn là theo sở thích và nguyện vọng khác nhau của nhiều quốc gia. Tại đây, khu vực hoá đóng vai trò là một nhân tố thức đẩy sự tăng trưởng cũng như cầu cho việc xuất khẩu đối với các quốc gia thuộc cùng một khối. Theo một cách hiểu khác, những ưu đãi do khu vực hoá đem lại cũng có thể giúp cho việc thiết lập một cơ chế bên trong cho hệ thống thương mại đa phương. Nhiều quốc gia vướng phải những rào cản chính trị trong việc thiết lập tự do hoá thương mại. Những quốc gia này sẽ cảm thấy dễ dàng hơn trong việc đàm phán với các nước trong cùng khu vực so với các nước xa cách về mặt địa lý. Điều này cũng dễ hiểu vì việc đàm phán đối với một quốc gia khác trong cùng một khu vực thường đạt được sự tương đồng về nhiều mặt trong đó có cả những vấn đề về chính trị. Một khi những quốc gia này vượt qua những trở ngại về chính trị thì họ có thể dễ hoà mình mở cửa thúc đẩy quá trình đàm phán đa phương. Ngoài việc cắt giảm thuế quan, việc tăng cường các hàng rào phi thuế trên toàn cầu cũng khẳng định cho việc hội nhập khu vực là một trong những con đường nhiều quốc gia theo đuổi và lựa chọn. Các hàng rào phi thuế khó có thể thương lượng và vì vậy thông qua hiểu một cách thấu đáo những vấn đề thuế các quốc gia có thể hội nhập một cách dễ dàng hơn. Những nước trước đây đã từng không 16
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang tán thánh khu vực hoá như Mỹ giờ đây bắt đầu thay đổi quan điểm của mình và khẳng định rằng những lợi ích tổng thể do khu vực hoá đem lại thông qua việc thiết lập các khối kinh tế sẽ thúc đẩy tự do hoá thương mại đa phương. 3.1.3. Tăng cường hợp tác và an ninh Hội nhập kinh tế khu vực thông qua khu vực hoá đ ược coi là một công cụ giúp cho việc thúc đẩy hợp tác quốc tế. Ví dụ như Liên Xô cũ trước đây, sự sụp đổ về mặt chính trị dần dần được phục hồi nhờ sự liên kết kinh tế khu vực và liên kết kinh tế khu vực đóng vai trò như một sợi dây liên kết giúp cho việc duy tr ì thương mại và quan hệ của các nền cộng hoà khác nhau. Hiện nay, Nga, Kazakhanstan, Belarus, Kyrgyzstan và Tạiikistan là các thành viên của Hiệp định chung về thuế quan có tên là Cộng đồng Kinh tế á-Âu (Eurasian Economic Community-EURASEC) được ký kết vào năm 2000. Khi các quốc gia càng liên kết chặt chẽ với nhau bao nhiêu, sự phụ thuộc lẫn nhau càng lớn, nhờ đó, các quốc gia này sẽ phải cùng nhau giữ gìn hoà bình và tăng cường an ninh. Như vậy, xét về quan hệ quốc tế, sự bất ổn về chính trị thường bắt nguồn từ những xung đột khu vực giữa các nước láng giềng với nhau do có sự bất đồng về tôn giáo, lịch sử và văn hoá. Bằng cách thúc đẩy sự ổn định về chính trị trong khu vực trước, các quốc gia có cơ sở vững chắc cùng nhau hợp tác để đạt được những lợi ích về kinh tế. Đây cũng là một trong những bước quan trọng nhất trong việc hoạch định các chính sách tự do hoá thương mại đa phương. Một trong những mặt tớch cực của khu vực hoỏ cú thể thấy một cỏch rừ nột là hiệu quả của nú trong việc thỳc đẩy thương mại. Thương mại của một nước được thúc đẩy đặc biệt nước đó có lợi thế so sánh về một sản phẩm đặc trưng nào đó đối với các quốc gia khác trong khu vực. Ví dụ Braxin có lợi thế so sánh về các sản phẩm làm bằng da so với các nước khác cùng khu vực như Chilê và Argentina thỡ Chilờ và Achentina sẽ phải giảm mức thuế về cỏc sản phẩm làm bằng da cựng mức với mức thuế đó cú sản trong khu vực đó, tức là ngang bằng 17
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang với mức thuế của Braxin. Từ đây, có thể nói rằng thương mại đó được thúc đẩy nhờ khu vực hoá vỡ Braxin từ đó sẽ có lợi từ việc từ việc xuất khẩu những sản phẩm làm bằng da mang tính cạnh tranh hơn sang Chilê và Achentina. Với cách hiểu này, lợi thế so sánh của một nước trong khu vực cũng sẽ thúc đẩy tự do hoá thương mại. Như vậy, thúc đẩy tự do thương mại có thể được xem là một trong những mặt tích cực nhất của khu vực hoá, và đặc biệt nó đem lại nhiều lợi ích cho các quốc gia có lợi thế so sỏnh. 3.2. Mặt tiêu cực của khu vực hoá. 3.2.1. Chệch hướng thương mại Đối lập với thúc đẩy thương mại, chệch hướng thương mại lại là một khuynh hướng được xảy ra đồng thời với quá trình khu vực hoá. Chệch hướng thương mại sẽ xảy ra khi một quốc gia có lợi thế so sánh nhưng không thể sử dụng được lợi thế so sánh của mình. Cùng một ví dụ, có thế thấy nếu Braxin có lợi thế so sánh về các sản phẩm làm bằng da nhưng Chilê và Achentina lại cùng nhau liên kết và buôn bán thì chệch hướng thương mại sẽ xảy ra với Braxin khi Chilê mua các sản phẩm làm bằng da của Achentina thay vì Braxin. Điều này hoàn toàn có thể xảy ra khi các sản phẩm da của Achentina được xuất khẩu sang Chilê không bị đánh thuế trong khi đó các sản phẩm da của Braxin vẫn đánh một mức thuế nhất định. Hiển nhiên Braxin cho dù có lợi thế so sánh về sản phẩm da đến đâu thì trong trường hợp này rất có thể không thể cạnh tranh được với các sản phẩm da của Achentina. Hình thức chệch hướng thương mại hoàn toàn đối lập với những nguyên tắc về tự do hoá thương mại tổng thể. Chệch hướng thương mại bóp méo sự phân bổ nguồn lực. Các nhà sản xuất kém hiệu quả trong cùng một khu vực lại có thể được hưởng lợi từ việc các nhà sản xuất kém hiệu quả nằm ngoài sự liên kết đơn lẻ. Như thế, có thể thấy việc so sánh để thấy được lợi ích của khu vực hoá đem 18
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang lại do thúc đẩy thương mại hay chệch hướng thương mại là một công việc khó có thể lượng hoá được. Hiển nhiên, lợi ích mà khu vực hoá đem lại cho các quốc gia chỉ có thể nằm ở việc thúc đẩy thương mại. Tuy nhiên, lợi ích có được từ liên kết kinh tế khu vực thường thông qua thúc đẩy thương mại thực sự được cuờng điệu do xét về tổng thể, mức thuế chung đã được giảm một cách đáng kể. Chẳng hạn như sau Chiến tranh thế giới II, mức thuế trung bình đã giảm từ 40% xuống còn dưới 4% sau vòng đàm phán Uruguay năm 1994. Tương tự, triển vọng tăng cường thương mại dường như cũng không được như mong muốn vì sự tương đồng về tài nguyên thiên nhiên của các quốc gia mang những nét chung về địa lý trong c ùng một khu vực. 3.2.2. Sự liên kết đảng phái gia tăng Khu vực hoá cũng được coi là một mối đe doạ lớn đối với toàn cầu hoá. Tự do hoá thương mại thường xảy ra dần dần ở khu vực hoá, tuy nhiên nếu không có sự nỗ lực của tất cả các quốc gia thành viên thì cũng khó có thể đạt tới đích cuối cùng. Khó có những liên kết kinh tế khu vực nào mà các quốc gia thành viên tự nó chịu nhân nhượng để đạt tới thoả hiệp chung mong muốn. Khi một liên kết khu vực càng lớn bao nhiêu, quyền lợi nó mang lại cho các quốc gia càng nhiều bấy nhiêu và điều này khó để đạt tới sự nhất trí của các thành viên. Các nước nằm trong cùng một khu vực sẽ đạt được lợi ích ít hơn khi hội nhập sâu hơn trong khối. Liên minh châu Âu được coi là một ví dụ điển hình. Tuy nhiên, đây cũng là một khối ngoại lệ vì các quốc gia thành viên trong khu vực này cùng chia xẻ một hệ thống duy nhất về quy mô, tài nguyên, lịch sử và chính trị. Hơn nữa, mặc dù được coi là một sự lựa chọn tốt cho công chúng, tự do thương mại không tránh khỏi những vấn đề khó giải quyết mang tính bản chất do khu vực hoá đem lại. Những quốc gia buộc phải tham gia vào khu vực mậu dịch tất 19
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang nhiên sẽ có ít động lực thúc đẩy khu vực đó phát triển. Khi khu vực đó càng được mở rộng, nó sẽ tìm kiếm sự nhân nhượng từ những thành viên mới. Một vài nước ở châu Phi và Trung Á cùng một lúc tham gia vào nhiều khu vực mậu dịch đa phương. Ngoài sự khó khăn để có thể duy trì tư cách hội viên ở các khối này, các nước này khó có thể giúp góp phần củng cố khu vực vì những quốc gia này nhiều khi tham gia vào khối đó không đảm bảo được mục tiêu chủ đạo mà khối đó vươn tới mà chỉ chạy theo mục đích riêng của mình. Tương tự như vậy, các quốc gia với cùng mục tiêu và chính sách ngoại giao sẽ tìm thấy những cơ hội từ đối tác của mình. Và như vậy, sẽ có những quốc gia còn lại nằm ngoài lề, bị gạt ra khỏi cuộc chơi. Từ thực tế này, nhiều bè phái, đảng phái sẽ xuất hiện nằm ngoài sự mong đợi. Thậm chí khi các nước phát triển và đang phát triển cùg nhau ký kết cùng tham gia vào một khối, khối này cũng sẽ bị thống trị bởi các quốc gia có thế lực kinh tế. Như vậy, nhìn chung có thể nói rằng khu vực hoá chia nhỏ thế giới ra làm nhiều mảnh và nó làm cho việc thiết lập môi trường hợp tác thương mại đa phương trở nên khó khăn. 3.2.3. Hậu quả mang lại liên quan tới toàn cầu hoá Dù có ẩn chứa nhiều điều hứa hẹn, toàn cầu hoá vẫn có những mặt trái và gây ra không ít khó khăn. Nhiều người tin rằng toàn cầu hoá làm tăng khoảng cách giữa những nước giàu và nghèo và thậm chí làm tăng khoảng cách trong cùng một quốc gia. Toàn cầu hoá cho phép cá công ty xuyên quốc gia có thể sử dụng tính kinh tế theo quy mô của mình để lợi dụng những quốc gia khác yếu hơn. Nó cũng đem đến nguy cơ về sự phụ thuộc của các quốc gia khác. Chính vì thế, trong thế giới tổng là hằng số người ta thường nói rằng lợi ích của quốc gia này chính là sự mất mát của quốc gia khác. Từ sự nghiên cứu này có thể thấy khu 20
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang vực hoá là một nhân tố giúp cho quá trình toàn cầu hoá diễn ra nhanh chóng hơn và khuyếch đại những điểm yếu của toàn cầu hoá. 3.2.4. Đe doạ của các ngoại lệ Các thoả hiệp ưu đãi thương mại là một sự lựa chọn thứ hai cần xem xét đến. Mục đích cuối cùng của các quốc gia vẫn là tự do hoá thương mại cho các quốc gia trên cơ sở toàn cầu hoá. Tuy nhiên, các khu vực mậu dịch có thể thấy vẫn là ngoại lệ quan trọng duy nhất của quy tắc MFN của WTO. Nếu như tự do hoá thương mại đa phương là mục đích cuối cùng thì những bước tiến mang tính chất khu vực không còn nghi ngờ là cách thức làm chậm tiến độ toàn cầu hoá. Theo cách này khu vực hoá sẽ dẫn tới những chi phí không cần thiết do những nỗ lực về nguồn lực cho đàm phán và duy trì việc thực hiện những thương lượng đã được thoả hiệp ở mức khu vực hoá sẽ là không cần thiết vì nó hiển nhiên sẽ được đề cập trong các vòng đàm phán mang tính quốc tế toàn cầu. Tương tự, nếu xem xét một cách kĩ lưỡng và tỉ mỉ thì có thể thấy WTO đã đề cập tới các vấn đề đáng được tranh cãi như an ninh, môi trường, y tế, bảo tổn, nông nghiệp. Khu vực mậu dịch đưa ra ngoại lệ sâu hơn từ MFN đối với các sản phẩm và dịch vụ cho các nước thành viên tham gia. Như thế, khu vực hoá chỉ đưa thêm vào ngoại lệ mang tính chất mang tính rộng hơn đối với các nguyên tắc chung của WTO, do đó làm giảm mức tiến triển và quyến lực của WTO cũng như những hứa hẹn về việc giải quyết các vấn đề đa phương. 3.2.5. Chi phí giao dịch Thoả hiệp ưu đãi thương mại thương mại thường gây ra những chi phí giao dịch không cần thiết. Trước hết, do các công ty thường tìm cách để đáp ứng đủ các điều kiện đặt ra cho các quốc gia thuộc chung một khu vực để được hưởng những ưu đãi khá phức tạp này. Những đảm bảo để có thể được hưởng những 21
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang điều kiện này thường đòi hỏi một thời gian dài, phức tạp và thông thường dẫn tới các lãng phí các chi phí thương mại. 4. Mối quan hệ giữa khu vực hoá và toàn cầu hoá Trong quan hệ với toàn cầu hoá, khu vực hoá được xem là bước chuẩn bị để tiến tới toàn cầu hoá. Mặt khác, xu thế toàn cầu hoá hiện nay nó phản ánh một thực trạng co cụm nhằm bảo vệ những lợi ích tương đồng giữa một vài nước trước những nguy cơ, những tác động tiêu cực do toàn cầu hoá đặt ra. Như vậy, xét về ngắn hạn dường như khu vực hoá đối nghịch với toàn cầu hoá, nhưng xét về dài hạn thì chính khu vực hoá là bước chuẩn bị để thực hiện toàn cầu hoá. Động lực gia tăng xu thế khu vực hoá trong giai đoạn hiện nay xuất phát từ mục đích phát huy những lợi thế so sánh, những nét tương đồng của các quốc gia trong mỗi nhóm khu vực. Đồng thời, xu thế khu vực hoá còn được đẩy mạnh bởi chính xu thế toàn cầu hoá gia tăng mạnh mẽ vượt trước cả việc hoàn thiện những định chế toàn cầu để quản lý quá trình này. Toàn cầu hoá kinh tế về bản chất là đi đến tự do hoá các yếu tố sản xuất trên phạm vi toàn cầu nhằm phục vụ lợi ích của các dân tộc. Tuy vậy do những khác biệt về trình độ phát triển, về nguồn lực sản xuất đã đưa đến những lợi ích khác nhau khi tham gia vào quá trình này. Để khắc phục điều đó các quốc gia có những điểm tương đồng tìm đến nhau để tạo lập các tổ chức kinh tế, tạo cho nhau những điều kiện thuận lợi hơn các quy định quốc tế hiện hành. Như vậy về trình độ hợp tác hoá khu vực hiện nay cao hơn so với toàn cầu hoá kinh tế. Việc nâng cao trình độ hợp tác khu vực xét về tương lai chính là cơ sở cho việc thực hiện toàn cầu hoá kinh tế và cũng vì vậy chừng nào còn tồn tại các tổ chức kinh tế khu vực thì chưa có thể toàn cầu hoá, tự do hoá hoàn toàn. Sửa đổi hàng loạt của các tổ chức khu vực và sự phát triển quy mô địa lý của các tổ chức khu vực trên cơ sở bổ sung các thành viên hay hợp nhất các tổ chức khu vực chính là 22
Khãa luËn tèt nghiÖp D¬ng H¬ng Giang bước tiến ngày càng gần hơn đến tự do hoá trên phạm vi toàn cầu. Như vậy, có thể nói khu vực hoá chỉ là tạm thời, nó ra đời trên cơ sở một trình độ phát triển nhất định của toàn cầu hoá, là bước tất yếu trên đường đi tới toàn cầu hoá. Hợp tác kinh tế khu vực càng phát triển sẽ là điều kiện và động lực cho toàn cầu hoá kinh tế. Toàn cầu hoá và khu vực hoá đều những xu hướng tất yếu, nó xuất hiện và gia tăng gắn liền với sự phát triển của lực lượng sản xuất, đặc biệt là khoa học công nghệ. Điều này cũng có nghĩa là tự do hoá thương mại quốc tế và khu vực cũng là yêu cầu của phát triển. Vấn đề đặt ra là tự do hoá thương mại ra sao? Tiến trình và cách thức tiến hành như thế nào để tận dụng được những mặt tích cực, hạn chế tác động tiêu cực của những xu thế trên. II. Một số các liên kết kinh tế khu vực chủ yếu ở khu vực Á-Âu 1. Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á-ASEAN Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) ra đời trong bối cảnh có nhiều biến động đang diễn ra trong khu vực và trên thế giới, bao gồm cả những thay đổi từ bên ngoài tác động vào khu vực cũng như những vấn đề nảy sinh từ bên trong mỗi nước. (Cuộc chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam- Đông Dương diễn ra ác liệt, lôi kéo một số nước Đông Nam Á vào trận chiến. Anh rút khỏi phía Đông Kênh Xuy-ê. Tổng thống Pháp De Gaulle sang Phnôm Pênh đưa khẩu hiệu “trung lập hoá Đông Nam Á”, ở Trung Quốc “cách mạng văn hoá” phát triển tới đỉnh cao và ảnh hưởng cả đến các nước Đông Nam Á có cộng đồng người Hoa đông đảo. Liên Xô đang vận động hình thành một hệ thống “an ninh tập thể 23