Luận văn Phát triển các hình thức liên doanh với nước ngoài trong sản xuất hàng xuất khẩu ở Nghệ An

Chia sẻ: NGUYEN TRUONG GIANG | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:215

Thêm vào BST

Báo xấu

134
lượt xem 43
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghệ An là một tỉnh nông nghiệp miền Trung không có nhiều những tài nguyên khoáng sản lớn như dầu mỏ hoặc các loại quặng kim loại cần thiết, Nghệ An cũng không phải là một trung tâm thương mại hay công nghiệp, nhưng điều kiện tự nhiên và lao động thuận lợi để phát triển các mặt hàng nông sản, hải sản, vật liệu xây dựng và các ngành như dệt may, giày da, tiểu thủ công nghiệp phục vụ xuất khẩu. Trong những năm vừa qua do những khó khăn về vốn đầu tư, công nghệ và những...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Phát triển các hình thức liên doanh với nước ngoài trong sản xuất hàng xuất khẩu ở Nghệ An

5 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi NghÖ An lµ mét tØnh n«ng nghiÖp miÒn Trung kh«ng cã nhiÒu nh÷ng tµi nguyªn kho¸ng s¶n lín nh dÇu má hoÆc c¸c lo¹i quÆng kim lo¹i cÇn thiÕt, NghÖ An còng kh«ng ph¶i lµ mét trung t©m th¬ng m¹i hay c«ng nghiÖp, nhng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ lao ®éng thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn c¸c mÆt hµng n«ng s¶n, h¶i s¶n, vËt liÖu x©y dùng vµ c¸c ngµnh nh dÖt may, giµy da, tiÓu thñ c«ng nghiÖp phôc vô xuÊt khÈu. Trong nh÷ng n¨m võa qua do nh÷ng khã kh¨n vÒ vèn ®Çu t, c«ng nghÖ vµ nh÷ng h¹n chÕ vÒ c«ng t¸c thÞ trêng, vÒ tr×nh ®é kü thuËt vµ qu¶n lý chØ ®¹o s¶n xuÊt kinh doanh nªn s¶n xuÊt hµng hãa nãi chung vµ SXHXK nãi riªng kÐm ph¸t triÓn, kim ng¹ch xuÊt khÈu b×nh qu©n trªn ®Çu ngêi hµng n¨m thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi b×nh qu©n chung cña c¶ níc Víi quan ®iÓm ®æi míi cña §¶ng vµ tõ khi cã LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam ®îc ban hµnh vµo th¸ng 12/1987, c¸c h×nh thøc ®Çu t vµ LDVNN t¹i NghÖ An ®· ®îc quan t©m ph¸t triÓn vµ cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho nÒn kinh tÕ vµ cho SXHXK, t¹o ra nhiÒu viÖc lµm cho ngêi lao ®éng vµ s¶n xuÊt ®îc mét khèi lîng hµng hãa ®¸ng kÓ, gãp phÇn thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu vµ t¨ng nhanh tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c ngµnh kinh tÕ nhÊt lµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tÝch ®¹t ®îc, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc LDVNN ë NghÖ An vÉn cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò næi cém: §ã lµ tèc ®é t¨ng trëng vèn ®Çu t níc ngoµi vÉn cßn rÊt chËm, sè lîng dù ¸n Ýt nhng phÇn lín gÆp khã kh¨n thua lç nhiÒu, thËm chÝ cã nh÷ng dù ¸n ph¶i ngõng s¶n xuÊt. C¸c h×nh thøc LDVNN míi chØ chó träng ®Õn vÊn ®Ò s¶n xuÊt hµng thay thÕ nhËp khÈu,
6 tiªu thô néi ®Þa hoÆc khai th¸c c¸c nguån tµi nguyªn s½n cã nh gç vµ c¸c lo¹i kho¸ng s¶n kh¸c. C¸c dù ¸n LDVNN ®Çu t vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn hµng n«ng s¶n, h¶i s¶n cho xuÊt khÈu hoÆc ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dÖt may lµ nh÷ng ngµnh mµ NghÖ An cã lîi thÕ vµ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn hÇu nh cha cã. T×nh tr¹ng nµy kh«ng ph¶i chØ riªng ë NghÖ An, mµ c¶ ë nh÷ng ®Þa ph¬ng kh¸c trong c¶ níc còng t¬ng tù, nhÊt lµ c¸c ®Þa ph¬ng thuéc vïng n«ng nghiÖp khã kh¨n nh khu vùc khu bèn cò, T©y Nguyªn, c¸c tØnh miÒn nói vïng T©y B¾c, ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Nguyªn nh©n cña nã kh«ng nh÷ng ë nh÷ng ®iÒu kiÖn khã kh¨n kh¸ch quan mµ cßn do qu¸ tr×nh vËn dông, tæ chøc thùc hiÖn cña c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng, mét phÇn kh¸c lµ ë hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, nhÊt lµ chÝnh s¸ch u ®·i vµ thu hót ®Çu t vµo c¸c vïng kinh tÕ khã kh¨n vµ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu.. V× vËy, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi nghiªn cøu "Ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc liªn doanh víi níc ngoµi trong s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu ë NghÖ An" nh»m ®a ra ®îc nh÷ng quan ®iÓm gi¶i ph¸p vÒ qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn vµ nh÷ng kiÕn nghÞ vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc LDVNN trong SXHXK ë NghÖ An, ®ång thêi cã thÓ vËn dông cho c¸c ®Þa ph¬ng cã ®iÒu kiÖn t¬ng tù. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi H×nh thøc LD ®· cã mÇm mèng tõ giai ®o¹n ®Çu cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN vµ hiÖn nay ®· trë thµnh phæ biÕn trong ®êi sèng kinh tÕ cña c¸c níc. Nh÷ng m·i trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y nã míi ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc quan t©m nghiªn cøu. §ã lµ c¸c nghiªn cøu cña P.A.Samelson vµ W.D. Nordhaus trong cuèn "Kinh tÕ häc" xuÊt b¶n lÇn ®Çu n¨m 1948 t¹i Mü, cña Raymond Werlls trong lý thuyÕt "Chu kú s¶n phÈm", cña Dominik Salvatore trong cuèn "Kinh
7 tÕ häc quèc tÕ" vµ cña c¸c nhµ kinh tÕ kh¸c xuÊt b¶n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh nghiªn cøu cña Xavier Ritchet, nhµ kinh tÕ Ph¸p, trong cuèn "Kinh tÕ doanh nghiÖp" xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt do trung t©m Ph¸p - ViÖt vÒ ®µo t¹o qu¶n lý dÞch n¨m 1997, cña J.H. Adam trong cuèn "Tõ ®iÓn tiÕng Anh kinh doanh" (Longman Consise Dictionany of Business English - 1992), cña Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn cña Liªn hiÖp quèc (OEDC) trong cuèn "ChÝnh s¸ch c¹nh tranh vµ liªn doanh" (Competition policy and Joint Venture) xuÊt b¶n n¨m 1986... C¸c nghiªn cøu trªn ®· ®a ra kh¸i niÖm vÒ LD, lý gi¶i c¬ së, vai trß vµ nh÷ng "bÊt lîi" vÒ LD, song ®Òu viÕt chung víi c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ kh¸c mµ cha cã c«ng tr×nh nµo chuyªn nghiªn cøu vÒ LDVNN trong SXHXK. ë níc ta, vÊn ®Ò liªn doanh ®îc §¶ng vµ Nhµ níc quan t©m tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80 vµ ®· ®a vµo LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam th¸ng 12 n¨m 1987. §· cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy ®¨ng trªn mét sè t¹p chÝ vµ s¸ch chuyªn kh¶o. §ã lµ cuèn "Thµnh lËp vµ qu¶n lý c«ng ty, xÝ nghiÖp liªn doanh víi níc ngoµi" do Gi¸o s, TiÕn sÜ NguyÔn §×nh Phan chñ biªn, "Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m hoµn thiÖn viÖc thµnh lËp c¸c xÝ nghiÖp liªn doanh víi níc ngoµi trong c«ng nghiÖp ViÖt Nam", luËn ¸n phã tiÕn sÜ cña nghiªn cøu sinh NguyÔn Thêng L¹ng, "Liªn doanh víi níc ngoµi vµ ®Çu t t¹i ViÖt Nam" cña Hµ ThÞ Ngäc Oanh, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, Hµ Néi - 1998... C¸c nghiªn cøu vµ s¸ch b¸o trªn ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò LDVNN trªn tÊt c¶ mäi lÜnh vùc kinh tÕ. ViÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc LDVNN trong SXHXK vÉn hoµn toµn míi mÎ. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña luËn ¸n - Môc ®Ých cña luËn ¸n: Trªn c¬ së hÖ thèng vµ kh¸i qu¸t mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c¸c h×nh thøc LD, luËn ¸n ®Ò xuÊt nh÷ng quan ®iÓm vµ gi¶i
8 ph¸p chñ yÕu nh»m thóc ®Èy viÖc ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc LDVNN trong SXHXK ë tØnh NghÖ An trong thêi gian tíi. - NhiÖm vô cña luËn ¸n: + Ph©n tÝch vµ lµm s¸ng tá c¬ së lý luËn cña viÖc ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc LDVNN, chØ râ xu híng ph¸t triÓn vµ vai trß cña nã trong SXHXK. + Kh¸i qu¸t kinh nghiÖm cña mét sè níc trong khu vùc ®Ó cã thÓ nghiªn cøu, vËn dông vµo ®iÒu kiÖn cña ®Þa ph¬ng. + Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c LDVNN trong SXHXK ë NghÖ An, t×m ra nh÷ng m©u thuÉn, h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n cña nã. + X¸c ®Þnh c¸c quan ®iÓm vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c LDVNN trong SXHXK ë NghÖ An thêi gian tíi. 4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n §èi tîng nghiªn cøu cña luËn ¸n: Nghiªn cøu nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc LDVNN trong SXHXK nh chÝnh s¸ch t¹o lËp m«i trêng ®Çu t, quy tr×nh thµnh lËp, thÈm ®Þnh vµ tæ chøc thùc hiÖn, nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ nh÷ng khã kh¨n kh¸ch quan, nguyªn nh©n chñ quan, quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc.. Ph¹m vi nghiªn cøu vÒ kh«ng gian vµ thêi gian: LuËn ¸n nghiªn cøu chñ yÕu trong ph¹m vi tØnh NghÖ An tõ khi LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam ®îc ban hµnh (th¸ng 12/1987) ®Æc biÖt lµ tõ §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng toµn quèc lÇn thø VII (1991) ®Õn nay. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
9 LuËn ¸n sö dông ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö lµm ph¬ng ph¸p luËn vµ c¸c ph¬ng ph¸p cã tÝnh chÊt chuyªn ngµnh nh ®iÒu tra, thèng kª, so s¸nh, kh¶o s¸t, kh¸i qu¸t, ph©n tÝch, tæng hîp vµ suy luËn... 6. §ãng gãp míi cña luËn ¸n - Trªn c¬ së kh¸i qu¸t nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ h×nh thøc LD, luËn ¸n ®a ra kh¸i niÖm míi cã tÝnh chÊt tæng hîp vµ phï hîp víi xu thÕ hiÖn nay, ®ång thêi chän läc mét sè kinh nghiÖm cã thÓ vËn dông cho ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay nh kinh nghiÖm ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc LD, kinh nghiÖm ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp liªn doanh SXHXK võa vµ nhá ë Hµn Quèc vµ Malaixia, kinh nghiÖm vÒ lùa chän c¬ héi LD, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña LD vµ c¸ch thøc gi¶i quyÕt nh÷ng mèi bÊt ®ång trong LD. - Qua viÖc kh¶o s¸t tiÒm n¨ng ph¸t triÓn SXHXK vµ thùc tr¹ng thµnh lËp, ho¹t ®éng cña c¸c dù ¸n LDVNN, luËn ¸n ®· ph©n tÝch nh÷ng m©u thuÉn vµ h¹n chÕ cÇn kh¾c phôc, ®Æc biÖt lµ m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu ph¸t triÓn vµ c¬ cÊu ®Çu t, m©u thuÉn gi÷a tr×nh ®é cña c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu hiÖn nay víi thùc tr¹ng kÐm ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp SXHXK ë NghÖ An, m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu víi gi¸ thµnh s¶n phÈm trong c¸c LD hiÖn nay ë NghÖ An. - Cuèi cïng luËn ¸n ®a ra ®îc nh÷ng quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ®¸p øng víi yªu cÇu thùc tiÔn ë NghÖ An vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn hµng n«ng s¶n, h¶i s¶n xuÊt khÈu hiÖn nay ë trªn ph¹m vi c¶ níc. §ã lµ c¸c gi¶i ph¸p t¹o ra m«i trêng vµ ®éng lùc thóc ®Èy ®Çu t cho s¶n xuÊt hµng n«ng s¶n h¶i s¶n xuÊt khÈu trªn c¬ së khai th¸c tèi ®a c¸c tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ so s¸nh cña ®Þa ph- ¬ng vµ cña ®Êt níc trong qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa th¬ng m¹i hiÖn nay. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu cã
10 hiÖu qu¶ cña ®Þa ph¬ng tõ ®ã lµm n¶y sinh ra c¸c nhu cÇu më réng ®Çu t vµ LD víi níc ngoµi... 7. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, luËn ¸n ®îc chia thµnh 3 ch¬ng, 10 tiÕt.
11 Ch¬ng 1 Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ liªn doanh víi níc ngoµi vµ vai trß cña nã trong s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu 1.1. Nguån gèc sù ra ®êi, kh¸i niÖm vµ ®Æc trng vÒ h×nh thøc liªn doanh 1.1.1. Nguån gèc sù ra ®êi cña h×nh thøc LD Nh÷ng mÇm mèng ®Çu tiªn cña LD cã tõ giai ®o¹n ®Çu cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN. Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch sù vËn ®éng cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN, C.M¸c tuy kh«ng nªu ra ph¹m trï vÒ LD, kh«ng luËn gi¶i trùc tiÕp vÒ nã nhng ®· cung cÊp ph¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n vÒ con ®êng, vÒ tÝnh tÊt yÕu vµ vai trß cña h×nh thøc quan hÖ nµy. C.M¸c cho r»ng, trong c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt tríc CNTB do sù ph¸t triÓn cßn thÊp kÐm, nªn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã thÓ tån t¹i hµng thÕ kû mµ kh«ng hÒ cã sù thay ®æi tÝnh chÊt vµ ph¹m vi, kh«ng vît ra khái giíi h¹n cña xãm lµng hay c¸i chî l©n cËn dµnh cho thî thñ c«ng n«ng th«n vµ nh÷ng tiÓu chñ. V× vËy, nhu cÇu tËp trung vèn gi÷a c¸c chñ xëng ®Ó më réng quy m« s¶n xuÊt cha xuÊt hiÖn. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN lµm cho s¶n xuÊt vît ra khái giíi h¹n cña lµng x·, cña chî ®Þa ph¬ng, cña tõng vïng råi vît ra ngoµi biªn giíi quèc gia hßa nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Sù ph¸t triÓn ®ã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc l- îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ®îc t¸c ®éng trùc tiÕp bëi viÖc theo ®uæi s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d trong c¸c xÝ nghiÖp t b¶n. C.M¸c viÕt: Ngay trong buæi ®Çu cña nÒn s¶n xuÊt TBCN, mét sè ngµnh s¶n xuÊt còng ®· ®ßi hái mét sè tèi thiÓu mµ lóc
12 bÊy giê tõng c¸ nh©n riªng rÏ cha cã ®îc. T×nh h×nh ®ã dÉn ®Õn mét mÆt Nhµ níc ph¶i trî cÊp cho nh÷ng t nh©n, mÆt kh¸c thµnh lËp nh÷ng héi n¾m gi÷ ®éc quyÒn do luËt ph¸p cha thõa nhËn ®Ó kinh doanh trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i nhÊt ®Þnh" [46, tr. 450]. ë ®©y, C. M¸c luËn gi¶i con ®êng h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. Nhng thùc tÕ cã nh÷ng c«ng ty cæ phÇn l¹i lµ doanh nghiÖp LD bëi v× con ®êng cña c«ng ty nµy chØ bao gåm mét sè c¸c chñ t b¶n, c¸c chñ nµy kh«ng chØ gãp vèn mµ cßn cïng nhau tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh ë c«ng ty. Ph©n tÝch qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d, C. M¸c cho r»ng ®ã lµ ®éng lùc m¹nh mÏ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña tÊt c¶ c¸c nhµ t b¶n. Do theo ®uæi s¶n xuÊt ngµy cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d, c¸c nhµ t b¶n buéc ph¶i më réng quy m« s¶n xuÊt, n©ng cao søc s¶n xuÊt cña lao ®éng. Trong c¸c ph¬ng ph¸p ®Ó më réng quy m« s¶n xuÊt mµ c¸c nhµ t b¶n ®· ¸p dông lµ tÝch lòy t b¶n. Nhng ®©y lµ "ph¬ng ph¸p hÕt søc chËm ch¹p" kh«ng thÓ tháa m·n kh¸t väng cña c¸c nhµ t b¶n. H¬n n÷a c¸c nhµ t b¶n l¹i ph¶i ®èi mÆt víi c¹nh tranh gay g¾t trªn thÞ trêng, c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t b¶n víi nhau. Bëi vËy qu¸ tr×nh tËp trung t b¶n ®· diÔn ra [46, tr. 884]. TËp trung t b¶n lµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng quy m« cña t b¶n c¸ biÖt b»ng c¸ch s¸t nhËp c¸c t b¶n c¸ biÖt nhá thµnh t b¶n míi. So víi tÝch lòy t b¶n, th× ®©y lµ ph¬ng ph¸p t¨ng quy m« cña xÝ nghiÖp t b¶n nhanh h¬n nhiÒu, do ®ã møc ®é bãc lét gi¸ trÞ thÆng d còng lín h¬n nhiÒu. Cã hai con ®êng ®Ó tËp trung t b¶n: 1) Nhµ t b¶n lín dïng søc m¹nh kinh tÕ th«n tÝnh vµ thu hót t b¶n cña c¸c nhµ t b¶n nhá theo nguyªn t¾c "c¸ lín nuèt c¸ bÐ"; 2) C¸c nhµ t b¶n " hîp t¸c" víi nhau th«ng qua hîp nhÊt xÝ nghiÖp cña m×nh ®Ó thµnh lËp xÝ nghiÖp míi. Trong
13 thùc tÕ kh«ng ph¶i khi nµo tËp trung t b¶n còng ®îc thùc hiÖn b»ng con ®êng thø nhÊt. Sù thµnh lËp xÝ nghiÖp míi b»ng con ®êng thø hai tÊt yÕu sÏ lµ c«ng ty cæ phÇn hay c«ng ty LD. Vµ nh vËy, còng nh sù ra ®êi cña c«ng ty cæ phÇn, sù ra ®êi cña c«ng ty LD lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan do t¸c ®éng bëi c¸c quy luËt kinh tÕ thÞ trêng ®îc thóc ®Èy bëi viÖc theo ®uæi s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d mµ nguyªn nh©n s©u xa lµ do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh quy ®Þnh. Theo C.M¸c, qu¸ tr×nh tËp trung t b¶n dï b»ng ph¬ng ph¸p nµo còng vÉn chØ lµ nh÷ng "thay ®æi vÒ lîng cña c¸c bé phËn gép thµnh t b¶n x· héi" [46, tr. 884]. Song tuy kh«ng lµm biÕn ®æi tæng lîng t b¶n x· héi nhng tËp trung l¹i rÊt cÇn thiÕt ®èi víi viÖc kinh doanh cña c¸c nhµ t b¶n. Nã "bæ sung cho c«ng viÖc tÝch lòy, nã cho phÐp c¸c nhµ t b¶n c«ng nghiÖp më réng quy m« kinh doanh cña m×nh" [46, tr. 884]. C.M¸c cßn lý gi¶i: song song víi qu¸ tr×nh tËp trung t b¶n, th× ®ång thêi h×nh thøc hiÖp t¸c cña qu¸ tr×nh lao ®éng víi quy m« ngµy cµng lín, viÖc ¸p dông khoa häc mét c¸ch cã ý thøc vÒ mÆt kü thuËt, viÖc khai th¸c ®Êt ®ai mét c¸ch cã kÕ ho¹ch, viÖc biÕn t liÖu lao ®éng thµnh nh÷ng t liÖu lao ®éng chØ sö dông ®îc mét c¸ch tËp thÓ, viÖc thu hót tÊt c¶ c¸c d©n téc vµo m¹ng l íi thÞ trêng thÕ giíi, vµ ®i ®«i víi c¸i ®ã lµ tÝnh chÊt quèc tÕ cña chÕ ®é TBCN còng ph¸t triÓn [46, tr.1059]. §iÒu nµy gîi ý ph¬ng ph¸p tiÕp cËn trong viÖc x¸c ®Þnh c¬ së cña sù h×nh thµnh c¸c L D quèc tÕ hiÖn nay. V.I.Lªnin ®· vËn dông quan ®iÓm cña C.M¸c vµo ph©n tÝch giai ®o¹n ®éc quyÒn cña CNTB. Trong ph©n tÝch giai ®o¹n ®éc
14 quyÒn cña CNTB, tuy kh«ng nãi vÒ LD, nhng ta cã thÓ t×m thÊy t t- ëng vÒ LD th«ng qua viÖc V.I.Lªnin ph©n tÝch nguyªn nh©n h×nh thµnh vµ b¶n chÊt cña CNTB ®éc quyÒn. Theo V.I.Lªnin, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm ra ®êi CNTB ®éc quyÒn lµ t¸c ®éng bëi qu¸ tr×nh tËp trung t b¶n. Tæ chøc ®éc quyÒn lµ liªn minh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp t b¶n lín n¾m trong tay phÇn lín viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô mét hoÆc mét sè lo¹i hµng hãa, qua ®ã h¹n chÕ c¹nh tranh, ®Þnh ra gi¸ c¶ ®éc quyÒn ®Ó thu ®îc lîi nhuËn ®éc quyÒn cao. Trong c¸c h×nh thøc liªn minh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp t b¶n tÊt yÕu kh«ng lo¹i trõ h×nh thøc LD. Ch¼ng h¹n, khi xem xÐt h×nh thøc xanh-®i-ca, ta còng cã thÓ nãi r»ng ®©y lµ mét kiÓu LD mµ c¸c chñ doanh nghiÖp chØ tham gia mét phÇn t b¶n cïng qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt lÜnh vùc th¬ng m¹i cña c¸c doanh nghiÖp tham gia xanh-®i-ca. Ho¹t ®éng trong c¬ chÕ c¹nh tranh vµ do t¸c ®éng bëi quy luËt lîi nhuËn ®éc quyÒn cao, nªn qu¸ tr×nh tËp trung t b¶n cµng ®îc ®Èy m¹nh, lµm cho quy m« cña c¸c xÝ nghiÖp ®éc quyÒn cµng lín nhanh vît ra khái dung lîng thÞ trêng trong níc. Thªm vµo ®ã lµ t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lµm xuÊt hiÖn c¸c lÜnh vùc kinh doanh míi. Do sù ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu vÒ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt gi÷a c¸c quèc gia lµm xuÊt hiÖn lîi thÕ so s¸nh. §©y lµ nh÷ng c¬ së lµm xuÊt hiÖn quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn, thóc ®Èy xuÊt khÈu t b¶n. XuÊt khÈu t b¶n lµ ®a t b¶n ra níc ngoµi nh»m chiÕm ®o¹t gi¸ trÞ thÆng d vµ c¸c nguån lîi kh¸c ë níc nhËp khÈu t b¶n. So víi ®Çu t trong níc, viÖc xuÊt khÈu t b¶n cã thÓ thu ®îc lîi Ých nhiÒu h¬n, ch¼ng h¹n tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, t×m kiÕm vµ khai th¸c ®îc nguyªn liÖu víi gi¸ rÎ h¬n, thÞ trêng ®îc më réng... Mét trong c¸c h×nh thøc xuÊt khÈu t b¶n lµ c¸c nhµ t b¶n sö dông c¸c chi nh¸nh cña m×nh hîp t¸c víi c¸c c¬ së s¶n xuÊt cña n¬i nhËp khÈu t b¶n ®Ó x©y dùng
15 doanh nghiÖp chung, cïng s¶n xuÊt kinh doanh, cïng chia sÎ rñi ro vµ lîi nhuËn. §©y chÝnh lµ c¬ së ra ®êi cña c¸c LD quèc tÕ. Trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y, sù thµnh lËp c¸c LD víi níc ngoµi ®îc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, thu hót sù chó ý cña c¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n. Cho ®Õn nay ®· cã nh÷ng gi¶i thÝch vÒ sù xuÊt hiÖn hiÖn tîng kinh tÕ nµy, ph©n tÝch b¶n chÊt cña nã díi nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau. Díi ®©y lµ mét sè quan ®iÓm gi¶i thÝch vÒ b¶n chÊt vµ mét sè quan niÖm vÒ c¸c h×nh thøc LD trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. - Quan ®iÓm gi¶i thÝch LD theo nghÜa réng: Tøc lµ quan ®iÓm g¾n LD víi kinh tÕ thÞ trêng nãi chung trong ®ã ®èi t¸c tham gia LD cã thÓ cïng mét quèc tÞch hoÆc cã thÓ kh¸c quèc tÞch. Nã ®îc thÓ hiÖn trong lý thuyÕt kinh tÕ cña P.A.Samuelson (Mü) vµ Xavier Richet (Ph¸p). Xavier Richet cho r»ng: LD lµ sù hîp t¸c liªn quan ®Õn c¸c doanh nghiÖp cña cïng mét quèc gia, hoÆc cïng mét hÖ thèng kinh tÕ còng nh c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c quèc gia kh¸c nhau [91, tr. 108]. §©y lµ lo¹i LD ®îc dùa trªn sù hßa hîp vµ hîp t¸c. Së dÜ cã sù lùa chän lo¹i doanh nghiÖp LD nµy lµ v×: + Nã cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng nhanh quy m« s¶n xuÊt, t¹o ra mét khèi lîng hµng hãa nhiÒu h¬n; + Khi nhiÒu ®¬n vÞ hµng hãa ®îc s¶n xuÊt, kinh tÕ s¶n xuÊt lín ®îc thùc hiÖn, gi¸ b¸n hµng hãa cã thÓ h¹ vµ b¸n thªm ®îc nhiÒu hµng hãa h¬n: + Víi LD "theo chiÒu däc" sÏ lµm xuÊt hiÖn nh©n tè míi: chuyªn m«n hãa vµ ho¹t ®éng kinh tÕ theo hai giai ®o¹n, tøc lµ g¾n s¶n xuÊt víi lu th«ng. + Doanh nghiÖp lín lªn nhê "liªn kÕt ngang", qua ®ã cã thÓ lîi dông c¬ héi cã lîi ®Ó mua mét sè doanh nghiÖp c¹nh tranh víi m×nh;
16 + Sù ph¸t triÓn cña LD cã thÓ trë thµnh mét "Conglomerat" nhá bÐ, lín lªn b»ng c¸ch ®a thªm nh÷ng ho¹t ®éng cã liªn quan vµo kinh doanh cña m×nh... - Quan ®iÓm gi¶i thÝch LD theo nghÜa hÑp: Tøc lµ g¾n LD víi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, trong ®ã c¸c ®èi t¸c kh¸c nhau vÒ quèc tÞch. Nã ®îc thÓ hiÖn trong lý thuyÕt "Chu kú s¶n phÈm" cña Raymond Verlls vµ "Kinh tÕ häc quèc tÕ" cña Dominik Salvatore... Theo Dominik Salvatore, viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp LD víi n- íc ngoµi lµ cÇn thiÕt, nã sÏ t¹o ra "hiÖu qu¶ phóc lîi" cho c¸c níc cã liªn quan{86]. Cã thÓ biÓu diÔn ë ®å thÞ 1.1: §å thÞ 1.1: HiÖu qu¶ phóc lîi cña viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp LD víi níc ngoµi Gi¸ trÞ s¶n phÈm cËn biªn cña t A B A Quèc gia 1 Quèc gia 2 b¶n A Gi¸ trÞ s¶n phÈm cËn biªn cöa t e A C K Theo t¸c gi¶, gi¶ sö trªn thÕ giíi chØ cã hai quèc gia lµ quèc gia E b¶n 1 vµ quèc gia 2 (trªn ®å thÞ 1.1). Tæng t b¶n cña c¶ hai quèc gia lµ 00', quèc Hgia 1 vµ quèc gia 2 cã c¸c ®êng gi¸ trÞ s¶n phÈm cËn biªn A cña t b¶n At¬ng øng lµ VMPK1 vµ VMPK2. TrícDkhi cã sù di chuyÓn vèn VMPK2 e s¶n phÈm mµ quèc gia 1 t¹o ra ®o b»ng diÖn tÝch h×nh VMPK1 lµ 0'N. Lîng A O M N O'
17 OADN, trong ®ã lîng s¶n phÈm do vèn t¹o ra ®îc ®o b»ng diÖn tÝch OHDN. Quèc gia 2 s¶n xuÊt ®îc mét lîng s¶n phÈm ®o b»ng diÖn tÝch NCBO', trong ®ã sè s¶n phÈm ®o lîng vèn t¹o ra b»ng diÖn tÝch NCKO'. Khi cã sù di chuyÓn vèn tõ quèc gia 1 sang quèc gia 2, gi¶ sö sù di chuyÓn nµy ®¹t tíi ®iÓm c©n b»ng E, lîng vèn cña quèc gia 1 lµ OM vµ quèc gia 2 lµ O'M, th× quèc gia 1 s¶n xuÊt ®îc mét lîng s¶n phÈm ®o b»ng diÖn tÝch OAEM, quèc gia 2 s¶n xuÊt ®îc mét lîng s¶n phÈm ®o b»ng diÖn tÝch MEBO'. Quèc gia 1 gi¶m ®i mét lîng s¶n phÈm ®o b»ng diÖn tÝch MEDN, cßn quèc gia 2 t¨ng lªn mét lîng s¶n phÈm ®o b»ng ®iÖn tÝch MECN. Nh vËy, toµn thÕ giíi sÏ s¶n xuÊt t¨ng thªm mét lîng s¶n phÈm ®o b»ng diÖn tÝch tam gi¸c ECD trªn ®å thÞ 1.1. Tõ ph©n tÝch trªn, Dominik Salvatore rót ra kÕt luËn: viÖc di chuyÓn vèn gi÷a c¸c níc trong ®ã cã con ®êng thµnh lËp doanh nghiÖp LD cã t¸c dông lµm t¨ng quy m« s¶n xuÊt vµ khèi lîng s¶n phÈm cña toµn thÕ giíi. Ph¸t triÓn lý thuyÕt "Chu kú s¶n phÈm" cña Raymond Vernon, Louis Wells ®· ®a ra lý thuyÕt " Chu kú sèng cña s¶n phÈm trªn thÞ tr- êng quèc tÕ". Theo sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng thÕ giíi, lý thuyÕt nµy tiÕp tôc ®îc bæ sung nh»m gi¶i thÝch sù vËn ®éng cña c¸c dßng vèn quèc tÕ. Theo lý thuyÕt nµy, mét lo¹i s¶n phÈm "sèng" trªn thÞ trêng ph¶i tr¶i qua 4 giai ®o¹n (®å thÞ 1.2) Giai ®o¹n 1 (Tung ra thÞ trêng) S¶n phÈm míi ®îc s¶n xuÊt ë trong níc råi tung ra b¸n chñ yÕu trªn thÞ trêng néi ®Þa. Do míi, nªn nãi chung kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm trªn thÞ trêng níc ngoµi cßn thÊp. Doanh sè thu ®îc tõ viÖc b¸n s¶n phÈm ë níc ngoµi thÊp.
18 Giai ®o¹n 2 (Ph¸t triÓn s¶n phÈm) Doanh sè thu ®îc cã xu h- íng t¨ng ë thÞ trêng níc ngoµi. C¸c c«ng ty ®a quèc gia më réng viÖc b¸n s¶n phÈm ra thÞ trêng níc ngoµi cïng víi më réng thµnh lËp LD víi c¸c c«ng ty ë níc së t¹i. Giai ®o¹n 3 (Giai ®o¹n chÝn muåi råi b·o hßa) Doanh sè b¸n hµng cã chiÒu híng gi¶m sót. c¸c c«ng ty ®a quèc gia dÞch chuyÓn s¶n xuÊt sang c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®Ó tËn dông lîi thÕ vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt rÎ ®Æc biÖt lµ lao ®éng gi¸ thÊp, lîi thÕ vÒ c¸c nguån lùc tù nhiªn. C¸c LD ®îc thµnh lËp nhiÒu ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®Ó kÐo dµi chu kú sèng cña s¶n phÈm. C¸c s¶n phÈm cña LD ®îc s¶n xuÊt ë níc së t¹i råi tiªu thô ë ®ã hoÆc xuÊt khÈu sang níc kh¸c hoÆc vÒ níc chñ nhµ. Giai ®o¹n 4 (Suy gi¶m vµ triÖt tiªu) Doanh sè b¸n hµng ë vµo møc thÊp nhÊt. C¸c c«ng ty ®a quèc gia mét mÆt dÞch chuyÓn s¶n xuÊt ra níc ngoµi ®Ó kÐo dµi chu kú sèng cña s¶n phÈm; mÆt kh¸c, ®æi míi c«ng nghÖ th«ng qua thµnh lËp hoÆc t×m c¸c b¹n hµng cã kinh nghiÖm tiªu thô s¶n phÈm ë níc ngoµi. Tõ ®ã xuÊt hiÖn c¸c LD trong lÜnh vùc chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ t×m hiÓu thÞ trêng ®Þa ph¬ng. §å thÞ 1.2: Chu kú sèng cña s¶n phÈm trªn thÞ trêng quèc tÕ [100, tr. 82] Doanh sè ChÝn muåi - b¶o hoµ Ph¸t triÓn B¶o hoµ Tung Suy SP gi¶m O triÖt tiªu t1 Thêi gian (t) t2 t3 t4
19 Ngoµi ra, cßn cã mét sè quan ®iÓm cho r»ng viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp LD lµ do c¸c nhµ ®Çu t muèn khai th¸c tÝnh kh«ng hoµn h¶o cña thÞ trêng ®Ó thu lîi nhuËn ë níc ngoµi khi ë ®ã cã tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n so víi nÕu ®Çu t ë trong níc. §©y còng lµ c¬ héi ®Ó th©m nhËp vµo mét sè thÞ trêng vÉn cßn bÞ b¶o hé. VÒ phÝa c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, c¸c níc thuéc nhãm níc "®i sau" t×m c¸ch "nh¶y vät" vµ "rót ng¾n thêi gian ®¸ng kÓ" b»ng viÖc du nhËp c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tõ c¸c níc ®i tríc vµ tõ c¸c c«ng ty ®a quèc gia ®Ó sím cã mét nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ khai th¸c tèi ®a c¸c nguån lùc trong níc. Nhng c¸c níc nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã kh¶ n¨ng c©n ®èi ®ñ c¸c nguån ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc vµ c¸c c«ng nghÖ cÇn thiÕt cho m×nh, h¬n n÷a tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt cßn thÊp cha ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó qu¶n lý vµ sö dông c¸c c«ng nghÖ nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶. V× vËy, ChÝnh phñ vµ c¸c c«ng ty cña nh÷ng quèc gia nµy còng t×m mäi gi¶i ph¸p ®Ó thu hót c¸c c«ng ty níc ngoµi vµo thµnh lËp c¸c LD ®Ó thùc hiÖn chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ häc tËp kinh nghiÖm qu¶n lý. C¸c níc XHCN ë trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn TBCN còng ®· vËn dông c¸c h×nh thøc nµy mét c¸ch linh ho¹t vµ s¸ng t¹o. Níc Nga, sau th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng th¸ng Mêi, Lª nin cïng víi chÝnh quyÒn x« viÕt tæ chøc c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ, kiªn quyÕt ®a níc Nga tõ ®ãi nghÌo, l¹c hËu tiÕn lªn CNXH. Tõ thùc tÕ cuéc sèng, Lª nin ®· ®Ò ra vµ ®a vµo ¸p dông chÝnh s¸ch kinh tÕ míi (NEP) ë níc Nga. ý tëng cña NEP lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, thùc hiÖn c¸c h×nh thøc kinh
20 tÕ qu¸ ®é nh»m ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, x©y dùng CNXH. Mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch mµ Lªnin ®a ra ¸p dông ë níc Nga trong thêi kú lµ chÝnh s¸ch vÒ CNTB nhµ níc. Theo Lªnin, CNTB nhµ níc lµ s¶n phÈm cña sù can thiÖp tÝch cùc cña Nhµ níc vµo ho¹t ®éng kinh tÕ trong c¸c xÝ nghiÖp t b¶n. ë níc Nga, ®ã lµ sù can thiÖp cña chÝnh quyÒn X« viÕt, tøc lµ cña Nhµ níc XHCN, nªn nã phôc vô lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng. CNTB nhµ níc, nÕu xÐt vÒ néi dung, cã thÓ hiÓu ®ã lµ c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é dùa trªn h×nh thøc së h÷u hçn hîp vÒ vèn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c nhµ t b¶n trong vµ ngoµi níc còng nh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi nhau [54, tr. 68]. C«ng ty hîp doanh lµ mét h×nh thøc kinh tÕ TBNN trong quan ®iÓm cña Lªnin, chóng ta cã thÓ gäi lµ c«ng ty LD. Bëi v×, ®©y lµ lo¹i c«ng ty ®îc thµnh lËp theo thÓ thøc tiÒn vèn mét phÇn cña t b¶n t nh©n, mét phÇn cña t b¶n níc ngoµi vµ mét phÇn cña chÝnh quyÒn x« viÕt [42, tr. 336]. Nh÷ng ®Æc tÝnh cña c«ng ty hîp doanh trong quan ®iÓm cña Lªnin tríc ®©y còng chÝnh lµ nh÷ng ®Æc trng chñ yÕu cña doanh nghiÖp LD míi ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong vßng vµi thËp kû võa qua mµ toµn thÕ giíi ®Òu biÕt ®Õn. Lª nin cho r»ng: CNTB lµ xÊu so víi CNXH, nhng nã l¹i lµ tèt so víi thêi trung cæ, víi nÒn tiÓu s¶n xuÊt, víi chñ nghÜa quan liªu do t×nh tr¹ng ph©n t¸n cña ngêi tiÓu s¶n xuÊt g©y nªn. V× chóng ta cha cã ®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn trùc tiÕp tõ nÒn tiÓu s¶n xuÊt lªn CNXH bëi vËy trong mét chõng mùc nµo ®ã, CNTB lµ kh«ng tr¸nh khái... Bëi vËy chóng ta ph¶i sö dông CNTB (nhÊt lµ b»ng c¸ch híng vµo CNTB nhµ níc) lµm m¾t xÝch trung gian gi÷a nÒn tiÓu s¶n xuÊt vµ CNXH lµm ph¬ng tiÖn, con ®êng, ph¬ng thøc ®Ó t¨ng lùc lîng s¶n xuÊt lªn [40, tr. 276].
21 Kh¼ng ®Þnh h¬n n÷a sù cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ cña CNTB nhµ níc, Lªnin cho r»ng viÖc ¸p dông nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn tèt ®Ó n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý cña chÝnh quyÒn x« viÕt. Lªnin viÕt: Kh«ng cã kü thuËt ®¹i c«ng nghiÖp t b¶n ®îc x©y dùng trªn nh÷ng ph¸t minh míi nhÊt cña khoa häc hiÖn ®¹i, kh«ng cã mét tæ chøc Nhµ níc cã kÕ ho¹ch khiÕn cho hµng triÖu ngêi ph¶i tu©n theo hÕt søc nghiªm ngÆt mét tiªu chuÈn thèng nhÊt trong viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi s¶n phÈm th× kh«ng thÓ nãi ®Õn CNXH ®îc, ®ã còng lµ mét ®iÒu s¬ ®¼ng [41, tr. 253]. Lªnin nªu râ thùc chÊt ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ cña CNTB nhµ níc lµ mét sù tháa hiÖp, sù nhîng bé cña chÝnh quyÒn X« viÕt víi giai cÊp t s¶n. Nhng viÖc lµm ®ã lµ cÇn thiÕt, bëi v× chÝnh quyÒn X« viÕt sÏ thu ®îc nhiÒu c¸i lîi, b¶o tån ®îc t liÖu s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt ®· h×nh thµnh, sö dông ®îc n¨ng lùc cña c¸c chuyªn gia t s¶n. §Æc biÖt, trong mét níc mµ s¶n xuÊt nhá chiÕm u thÕ th× c¸i lîi lín h¬n c¶ lµ trªn c¬ së sö dông lîi Ých t h÷u TBCN nh mét ®éng lùc, ph¸t triÓn ®îc trong mét thêi gian ng¾n nhÊt nÒn s¶n xuÊt theo híng s¶n xuÊt lín, tËp trung, díi sù kiÓm so¸t cña Nhµ níc, chèng l¹i sù hçn lo¹n tiÓu t s¶n. Lªnin kh¼ng ®Þnh: CNTB nhµ níc lµ mét bíc tiÕn lín dï cho chóng ta ph¶i tr¶ mét kho¶n lín hiÖn nay. Bëi v× tr¶ häc phÝ lµ viÖc ®¸ng gi¸ v× c¸i ®ã cã lîi cho c«ng nh©n, v× viÖc ®Ó chiÕn th¾ng t×nh tr¹ng hçn lo¹n, t×nh tr¹ng suy sôp vÒ kinh tÕ vµ hiÖn t- îng láng lÎo lµ c¸i quan träng h¬n hÕt, v× ®Ó t×nh tr¹ng v« chÝnh phñ cña nh÷ng kÎ t h÷u tiÕp tôc tån t¹i lµ mét mèi nguy c¬ lín nhÊt, ®¸ng sî nhÊt, nã sÏ lµm chóng ta diÖt vong, tr¸i l¹i
22 sÏ ®a chóng ta ®Õn CNXH b»ng con ®êng ch¾c ch¾n nhÊt [41, tr. 251-252]. Trong quan ®iÓm cña m×nh, Lª Nin cßn chØ râ nh÷ng t¸c dông kh¸c khi ¸p dông CNTB nhµ níc nh nã sÏ gióp thóc ®Èy ph¸t triÓn lùc l- îng s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp, cñng cè sù tÝn nhiÖm cña n«ng d©n víi chÝnh quyÒn X« viÕt; nã sÏ lµ mét c«ng cô ®Ó ®Êu tranh chèng chñ nghÜa quan liªu, t¸c phong lÒ mÒ; giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng cã thÓ häc ®îc c¸ch qu¶n lý nÒn s¶n xuÊt lín, du nhËp tiÕn bé c«ng nghÖ bªn ngoµi, ®ång thêi phôc håi ®îc giai cÊp c«ng nh©n hiÖn ®¹i. Víi tÝnh tÊt yÕu vµ t¸c dông nhiÒu mÆt nh trªn, viÖc sö dông vµ ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc kinh tÕ TBNN (trong ®ã cã h×nh thøc LD) lµ cÇn thiÕt ®Ó sím ®a níc Nga tiÕn lªn CNXH. Quan ®iÓm trªn cña Lªnin ®· ®îc ¸p dông ë níc Nga trong thêi kú thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ míi (1921 - 1928), sau ®ã kÓ tõ nh÷ng n¨m 60 ®îc ph¸t triÓn ë c¸c níc XHCN víi tªn gäi: "XÝ nghiÖp liªn doanh víi níc ngoµi" vµ thµnh lËp "Héi ®ång t¬ng trî kinh tÕ" (khèi SEP) nh»m tiÕn hµnh ph©n c«ng, hîp t¸c vµ t¬ng trî kinh tÕ lÉn nhau gi÷a c¸c níc XHCN anh em, trong ®ã ph¸t triÓn m¹nh c¸c h×nh thøc gia c«ng hµng xuÊt khÈu. Tõ thËp kû 80 trë l¹i ®©y, c¸c h×nh thøc LDVNN ®· ph¸t triÓn m¹nh ë Trung Quèc vµ sau ®ã lµ ViÖt Nam. Nh vËy, sù ra ®êi cña c¸c h×nh thøc LD lµ kÕt qu¶ tÊt nhiªn cña qu¸ tr×nh tËp trung hãa vµ hîp t¸c hãa s¶n xuÊt, cña sù vËn ®éng dßng ®Çu t quèc tÕ víi nguån gèc bªn trong lµ sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng hãa khi lùc l- îng s¶n xuÊt ®· ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn cho ®Õn nay nhËn thøc vµ kh¸i niÖm vÒ c¸c h×nh thøc LD vÉn cha cã mét sù thèng nhÊt vµ chuÈn hãa. Díi ®©y, t¸c gi¶ chØ ®Ò cËp vµ ph©n tÝch mét sè quan ®iÓm vÒ c¸c h×nh thøc LD
23 cña c¸c nhµ kinh tÕ trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y vµ cña LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam, ®ång thêi trªn c¬ së nhËn thøc vÒ b¶n chÊt cña nã ®Ó ®a ra quan ®iÓm cña m×nh lµm tiÒn ®Ò cho viÖc nghiªn cøu ph¸t triÓn vµ më réng c¸c h×nh thøc LDVNN trong SXHXK ë NghÖ An. 1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ h×nh thøc liªn doanh Cho ®Õn nay cã nhiÒu t¸c phÈm ®Ò cËp ®Õn h×nh thøc LD, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n. J.H.Adam trong cuèn "Tõ ®iÓn tiÕng Anh kinh doanh" cho r»ng: LD lµ mét quan hÖ b¹n hµng t¹m thêi nhng ®«i khi cã tÝnh chÊt l©u dµi ®îc thµnh lËp tõ hai hay nhiÒu c¸ nh©n hoÆc c«ng ty ho¹t ®éng trong mét lÜnh vùc kinh doanh nhÊt ®Þnh trong ®ã cã rñi ro vµ thua lç nhng vÉn cã thÓ mong ®îi mét tû lÖ lîi nhuËn hîp lý. C¸c bªn liªn doanh cïng chia sÎ c¸c kho¶n chi phÝ vµ lîi nhuËn theo c¸c tû lÖ ®îc tháa thuËn [98, tr. 218]. Quan niÖm trªn x¸c ®Þnh mét LD ph¶i ®îc h×nh thµnh Ýt nhÊt tõ hai c«ng ty kh¸c nhau. §éng lùc ®Ó mét LD ®îc thµnh lËp lµ lîi nhuËn. Tr¸ch nhiÖm, møc ®é hëng lîi nhuËn còng nh rñi ro ®îc ph©n chia cho c¸c bªn tham gia LD theo tû lÖ vèn gãp ®· tháa thuËn. Tuy nhiªn, quan niÖm cña J.H.Adam vÉn cha ®îc ®Ò cËp ®Õn khÝa c¹nh ph¸p lý - mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®Ó duy tr× quan hÖ gi÷a c¸c bªn tham gia vµ ®iÒu tiÕt lîi Ých gi÷a chóng. - Trong LuËt kinh doanh cña Mü cã nªu "LD lµ mét quan hÖ b¹n hµng trong ®ã hai hay nhiÒu chñ thÓ cïng ®ãng gãp lao ®éng hoÆc tµi s¶n ®Ó thùc hiÖn mét môc tiªu ®Æt ra vµ cïng chia sÎ c¸c kho¶n lîi nhuËn vµ rñi ro ngang nhau hoÆc do c¸c bªn tháa thuËn" [99, tr. 669].
24 Gièng quan niÖm cña J.H.Adam, ®iÒu luËt nµy nªu râ mét LD ph¶i cã Ýt nhÊt lµ hai hay h¬n hai ®èi t¸c tham gia, kh«ng lo¹i trõ ®ã lµ c¸c ®èi t¸c cïng quèc tÞch hay kh¸c quèc tÞch. §iÓm míi cña ®iÒu luËt nµy ë chç nã ®· ®Ò cËp ®Õn khÝa c¹nh së h÷u cña LD. C¸c bªn tham gia lµ c¸c chñ ®ãng gãp tµi s¶n ®Ó cïng së h÷u tµi s¶n cña LD. Song ë ®©y khÝa c¹nh ph¸p lý cña LD cßn mê nh¹t. Trong Tõ ®iÓn kinh tÕ "The Happen Colling Dictionary Economics" xuÊt b¶n n¨m 1991 cã ®Ò cËp "LD lµ sù cïng lµm chñ cña hai h·ng hoÆc mét h·ng vµ ChÝnh phñ ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. LD lµm cho tæng sè nguån ®îc sö dông lín h¬n trong viÖc øng dông hµng hãa vµ dÞch vô, vµ cã thÓ cã hiÖu qu¶ ®Æc biÖt trong viÖc khai th¸c nguån bæ sung ®èi víi mét bªn, ch¼ng h¹n ®ãng gãp tri thøc vÒ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ®ãng gãp kiÕn thøc vÒ thÞ trêng" [52, tr. 8]. Quan ®iÓm nµy cho r»ng c¸c bªn tham gia LD cã thÓ lµ c¸c h·ng, c¸c c«ng ty nhng cã thÓ mét bªn lµ mét c«ng ty nhng bªn kia lµ mét chÝnh phñ cña mét quèc gia. Tµi s¶n ®ãng gãp vµo LD cã thÓ lµ tiÒn vèn, tµi s¶n h÷u h×nh nhng còng cã thÓ lµ tµi s¶n v« h×nh nh tri thøc, kiÕn thøc vÒ thÞ trêng. Tuy vËy, quan niÖm nµy míi chØ dõng l¹i ë LD víi sù tham gia cña hai bªn. KhÝa c¹nh ph¸p lý cña nã cha ®îc ®Ò cËp thÝch ®¸ng. H¬n n÷a LD kh«ng chØ dõng l¹i ë lÜnh vùc s¶n xuÊt - kinh doanh, mµ cßn c¶ trong ho¹t ®éng nghiªn cøu c¬ b¶n vµ nghiªn cøu triÓn khai. Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn cña Liªn hiÖp quèc (OECD) cho r»ng: "Trªn quan ®iÓm c¹nh tranh, LD lµ mét h×nh thøc n»m gi÷a hîp ®ång vµ liªn minh trong ®ã hai hoÆc nhiÒu c«ng ty liªn kÕt ho¹t ®éng víi nhau trong mét hoÆc h¬n c¸c lÜnh vùc sau ®©y: